confirmed
۵٬۷۴۷
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
== امت وسط == | == امت وسط == | ||
ابنقیم با طرح موضوع امت وسط از مسئله [[جبر و اختیار]] که مربوط به نحوه ارتباط بین انسان و افعالش است، بحث امت وسط را مطرح و از آن معنایی استخراج میکند که میتواند با [[نظریه امر بین الامرین]] [[امامیه]] همسو باشد. مینویسد: «فصل و للناس هاهنا مسلکان یعتمد المتکلمون فی هذا الباب لا نرتضیهما بل نسلک مسلک العدل و التوسط بین طرفی الافراط و التفریط فدین الله بین الغالی فیه و الجافی عنه کالوادی بین الجبلین و الهدی بین الضلالتین و قد جعل الله هذه الامة هی الامة الوسط فی جمیع ابواب الدین...و کانت وسطا فی القدر بین الجبریة الذین ینفون ان یکون للعبد فعل او کسب او اختیار البته، بل هو مجبور مقهور لا اختیار له ولا فعل، و بین القدریة النفاه الذین یجعلونه مستقلا بفعله و لا یدخل فعله تحت مقدور الرب تعالی و لا هو واقع بمشیة الله تعالی و قدرته، فاثتبوا له فعلا و کسبا و اختیارا حقیقة هو متعلق الامر و النهی و الثواب و العقاب و هو مع ذلک واقع بقدرة الله و مشیئته. فما شاء الله من ذلک کان و ما لم یشأ لم یکن و لا تتحرک ذرة الا بمشیئته و ارادته و العباد اضعف و اعجز ان یفعلوا ما لم یشأ الله» <ref>ابن قیم جوزیه، مفتاح دار السعاده، ص 1513</ref> یعنی و برای مردم درباره جبر و اختیار دو مسلک وجود دارد که اهل کلام به آن اعتماد دارند، ولی هیچکدام مورد قبول ما نیست، بلکه ما مسلک مورد قبول ما راهی میان افراط و تفریط یعنی مسلک عدل است. دین خدا میان پستی و بلندی قرار دارد و مثل دشتی میان دو کوه، و راه نجات میان دو بیراهه است. به تحقیق خدای متعال این امت را در تمامی ابواب دین و نیز میان قدر و جبر، امت وسط قرار داد. و همچنین این امت را میان قدر و جبر قرار داد، جبریهای که هر گونه فعل، کسب و اختیاری را برای عباد نفی میکنند و بندگان را مجبور و مقهور میدانند به گونهای که نتوانند در حال اختیار فعلی را انجام دهند، و نیز [[قدریه]]ای که عباد را درباره افعالش کاملا مستقل میدانند به گونهای که فعل صادر شده از انسان را به طور کامل از حیطه، مشیت و قدرت الهی خارج میدانند. پس برای امت ثابت میکنند که به طور حقیقی دارای فعل، کسب، اختیار و متعلق امر و نهی و ثواب و عقاب است. با اینحال ثابت میکنند که همه این افعال در عین حال که از طرف انسان به طور واقعی صادر میشود، همانطور نیز به طور واقعی تابع قدرت و مشیت الهی نیز میباشد. پس آنچه را که خدا بخواهد، انجام میشود و آن چه را که نخواهد، انجام نمیشود. علاوه، هیچ ذرّهای جز به مشیت و اراده الهی به حرکت در نمیآید و بندگان خدا ضعیفتر و عاجزتر از آن هستند که بدون مشیت خدا کاری انجام دهند. | ابنقیم با طرح موضوع امت وسط از مسئله [[جبر و اختیار]] که مربوط به نحوه ارتباط بین انسان و افعالش است، بحث امت وسط را مطرح و از آن معنایی استخراج میکند که میتواند با [[نظریه امر بین الامرین]] [[امامیه]] همسو باشد. مینویسد: «فصل و للناس هاهنا مسلکان یعتمد المتکلمون فی هذا الباب لا نرتضیهما بل نسلک مسلک العدل و التوسط بین طرفی الافراط و التفریط فدین الله بین الغالی فیه و الجافی عنه کالوادی بین الجبلین و الهدی بین الضلالتین و قد جعل الله هذه الامة هی الامة الوسط فی جمیع ابواب الدین...و کانت وسطا فی القدر بین الجبریة الذین ینفون ان یکون للعبد فعل او کسب او اختیار البته، بل هو مجبور مقهور لا اختیار له ولا فعل، و بین القدریة النفاه الذین یجعلونه مستقلا بفعله و لا یدخل فعله تحت مقدور الرب تعالی و لا هو واقع بمشیة الله تعالی و قدرته، فاثتبوا له فعلا و کسبا و اختیارا حقیقة هو متعلق الامر و النهی و الثواب و العقاب و هو مع ذلک واقع بقدرة الله و مشیئته. فما شاء الله من ذلک کان و ما لم یشأ لم یکن و لا تتحرک ذرة الا بمشیئته و ارادته و العباد اضعف و اعجز ان یفعلوا ما لم یشأ الله» <ref>ابن قیم جوزیه، مفتاح دار السعاده، ص 1513</ref> یعنی و برای مردم درباره جبر و اختیار دو مسلک وجود دارد که اهل کلام به آن اعتماد دارند، ولی هیچکدام مورد قبول ما نیست، بلکه ما مسلک مورد قبول ما راهی میان افراط و تفریط یعنی مسلک عدل است. دین خدا میان پستی و بلندی قرار دارد و مثل دشتی میان دو کوه، و راه نجات میان دو بیراهه است. به تحقیق خدای متعال این امت را در تمامی ابواب دین و نیز میان قدر و جبر، امت وسط قرار داد. و همچنین این امت را میان قدر و جبر قرار داد، جبریهای که هر گونه فعل، کسب و اختیاری را برای عباد نفی میکنند و بندگان را مجبور و مقهور میدانند به گونهای که نتوانند در حال اختیار فعلی را انجام دهند، و نیز [[قدریه]]ای که عباد را درباره افعالش کاملا مستقل میدانند به گونهای که فعل صادر شده از انسان را به طور کامل از حیطه، مشیت و قدرت الهی خارج میدانند. پس برای امت ثابت میکنند که به طور حقیقی دارای فعل، کسب، اختیار و متعلق امر و نهی و ثواب و عقاب است. با اینحال ثابت میکنند که همه این افعال در عین حال که از طرف انسان به طور واقعی صادر میشود، همانطور نیز به طور واقعی تابع قدرت و مشیت الهی نیز میباشد. پس آنچه را که خدا بخواهد، انجام میشود و آن چه را که نخواهد، انجام نمیشود. علاوه، هیچ ذرّهای جز به مشیت و اراده الهی به حرکت در نمیآید و بندگان خدا ضعیفتر و عاجزتر از آن هستند که بدون مشیت خدا کاری انجام دهند. | ||
همانطور که ملاحظه میکنیم، جملات ابن قیم نیز در این باب همانند سلف و استاد خود [[ابن تیمیه]] به معتقدات امامیه شباهت دارد. بنابراین، محتاج تفسیر و تاویل خاص نیست و بالاتر، این کلمات به طور واضح امری میان دو امر را مطرح میکند، زیرا ابن قیم هر دو راه افراط و تفریط (جبر و قدر) را نفی میکند و دین واقعی را راهی میان دو راه میداند. وی همانند استاد خویش انسان را فاعل حقیقی فعل خویش میداند که ناشی از اراده و | همانطور که ملاحظه میکنیم، جملات ابن قیم نیز در این باب همانند سلف و استاد خود [[ابن تیمیه]] به معتقدات امامیه شباهت دارد. بنابراین، محتاج تفسیر و تاویل خاص نیست و بالاتر، این کلمات به طور واضح امری میان دو امر را مطرح میکند، زیرا ابن قیم هر دو راه افراط و تفریط (جبر و قدر) را نفی میکند و دین واقعی را راهی میان دو راه میداند. وی همانند استاد خویش انسان را فاعل حقیقی فعل خویش میداند که ناشی از اراده و مشیتاش است و همزمان نیز همان فعل را تابع مشیت و [[اراده الهی]] میداند و البته امر میان دو امر چیزی جز این نیست. توجه کنیم کلماتی با این صراحت که شباهت بسیاری به تفاسیر متکلمان امامیه از امر بین الامرین دارد، به طور فراوان در منابع مهم و دست اول اهل سنت دیده میشود. | ||
== عمل مقبول و عمل مردود و نسبت آن با فاعلیت انسان == | == عمل مقبول و عمل مردود و نسبت آن با فاعلیت انسان == | ||
عمل مقبول و مردود از جمله مباحث مهم در منابع معتبر [[اهل حدیث]] بوده و به معنای ارزیابی مثبت و تلقی مقبول عمل است که نشان از استناد واقعی عمل به انسان دارد | عمل مقبول و مردود از جمله مباحث مهم در منابع معتبر [[اهل حدیث]] بوده و به معنای ارزیابی مثبت و تلقی مقبول عمل است که نشان از استناد واقعی عمل به انسان دارد. بنابراین، بدون در نظر گرفتن این دو شاخص مثبت و منفی نسبت به عمل افراد هیچگونه استناد صحیحی بین فعل و فاعل شکل نخواهد گرفت. اضافه بر این، در نگاه این مکتب خلق عمل مربوط به خداوند و کسب آن مربوط به انسان است و همان طور که میدانیم عمل فعلی است که به دو شکل جوارحی و جوانحی تقسیم و انجام میشود. [[اهل حدیث]] با این تحلیل، به نسبتی واقعی میان انسان و افعالش قایلاند و وی را در برابر فعل و عملی که انجام میدهد، مسئوول میدانند. | ||
ابن قیم دراینباره مینویسد:«فَصْلٌ: أَعْمَالُ الْعِبَادِ أَرْبَعَةُ أَنْوَاعٍ، الْمَقْبُولُ مِنْهَا نَوْعٌ وَاحِدٌ وَقَوْلُهُ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَقْبَلُ مِنْ الْعِبَادِ إلَّا مَا کَانَ لَهُ خَالِصًا وَالْأَعْمَالُ أَرْبَعَةٌ، وَاحِدٌ مَقْبُولٌ وَثَلَاثَةٌ مَرْدُودَةٌ، فَالْمَقْبُولُ مَا کَانَ لِلَّهِ خَالِصًا وَلِلسُّنَّةِ مُوَافِقًا، وَالْمَرْدُودُ مَا فُقِدَ مِنْهُ الْوَصْفَانِ أَوْ أَحَدُهُمَا، وَ ذَلِکَ أَنَّ الْعَمَلَ الْمَقْبُولَ هُوَ مَا أَحَبَّهُ اللَّهُ وَرَضِیَهُ وَهُوَ سُبْحَانَهُ إنَّمَا یُحِبُّ مَا أَمَرَ بِهِ و َمَا عُمِلَ لِوَجْهِهِ، وَ مَا عَدَا ذَلِکَ مِنْ الْأَعْمَالِ فَإِنَّهُ لَا یُحِبُّهَا، بَلْ یَمْقُتُهَا وَیَمْقُتُ أَهْلَهَا» <ref>ابن قیم جوزیه، اعلام الموقعین، جلد دوم، ص 124</ref> یعنی فصل درباره اعمال عباد است که به چهار نوع تقسیم میشود که فقط یک نوع از آن مقبول است. بدرستی که خدا از عباد (عمل) را قبول نمیکند مگر آن که خالص باشد و اعمال بر چهار قسم میباشد که یکی از آنها مقبول و سه تای دیگر مردود است. عمل مقبول عملی است که خالصانه برای خدا و موافق سنت باشد. عملی که این دو وصف یا یکی از آن را نداشته باشد، مردود است. پس عملی مقبول است که خدا آن را دوست داشته و به آن راضی باشد، زیرا خدا انجام عملی را دوست میدارد که به آن امر کرده و آن عمل به نیت قربت انجام شده باشد و اگر عملی این اوصاف را نداشته باشد، خدا عمل و اهلش را دشمن میپندارد. نویسنده در ادامه به آیهای از [[قرآن]] استشهاد میکند که میفرماید:«الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا. الملک(67) 2 آن که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل میکنید. از جملات فوق نتیجه میگیریم که عمل مقبول و مردود هنگامی معنا دارد که فعل به طور واقعی به فاعل انسانی مستند شود و گرنه بحث از مقبول و مردود بودن در فضای مجازی بحثی بی فایده و مردود است. | ابن قیم دراینباره مینویسد:«فَصْلٌ: أَعْمَالُ الْعِبَادِ أَرْبَعَةُ أَنْوَاعٍ، الْمَقْبُولُ مِنْهَا نَوْعٌ وَاحِدٌ وَقَوْلُهُ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَقْبَلُ مِنْ الْعِبَادِ إلَّا مَا کَانَ لَهُ خَالِصًا وَالْأَعْمَالُ أَرْبَعَةٌ، وَاحِدٌ مَقْبُولٌ وَثَلَاثَةٌ مَرْدُودَةٌ، فَالْمَقْبُولُ مَا کَانَ لِلَّهِ خَالِصًا وَلِلسُّنَّةِ مُوَافِقًا، وَالْمَرْدُودُ مَا فُقِدَ مِنْهُ الْوَصْفَانِ أَوْ أَحَدُهُمَا، وَ ذَلِکَ أَنَّ الْعَمَلَ الْمَقْبُولَ هُوَ مَا أَحَبَّهُ اللَّهُ وَرَضِیَهُ وَهُوَ سُبْحَانَهُ إنَّمَا یُحِبُّ مَا أَمَرَ بِهِ و َمَا عُمِلَ لِوَجْهِهِ، وَ مَا عَدَا ذَلِکَ مِنْ الْأَعْمَالِ فَإِنَّهُ لَا یُحِبُّهَا، بَلْ یَمْقُتُهَا وَیَمْقُتُ أَهْلَهَا» <ref>ابن قیم جوزیه، اعلام الموقعین، جلد دوم، ص 124</ref> یعنی فصل درباره اعمال عباد است که به چهار نوع تقسیم میشود که فقط یک نوع از آن مقبول است. بدرستی که خدا از عباد (عمل) را قبول نمیکند مگر آن که خالص باشد و اعمال بر چهار قسم میباشد که یکی از آنها مقبول و سه تای دیگر مردود است. عمل مقبول عملی است که خالصانه برای خدا و موافق سنت باشد. عملی که این دو وصف یا یکی از آن را نداشته باشد، مردود است. پس عملی مقبول است که خدا آن را دوست داشته و به آن راضی باشد، زیرا خدا انجام عملی را دوست میدارد که به آن امر کرده و آن عمل به نیت قربت انجام شده باشد و اگر عملی این اوصاف را نداشته باشد، خدا عمل و اهلش را دشمن میپندارد. نویسنده در ادامه به آیهای از [[قرآن]] استشهاد میکند که میفرماید:«الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا. الملک(67) 2 آن که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل میکنید. از جملات فوق نتیجه میگیریم که عمل مقبول و مردود هنگامی معنا دارد که فعل به طور واقعی به فاعل انسانی مستند شود و گرنه بحث از مقبول و مردود بودن در فضای مجازی بحثی بی فایده و مردود است. |