محمد بن علی (جواد): تفاوت میان نسخه‌ها

از برخی روایات برمی‌آید که قبل از تولد جواد الائمه، برخی از [[واقفیه]] می‌گفتند علی بن موسی نسلی از خود باقی نمی‌گذارد و با مرگ او سلسله امامت قطع می‌شود<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۰</ref>. از این‌رو وقتی که جوادالأئمه به دنیا آمد، امام رضا(علیه‌السلام) او را مولودی بابرکت برای [[شیعیان]] توصیف کرد<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۲۰،۲۳،۳۵</ref>. با این حال حتی پس از تولد او نیز برخی از واقفیان انتساب او به امام رضا(علیه‌السلام) را منکر شدند. آنان می‌گفتند جوادالأئمه از نظر چهره به پدرش شباهت ندارد، تا اینکه قیافه‌شناسان را حاضر کردند و آنان نسبت بین امام جواد و امام رضا را تأیید نمودند<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۳</ref>.

[[مأمون عباسی]] در سال ۲۰۲ق <ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۶۶</ref> یا ۲۱۵ق <ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۳</ref> دختر خود ام فضل را به عقد امام جواد(علیه‌السلام) در آورد. برخی گفته‌اند: احتمالاً در دیداری که جوادالأئمه با پدر در [[طوس]] داشت،<ref>بیهقی، تاریخ بیهق، ۱۳۶۱ش، ص۴۶</ref> مأمون، ام الفضل را به عقد او درآورد. [[ابن کثیر]]<ref>ر. ک:مقاله ابن کثیر</ref> بر این باور است که خطبه عقد او با دختر مأمون در زمان حیات علی بن موسی الرضا(علیه‌السلام) خوانده شد، اما ازدواج آنها در سال ۲۱۵ق. در [[تکریت]] بوده است. <ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۲۹۵.</ref>

ازدواج جوادالأئمه با ام الفضل، به درخواست مأمون صورت گرفت. <ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱</ref> مأمون هدف خود را این می‌دانست که پدر بزرگ کودکی از نسل پیامبر(ص) و [[امام علی]]<ref>ر. ک:مقاله امام علی</ref>(علیه‌السلام) باشد.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۴۵۵</ref> شیخ مفید در کتاب الارشاد آورده است، مأمون به دلیل شخصیت علمی محمد بن علی و شوق و شعفی که نسبت به او داشت، ام الفضل دختر خود را به ازدواج آن حضرت درآورد؛<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۸۱-۲۸۲</ref>، <ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱</ref>  

اما برخی از پژوهش‌گران بر این باورند که این ازدواج با انگیزه و اهداف سیاسی انجام شده است از جمله اینکه مأمون می‌خواست از این راه، امام جواد و ارتباط او با شیعیان را کنترل کند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۸</ref> یا خود را علاقمند به علویان نشان دهد و آنان را از قیام علیه خود باز دارد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۸</ref> این ازدواج اعتراض برخی اطرافیان مأمون را در پی داشت زیرا بیم آن داشتند که خلافت از عباسیان به علویان منتقل شود.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰-۳۸۱</ref> امام جواد(علیه‌السلام) مهریه ام الفضل را معادل مهریه [[حضرت زهرا(س)]]<ref>ر. ک:مقاله حضرت زهرا(س)</ref>(۵۰۰ درهم) تعیین کرد. <ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۵</ref>

همسر دیگر جوادالأئمه، سمانه مغربیه است <ref>قمی، منتهی الامال، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۴۹۷</ref> که کنیز بود و به دستور خود ایشان خریداری شد.<ref>حسّون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۱۷</ref> امام جواد، از ام فضل صاحب فرزندی نشد<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰</ref> و همه فرزندان او از سمانه بودند.<ref>قمی، منتهی الامال، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۴۹۷</ref>

بنابر نقل [[شیخ مفید]]<ref>ر. ک:مقاله شیخ مفید</ref> امام جواد(علیه‌السلام) ۴ فرزند به نام‌های علی، موسی، فاطمه و امامه داشت. <ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.</ref> برخی دختران امام را ۳ تن به نام‌های حکیمه، خدیجه و ام کلثوم می‌دانند.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۷</ref> در برخی از منابع متأخر از ام محمد و زینب نیز به عنوان دختران آن حضرت یاد شده است. <ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۴، ص۳۱۶؛ شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ج۲، ص۴۳۲</ref>

محمد بن علی(علیه‌السلام) پس از شهادت امام رضا(علیه‌السلام) در سال ۲۰۳ق به امامت رسید.<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۴</ref> دوران امامت او با [[خلافت]] دو تن از خلفای عباسی همزمان بود. حدود ۱۵ سال از امامت او در خلافت مأمون(۱۹۳-۲۱۸ق) و ۲ سال در خلافت معتصم(۲۱۸-۲۲۷ق) سپری شد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۰</ref> مدت امامت جوادالائمه ۱۷ سال بود <ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳</ref> و با شهادت او در سال ۲۲۰ق امامت به فرزندش، امام هادی(علیه‌السلام) منتقل شد. <ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵</ref>

[[امام محمد تقی(علیه‌السلام)|امام محمد تقی (علیه‌السلام)]] در دوران امامت خود چندین بار با برخی از فقیهان دربار عباسی مناظره کرد. گزارش‌های تاریخی حاکی از آن است که برخی از این مناظره‌ها به درخواست درباریان مأمون و معتصم و با هدف آزمایش پیشوای نهم شیعیان انجام می‌گرفته است و نتیجه آن باعث شگفتی و تحسین حاضران می‌شده است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ص۴۴۳.</ref> منابع ۹ مناظره و گفتگو از جوادالأئمه گزارش کرده‌اند که چهار مورد آنها با یحیی بن اکثم و یک مورد با احمد بن ابی‌داوود قاضی القضات‎‌های بغداد بوده است. همچنین گفتگوهایی از وی با عبدالله بن موسی، ابوهاشم جعفری، عبدالعظیم حسنی و معتصم نیز گزارش شده است. موضوع این گفتگوها مباحث فقهی مربوط به حج، طلاق، حد سرقت و مباحثی دیگر همچون ویژگی یاران امام دوازدهم، فضایل شیخین و اسماء و صفات خدا بوده است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ص۴۴۱-۴۴۹؛ میانجی، مکاتیب الائمه(علیه‌السلام)، ج۵ ص۳۸۱٬۴۲۷ و...</ref>

از مناظرات مهم امام محمد تقی(علیه‌السلام) که در زمان مأمون عباسی در بغداد صورت گرفت، مناظره با یحیی بن اکثم، فقیه دربار عباسی، بود. بنابر برخی منابع شیعه، علت وقوع این مناظره، اعتراض سران عباسی به پیشنهاد ازدواج او با ام الفضل از سوی مأمون بود. مأمون برای اثبات درستی تصمیم خویش، به آنان پیشنهاد کرد تا جوادالأئمه(علیه‌السلام) را بیازمایند. آنان پذیرفتند و برای آزمودن آن حضرت، جلسه مناظره‌ای ترتیب دادند.

یحیی در مناظره، نخست مسئله‌ای فقهی درباره شخص مُحرمی که حیوانی را شکار کرده مطرح ساخت. امام جواد(علیه‌السلام)، با مطرح کردن وجوه گوناگون برای مسئله، [یادداشت ۶] از یحیی بن اکثم پرسید منظور وی کدام وجه است. یحیی بن اکثم در جواب درماند. سپس خود امام جواد(علیه‌السلام)، مسئله را با صورت‌های مختلف آن پاسخ گفت. درباریان و علمای عباسی پس از شنیدن جواب امام، بر تبحر او در فقه اعتراف کردند. گفته‌اند که مأمون پس از مناظره گفت: خدای را بر این نعمت سپاسگزارم که آنچه من اندیشیده بودم، همان شد.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ص۴۴۴؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۴.</ref>

حدود ۲۵۰ حدیث از امام جواد(علیه‌السلام) نقل شده است.<ref>عطاردی، مسند الامام الجواد، ۱۴۱۰ق، ص۲۴۹.</ref> این روایات در موضوعات فقهی، تفسیری و عقیدتی است. کم بودن روایات منقول از وی در مقایسه با برخی دیگر از امامان معصوم را به جهت تحت کنترل بودن و همچنین سن کم وی در زمان شهادت دانسته‌اند.

عالمان اهل سنت، پیشوای نهم شیعیان را به عنوان یک عالم دینی احترام می‌کنند. برخی از آنان شخصیت علمی جوادالأئمه را ممتاز دانسته‌<ref>برای نمونه: سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۱.</ref> و شیفتگی مأمون به او را به دلیل شخصیت علمی و معنوی او در کودکی دانسته‌اند.<ref>هیثمی، الصواعق المحرقة، ۱۴۲۴ق، ص۲۸۸.</ref> آنان همچنین از برتری محمد بن علی(علیه‌السلام) در ویژگی‌های دیگری همچون تقوا، زهد و سخاوت سخن گفته‌اند.<ref>سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۱.</ref> به عنوان نمونه ابن تیمیه ملقب شدن او به جواد را، به دلیل شهرتش در سخاوت و بزرگواری می‌داند.<ref>ابن تیمیه، منهاج السنه، تحقیق: محمد رشاد سالم، ج۴، ص۶۸-۶۹.</ref> جاحظ عثمان معتزلی نیز، محمد بن علی(علیه‌السلام) را عالم، زاهد، عبادت‌پیشه، شجاع، بخشنده و پاک معرفی کرده است.<ref>العاملی، الحیاة السیاسیة للامام الجواد، ۱۴۲۵ق، ص۱۳۷.</ref>

آن حضرت در شهر [[بغداد]] در ماه ذی قعده سال دویست و بیست هجری به [[شهادت]] رسیدند و آن هنگام بیست و پنج سال از عمر شریف شان گذشته بود. <ref>الإرشاد، ج‏۲، ص۲۷۳٫</ref>

در روز شهادت ایشان اقوال مختلف است برخی <ref>* علی‌ بن ‌حسین‌ مسعودی ‌، اثبات‌الوصیه‌ للامام‌ علی‌ بن ‌ابی‌طالب، قم‌۱۳۸۲ ش‌.علی‌ بن ‌حسین‌ مسعودی، مروج‌الذهب ‌و معادن‌الجوهر، چاپ‌ شارل‌پلاّ، بیروت‌ ۱۹۶۵ـ ۱۹۷۹.محمد بن محمد مفید، الارشاد فی‌ معرفه حجج‌اللّه ‌علی‌ العباد، بیروت‌۱۴۱۴/۱۹۹۳</ref> پنجم وششم ذی حجه وبرخی آخرماه ذی قعده را تاریخ شهادت حضرت می‌دانند. <ref>سعد بن ‌عبداللّه‌اشعری‌، کتاب ‌المقالات ‌و الفرق‌، ج۱، ص‌۹۹‌، چاپ ‌محمدجواد مشکور، تهران‌۱۳۴۱ش‌. ،حسن‌ بن ‌موسی‌نوبختی‌، فرق‌الشیعه‌، ج۱، ص‌۹۱، چاپ ‌محمدصادق‌ آل‌بحرالعلوم‌، نجف‌۱۳۵۵/۱۹۳۶. ،کلینی‌، اصول کافی، ج‌۱، ص‌۴۹۲. ،محمد بن محمد مفید، الارشاد فی‌ معرفه حجج‌اللّه ‌علی‌ العباد، ج۲، ص‌۲۷۳، بیروت‌۱۴۱۴/۱۹۹۳. ،محمد بن ‌حسن‌ طوسی‌، تهذیب‌الاحکام‌، ج‌۶، ص۹۰‌، چاپ ‌حسن ‌موسوی‌خرسان‌، تهران‌۱۳۹۰. ،فضل‌ بن ‌حسن‌طبرسی‌، اعلام‌ الوری ‌باعلام‌الهدی‌، ج‌۲، ص‌۱۰۶، قم‌۱۴۱۷</ref>  

این مساله را امام رضا (علیه‌السلام) پیش‌گویی کردند: پس از تولد امام جواد (علیه‌السلام)، امام رضا (علیه‌السلام) فرمودند: فرزندم به ناحق به شهادت می‌رسد. اهل آسمان برای او می‌گریند و خداوند متعال بر دشمن او و کسی که بر او ستم روا داشته است، خشم می‌گیرد و طولی نمی‌کشد که او را به عذاب دردناکی مبتلا می‌کند. <ref> بحارالانوار، ج ۵۰، ص ۱۵٫</ref>

درباره چگونگی شهادت پیشوای نهم شیعیان اختلاف است؛ در برخی از منابع آمده است که معتصم به وسیله منشی یکی از وزیرانش او را مسموم کرد و به شهادت رساند.<ref>عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۲۰.</ref> برخی معتقدند که معتصم به وسیله ام الفضل ایشان را مسموم کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۱۳، ۱۷.</ref> به گزارش مسعودی مورخ قرن سوم قمری، معتصم و جعفر بن مأمون در اندیشه کشتن محمد بن علی(علیه‌السلام) بودند. چون جوادالأئمه از ام الفضل فرزندی نداشت، جعفر، ام الفضل (خواهرش) را تحریک کرد که محمد بن علی را مسموم کند. آن دو سمی را در انگور نهادند و امام از آن خورد. ام الفضل پس از آن که جوادالأئمه را مسموم کرد، پشیمان شد و می‌گریست اما امام به او خبر داد که به بلایی دچار می‌شود که مرهم‌پذیر نباشد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۷.</ref> درباره چگونگی شهادت او به دست ام الفضل گزارش‌های دیگری نیز وجود دارد.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۹۱.</ref>