مجتمعنا في الفکر والتراث الشهيد السيد محمدباقر الصدر (معرفی و نقد کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

آن‌چه این مقاله در صدد معرفی آن است بخش ناشناخته‌ای از اندیشه‌های آیت‌الله سید محمد باقر صدر است، که تا به امروز مورد دقت قرار نگرفته و یا کمتر در معرض بحث و کنکاش علمی بوده است. <br>

اثری که به تازگی برای اولین‌بار و در کتاب ارزشمند «مجتمعنا فی فکر و تراث الشهید السید محمد باقر الصدر» نگاشتۀ محقق توانا جناب استاد «سید منذر حکیم» به تصویر کشیده شده است. <br>

==نگاه قرآنی، محور انديشه‌های شهيد صدر==  

آیت‌الله صدر با نگاهی عمیق و به دور از تعصبات نابجای مذهبی با مبنایی استوار قرآن کریم را که کتاب حیات انسان و نقطۀ اصیل و حد مشترک تمامی مسلمانان است محور کار خود قرار داده و نظریات اسلامی و نظام‌های فکری اسلام را برای مسلمان معاصر به تصویر می‌کشد. <br>

شاید بتوان گفت آن‌چه کار شهید صدر را از کارهای رایج و تکراری متمایز می‌نماید ـ پس از اتکای به قرآن و نگاه فرامذهبی ـ نگاه روشمند او به مباحث و روش‌های استوار و بی‌اشکال وی در کشف و ارائۀ اندیشه‌های دینی از قرآن کریم است، که خود به تنهایی نقطۀ عطفی در تاریخ اندیشۀ دینی به حساب می‌آید و فضاهای بی‌نهایتی را برای محققان حوزۀ دین بازگشایی می‌نماید؛ عرصه‌هایی که شاید پیش از این شهید فرزانه و تلاش‌های خستگی‌ناپذیر او بسیار دور و دست‌نایافتنی به نظر می‌رسید. <br>

==«مجتمعنا» و چرايی آن==

«شهيد صدر بحث‌هاى اقتصادى خود را كه با عنوان «اقتصادنا» ارائه شد، بر بحث‌هاى اجتماعى و كتاب «مجتمعنا» مقدم نمود در حالى كه به‌طور منطقى بحث‌هاى اقتصادى در حقيقت يكى از فروع نظريه اجتماعى ايشان است، در باب چرايى اين تقديم با توجه به مطالعاتی که داشتم مى‌توان گفت: دلیل تقدیم «[[اقتصادنا]]» بر «مجتمعنا» حساسیت اوضاع سياسی عراق در آن زمان و ورود اندیشه‌های مارکسیستی در درون‌مايه نظام سياسى اقتصادی عراق بود. در چنين فضايى شهید صدر تلاش نمود تا هم عظمت اسلام را به عنوان جامع‌ترین ادیان نمایان سازد و هم در مقابل شبهات و هجمه‌هاى ماركسيستى پاسخ‌گوى نيازهاى فكرى جامعه اسلامى آن زمان باشد. مؤید این مطلب مباحث جلد اول کتاب «اقتصادنا» است که در حقيقت خمیرمایه‌ای اجتماعی با رویکردی اقتصادی است».<br>

بنابراین در حقیقت، مبانی و مباحث اندیشۀ اجتماعی اسلام بر پایۀ قرآن کریم نزد شهید صدر بر اساس سیر منطقی آن، پیش از مباحث اقتصادنا شکل گرفته و منسجم گردیده است، اما به دلیل شرایط اجتماعی خاص انتشار آن به تأخیر افتاده است؛ تأخیری که به عدم ارائه این اثر و عدم انتشار آن تا پایان حیات کوتاه اما پربرکت این شهید عالی مقام منجر گردید. <br>

== ويژگی‌ها و امتيازات کتاب «مجتمعنا» ==  

1. یکی از مهم‌ترین نکات این تحقیق ارزشمند که در نهایت امانت صورت گرفته، بازخوانی ایده‌های قرآنی شهید صدر در حوزۀ مباحث اجتماعی است. <br>

بحث‌های پایه‌ای و سؤالات اساسی مانند: چیستی جامعۀ مطلوب انسانی از نگاه اسلام، اصول و پایه‌های چنین جامعه‌ای، نظريۀ مبنا در این باب، اهداف و دور نمای چنین جامعه‌ای، راه‌های علمی و عملی برای رسیدن به یک جامعۀ انسانی مبتنی بر اصول اسلامی، و بسیاری از سؤالات اساسی دیگر که در آثار شهید صدر فراوان به آنها پرداخته شده است.<br>

و بسیاری مباحث دیگر... <br>

2. دومین ویژگی ممتاز این تألیف کشف مبنا و شکل مطلوب برای ارائۀ مباحث اجتماعی قرآن از دیدگاه شهید صدر است.<br>

==«مجتمعنا» در يک نگاه==  

کتاب «مجتمعنا فی فکر و تراث الشهید السید محمد باقر الصدر» که حاصل تلاش استاد توانا سید منذر حکیم است در شش بخش شکل گرفته است: <br>

* -تبیین ضرورت و اهمیت بحث از جامعۀ انسانی در پرتو قرآن و سنت.

بازشناسی مفاهیم و اصطلاحات: که در آن به بررسی مفهوم مجتمع و تعریف آن نزد اندیشمندان اسلامی و دانشمندان علوم اجتماعی و در نهایت به تبیین مفهوم مجتمع و مصطلحات پیرامون آن در نظر شهید صدر پرداخته شده است؛<br>

بررسی راه‌های کشف نظریه اجتماعی در نگاه شهید صدر؛ <br>

=== بخش دوم ===

در این بخش راه‌حل‌های چهارگانه‌ای برای مشکلات اجتماعی انسان طرح گردیده و مورد بحث و نقد قرار گرفته و میزان کارآمدی و چرایی ناکارآمدی هر یک به دقت بررسی شده است. <br>

نسبت‌سنجی علمی دقیق میان مبانی گوناگون اندیشه‌ای در حوزۀ مباحث اجتماعی از خصوصیات بارز این بخش از کتاب است.

=== بخش سوم ===

* و ... <br>

=== بخش چهارم ===

به سنت‌های اجتماعی (سنن الهی در قرآن کریم) و نقش آنها در مراحل تکامل جوامع انسانی اختصاص دارد، که در آن به چرایی و چگونگی تغییرات اجتماعی و عوامل مؤثر بر افت و فرود جوامع از دیدگاه قرآن کریم پرداخته شده است. <br>

-سنت‌های مشروط؛ <br>

-سنت‌های مطلق؛ <br>

=== بخش پنجم ===

بررسی اساس و ریشۀ حقیقی مشکلات اجتماعی انسان‌ها و یافتن راه‌حل‌های واقعی برای فائق آمدن بر آنها را محور بحث قرار داده است. <br>

* توجه به شاخص الگو و نقش آن در حل مشکلات انسان‌ها.

=== بخش ششم ===

نگاهی گذرا به نظریۀ اجتماعی قرآن کریم است که در ضمن آن به‌طور خلاصه محتوای نظریۀ اجتماعی قرآن، ابعاد و گسترۀ این بحث در قرآن کریم و ادلۀ اثباتی آن در کتاب شریف الهی بررسی شده است. <br>

==چند نکته==

در فضايی که با نبود يک انديشمند، گزاره‌های پراکندۀ او به نظم کشيده می‌شود و خروجی آن نظامی قابل طرح می‌گردد، از اساسی‌ترين اشکالات دربارۀ آن چگونگی کشف منهج و روش آن انديشمند برای بازيابی نظام حاکم بر انديشۀ اوست. <br>

در چنين فرايندی محققی که به بررسی انديشه‌های ديگری در نظام‌سازی و طرح يک ايده می‌پردازد، بايد همت اوليۀ خود را بر کشف روش حاکم بر انديشۀ آن انديشمند قرار دهد و خود صلاحيت‌های لازم را برای آشنايی با آن انديشمند و آثار وی داشته باشد. <br>

در مورد کتاب «مجتمعنا» می‌توان گفت اين مهم به بهترين شکل ممکن صورت گرفته است، زیرا حجت‌الإسلام و المسلمین استاد سید منذر حکیم از يک سو از شاگردان استاد شهید سید محمد باقر صدر بوده، و از سوی ديگر سال‌های بسیاری را به بررسی اندیشه‌های استاد خود و یافتن راه‌کارهای جدید در پرتو اندیشه‌های ایشان گذرانده است. وی در توصیف نوع ارتباط علمی خود با این شهید فرزانه می‌گوید:  

«حدود سال 1350ق پيش از آن‌كه افتخار شاگردی در محضر درس علامه شهيد سيد محمد باقر صدر را داشته باشم در نجف اشرف با نوشته‌ها و شاگردان ايشان آشنا شدم و در مجالس ويژه و خارج از درس ايشان حاضر شده و سپس در سال‌هاي 51 تا 53 به‌طور مستقيم از درس خارج فقه و اصول ايشان بهره‌مند شدم و پس از آن تاكنون با نوشته‌هاي معظم‌‌له دمساز بوده و شيفته افكار، نظريات و روش ايشان هستم».<br>

وی در سال‌های بسیاری برای بازشناسی و بررسی مباحث اجتماعی استاد شهید، و الگوبرداری از نوع عملکرد و کشف روش او در طرح مباحث، به خصوص مباحث اجتماعی، تلاش نموده و به حق از عهدۀ این مهم برآمده است. <br>

از اين رو می‌توان با جدّیت، به بررسی و مقايسۀ اين اثر با ديگر آثار شهيد صدر پرداخت و موفقيت اين محقق توانمند را در بازيابی نظريۀ استادش مورد کنکاش قرار داد. <br>

== منابع ==