۸۷٬۸۱۰
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'جمال الدین' به 'جمالالدین') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''الازهر''' یکی از بناهای مهم و تاریخی در [[جهان اسلام]] و پایگاهی علمی و فرهنگی با قدمتی هزار ساله است که توسط [[فاطمیون]] در [[مصر]] تأسیس گردیده است. با تصرف مصر توسط خلفای فاطمی در قرن دهم میلادی، بزرگترین شهر جهان عرب با نام قاهره بنیان گذاشته شد. حکام جدید مصر که بر مذهب [[اسماعیلیان|تشیع اسماعیلی]] بودند برای مقابله با تفکر رقیب یعنی تفکر سنی در مملکت خود مسجد الجامع الازهر را بنیان گذاشتند. <ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/241640/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1 مشرق نیوز با تصرف و تلخیص]</ref> و در دورههای مختلف تاریخ اسلام، در عرصههای مختلف مذهبی، سیاسی و اجتماعی مصر و جهان اسلام منشأ اثر بوده است. در حوزه [[دین]]، این دانشگاه با داشتن یک نظام منسجم و مدرن آموزشی، شخصیّتهای علمی ممتازی را تربیت کرده و به جهان اسلام معرفی کرد و در عرصۀ سیاسی، پیوسته از عوامل تعیینکننده در صحنه سیاسی [[کشور مصر]] و جهان اسلام بوده است. در دهههای اخیر حرکتهای اصلاحی برخی از شیوخ ازهر مانند [[محمود شلتوت|شیخ شلتوت]] در جهت نزدیکی بیشتر فرقههای اسلامی بیش از همه نمود و ظهور دارد هرچند در سالیان اخیر به جهت دخالت نظام حاکم مصر بر مقدرات این دانشگاه، این پایگاه مهم فرهنگی تاثیر گذشته خود را در تحولات مصر و جهان [[اسلام]] از دست داده است. نوشتار حاضر به بررسی تاریخچه، سیر نظمی و نقش جامع الازهر در ابعاد مختلف علمی و سیاسی میپردازد. | '''الازهر''' یکی از بناهای مهم و تاریخی در [[جهان اسلام]] و پایگاهی علمی و فرهنگی با قدمتی هزار ساله است که توسط [[فاطمیون]] در [[مصر]] تأسیس گردیده است. با تصرف مصر توسط خلفای فاطمی در قرن دهم میلادی، بزرگترین شهر جهان عرب با نام قاهره بنیان گذاشته شد. حکام جدید مصر که بر مذهب [[اسماعیلیان|تشیع اسماعیلی]] بودند برای مقابله با تفکر رقیب یعنی تفکر سنی در مملکت خود مسجد الجامع الازهر را بنیان گذاشتند. <ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/241640/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1 مشرق نیوز با تصرف و تلخیص]</ref> و در دورههای مختلف تاریخ اسلام، در عرصههای مختلف مذهبی، سیاسی و اجتماعی مصر و جهان اسلام منشأ اثر بوده است. در حوزه [[دین]]، این دانشگاه با داشتن یک نظام منسجم و مدرن آموزشی، شخصیّتهای علمی ممتازی را تربیت کرده و به جهان اسلام معرفی کرد و در عرصۀ سیاسی، پیوسته از عوامل تعیینکننده در صحنه سیاسی [[کشور مصر]] و جهان اسلام بوده است. در دهههای اخیر حرکتهای اصلاحی برخی از شیوخ ازهر مانند [[محمود شلتوت|شیخ شلتوت]] در جهت نزدیکی بیشتر فرقههای اسلامی بیش از همه نمود و ظهور دارد هرچند در سالیان اخیر به جهت دخالت نظام حاکم مصر بر مقدرات این دانشگاه، این پایگاه مهم فرهنگی تاثیر گذشته خود را در تحولات مصر و جهان [[اسلام]] از دست داده است. نوشتار حاضر به بررسی تاریخچه، سیر نظمی و نقش جامع الازهر در ابعاد مختلف علمی و سیاسی میپردازد. | ||
= | |||
== معرفی == | |||
[[پرونده:نمایی از الازهر قدیمی.jpg|بندانگشتی]] | [[پرونده:نمایی از الازهر قدیمی.jpg|بندانگشتی]] | ||
لغت «جامع» به معنای مسجد بزرگ، مسجد آدینه و یا مسجدی که در آن نماز جمعه میخوانند و مراسم اعتکاف به جا میآورند، اطلاق میشود. این گونه مساجد بزرگ، نخستین بار در عهد پیامبر اکرم(صلی الله و علیه و آله) و پس از آن در دوره ی حکومت امویان در مراکز و بلاد اسلامی ساخته شدند و چون در این مساجد علاوه بر مسائل دینی و سیاسی، مسائل علمی نیز مطرح میشد و حلقههای درس که شرکت در آنها برای هر جوینده ی دانش ممکن بود، در آنها شکل میگرفت، عنوان «جامع» برای آنها به کار رفت. بعدها واژه ی «جامعه» به معنای دانشگاه مترادف با «جامع» به کار برده شد.<br> | لغت «جامع» به معنای مسجد بزرگ، مسجد آدینه و یا مسجدی که در آن نماز جمعه میخوانند و مراسم اعتکاف به جا میآورند، اطلاق میشود. این گونه مساجد بزرگ، نخستین بار در عهد پیامبر اکرم(صلی الله و علیه و آله) و پس از آن در دوره ی حکومت امویان در مراکز و بلاد اسلامی ساخته شدند و چون در این مساجد علاوه بر مسائل دینی و سیاسی، مسائل علمی نیز مطرح میشد و حلقههای درس که شرکت در آنها برای هر جوینده ی دانش ممکن بود، در آنها شکل میگرفت، عنوان «جامع» برای آنها به کار رفت. بعدها واژه ی «جامعه» به معنای دانشگاه مترادف با «جامع» به کار برده شد.<br> | ||
خط ۲۵: | خط ۲۶: | ||
براساس قانون مصوب 1961 م، دانشگاه الازهر یک موسسه بزرگ دینی اسلامی است که وظیفه اش پاسداری از شریعت اسلام و زبان عربی و نشر آن و تعلیم دانشجویانی است که پس از فراغت از تحصیل عهدهدار تدریس علوم دین و زبان عربی و متصدی امور شرعی شوند. در ضمن دانشجویان مسلمان از هر نقطه از کشورهای اسلامی با تفاوتهای نژادی و ملیتی در آن پذیرفته میشوند. | براساس قانون مصوب 1961 م، دانشگاه الازهر یک موسسه بزرگ دینی اسلامی است که وظیفه اش پاسداری از شریعت اسلام و زبان عربی و نشر آن و تعلیم دانشجویانی است که پس از فراغت از تحصیل عهدهدار تدریس علوم دین و زبان عربی و متصدی امور شرعی شوند. در ضمن دانشجویان مسلمان از هر نقطه از کشورهای اسلامی با تفاوتهای نژادی و ملیتی در آن پذیرفته میشوند. | ||
=تاریخچه | == تاریخچه == | ||
تاسیس جامع الازهر به دوران حکومت فاطمیان باز میگردد. فاطمیان از بزرگترین سلسلههای حکومتی آفریقای شمالی بودند که دارالخلافهای در برابر درالخلافه بغداد تاسیس کردند. خلفای فاطمی از شیعیان اسماعیلی به شمار میروند. این دانشگاه چون تاجی بر سر افتخارات فاطمیان میدرخشد.<br> | تاسیس جامع الازهر به دوران حکومت فاطمیان باز میگردد. فاطمیان از بزرگترین سلسلههای حکومتی آفریقای شمالی بودند که دارالخلافهای در برابر درالخلافه بغداد تاسیس کردند. خلفای فاطمی از شیعیان اسماعیلی به شمار میروند. این دانشگاه چون تاجی بر سر افتخارات فاطمیان میدرخشد.<br> | ||
بنیانگذار جامع الازهر، «جوهر کاتب صقلی» سردار نیرومند، المعزّ لدین الله، چهارمین خلیفه فاطمی است که در پی فتح مصر شهر قاهره را ساخت و مسجد الازهر را نیز در جنوب شرقی و سوی قبله ی قص خلیفه در میان محله ی ترک و دیلم بنا نهاد. بنای الازهر در 24 جمادی الاول سال 359 ق آغاز و در 7 رمضان 361 ق، پایان یافت و در همان ماه رمضان، نخستین نماز جمعه توسط ابوتمیم، المعزّ لدین الله در آن اقامه شد.<br> | بنیانگذار جامع الازهر، «جوهر کاتب صقلی» سردار نیرومند، المعزّ لدین الله، چهارمین خلیفه فاطمی است که در پی فتح مصر شهر قاهره را ساخت و مسجد الازهر را نیز در جنوب شرقی و سوی قبله ی قص خلیفه در میان محله ی ترک و دیلم بنا نهاد. بنای الازهر در 24 جمادی الاول سال 359 ق آغاز و در 7 رمضان 361 ق، پایان یافت و در همان ماه رمضان، نخستین نماز جمعه توسط ابوتمیم، المعزّ لدین الله در آن اقامه شد.<br> | ||
خط ۴۵: | خط ۴۶: | ||
حدود سال 1161 ق، الازهر کاملاً ضوابط و مقررات خویش را از دست میدهد، دیگر برای ورود به الازهر و حضور و غیاب مدرسان و دانشجویان ضابطهای باقی نمیماند. انتخاب درس و استاد، بی برنامه میشود. انتصاب مدرسان جنبه ی رسمی خود را از دست میدهد و در سرما و گرما با حضور شاگردان کاستی مییابد، از درخشش در آموزش بهرهای نمیماند و کیمیاگری و طالع بینی بازاری به مراتب گرم تر از پزشکی و ریاضی و نجوم و شیمی پیدا میکند. | حدود سال 1161 ق، الازهر کاملاً ضوابط و مقررات خویش را از دست میدهد، دیگر برای ورود به الازهر و حضور و غیاب مدرسان و دانشجویان ضابطهای باقی نمیماند. انتخاب درس و استاد، بی برنامه میشود. انتصاب مدرسان جنبه ی رسمی خود را از دست میدهد و در سرما و گرما با حضور شاگردان کاستی مییابد، از درخشش در آموزش بهرهای نمیماند و کیمیاگری و طالع بینی بازاری به مراتب گرم تر از پزشکی و ریاضی و نجوم و شیمی پیدا میکند. | ||
=ساختمان | == ساختمان == | ||
الأزهر اولین مسجدی بود که در شهر قاهره بنا گردید، به همین علت مسجد جامع قاهره محسوب میگردید. و ساختمان آن عبارت بود از یک صحن که سه رواق در اطراف آن بود، که بزرگترین آنها رواق قبله بود. و بعد مجموعهای از رواق و شبستان ومدرسه و محراب و مناره و مأذنه به آن اضافه گردید. ساختمان اداری شامل دو مجموعه دانشکده ویژه پسران و دختران است که در گروه پسران چهارده دانشکده در رشتههای علوم انسانی، پزشکی، کشاورزی و فنی و مهندسی فعالیت میکند و پنج دانشکده نیز در رشتههای علوم انسانی و پزشکی ویژه دختران است. این دانشگاه هم اکنون بیش از 120 هزار دانشجو دارد که همه ساله نزدیک به بیست هزار نفر از آنان در مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکتری از آن فارغالتحصیل میشوند. .<br> | الأزهر اولین مسجدی بود که در شهر قاهره بنا گردید، به همین علت مسجد جامع قاهره محسوب میگردید. و ساختمان آن عبارت بود از یک صحن که سه رواق در اطراف آن بود، که بزرگترین آنها رواق قبله بود. و بعد مجموعهای از رواق و شبستان ومدرسه و محراب و مناره و مأذنه به آن اضافه گردید. ساختمان اداری شامل دو مجموعه دانشکده ویژه پسران و دختران است که در گروه پسران چهارده دانشکده در رشتههای علوم انسانی، پزشکی، کشاورزی و فنی و مهندسی فعالیت میکند و پنج دانشکده نیز در رشتههای علوم انسانی و پزشکی ویژه دختران است. این دانشگاه هم اکنون بیش از 120 هزار دانشجو دارد که همه ساله نزدیک به بیست هزار نفر از آنان در مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکتری از آن فارغالتحصیل میشوند. .<br> | ||
مسجد اصلی الازهر در حقیقت یک مسجد ستون دار ساده است و تأثیر پذیری آن از جامع قیروان آشکار است. چهار ردیف ستون، نمازخانه را به پنج راهرو موازی با قبله تقسیم میکند. این راه روها در مرکز به وسیله شبستان محوری پهنی که به محراب گچ بری شده مسجد منتهی میشود، قطع میگردد. این پلان متقاطع T شکل، پیش از این در مساجد شمال آفریقا به کار گرفته میشد.<br> | مسجد اصلی الازهر در حقیقت یک مسجد ستون دار ساده است و تأثیر پذیری آن از جامع قیروان آشکار است. چهار ردیف ستون، نمازخانه را به پنج راهرو موازی با قبله تقسیم میکند. این راه روها در مرکز به وسیله شبستان محوری پهنی که به محراب گچ بری شده مسجد منتهی میشود، قطع میگردد. این پلان متقاطع T شکل، پیش از این در مساجد شمال آفریقا به کار گرفته میشد.<br> | ||
خط ۵۲: | خط ۵۳: | ||
باروهای مثلثی شکل بالای دیوارها به همراه نمونههای مشابه موجود در مسجد ابن طولون، الگویی را برای معماری گوتیک ایجاد میکند که نمونه آن در کلیسای کرامر واقع در نور فولک انگلستان دیده میشود. .<br> | باروهای مثلثی شکل بالای دیوارها به همراه نمونههای مشابه موجود در مسجد ابن طولون، الگویی را برای معماری گوتیک ایجاد میکند که نمونه آن در کلیسای کرامر واقع در نور فولک انگلستان دیده میشود. .<br> | ||
در قسمت غربی مسجد الازهر صحنی قرار دارد که ایوانهایی آن را در بر گرفتهاند. این صحن در قرن ششم و در زمان حکومت خلیفه الحافظ ساخته شد. این صحن زیبا و ورودی آن در سال 1213 هجری به هنگام سرکوب دانشجویان مخالف به دستور بناپارت ویران شد و در سال 1312 مجددا بازسازی شد. .<br> | در قسمت غربی مسجد الازهر صحنی قرار دارد که ایوانهایی آن را در بر گرفتهاند. این صحن در قرن ششم و در زمان حکومت خلیفه الحافظ ساخته شد. این صحن زیبا و ورودی آن در سال 1213 هجری به هنگام سرکوب دانشجویان مخالف به دستور بناپارت ویران شد و در سال 1312 مجددا بازسازی شد. .<br> | ||
از آنجا که مسجد الازهر به تدریج به یکی از مراکز عمده معارف مذهبی تبدیل شد، همواره مورد توجه حاکمان زمان بوده و تغییرات فراوانی در آن صورت گرفته و از شکل اولیه و ساده خود دور شده است. حاکمان و امیران هر یک به فراخور سلیقه خود و نیاز زمان، بخشهایی را ویران کردند، سازههایی را به آن افزودند و گاه، بخشی را از نو ساختند. لذا مسجد الازهر سبکی تلفیقی دارد و نمیتوان آن را به دورهای خاص نسبت داد | از آنجا که مسجد الازهر به تدریج به یکی از مراکز عمده معارف مذهبی تبدیل شد، همواره مورد توجه حاکمان زمان بوده و تغییرات فراوانی در آن صورت گرفته و از شکل اولیه و ساده خود دور شده است. حاکمان و امیران هر یک به فراخور سلیقه خود و نیاز زمان، بخشهایی را ویران کردند، سازههایی را به آن افزودند و گاه، بخشی را از نو ساختند. لذا مسجد الازهر سبکی تلفیقی دارد و نمیتوان آن را به دورهای خاص نسبت داد. | ||
=ساختار | |||
== ساختار == | |||
تمرکز اصلی این دانشگاه بر روی تحصیلات عالی و پژوهشهایی مربوط به خود الازهر است اما در کنار آن رشتههای فیزیک، پزشکی و مهندسی نیز تدریس میشوند. با اعمال تغییرات ساختاری اداری و علمی الازهر متحول و به شرح زیر نظاممند شد: | تمرکز اصلی این دانشگاه بر روی تحصیلات عالی و پژوهشهایی مربوط به خود الازهر است اما در کنار آن رشتههای فیزیک، پزشکی و مهندسی نیز تدریس میشوند. با اعمال تغییرات ساختاری اداری و علمی الازهر متحول و به شرح زیر نظاممند شد: | ||
الف- شورای عالی الازهر که در حقیقت وظیفه تصمیم گیری و هدایت الازهر را بر عهده دارد و متشکل از اشخاص زیر است: | الف- شورای عالی الازهر که در حقیقت وظیفه تصمیم گیری و هدایت الازهر را بر عهده دارد و متشکل از اشخاص زیر است: | ||
امام اکبر که از آن به عنوان شیخ الازهر نیز یاد میشود، وظیفه مدیریت کل مجموعه الازهر را بر عهده داشته و همچنین رئیس شورای الازهر است. انتخاب شیخ الازهر از سال 1329 توسط بزرگان الازهر صورت میگرفت و فرآیند آن به گونهای بود که بزرگان الازهر از بین خود سه نفر را انتخاب میکردند و ریاستجمهوری از میان آنان یک نفر را بر میگزید، ولی به تدریج این روند تغییر یافت و امروز رئیسجمهور اقدام به انتخاب و نصب یک نفر از بزرگان الازهر مینماید. | امام اکبر که از آن به عنوان شیخ الازهر نیز یاد میشود، وظیفه مدیریت کل مجموعه الازهر را بر عهده داشته و همچنین رئیس شورای الازهر است. انتخاب شیخ الازهر از سال 1329 توسط بزرگان الازهر صورت میگرفت و فرآیند آن به گونهای بود که بزرگان الازهر از بین خود سه نفر را انتخاب میکردند و ریاستجمهوری از میان آنان یک نفر را بر میگزید، ولی به تدریج این روند تغییر یافت و امروز رئیسجمهور اقدام به انتخاب و نصب یک نفر از بزرگان الازهر مینماید. | ||
* دبیرکل شورای عالی | * دبیرکل شورای عالی | ||
خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
* مشاور حقوقی | * مشاور حقوقی | ||
* دبیرکل مجمع پژوهشهای اسلامی | * دبیرکل مجمع پژوهشهای اسلامی | ||
== نهادهای تحت کنترل شورای عالی الازهر == | |||
=== کتابخانه === | === نهادهای تحت کنترل شورای عالی الازهر === | ||
==== کتابخانه ==== | |||
در اواخر قرن 19 میلادی کتابخانه الازهر توسط شیخ محمد عبده، امام الازهر ایجاد شد. هم اکنون در این کتابخانه بیش از نیم میلیون نسخه کتاب موجود میباشد که بالغ بر 40 هزار نسخه آن، کتب خطی و نادر است. کتابخانه الازهر به عنوان دومین کتابخانه بزرگ مصر بعد از دارالکتب المصریّه مطرح میشود. | در اواخر قرن 19 میلادی کتابخانه الازهر توسط شیخ محمد عبده، امام الازهر ایجاد شد. هم اکنون در این کتابخانه بیش از نیم میلیون نسخه کتاب موجود میباشد که بالغ بر 40 هزار نسخه آن، کتب خطی و نادر است. کتابخانه الازهر به عنوان دومین کتابخانه بزرگ مصر بعد از دارالکتب المصریّه مطرح میشود. | ||
=== مجله الازهر === | |||
==== مجله الازهر ==== | |||
از دیگر اقدامات این دانشگاه چاپ مجله "نور الاسلام" که از آن به مجله "الازهر" نیز یاد میشود، در نیمه نخست قرن 20 میلادی است. این مجله اخبار، خطبهها، مقالههای قرآنی و مسائل جهان اسلام را مورد بررسی قرار میدهد. | از دیگر اقدامات این دانشگاه چاپ مجله "نور الاسلام" که از آن به مجله "الازهر" نیز یاد میشود، در نیمه نخست قرن 20 میلادی است. این مجله اخبار، خطبهها، مقالههای قرآنی و مسائل جهان اسلام را مورد بررسی قرار میدهد. | ||
=== کمیته فتوا === | |||
==== کمیته فتوا ==== | |||
یکی از نهادهای تحت امر شورای عالی الازهر کمیته فتواء است که در نیمه نخست قرن 20 میلادی به دستور مصطفی المامقی، شیخ وقت الازهر و به منظور صدور فتواء و حل شبهات شکل گرفته است. این کمیته متشکل از رئیس و 12عضو از چهار فرقه مشهور اهل تسنن، و همچنین دارای شعبات متعدد در استانهای مختلف است. | یکی از نهادهای تحت امر شورای عالی الازهر کمیته فتواء است که در نیمه نخست قرن 20 میلادی به دستور مصطفی المامقی، شیخ وقت الازهر و به منظور صدور فتواء و حل شبهات شکل گرفته است. این کمیته متشکل از رئیس و 12عضو از چهار فرقه مشهور اهل تسنن، و همچنین دارای شعبات متعدد در استانهای مختلف است. | ||
=== پژوهشکده تحقیقات اسلامی === | |||
==== پژوهشکده تحقیقات اسلامی ==== | |||
این پژوهشکده وظیفه برگزاری همایشات، کارگروهها و کمیسیونهای تحقیقاتی را برعهده دارد. در عین حال به چاپ و نشر تالیفات فقهی و تدارک کنفرانسهای سالانه میپردازد. در این مجموعه مدیریت جداگانهای نیز موجود است که به ترجمه، چاپ و نشر قرآن کریم نظارت دارد. | این پژوهشکده وظیفه برگزاری همایشات، کارگروهها و کمیسیونهای تحقیقاتی را برعهده دارد. در عین حال به چاپ و نشر تالیفات فقهی و تدارک کنفرانسهای سالانه میپردازد. در این مجموعه مدیریت جداگانهای نیز موجود است که به ترجمه، چاپ و نشر قرآن کریم نظارت دارد. | ||
=== اداره مرکزی مؤسسات الازهر === | |||
==== اداره مرکزی مؤسسات الازهر ==== | |||
این بخش متشکل از معاونان متعدد در حوزهای آموزشی، خدماتی و ... است که وظیفه اداره امور داخلی الازهر و خدمات دانشجویی را بر عهده دارند. | این بخش متشکل از معاونان متعدد در حوزهای آموزشی، خدماتی و ... است که وظیفه اداره امور داخلی الازهر و خدمات دانشجویی را بر عهده دارند. | ||
=شیخ الازهر= | |||
== شیخ الازهر == | |||
آنچه که مهمتر از فلسفه نامگذاری میباشد، محوریت این مسجد در تشکیل بزرگترین دانشگاه جهان اسلام است. مسجد الازهر هیچگاه یک عبادتگاه عادی نبود، بلکه محلی برای تبلیغ مذهب اسماعیلی، تجمع و تفقه اساتید و علمای اسلامی، و از سوی دیگر محل خطابه خلفای فاطمی نسبت به امراء و دبیران خود و همچنین مرکز نگهداری اسناد مهم حکومتی بوده است. | آنچه که مهمتر از فلسفه نامگذاری میباشد، محوریت این مسجد در تشکیل بزرگترین دانشگاه جهان اسلام است. مسجد الازهر هیچگاه یک عبادتگاه عادی نبود، بلکه محلی برای تبلیغ مذهب اسماعیلی، تجمع و تفقه اساتید و علمای اسلامی، و از سوی دیگر محل خطابه خلفای فاطمی نسبت به امراء و دبیران خود و همچنین مرکز نگهداری اسناد مهم حکومتی بوده است. | ||
خط ۹۴: | خط ۱۰۰: | ||
در این دوران استفاده از وجود شخصیتهای علمی چون محمد مافی، محمد فهام و محمود جبرالله که دورههای تخصصی علمی را در غرب گذرانده بودند، برای این دانشگاه از جمله اقداماتی است که در راستای احیای تفکر علمی و تطبیق آن با آموزشها ی سنتی الازهر انجام گرفته است. هم چنین از برخی اقدامات وی میتوان به برگزاری مراسم عزاداری اباعبدالله در صحن دانشگاه الازهر و عدم به رسمیت شناختن اسرائیل اشاره کرد. | در این دوران استفاده از وجود شخصیتهای علمی چون محمد مافی، محمد فهام و محمود جبرالله که دورههای تخصصی علمی را در غرب گذرانده بودند، برای این دانشگاه از جمله اقداماتی است که در راستای احیای تفکر علمی و تطبیق آن با آموزشها ی سنتی الازهر انجام گرفته است. هم چنین از برخی اقدامات وی میتوان به برگزاری مراسم عزاداری اباعبدالله در صحن دانشگاه الازهر و عدم به رسمیت شناختن اسرائیل اشاره کرد. | ||
=سیر تحول و نقش الازهر در ادوار مختلف= | == سیر تحول و نقش الازهر در ادوار مختلف == | ||
دانشگاه الازهر در طی قرون و اعصار متمادی دچار تغییرات و تحولات عظیمی گشته که در ابعاد گوناگون فراز و نشیبهای گستردهای را به ارمغان آورده است.<br> | دانشگاه الازهر در طی قرون و اعصار متمادی دچار تغییرات و تحولات عظیمی گشته که در ابعاد گوناگون فراز و نشیبهای گستردهای را به ارمغان آورده است.<br> | ||
الازهر در دورههای مختلف نقشهای متفاوتی در عرصههای مذهبی، سیاسی و اجتماعی مصر و جهان اسلام ایفا کرده است.<br> | الازهر در دورههای مختلف نقشهای متفاوتی در عرصههای مذهبی، سیاسی و اجتماعی مصر و جهان اسلام ایفا کرده است.<br> | ||
اشغال مصر توسط قوای ناپلئون بناپارت در سال 1213 ق آغاز فصل نوینی برای مصر و الازهر بود. دورانی که آموزش قرون وسطایی به آموزش پیشرفته تبدیل گردید و به واسطه آشنایی با علوم اروپایی آموزش رشتههای غیر دینی نیز پایهگذاری گردید. در این دوره ناپلئون برای راضی نگه داشتن علمای الازهر و با جلب رضایت آنان انستیتو مصر را ایجاد نمود تا متخصصین فرانسوی نظریات فنی خویش را ارائه دهند، ناپلئون در مراسم روز میلاد رسول اکرم(صلی الله و علیه و آله) شرکت نمود و درباره ی امور سیاسی با دانشمندان به گفتگو نشست.<br> | اشغال مصر توسط قوای ناپلئون بناپارت در سال 1213 ق آغاز فصل نوینی برای مصر و الازهر بود. دورانی که آموزش قرون وسطایی به آموزش پیشرفته تبدیل گردید و به واسطه آشنایی با علوم اروپایی آموزش رشتههای غیر دینی نیز پایهگذاری گردید. در این دوره ناپلئون برای راضی نگه داشتن علمای الازهر و با جلب رضایت آنان انستیتو مصر را ایجاد نمود تا متخصصین فرانسوی نظریات فنی خویش را ارائه دهند، ناپلئون در مراسم روز میلاد رسول اکرم(صلی الله و علیه و آله) شرکت نمود و درباره ی امور سیاسی با دانشمندان به گفتگو نشست.<br> | ||
در سال 1299 ق مصر توسط قوای استعمارگر بریتانیا اشغال گردید. شیخ محمد عبده یار دیرین سید جمالالدین اسدآبادی که جهت آشنایی با فرهنگ دیگر ملتها از طرفداران بیداری مسلمانان در سراسر دنیای اسلام بود ظهور کرد. افکار او در جهان اسلام نفوذ بسیاری داشت که سبب شد وی پس از حوادثی، مقام مفتی اعظم مصر را به دست آورد. که طرحهای علمی او برای توسعه الازهر بسیار مهم قلمداد میگردد. وی در آن زمان خواهان تنظیم برنامه درس ثابت شد که جایگزین روش پراکنده گذشته گردد و برگزاری امتحان را نیز مهم قلمداد کرد. | در سال 1299 ق مصر توسط قوای استعمارگر بریتانیا اشغال گردید. شیخ محمد عبده یار دیرین سید جمالالدین اسدآبادی که جهت آشنایی با فرهنگ دیگر ملتها از طرفداران بیداری مسلمانان در سراسر دنیای اسلام بود ظهور کرد. افکار او در جهان اسلام نفوذ بسیاری داشت که سبب شد وی پس از حوادثی، مقام مفتی اعظم مصر را به دست آورد. که طرحهای علمی او برای توسعه الازهر بسیار مهم قلمداد میگردد. وی در آن زمان خواهان تنظیم برنامه درس ثابت شد که جایگزین روش پراکنده گذشته گردد و برگزاری امتحان را نیز مهم قلمداد کرد. | ||
== تبدیل الازهر به یک محفل علمی آکادمیک == | |||
=== تبدیل الازهر به یک محفل علمی آکادمیک === | |||
نخستین طلایههای مبدل گشتن الازهر به یک محفل آکادمیک در قرن 19 میلادی ظهور کرد. در این زمان شیخ الازهر به درخواست سید جمالالدین اسدآبادی از استادان الازهر، مقرّراتی را برای امتحان جهت گزینش اساتید و صدور گواهی رسمی برای فارغالتحصیلان صادر نمود. | نخستین طلایههای مبدل گشتن الازهر به یک محفل آکادمیک در قرن 19 میلادی ظهور کرد. در این زمان شیخ الازهر به درخواست سید جمالالدین اسدآبادی از استادان الازهر، مقرّراتی را برای امتحان جهت گزینش اساتید و صدور گواهی رسمی برای فارغالتحصیلان صادر نمود. | ||
پس از این اقدام نیز در اواخر قرن 19میلادی در الازهر مرکزی با نام دارالعلوم برای تربیت معلّمان و همچنین کتابخانه الازهر با جمعآوری هزاران کتاب تأسیس شدند. علوم جدید مورد نیاز مصر وارد نظام آموزشی الازهر شد، در راستای این تحولات مدرسه قضات نیز ضمیمه الازهر گشت تا در آن به مطالعه قوانین شریعت پرداخته شود. | پس از این اقدام نیز در اواخر قرن 19میلادی در الازهر مرکزی با نام دارالعلوم برای تربیت معلّمان و همچنین کتابخانه الازهر با جمعآوری هزاران کتاب تأسیس شدند. علوم جدید مورد نیاز مصر وارد نظام آموزشی الازهر شد، در راستای این تحولات مدرسه قضات نیز ضمیمه الازهر گشت تا در آن به مطالعه قوانین شریعت پرداخته شود. | ||
خط ۱۰۵: | خط ۱۱۲: | ||
در اوایل قرن بیستم دانشگاه الازهر طبق تصویب دولت به عنوان مجموعهای علمی و اسلامی با هدف تبیین، بررسی و نشر میراث اسلامی رسمیت یافت. در واقع در تاریخ 15 نوامبر 1930 م، اساس و سازمان الازهر به کلی دگرگون گردید و به یک دانشگاه امروزی تبدیل شد. در سالهای بعد دانشگاه الازهر آموزشها ی نوین علمی را از جمله تخصصهای مختلف پزشکی و مهندسی، ریاضیات، شیمی و اقتصاد و ... را در ضمن آموزشها ی دانشگاهی خود گنجاند. | در اوایل قرن بیستم دانشگاه الازهر طبق تصویب دولت به عنوان مجموعهای علمی و اسلامی با هدف تبیین، بررسی و نشر میراث اسلامی رسمیت یافت. در واقع در تاریخ 15 نوامبر 1930 م، اساس و سازمان الازهر به کلی دگرگون گردید و به یک دانشگاه امروزی تبدیل شد. در سالهای بعد دانشگاه الازهر آموزشها ی نوین علمی را از جمله تخصصهای مختلف پزشکی و مهندسی، ریاضیات، شیمی و اقتصاد و ... را در ضمن آموزشها ی دانشگاهی خود گنجاند. | ||
== بخشهای فعلی الأزهر == | |||
=== بخشهای فعلی الأزهر === | |||
الازهر بزرگترین و عالیترین موسسه دینی جهان اسلام با سه بخش اصلی است: | الازهر بزرگترین و عالیترین موسسه دینی جهان اسلام با سه بخش اصلی است: | ||
# دانشگاه الازهر | # دانشگاه الازهر | ||
# مجمع بحوث الاسلامیه | # مجمع بحوث الاسلامیه | ||
# مشیخه الازهر | # مشیخه الازهر | ||
=شیوه و رشتههای تحصیلی در الأزهر= | |||
== شیوه و رشتههای تحصیلی در الأزهر == | |||
مجموعههای آموزشی- علمی این دانشگاه در دو قسمت مردان و زنان تشکیل شده و در شهرهای مختلف دارای شعبه است. رشتههای تحصیلی با توجه به تواناییها و ظرفیتهای جنسیتی تخصیص یافتهاند. همچنین این دانشگاه دارای مقررات خاصی برای پذیرش دانشجو بوده و هر سال هزاران دانشجوی خارجی در رشتههای مختلف برای پذیرش در این دانشگاه اقدام میکنند.<br> | مجموعههای آموزشی- علمی این دانشگاه در دو قسمت مردان و زنان تشکیل شده و در شهرهای مختلف دارای شعبه است. رشتههای تحصیلی با توجه به تواناییها و ظرفیتهای جنسیتی تخصیص یافتهاند. همچنین این دانشگاه دارای مقررات خاصی برای پذیرش دانشجو بوده و هر سال هزاران دانشجوی خارجی در رشتههای مختلف برای پذیرش در این دانشگاه اقدام میکنند.<br> | ||
همانطور که گفته شد دانشگاه الازهر در اکثر رشتههای تحصیلی به جذب دانشجو میپردازد اما در این بین رشتههای عقائد، تفسیر، فقه، حدیث و ادبیات، محوریت دارند. مهمترین دروسی که در طول تاریخ الازهر ارائه شدهاند، عبارتاند از: علوم قرآنی، تفسیر، فقه و اصول ریاضیات، علم حدیث، ادبیات و کلام، عقاید، منطق و فلسفه، هیئت، قضا، طب، داروسازی، فیزیک، اخلاق و عرفان، تصوّف و ... | همانطور که گفته شد دانشگاه الازهر در اکثر رشتههای تحصیلی به جذب دانشجو میپردازد اما در این بین رشتههای عقائد، تفسیر، فقه، حدیث و ادبیات، محوریت دارند. مهمترین دروسی که در طول تاریخ الازهر ارائه شدهاند، عبارتاند از: علوم قرآنی، تفسیر، فقه و اصول ریاضیات، علم حدیث، ادبیات و کلام، عقاید، منطق و فلسفه، هیئت، قضا، طب، داروسازی، فیزیک، اخلاق و عرفان، تصوّف و ... | ||
خط ۱۱۸: | خط ۱۲۷: | ||
تمامی رشتههای آکادمیک و هنری در الازهر به طور تخصصی در دانشکدهای مختلف این دانشگاه که به ترتیب زیر است، تدریس میشود. | تمامی رشتههای آکادمیک و هنری در الازهر به طور تخصصی در دانشکدهای مختلف این دانشگاه که به ترتیب زیر است، تدریس میشود. | ||
[[پرونده:رشتههای الازهر.jpg|500px|بندانگشتی|وسط|]] | [[پرونده:رشتههای الازهر.jpg|500px|بندانگشتی|وسط|]] | ||
=وظایف الأزهر= | |||
== وظایف الأزهر == | |||
تمامی این تشکیلات و هزینههای سنگین فقط برای تدریس و مطالعات اساتید و تحصیل دانشجویان مشتاق نیست، بلکه الازهر در جامعه مصر دارای وظایفی تعریف شده است که ماهیت ذاتی و فلسفه وجودی خود را در گرو انجام این وظایف میداند. از این رو به اهم این وظایف اشاره میشود: | تمامی این تشکیلات و هزینههای سنگین فقط برای تدریس و مطالعات اساتید و تحصیل دانشجویان مشتاق نیست، بلکه الازهر در جامعه مصر دارای وظایفی تعریف شده است که ماهیت ذاتی و فلسفه وجودی خود را در گرو انجام این وظایف میداند. از این رو به اهم این وظایف اشاره میشود: | ||
خط ۱۴۳: | خط ۱۵۳: | ||
جایگاه الازهر مرهون نقشآفرینی این مرکز در تحولات جهان اسلام و مصر میباشد. الازهر از عناصر اصلی تثبیت و گسترش زبان عربی و مصون نگه داشتن آن از ادبیات ترکی بوده است. این مرکز نقش جدی در بیرون راندن فرانسویان و انگلیسیها از مصر و تجزیه امپراطوری عثمانی داشت. تمامی این اثرگذاریها نشاندهنده جایگاه الازهر در عرصههای مختلف در تحولات جهان اسلام است که سعی میشود به مهمترین آنان اشاره شود. | جایگاه الازهر مرهون نقشآفرینی این مرکز در تحولات جهان اسلام و مصر میباشد. الازهر از عناصر اصلی تثبیت و گسترش زبان عربی و مصون نگه داشتن آن از ادبیات ترکی بوده است. این مرکز نقش جدی در بیرون راندن فرانسویان و انگلیسیها از مصر و تجزیه امپراطوری عثمانی داشت. تمامی این اثرگذاریها نشاندهنده جایگاه الازهر در عرصههای مختلف در تحولات جهان اسلام است که سعی میشود به مهمترین آنان اشاره شود. | ||
== جایگاه دینی الأزهر == | === جایگاه دینی الأزهر === | ||
الازهر مجموعهای قدرتمند برای حفاظت از مذهب تسنن در سراسر جهان اسلام است و تلاش میکند نقش فعالی در نشر و گسترش این مذهب ایفاء کند. | الازهر مجموعهای قدرتمند برای حفاظت از مذهب تسنن در سراسر جهان اسلام است و تلاش میکند نقش فعالی در نشر و گسترش این مذهب ایفاء کند. | ||
با روی کارآمدن دولت سکولار ناصر و پس از آن سادات و مبارک، دولتیها همواره به دنبال دخالت در این دانشگاه بودهاند، اما الازهر با وجود تمکین در مقابل درخواستهای دولتهای گوناگون پیرامون سیاست خارجی، فعالیتهای خود را برای صیانت از مذهب و سعی برای تطبیق قوانین دولتی با احکام اسلامی ادامه داده است. | با روی کارآمدن دولت سکولار ناصر و پس از آن سادات و مبارک، دولتیها همواره به دنبال دخالت در این دانشگاه بودهاند، اما الازهر با وجود تمکین در مقابل درخواستهای دولتهای گوناگون پیرامون سیاست خارجی، فعالیتهای خود را برای صیانت از مذهب و سعی برای تطبیق قوانین دولتی با احکام اسلامی ادامه داده است. | ||
=== جایگاه علمی دانشگاه الازهر در جهان اسلام === | |||
دانشگاه الازهر با حدود نیم میلیون دانشجو از سرتاسر جهان، بزرگترین دانشگاه جهان اسلام محسوب میشود. این دانشگاه پیش از بازسازی مانند بسیاری از حوزههای دینی، آموزش را تحت دو عنوان کلی علوم نقلی مانند کلام، اصول فقه، قرائت، تفسیر قرآن، لغت و صرف و نحو، و علوم عقلی همچون ریاضیات، علوم فرائض و منطق خلاصه میکرد؛ اما هم اکنون تخصصهایی چون پزشکی، نجوم و هندسه نیز در این دانشگاه تدریس میشود. | دانشگاه الازهر با حدود نیم میلیون دانشجو از سرتاسر جهان، بزرگترین دانشگاه جهان اسلام محسوب میشود. این دانشگاه پیش از بازسازی مانند بسیاری از حوزههای دینی، آموزش را تحت دو عنوان کلی علوم نقلی مانند کلام، اصول فقه، قرائت، تفسیر قرآن، لغت و صرف و نحو، و علوم عقلی همچون ریاضیات، علوم فرائض و منطق خلاصه میکرد؛ اما هم اکنون تخصصهایی چون پزشکی، نجوم و هندسه نیز در این دانشگاه تدریس میشود. | ||
خط ۱۵۶: | خط ۱۶۶: | ||
این دانشگاه تنها حوزه علمیه دینی مصر است که اقدام به تربیت طلاّب علوم دینی میکند. همچنین در برخی تخصصهای هنری همچون قرائت قرآن، خوشنویسی، شعر و سرود، صحافی و فن خطابه و وعظ با به کار گرفتن مجموعه گستردهای از هنرستانهای فنی و حرفهای مشغول فعالیت است. | این دانشگاه تنها حوزه علمیه دینی مصر است که اقدام به تربیت طلاّب علوم دینی میکند. همچنین در برخی تخصصهای هنری همچون قرائت قرآن، خوشنویسی، شعر و سرود، صحافی و فن خطابه و وعظ با به کار گرفتن مجموعه گستردهای از هنرستانهای فنی و حرفهای مشغول فعالیت است. | ||
== جایگاه سیاسی - اجتماعی دانشگاه الازهر در جهان اسلام: == | === جایگاه سیاسی - اجتماعی دانشگاه الازهر در جهان اسلام: === | ||
الازهر از آغاز تأسیس خود همواره نوعی نقش سیاسی داشته است و همیشه نیز حکام محلی با چشم طمع به منظور استفاده ابزاری از آن جهت توجیه ایدئولوژیک خود نگاه میکردهاند. | الازهر از آغاز تأسیس خود همواره نوعی نقش سیاسی داشته است و همیشه نیز حکام محلی با چشم طمع به منظور استفاده ابزاری از آن جهت توجیه ایدئولوژیک خود نگاه میکردهاند. | ||
خط ۱۷۴: | خط ۱۸۴: | ||
دولتی شدن الازهر در دوران ناصر آغاز، در دوران سادات تثبیت و در دوران مبارک به طور اسفناک تشدید و توسعه یافت، بطوری که در دوران مبارزه سی ساله مبارک با اخوانالمسلمین، شیوخ الازهر تحت فشار دولت علیه اخوان جبههگیری و بیانیههای مختلفی را صادر میکردند و با این عمل موجب مشروعیت بخشی به مبارزه دولت مبارک علیه اخوان میشدند. | دولتی شدن الازهر در دوران ناصر آغاز، در دوران سادات تثبیت و در دوران مبارک به طور اسفناک تشدید و توسعه یافت، بطوری که در دوران مبارزه سی ساله مبارک با اخوانالمسلمین، شیوخ الازهر تحت فشار دولت علیه اخوان جبههگیری و بیانیههای مختلفی را صادر میکردند و با این عمل موجب مشروعیت بخشی به مبارزه دولت مبارک علیه اخوان میشدند. | ||
=جایگاه کنونی الأزهر= | == جایگاه کنونی الأزهر == | ||
انقلاب سال 2011 میلادی مصر، فصلی تازه در جایگاه الازهر ایجاد کرد. الازهر که در روزهای پایانی مبارک از یک سو تلاش میکرد همراه مردم باشد و از سوی دیگر هوای حکومت را نگه دارد، موجب شد اختلافات جدی بین علمای دینی مصر رخ دهد که خود این مسئله موجب تضعیف الازهر شد. | انقلاب سال 2011 میلادی مصر، فصلی تازه در جایگاه الازهر ایجاد کرد. الازهر که در روزهای پایانی مبارک از یک سو تلاش میکرد همراه مردم باشد و از سوی دیگر هوای حکومت را نگه دارد، موجب شد اختلافات جدی بین علمای دینی مصر رخ دهد که خود این مسئله موجب تضعیف الازهر شد. | ||
خط ۱۹۷: | خط ۲۰۷: | ||
در نهایت میتوان بحرانهایی که الازهر تا کنون با آن مواجه شده است همچون وابستگی به دولتهای سکولار، صدور فتوای دولتی در مسئله اسرائیل و ... را نسبت به بحرانهای پیش روی الازهر که مهمترین آنان به حاشیه رانده شدن آن توسط مردم است، هیچ دانست. | در نهایت میتوان بحرانهایی که الازهر تا کنون با آن مواجه شده است همچون وابستگی به دولتهای سکولار، صدور فتوای دولتی در مسئله اسرائیل و ... را نسبت به بحرانهای پیش روی الازهر که مهمترین آنان به حاشیه رانده شدن آن توسط مردم است، هیچ دانست. | ||
=الأزهر وگسترش ارتباطات با سایر مراکز علمی جهان= | |||
== الأزهر وگسترش ارتباطات با سایر مراکز علمی جهان == | |||
دانشگاه الازهر در راستای تقویت جایگاه علمی- مذهبی خود علاوه بر سازمان دادن به فعالیتهای علمی اش، ارتباط علمی خود را از حالت دورن سازمانی- درون مرزی به فرامرزی و فراسازمانیدرآورده است. این دانشگاه در حال حاضر با بسیاری از دانشگاههای جهان اسلام من جمله حوزههای علمیه شیعه ارتباط دارد.<br> | دانشگاه الازهر در راستای تقویت جایگاه علمی- مذهبی خود علاوه بر سازمان دادن به فعالیتهای علمی اش، ارتباط علمی خود را از حالت دورن سازمانی- درون مرزی به فرامرزی و فراسازمانیدرآورده است. این دانشگاه در حال حاضر با بسیاری از دانشگاههای جهان اسلام من جمله حوزههای علمیه شیعه ارتباط دارد.<br> | ||
از سوی دیگر در این سالها، دانشگاه دست به ایجاد ارتباط میان الازهر و سایر نقاط جهان با اعمال برنامههای گوناگونی از جمله ارسال هیأتهایی برای نشر اطلاعات صحیح و دقیق درباره اسلام به کشورهای مختلف همچون چین، ژاپن، حبشه، آفریقای جنوبی و ... زده است. همین سطح از ارتباطات موجب پیدایش تنوّع مذهبی، زبانی، نژادی اساتید و دانشجویان الازهر شده به گونهای که رواقها، ایوانها و دروازههای ساختمانهای الازهر با عناوین اقوام و ملل مختلف نام گزاری گردیدهاند. | از سوی دیگر در این سالها، دانشگاه دست به ایجاد ارتباط میان الازهر و سایر نقاط جهان با اعمال برنامههای گوناگونی از جمله ارسال هیأتهایی برای نشر اطلاعات صحیح و دقیق درباره اسلام به کشورهای مختلف همچون چین، ژاپن، حبشه، آفریقای جنوبی و ... زده است. همین سطح از ارتباطات موجب پیدایش تنوّع مذهبی، زبانی، نژادی اساتید و دانشجویان الازهر شده به گونهای که رواقها، ایوانها و دروازههای ساختمانهای الازهر با عناوین اقوام و ملل مختلف نام گزاری گردیدهاند. | ||
خط ۲۰۵: | خط ۲۱۶: | ||
دومین بخشی اصلی الازهر بعد از دانشگاه، مجمع البحوث الاسلامیه است. این مجمع دارای فعالیتهای علمی و پژوهشی بوده و هر ساله به اعزام صدها مبلغ به جای جای جهان میپردازد. مجمع البحوث الاسلامیه با گردهم آوردن بیش از 60 متفکر و دانشمند بزرگ سنی، از مهمترین مراکز بسط و انتشار فتوای جهان تسنن است. سومین بخش کلیدی الازهر نیز بخش مشیخه الازهر متشکل از مکتب و دفتر امام الازهر است. | دومین بخشی اصلی الازهر بعد از دانشگاه، مجمع البحوث الاسلامیه است. این مجمع دارای فعالیتهای علمی و پژوهشی بوده و هر ساله به اعزام صدها مبلغ به جای جای جهان میپردازد. مجمع البحوث الاسلامیه با گردهم آوردن بیش از 60 متفکر و دانشمند بزرگ سنی، از مهمترین مراکز بسط و انتشار فتوای جهان تسنن است. سومین بخش کلیدی الازهر نیز بخش مشیخه الازهر متشکل از مکتب و دفتر امام الازهر است. | ||
=الازهر و تقریب مذاهب= | == الازهر و تقریب مذاهب == | ||
در نیمه ی نخست قرن بیستم با تلاشهای آیتاللهالعظمی بروجردی و به ابتکار مرحوم علامه محمدتقی قمی و همیاری علمای الازهر و در رأس آنها شیخ محمد شلتوت، مرکزی به نام «دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه» تاسیس گردید که همان موقع مجلهای به نام «رساله الاسلام» منتشر مینمود که به طور مطلق بهترین مجله ی اعصار اسلامی است چرا که بزرگترین علمای همه ی مذاهب اسلامی در آن قلم میزدند، این مرکز با پشتکار علامه شیخ محمدتقی قمی و همیاری علمای الازهر، خدمات فراوانی را در راستای تقریب مذاهب اسلام تقدیم نمود و سالها کار خود را در راستای تقریب مذاهب اسلامی ادامه داد تا اینکه به دلایل سیاسی از میان رفت.<br> | در نیمه ی نخست قرن بیستم با تلاشهای آیتاللهالعظمی بروجردی و به ابتکار مرحوم علامه محمدتقی قمی و همیاری علمای الازهر و در رأس آنها شیخ محمد شلتوت، مرکزی به نام «دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه» تاسیس گردید که همان موقع مجلهای به نام «رساله الاسلام» منتشر مینمود که به طور مطلق بهترین مجله ی اعصار اسلامی است چرا که بزرگترین علمای همه ی مذاهب اسلامی در آن قلم میزدند، این مرکز با پشتکار علامه شیخ محمدتقی قمی و همیاری علمای الازهر، خدمات فراوانی را در راستای تقریب مذاهب اسلام تقدیم نمود و سالها کار خود را در راستای تقریب مذاهب اسلامی ادامه داد تا اینکه به دلایل سیاسی از میان رفت.<br> | ||
برخی از شیوخ الازهر پیش از شیخ شلتوت اقداماتی را برای ایجاد وحدت میان شیعه و سنی انجام داده بودند اما هر کدام به دلایل مختلفی توسط استعمار با شکست مواجه میشد. به عنوان مثال هنگامی که شیخ عبدالمجید سلیم ریاست دانشگاه الازهر را بر عهده داشت تصمیم گرفت فتوایی مبنی بر جواز پیروی از مذهب اهل بیت صادر کند. او میخواست این کار را انجام دهد ولی از طرف عناصر استکبار و استعمار، کتابی توهینآمیز درباره ی مقدسات اهل سنت منتشر و بین اعضای دارالتقریب پخش شد. این کتاب که به یکی از عالمان شیعه نسبت داده شده بود، بدون تاریخ و بدون ذکر محل و نام چاپخانه در اختیار اعضا قرار گرفت و موجی از ناراحتی و بدبینی درباره ی شیعه پدید آورد. عبدالمجید سلیم با این توطئه از پیش طراحی شده نتوانست فتوای خود را صادر کند و همواره منتظر فرصتی مناسب بود که اجل مهلتش نداد. و پس از وی شاگردش شیخ محمد شلتوت این کار را انجام داد.<br> | برخی از شیوخ الازهر پیش از شیخ شلتوت اقداماتی را برای ایجاد وحدت میان شیعه و سنی انجام داده بودند اما هر کدام به دلایل مختلفی توسط استعمار با شکست مواجه میشد. به عنوان مثال هنگامی که شیخ عبدالمجید سلیم ریاست دانشگاه الازهر را بر عهده داشت تصمیم گرفت فتوایی مبنی بر جواز پیروی از مذهب اهل بیت صادر کند. او میخواست این کار را انجام دهد ولی از طرف عناصر استکبار و استعمار، کتابی توهینآمیز درباره ی مقدسات اهل سنت منتشر و بین اعضای دارالتقریب پخش شد. این کتاب که به یکی از عالمان شیعه نسبت داده شده بود، بدون تاریخ و بدون ذکر محل و نام چاپخانه در اختیار اعضا قرار گرفت و موجی از ناراحتی و بدبینی درباره ی شیعه پدید آورد. عبدالمجید سلیم با این توطئه از پیش طراحی شده نتوانست فتوای خود را صادر کند و همواره منتظر فرصتی مناسب بود که اجل مهلتش نداد. و پس از وی شاگردش شیخ محمد شلتوت این کار را انجام داد.<br> | ||
خط ۲۱۴: | خط ۲۲۵: | ||
یکی دیگر از اقدامات شیخ شلتوت تاسیس فقه مقارن در دانشگاه الازهر بود. در این کلاس موضوعاتی از قبیل حکم سه طلاقه، طلاق معلق، مساله رضاع، ارث و ... بررسی میشد. | یکی دیگر از اقدامات شیخ شلتوت تاسیس فقه مقارن در دانشگاه الازهر بود. در این کلاس موضوعاتی از قبیل حکم سه طلاقه، طلاق معلق، مساله رضاع، ارث و ... بررسی میشد. | ||
=نقش سیاسی دانشگاه الازهر= | == نقش سیاسی دانشگاه الازهر == | ||
نقش سیاسی الازهر تا قبل از آغاز دهه ی هشتاد میلادی انکارناپذیر است. به رغم مورخان الازهر و علمای آن نقش مهمی را در مبارزه و مطالبه حقوق مردم مصر از حاکمان سلسله آسیایی ممالک برجی در مصر داشتند. الازهر در زمان استعمار فرانسه و هجوم ناپلئون به مصر در خط مقدم مبارزه بود. بناپارت برای انتقام الازهر را به توپ بست. هم چنین نقش انکارناپذیر دانشجویان الازهر در مبارزه با استعمار فرانسه در تاریخ با قتل کلیبر معاون ناپلئون توسط سلیمان الجلی دانشجوی الازهر ماندگار گردید.<br> | نقش سیاسی الازهر تا قبل از آغاز دهه ی هشتاد میلادی انکارناپذیر است. به رغم مورخان الازهر و علمای آن نقش مهمی را در مبارزه و مطالبه حقوق مردم مصر از حاکمان سلسله آسیایی ممالک برجی در مصر داشتند. الازهر در زمان استعمار فرانسه و هجوم ناپلئون به مصر در خط مقدم مبارزه بود. بناپارت برای انتقام الازهر را به توپ بست. هم چنین نقش انکارناپذیر دانشجویان الازهر در مبارزه با استعمار فرانسه در تاریخ با قتل کلیبر معاون ناپلئون توسط سلیمان الجلی دانشجوی الازهر ماندگار گردید.<br> | ||
این نقش سیاسی در دوران مقاومت مردم مصر بر ضد استعمارگران انگلیسی و انقلاب 1919 م و انقلاب جمال عبدالناصر در سال 1952 م نیز نمایان بود. هم چنین که عبدالناصر سخنرانی مشهور خود بر ضد استعمار انگلستان، آمریکا و فرانسه را در جنگ 1956 م از منبر الازهر انجام داد.<br> | این نقش سیاسی در دوران مقاومت مردم مصر بر ضد استعمارگران انگلیسی و انقلاب 1919 م و انقلاب جمال عبدالناصر در سال 1952 م نیز نمایان بود. هم چنین که عبدالناصر سخنرانی مشهور خود بر ضد استعمار انگلستان، آمریکا و فرانسه را در جنگ 1956 م از منبر الازهر انجام داد.<br> | ||
شیخ الازهر در تاریخ سیاسی مصر نقش مهمی را ایفا مینمودند و فتواهای سیاسی آنان بسیاری از مجاری امور در مصر را تغییر دادند. یکی از مهمترین فتاوای الازهر حکم جهادی بود که علمای الازهر در مصر در سال 1947 در مورد قضیه فلسطین و اشغال گران صهیونیستی دادند. هم چنین اینکه بسیاری از گروههای جهادی اسلامگرا از بطن الازهر به جامعه وارد گشتند. اما بعد از سر کار آمدن عبدالناصر وی تلاشهایی را برای کم کردن نقش الازهر آغاز نمود و به موجب قانون، انتخاب رئیس(شیخ) و قائم مقام الازهر را بر عهده ی رئیسجمهور گذارد. وی همچنین با تعیین وزیر شئون الازهر، شیخ آن را تضعیف نمود و تمام اموال اوقاف الازهر را به نفع دولت مصادره کرد و شیخ الازهر را تبدیل به یک کارمند دولتی نمود. از این زمان بود که نقش سیاسی الازهر بطور کامل به سمت افول رفت.<br> | شیخ الازهر در تاریخ سیاسی مصر نقش مهمی را ایفا مینمودند و فتواهای سیاسی آنان بسیاری از مجاری امور در مصر را تغییر دادند. یکی از مهمترین فتاوای الازهر حکم جهادی بود که علمای الازهر در مصر در سال 1947 در مورد قضیه فلسطین و اشغال گران صهیونیستی دادند. هم چنین اینکه بسیاری از گروههای جهادی اسلامگرا از بطن الازهر به جامعه وارد گشتند. اما بعد از سر کار آمدن عبدالناصر وی تلاشهایی را برای کم کردن نقش الازهر آغاز نمود و به موجب قانون، انتخاب رئیس(شیخ) و قائم مقام الازهر را بر عهده ی رئیسجمهور گذارد. وی همچنین با تعیین وزیر شئون الازهر، شیخ آن را تضعیف نمود و تمام اموال اوقاف الازهر را به نفع دولت مصادره کرد و شیخ الازهر را تبدیل به یک کارمند دولتی نمود. از این زمان بود که نقش سیاسی الازهر بطور کامل به سمت افول رفت.<br> | ||
متاسفانه در سالهای بعد شاهد بودیم شیوخ الازهر با تائید اعمال اشتباه دولت مصر از جمله معاهده صلح با رژیم صهیونیستی بیش از پیش نقش این نماد علمی با آن سابقه مبارزه را به سراشیبی سقوط سوق دادند و امروز دیگر آن نقش مهم را در قضایای مربوط به جهان اسلام ندارد. | متاسفانه در سالهای بعد شاهد بودیم شیوخ الازهر با تائید اعمال اشتباه دولت مصر از جمله معاهده صلح با رژیم صهیونیستی بیش از پیش نقش این نماد علمی با آن سابقه مبارزه را به سراشیبی سقوط سوق دادند و امروز دیگر آن نقش مهم را در قضایای مربوط به جهان اسلام ندارد. | ||
== منابع == | |||
# بی آزار شیرازی، کریم، شیخ محمود شلتوت طلایه دار تقریب، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1379. | |||
# جمعی از نویسندگان، دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، نشر مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1376. | |||
# جمعی از نویسندگان، دائره المعاف تشیع، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1375. | |||
# دشتی، مصطفی حسین، معارف و معاریف، تهران، موسسه فرهنگی آرایه، 1382. | |||
# دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1372. | |||
# ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، بیروت، دارالکتب العربی، 1409 ق. | |||
# سیف آزاد، عبدالرحمان، تاریخ خلفای فاطمی، تهران، گلبرگ، 1341. | |||
# سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بر، حسن المحاظره، قاهره، دارالکتب العلمیه، 1387 ق. | |||
# الشنازی، عبدالعزیز محمد، الازهر، قاهره، مکتبه الانجلو المصریه، 1983. | |||
# طرولی، محمد، المساجد فی الاسلام، بیروت، دارالکتب العربی، 1409 ق. | |||
# عبدالمنعم خفاجی، محمد، الازهر فی الف عام، بیروت، عالم الکتب، 1382 ق. | |||
# عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، 1371. | |||
# غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، کسایی، نورالله، تهران، دانشگاه تهران، 1377. | |||
# کسایی، نورالله، کارنامه دانشکده الهیات و معارف اسلامی، تهران، انقلاب، 1357. | |||
# ماهر محمد، سعاد، مساجد مصر و اولیاوها الصالحون، قاهره، مکتبه المصطفی، 1407 ق. | |||
# نجف آبادی، صالح، مجموعه مقالات، تهران، نشر دانش اسلامی، 1364. | |||
# هیکل، محمدحسنین، پائیز خشم، موسایی، محمدکاظم، تهران، امیرکبیر، 1363. | |||
[[رده: | |||
[[رده:دانشگاهها]] | |||
[[رده:دانشگاههای اسلامی]] | [[رده:دانشگاههای اسلامی]] |