عایشه: تفاوت میان نسخه‌ها

| نام = عایشه دختر [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر بن ابی‌قحافه]]

| نام‌های دیگر = ام‌المؤمنین، حمیرا

| سال درگذشت = ۵۸.ق

| فعالیت‌ها = {{فهرست جعبه عمودی |همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) |راوی احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) |مخالف [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه السلام)]] }}

'''عایشه''' دختر [[ابوبکر]] بن ابی‌قحافه متولد ۴ یا ۵ [[بعثت]] است. او سومین زنی است که به همسری [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)]] در آمد. [[اهل‌سنت]] با استناد به روایاتی از فضایل عایشه و محبوبیت او نزد پیامبر خبر داده‌اند و برای او جایگاه ارزشمندی قائل‌اند. اما در مقابل [[شیعیان]] به دلیل موضع‌گیری‌های عایشه در دوران [[خلافت]] [[امام علی |امام علی (علیه السلام)]] و تأثیرگذاری او در شکل‌گیری [[جنگ جمل]] و همچنین جلوگیری از دفن پیکر [[حسن بن علی|امام حسن (علیه السلام)]] کنار قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقدهای فراوانی به رفتار و سیره او مطرح کرده‌اند.  

نقل شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، عایشه را _{حُمَیْراء} خوانده و خطاب کرده است<ref>ابن قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ص۸۲</ref>. روایتی نیز در این مورد به شهرت رسیده که براساس آن پیامبر خطاب به عایشه فرمود: _{کَلِّمینی یا حُمَیْراء؛ ای حمیرا با من سخن بگوی}. گفته شده نخستین بار غزالی در کتاب احیاء علوم الدین چنین حدیثی را نقل کرده و پیش از آن در هیچ کتابی نیامده است.

یکی از اهداف ازدواج‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) برای کاستن از دشمنی‌ها و تالف قلوب و جذب قبایل بود یعنی ازدواج ایشان باعث می‌شد موقعیتش در بین قبایل مستحکم گردد و بر نفوذ سیاسی و اجتماعیش افزوده شود و از این راه برای رشد و گسترش اسلام استفاده نماید.

در راستای این اهداف پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با زنان ذیل ازدواج کردند:

از این روی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) با قبایل بزرگ قریش به ویژه با قبایلی که بیش از دیگران با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دشمن بودند مانند بنی‌امیه و بنی‌اسرائیل ازدواج نمود. اما با قبایل انصار که از سوی آنان هیچ خطری احساس نمی‌شد و آنان نسبت به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دشمنی نداشتند، ازدواج نکرد.

محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ام‌حبیبه را به ازدواج خود درآورد تا بدین ترتیب داماد [[ابوسفیان]] شود و از دشمنی قریش نسبت به خود بکاهد. در نتیجه پیامبر با خاندان [[بنی امیه|بنی‌امیه]] و هند زن ابوسفیان وسایر دشمنان خونین خود خویشاوند شد و ام‌حبیبه عامل بسیار مؤثری برای تبلیغ اسلام در خانواده‌های مکه شد<ref>محمد پیامبری که از نو باید شناخت، ص 207</ref>.

در بعضی از تواریخ می‌خوانیم که پیامبر با زنان متعددی ازدواج کرد و جز مراسم عقد انجام نشد و هرگز آمیزش با آنها نکرد حتی در مواردی تنها به خواستگاری بعضی از زنان قبائل قناعت کرد. و آنها به همین قدر خوشحال بودند و مباهات می‌کردند که زنی از قبیله آنان به نام همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نامیده شده و این افتخار برای آنها حاصل گشته است و به این ترتیب رابطه و پیوند اجتماعی آنها با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) محکم‌تر و در دفاع از او مصمم‌تر می‌شدند.

[[ام سلمه]] از طایفه بنی‌مخزوم - طایفه [[ابوجهل]] و [[خالد بن ولید]] - بود، وقتی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وی را به همسری خویش درآورد، خالد بن ولید موضع‌گیری شدید خود را در برابر مسلمانان مورد تجدید‌نظر قرار داده و پس از مدتی نه چندان طولانی اسلام آورد.

پس از ازدواج رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با جویریه و صفیه هیچ‌گونه تحرکی را از سوی بنی‌نضیر و بنی‌مصطلق در برابر آن حضرت مشاهده نمی‌کنیم. از سوی دیگر مشاهده می‌کنیم که جویریه از جهت برکت آفرینی برای قوم و قبیله‌اش یک زن نمونه شناخته می‌شود و صحابه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) یک‌صد خانوار از اسیران قوم و قبیله وی را بخاطر ازدواج پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با او آزاد می‌کنند و می‌گویند: اینان خویشاوندان رسول خدایند! و پرواضح است که چنین منت‌گذاری بر یک طائفه و قبیله از سوی مسلمانان چه تاثیر بسزایی در عمق جان آنان داشته است.

در مورد سن ازدواج او با پیامبر اختلاف وجود دارد به گونه‌ای که سنّ هنگام ازدواج و زفاف او را بین ۶ تا ۱۸ سال بیان کرده‌اند<ref>ابن حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۳۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۱۹۱</ref>. بنابر نقل مشهور منابع تاریخی عایشه در هنگام ازدواج با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حدود شش یا هفت سال داشته<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۴۷-۴۸</ref>، اما زفاف وی پس از مهاجرت به مدینه و بعد از [[غزوه بدر|جنگ بدر]] صورت گرفت؛<ref>عسکری٬ أحادیث أم المؤمنین عائشة٬ ۱۴۱۴ق٬ ص۵۵</ref> زمانی که عایشه سنی بالاتر از نُه سال داشت<ref> ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۶۴۴؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۴۷-۴۸</ref>. بر این اساس او مدت هشت سال و پنج ماه در خانه پیامبر بوده است.

با این حال برخی پژوهش‌گران معتقدند بررسی گزارش‌های مختلف از منابع تاریخی روشن می‌کند که عایشه در هنگام ازدواج با محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ۱۸ سال داشته است. اینان معتقدند عایشه از نخستین مسلمانان به شمار آمده و در ابتدای بعثت پیامبر کودکی بیش نبوده است. به باور اینان اگر عایشه در زمان [[بعثت]] حداقل هفت سال داشته باشد در هنگام ازدواج با پیامبر ۱۷ ساله بوده است<ref> تقی‌زاده داوری، تصویر خانواده پیامبر در دائرةالمعارف اسلام، ۱۳۸۷ش، ص۹۲-۹۳</ref>.

عایشه مطابق با گفته خود به خدیجه همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به خاطر اینکه پیامبر بارها از او نام می‌برده حسادت می‌کرد<ref>مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، ج ۴، ص۱۸۸۹</ref>.

همچنین برخی روایات حاکی از عداوت عایشه با امام علی (علیه السلام) از زمان پیامبر است. چنانچه روایت شده است علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و آله وارد شد در حالی که عایشه پشت سر حضرت نشسته بود و خانه پر از جمعیت بود. حضرت مکانی برای نشستن پیدا نکرد.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و آله به او اشاره کرد که اینجا یعنی پشت سر آن حضرت بنشیند. علی (علیه السلام) آمد و بین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و عایشه نشست و مانند اعرابی ‏ها زانوان را در بغل گرفت. عایشه آن حضرت را کنار زد و غضب کرد و گفت: برای نشستنت جایی جز بغل من نیافتی؟! پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با شنیدن این سخن بر عایشه‏ غضب کرد و فرمود: ساکت باش ای حمیرا! درباره برادرم علی مرا اذیت مکن. او امیرالمؤمنین و آقای مسلمانان و صاحب لوای حمد و پیشرو پیشانی سفیدان در روز قیامت است. خداوند اختیار پل صراط را به او می‌‏سپارد و او آتش را تقسیم می‏‌کند. دوستانش را داخل بهشت و دشمنانش را داخل آتش می‏ نماید<ref>أسرار آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) (ترجمه کتاب سلیم)، اسماعیل انصاری، ص ۴۱۵؛ مناقب ابن مردویه (منبع اهل‌سنت)، ص ۶۲</ref>.

حضرت علی (علیه السلام) در جریان جنگ جمل، نامه‌ای برای عایشه نوشت و شخصیت وی را بدین گونه توصیف کرد: اما بعد فانک خرجت من بیتک عاصیه لله تعالی و لرسوله (صلی الله علیه و آله و سلم) تطلبین امرا کان عنک موضوعاً، ثم تزعمین انّک تریدین الاصلاح بین النّاس فخبّرینی ما للنّساء و قود العساکر؟ و زعمت انک طالبه بدم عثمان و عثمان رجل من بنی‌امیه و انت امراه من بنی‌تمیم بن مره، ولعمری ان الذی عرضک للبلاء و حملک علی المعصیه لأعظم الیک ذنباً من قتله عثمان، و ما غضبت حتی اغضبت و لاهجت حتی هیجت، فاتقی الله یا عایشه! و ارجعی الی منزلک و اسبلی علیک سترک، والسلام<ref> کشف الغمه، ج ۱، ص ۳۲۵</ref>.  

یکی دیگر از اقدامات عایشه در زمان حیاتش، جلوگیری از دفن پیکر [[حسن بن علی|امام حسن(علیه السلام)]] کنار قبر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بود. از آن‌جا که محل دفن پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در خانه عایشه بود و پس از آن خلیفه اول و دوم نیز در این مکان دفن شده بودند، با شهادت امام حسن(علیه السلام)، [[امام حسین |امام حسین (علیه السلام)]] مطابق با وصیت برادرش قصد داشت پیکر او را کنار قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دفن کند، اما عایشه با تحریک مروان بن حکم مانع این اقدام شد و امام حسین (علیه السلام) برای پرهیز از درگیری از این اقدام صرف‌نظر کرد و جنازه امام(علیه السلام) در [[بقیع]] دفن شد<ref>انساب الاشراف، بلاذری، ج۳ ص۶۶</ref>.

عایشه در زمان خلافت ابوبکر و عمر دخالت مستقیمی در امور سیاسی نداشت با این حال وی که همسر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و دختر [[خلیفه اول]] بود از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردار بود و مورد حمایت خلیفه اول و دوم بود.

به عقیده گروهی از نویسندگان شیعه، عایشه در به خلافت رسیدن ابوبکر نیز نقش داشت و در روزهای آخر عمر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) تلاش‌هایی برای زمینه‌سازی خلافت پدرش انجام داد. او همچنین با نقل روایاتی از [[پیامبر اسلام]] در فضیلت ابوبکر و عمر، به تثیبت خلافت آن دو یاری رساند<ref>واردی، نقش همسران رسول خدا در حکومت امیر مومنان، ص۱۱۴</ref>. گزارش‌هایی که حاکی از رسیدگی دو خلیفه نخست به عایشه و اعطای هدایا و افزایش مستمری او نسبت به سایر همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به او است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۵۳</ref>. مورد توجه شیعیان قرار گرفته و نوعی بی‌عدالتی تلقی شده است<ref>تصویر خانواده پیامبر، ص۱۱۵-۱۱۶</ref>.

امام (علیه السلام) فرمود: کدام یک از شما حاضر است عایشه را به‌عنوان سهم خود بردارد؟ برخی گفتند: عایشه از جهت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) مصون و محفوظ است و او را به اسارت نمی‌گیریم؛ اما دیگران چنین مصونیتی ندارند؛ پس می‌توانیم آنان را به اسارت بگیریم...<ref> سیدمرتضی، علم‌الهدی، تنزیه‌ الأنبیاء (علیه السلام) ص ۱۵۵؟؟ ؟، شریف رضی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش</ref>.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مسیرشان به [[کوفه]] دستور دادند عایشه را همراه چهل زن که عمامه و عرق‌چین به سر گذاشته و شمشیر حایل کرده بودند، به مدینه برسانند و دستور داده بود که از چپ و راست و پشت سر از او مواظبت کنند عایشه نیز در طول سفر به علی (علیه السلام) چنین و چنان می‌گفت که مردان (نامحرمی) را با من فرستاد و حرمت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را نگه نداشت؛ اما زمانی که وارد مدینه شدند و آنان را دید از سخنانش پشیمان شد و گفت: خداوند به پسر [[ابوطالب|ابی‌طالب]] بهترین پاداش‌‌ها را بدهد که حرمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را حفظ نمود<ref>شیخ مفید، الجمل، ص ۴۱۵؟؟ ؟، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق</ref>.

ماجرای تحریم به آیات نخست [[سوره تحریم]] اشاره دارد که خداوند در آن، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را به دلیل اینکه برای رضایت همسرانش، امر [[حلال|حلالی]] را بر خود [[حرام]] کرده، سرزنش می‌کند. بر اساس گزارش تفسیر نمونه ماجرای نزول آیه چنین است:‌

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) گاه که نزد زینب بنت جحش (یکی از همسرانش) می‌رفت زینب او را نگاه می‌داشت و از عسلی که تهیه کرده بود خدمت می‌آورد. این سخن به گوش عایشه رسید و بر او گران آمده، می‌گوید: من با حفصه (یکی دیگر از همسران پیامبر) قرار گذاشتیم که هر وقت پیامبر نزد یکی از ما آمد فورا بگوئیم، آیا صمغ _مغافیر خورده‌ای؟! مغافیر صمغی بود که یکی از درختان [[حجاز]] به نام عرفط تراوش می‌کرد و بوی نامناسبی داشت و پیامبر مقید بود که هرگز بوی نامناسبی از دهان یا لباسش استشمام نشود.

این روایت در منابع گوناگون با تغییراتی نقل شده<ref>حسینی فاطمی، نقد و بررسی دیدگاه‌های موجود درباره افشای راز پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در آیات ابتدایی سوره تحریم</ref>. و حتی بخاری نیز آن را بیان کرده‌ است<ref>صحیح البخاری، ج ۵، ص۴۹۶۴، ح۴۹۶۶، کتَاب الطَّلَاقِ، بَاب «لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ الله لک»،</ref>. [[صحیح بخاری|بخاری]] روایت دیگری در این رابطه به نقل از [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] می‌نویسد که در آن عایشه و حفضه علیه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هم‌پیمان شدند<ref>صحیح البخاری، ج ۴، ص۱۸۶۸، ح۴۶۳۰، کتَاب التفسیر، بَاب: وَإِذْ أَسَرَّ النبی إلی بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِیثًا</ref>. [[قرطبی]]<ref>قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج ۱۸، ص۲۰۲</ref>. و [[ابن‌قیم]]<ref>ابن قیم، إعلام الموقعین عن رب العالمین، ج ۱، ص۱۸۹؛ ابن قیم، الأمثال فی القرآن الکریم، ج ۱، ص۵۷،

عایشه از راویان سخنان و سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است و تعداد روایاتی که از او نقل شده، به ۲۲۱۰ روایت می‌رسد<ref>مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰، ج۶، ص۴۳</ref>. در حالی که سهم دیگر همسران رسول خدا در مجموع ۶۱۲ حدیث است. در [[مسند احمد]] ۲۲۷۰ روایت از عایشه نقل شده و در کتاب [[صحیح بخاری]] و مسلم ۱۲۰۰ روایت در باب احکام فقهی آمده که ۲۹۰تای آن از عایشه است و از این رو [[اهل‌سنت و جماعت|اهل‌سنت]] قائلند که عایشه یک‌چهارم شریعت را حمل می‌کند<ref>عسکری، احادیث ام المؤمنین عائشة، ۱۴۱۸ق، ص۳۲</ref>. بخشی از روایاتی که به نقل از او در منابع روایی نقل شده، مورد نقد و بررسی پژوهشگران شیعی قرار گرفته است<ref>عسکری، احادیث ام المومنین عایشه، طیبیان، عایشه در صحاح سته</ref>.

عایشه تنها همسر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که پیش‌تر ازدواج نکرده بود<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۹</ref>. اهل‌سنت گزارش‌هایی درباره علاقه زیاد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به عایشه نقل می‌کنند تا او را محبوب‌ترین همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) معرفی کنند. آنان طبق همین روایت عایشه را دارای فضایل بسیاری می‌دانند<ref>ابن الاثیر، اسدالغابه، ج۶، ص۱۸۹- ۱۹۱</ref>.

در مقابل [[شیعه]]، فضایلی را که منابع اهل‌سنت درباره عایشه نقل کرده‌اند، ساختگی و غلو دانسته و به روایاتی استناد می‌کنند که بنابر آن رفتار عایشه به ناراحتی و خشم پیامبر منجر شده و یا سخنانی از پیامبر را یادآور می‌شوند که آن حضرت از عایشه گلایه کرده است<ref>تصویر خانواده پیامبر در دایره المعارف اسلامی، ص۹۷، ۱۰۱-۱۰۴</ref>. بر همین اساس گزارش‌هایی که از حسد و غیرت عایشه نسبت به سایر زنان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده و اقداماتی که عایشه از روی حسد علیه آنان انجام می‌داد ناپسند شمرده‌اند<ref> العاملی، الصحیح من السیره النبی الاعظم، ج۳، ص۲۹۱</ref>.

== پیشگویی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از عاقبت عایشه ==