confirmed
۵۶۷
ویرایش
کاربر:Rahmani/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۲۲: | خط ۳۲۲: | ||
==نهضت و خلافت اسلامي شيخ عثمان دان فوديو==shaykh uthman (usman) dan fodio | ==نهضت و خلافت اسلامي شيخ عثمان دان فوديو==<ref>shaykh uthman (usman) dan fodio</ref> | ||
(ولادت :آخرين روز از ماه صفر سال 1168 هجري قمري مصادف با 15 دسامبر سال 1754 ميلادي وفات: 3 جمادي الثاني سال 1232 برابر با20 آوريل 1817 ميلادي ) | (ولادت :آخرين روز از ماه صفر سال 1168 هجري قمري مصادف با 15 دسامبر سال 1754 ميلادي وفات: 3 جمادي الثاني سال 1232 برابر با20 آوريل 1817 ميلادي ) | ||
==مـدخـل== | ==مـدخـل== | ||
سرزمين آفريقائي نيجريه كه در بخش غربي قارة آفريقا در كنار خليج گينه واقع شده، بيش از نيمي از جمعيت مسلمان آفريقاي سياه را در خود جاي داده است. شمال اين كشور با اكثريت تقريباً مطلق مسلمانان با مناطق جنوبي كشور كه از درصد بيشتري از مسيحيان برخوردار بوده ، از نظر پراكندگي مذهبي قابل توجه است. | سرزمين آفريقائي نيجريه كه در بخش غربي قارة آفريقا در كنار خليج گينه واقع شده، بيش از نيمي از جمعيت مسلمان آفريقاي سياه را در خود جاي داده است. شمال اين كشور با اكثريت تقريباً مطلق مسلمانان با مناطق جنوبي كشور كه از درصد بيشتري از مسيحيان برخوردار بوده ، از نظر پراكندگي مذهبي قابل توجه است. | ||
در تاريخ كشور نيجريه، شيخ عثمان دان فوديو ، نامي مشهور و محبوب و مبارزات او از اهميّت و ويژگي خاصي برخوردار است. تأسيس و تشكيل خلافت سوكوتو كه با جهاد شيخ عثمان شروع شد و از سال 1804 الي 1903 ميلادي در ناحيه شمالي كشور به طول انجاميد، و نيز | در تاريخ كشور نيجريه، شيخ عثمان دان فوديو ، نامي مشهور و محبوب و مبارزات او از اهميّت و ويژگي خاصي برخوردار است. تأسيس و تشكيل خلافت سوكوتو كه با جهاد شيخ عثمان شروع شد و از سال 1804 الي 1903 ميلادي در ناحيه شمالي كشور به طول انجاميد، و نيز ضرورت‌بازشناسي اين قيام تاريخي و احياء آن در اذهان مسلمانان، در تاريخ تحولات سياسي و اجتماعي اين كشور بايستي همواره مورد ملاحظه قرار گيرد. | ||
اسلام كه از قرن سيزدهم وارد كشور نيجريه شده بود، به مردم امكان داد تا با تمدن و جهان معاصر آشنا شوند و دولتي نيرومند تشكيل دهند. انگلستان پس از مشاهده چنين وضعيتي در امور داخلي شمال نيجريه ابتدا دخالت نكرده و تنها به تسلط اقتصادي و نظارت بر سياست خارجي آن ناحيه اكتفا كرد. سرانجام در قسمت غرب و جنوب نيجريه كه مردم آن داراي مذهب آنيميسم بودند، و قبيله ايبو نيز در آن منطقه سكونت داشت، استعمار توانست با بكارگرفتن ميسيونرهاي مسيحي، در سال 1903 ميلادي بر تمام منطقة نيجريه تسلّط يابد. | اسلام كه از قرن سيزدهم وارد كشور نيجريه شده بود، به مردم امكان داد تا با تمدن و جهان معاصر آشنا شوند و دولتي نيرومند تشكيل دهند. انگلستان پس از مشاهده چنين وضعيتي در امور داخلي شمال نيجريه ابتدا دخالت نكرده و تنها به تسلط اقتصادي و نظارت بر سياست خارجي آن ناحيه اكتفا كرد. سرانجام در قسمت غرب و جنوب نيجريه كه مردم آن داراي مذهب آنيميسم بودند، و قبيله ايبو نيز در آن منطقه سكونت داشت، استعمار توانست با بكارگرفتن ميسيونرهاي مسيحي، در سال 1903 ميلادي بر تمام منطقة نيجريه تسلّط يابد. | ||
بدين ترتيب، آخرين ناحيه از متصرفات استعمار انگليس، ناحيه شمالي كشور نيجريه بود كه اكثريت مردم آن منطقه مسلمان بودند و هم اكنون نيز اكثريت جمعيت شمال را مسلمانان تشكيل مي‌دهند. بنابراين انگلستان، پس از گذشت پنجاه و چهار سال از سلطه‌اش بر شهر لاگوس يعني در سال 1851، توانست در سال 1903 ميلادي بر شمال نيجريه تسلّط يابد. استعمار كه با جهاد مسلمانان موقعيت خود را در خطر مي‌ديد در سست كردن پايه‌هاي حكومت در شمال، تلاش وسيعي را به عمل آورد و سرانجام توانست باعث فروپاشي حكومت اسلامي در آن منطقه گردد. | بدين ترتيب، آخرين ناحيه از متصرفات استعمار انگليس، ناحيه شمالي كشور نيجريه بود كه اكثريت مردم آن منطقه مسلمان بودند و هم اكنون نيز اكثريت جمعيت شمال را مسلمانان تشكيل مي‌دهند. بنابراين انگلستان، پس از گذشت پنجاه و چهار سال از سلطه‌اش بر شهر لاگوس يعني در سال 1851، توانست در سال 1903 ميلادي بر شمال نيجريه تسلّط يابد. استعمار كه با جهاد مسلمانان موقعيت خود را در خطر مي‌ديد در سست كردن پايه‌هاي حكومت در شمال، تلاش وسيعي را به عمل آورد و سرانجام توانست باعث فروپاشي حكومت اسلامي در آن منطقه گردد. | ||
صرفنظر از داوري و قضاوت درخصوص قيام و جهاد تاريخي شيخ عثمان و بررسي تحليلي عملكرد و فعاليت اين عالم مذهبي، و باتوجه به اختلاف ماهوي نهضت‌ها و جنبش‌هاي متعدّد در طول تاريخ كه هيچگاه يكسان و مشابه نبوده‌اند و بايد مستقلاً و با توجه به ويژگي‌هاي منحصر به فرد خود، مورد مطالعه و ارزيابي قرار گيرند، و وجوه تشابه و افتراق آنها با يكديگر مقايسه شوند، در اين نوشتار تلاش گرديده تا معرّفي و شناخت اجمالي درخصوص جايگاه اين شخصيت تاريخي به عمل آيد. | صرفنظر از داوري و قضاوت درخصوص قيام و جهاد تاريخي شيخ عثمان و بررسي تحليلي عملكرد و فعاليت اين عالم مذهبي، و باتوجه به اختلاف ماهوي نهضت‌ها و جنبش‌هاي متعدّد در طول تاريخ كه هيچگاه يكسان و مشابه نبوده‌اند و بايد مستقلاً و با توجه به ويژگي‌هاي منحصر به فرد خود، مورد مطالعه و ارزيابي قرار گيرند، و وجوه تشابه و افتراق آنها با يكديگر مقايسه شوند، در اين نوشتار تلاش گرديده تا معرّفي و شناخت اجمالي درخصوص جايگاه اين شخصيت تاريخي به عمل آيد. | ||
در بررسي و مطالعة مسائل و مباحث مربوط به قارة سياه آفريقا، نام و جهاد شيخ عثمان | در بررسي و مطالعة مسائل و مباحث مربوط به قارة سياه آفريقا، نام و جهاد شيخ عثمان و خلافت سوكوتو، در كلية منابع و مآخذ فراوان به چشم مي‌خورد. بنابراين شناخت ويژگي‌هاي خلافت سوكوتو و ارائة كلياتي درخصوص اقدامات اين عالم‌مذهبي لازم و ضروري بنظر مي‌رسد. بدين ترتيب، در جهت شناخت هر چه‌بهترشخصيت‌اين‌رهبرديني،ايام‌كودكي،تحصيلات،اساتيد،فعاليتهاي فرهنگي و تبليغي،قيام،هجرت، تجزيه و تحليل اجتماعي فرهنگي و اقتصادي علل پديده جهاد، اهداف و آرمانهاي شيخ عثمان و دستـآوردهاي اين نهضت‌اسلامي، مورد بررسي و امعان نظر قرار گرفته و ابعاد و ويژگي‌هاي اين نهضت اسلامي و مباني انديشه‌هاي بنيان گذار آن، تبيين و تشريح گرديده است. | ||
و خلافت سوكوتو، در كلية منابع و مآخذ فراوان به چشم مي‌خورد. بنابراين شناخت ويژگي‌هاي خلافت سوكوتو و ارائة كلياتي درخصوص اقدامات اين | |||
==نسب و نیاکان== | ==نسب و نیاکان== | ||
عثمان بن محمد فودي بن عثمان بن صالح بن هارون بن محمد غورطو بن جبو بن محمد ثنبو بن ايوب بن ماسران بن ايوب بن بابا بن موسي جكولو. آدم، عبدالله الالوري. "الاسلام في نيجيريا" و الشيخ عثمان بن فوديو الفلاني. چاپ سوم، 1398 هـ ق. ص 93. | عثمان بن محمد فودي بن عثمان بن صالح بن هارون بن محمد غورطو بن جبو بن محمد ثنبو بن ايوب بن ماسران بن ايوب بن بابا بن موسي جكولو. <ref>آدم، عبدالله الالوري. "الاسلام في نيجيريا" و الشيخ عثمان بن فوديو الفلاني. چاپ سوم، 1398 هـ ق. ص 93.</ref> | ||
مادر شيخ عثمان دان فوديو، حوا نام دارد كه دختر محمد بن فاطمه بنت محمد بن شريف عبدالصمد مي‌باشد. شيخ عثمان بن فودي. كتاب بيان وجوب الهجرة علي العباد و بيان وجوب نصب الامام و اقامة الجهاد. ترجمه، فتحي حسن المصري، سودان: خارطوم، دانشگاه خارطوم، ص 1. | مادر شيخ عثمان دان فوديو، حوا نام دارد كه دختر محمد بن فاطمه بنت محمد بن شريف عبدالصمد مي‌باشد. <ref>شيخ عثمان بن فودي. كتاب بيان وجوب الهجرة علي العباد و بيان وجوب نصب الامام و اقامة الجهاد. ترجمه، فتحي حسن المصري، سودان: خارطوم، دانشگاه خارطوم، ص 1.</ref> | ||
نويسنده كتاب الاسلام في نيجيريا مي‌گويد: اجداد عثمان از ناحيه فوتاتور Futa Toro | نويسنده كتاب الاسلام في نيجيريا مي‌گويد: اجداد عثمان از ناحيه فوتاتور <ref>Futa Toro</ref> | ||
به قصد هجرت به سوي حجاز مهاجرت كرده و در سرزمين هوسا اقامت افكنده‌اند. الاسلام في نيجيريا. ص 93. | به قصد هجرت به سوي حجاز مهاجرت كرده و در سرزمين هوسا اقامت افكنده‌اند. <ref>الاسلام في نيجيريا. ص 93.</ref> | ||
در كتاب زندگي و آثار عثمان دان فوديو آمده است كه: عثمان دان فوديو به قبيلة فولاني | در كتاب زندگي و آثار عثمان دان فوديو آمده است كه: عثمان دان فوديو به قبيلة فولاني <ref>نام قبيله‌اي در غرب آفريقاست.</ref> تعلّق داشت. قبيله فولاني از فوتاتور در سنگال به شمال نيجريه مهاجرت كرده و در ايالت هوسائي گوبير سكونت كرده بودند. | ||
تعلّق داشت. قبيله فولاني از فوتاتور در سنگال به شمال نيجريه مهاجرت كرده و در ايالت هوسائي گوبير سكونت كرده بودند. | <ref> | ||
- Ismail, Balogun. The life & works of uthman dan Fodio . Logos: islamic | |||
publication Bureau, P.27 | |||
</ref> | |||
==ولادت، كودكي، تحصيلات و اساتيد== | ==ولادت، كودكي، تحصيلات و اساتيد== | ||
عثمان بن محمد بن عثمان بن صالح بن فودي | عثمان بن محمد بن عثمان بن صالح بن فودي | ||
J.O Hunwick. The sokoto Caliphate . Ibadan: History series, P.474 | J.O Hunwick. The sokoto Caliphate . Ibadan: History series, P.474<ref> | ||
ي</ref>عني شيخ عثمان دان فوديو در آخرين روز از ماه صفر سال 1168 هجري قمري مصادف با پانزدهم ماه دسامبر سال 1754 ميلادي در ناحية‌ماراتا <ref>Marata</ref> از ايالت گوبير <ref>Gobir</ref> متولد گرديد. او بعنوان عثمان دان فوديو شناخته شد. دان فوديو به معني پسر فوديو، و فوديو <ref>Fodio</ref> در زبان فولاني به معني عالم (تحصيلكرده) مي‌باشد. و اين نامي است كه توسط مردم به پدر او يعني «محمد» كه دانشمند بود، داده شده است. اولين معلم شيخ عثمان، پدرش بود كه به او آموزش قرآن را داد. در ايام طفوليت، پدرش در ناحيه‌اي كه«دگل» <ref>Degel</ref> ناميده مي‌شد، مستقر گرديد. اين منطقه در پنجاه مايلي شمال سوكوتو <ref>Sokoto</ref> واقع گرديده و شيخ عثمان بيشتر زندگي خويش را در اين نقطه به سر برده است. | |||
پس از پدرش، عثمان دان فوديو، تحصيلات خويش را نزد ديگران و بستگانش ادامه داد. نزد عثمان بيندوري <ref>uthman Binduri</ref>T ، حدود دو سال تحصيل نمود و از ويژگي‌هاي او سخت تأثير پذيرفت و پس از او به نزد جبريل بن عمر <ref>Jibril bin umar</ref> در منطقه «اقادس» <ref>Agades</ref> عزيمت نمود. عثمان دان فوديو مدت دو سال در خدمت الحاج جبريل بن عمر به تحصيل پرداخت و از وي نيز تأثيرات زيادي را پذيرفت. گفته شده است، كتاب مختصر خليل بن اسحاق را، عثمان دان فوديو، نزد اين استاد آموخته است. | |||
پس از پدرش، عثمان دان فوديو، تحصيلات خويش را نزد ديگران و بستگانش ادامه داد. نزد عثمان بيندوري uthman Binduri | <ref>The Sokoto caliphate.P.476</ref> | ||
The Sokoto caliphate . P.476 | استاد بعدي دان فوديو، الحاج محمدبن راج <ref>Al_ Hajj Mohammad b.Raj</ref> بود كه عثمان دان فوديو، كتاب البخاري را نزد او آموخت. <ref>The Sokoto Caliphate p.477</ref> | ||
استاد بعدي دان فوديو، الحاج محمدبن راج Al_ Hajj Mohammad b.Raj بود كه عثمان دان فوديو، كتاب البخاري را نزد او آموخت. The | عثمان دان فوديو، در آغاز جواني، سيستم آموزشي سنّتي مسلمانان را دنبال نمود. در اين سيستم، خواندن و نوشتن، حفظ نمودن آيات قرآن، و يادگيري ترجمه قرآن و حديث را معمولاً آموزش مي‌دهند. وي مطالعه حقوق، ادبيات، علم معاني و بيان (فصاحت و بلاغت) و رياضيات را نيز دنبال نمود. عثمان دان فوديو، خواندن قرآن را نزد پدرش و ساير علوم را از تعدادي از دانشمندان و عالمان زمانش فرا گرفت. <ref> | ||
Ismail, Balogun. The life & works of uthman dan Fodio . Logos: islamic | |||
publication Bureau, P.28 | |||
publication Bureau, P.28 | </ref> | ||
به موازات اينكه، عثمان آموزش مي‌يد، تحت نظارت دانشمندان و علماء ديگر، مطالعه مي‌كرد و به وعظ و سخنراني نيز مي‌پرداخت. او دو سال تحت تربيت دائي خود بيندوري و دائي ديگرش سامبو كه بسيار دانشمند بود، قرار گرفت. سامبو، كتاب المختصر را كه در حقوق و فقه مالكي است براي عثمان تدريس كرده است. | |||
به موازات اينكه، عثمان آموزش مي‌يد، تحت نظارت دانشمندان و علماء ديگر، مطالعه مي‌كرد و به وعظ و سخنراني نيز مي‌پرداخت. او دو سال تحت تربيت دائي خود بيندوري و دائي ديگرش سامبو كه بسيار دانشمند بود، قرار گرفت. سامبو، كتاب المختصر را كه در حقوق و فقه مالكي است براي عثمان تدريس كرده است | <ref> | ||
Hogben. S.J. An introduction to the history of The islamic states of Northern | Hogben. S.J. An introduction to the history of The islamic states of Northern | ||
Nigeria . Ibadan: oxford university press. 1967. P.198-199. | Nigeria . Ibadan: oxford university press. 1967. P.198-199.</ref> | ||
شخصيت فكري و اخلاقي | ==شخصيت فكري و اخلاقي== | ||
ويژگي‌هاي برجستة اين عالم اسلامي مورد تمجيد و ستايش فراوان قرار گرفته و به تفصيل دربارة آن سخن گفته‌اند. آدم عبدالله الالوري در كتاب خويش به نام «الاسلام في نيجيريا» چنين بيان مي‌دارد: شيخ عثمان بن فودي، مجدد بزرگ اسلامي، در سال 1168 هـ .ق متولد و علوم را نزد اساتيد مختلفي آموخت. سپس به تبليغ و دعوت شروع نمود و از پاي ننشست تا اينكه دولت اسلامي را كه به مدّت صد سال، تا قبل از ورود استعمار انگليس، حكومت داشت، تأسيس و برقرار نمود. وي در سال 1232 هـ .ق وفات يافت. | ويژگي‌هاي برجستة اين عالم اسلامي مورد تمجيد و ستايش فراوان قرار گرفته و به تفصيل دربارة آن سخن گفته‌اند. آدم عبدالله الالوري در كتاب خويش به نام «الاسلام في نيجيريا» چنين بيان مي‌دارد: شيخ عثمان بن فودي، مجدد بزرگ اسلامي، در سال 1168 هـ .ق متولد و علوم را نزد اساتيد مختلفي آموخت. سپس به تبليغ و دعوت شروع نمود و از پاي ننشست تا اينكه دولت اسلامي را كه به مدّت صد سال، تا قبل از ورود استعمار انگليس، حكومت داشت، تأسيس و برقرار نمود. وي در سال 1232 هـ .ق وفات يافت. | ||
الاسلام في نيجيريا. ص 63 و 64 | <ref>الاسلام في نيجيريا. ص 63 و 64</ref> | ||
در آنچه «الالوري» درخصوص شيخ عثمان بن فودي اشاره نموده است، چندين ويژگي مورد ملاحظه قرار گرفته است كه عبارتند از: | در آنچه «الالوري» درخصوص شيخ عثمان بن فودي اشاره نموده است، چندين ويژگي مورد ملاحظه قرار گرفته است كه عبارتند از: | ||
الف ـ مجدد بزرگ اسلامي | الف ـ مجدد بزرگ اسلامي | ||
| خط ۳۷۱: | خط ۳۷۰: | ||
همين نويسنده دربارة شخصيت عثمان دان فوديو در جاي ديگري از اثر خويش مي‌گويد: | همين نويسنده دربارة شخصيت عثمان دان فوديو در جاي ديگري از اثر خويش مي‌گويد: | ||
صفات متعددي در شخصيت عثمان بن فودي جمع شده بود كه در بيشتر علماي قبل و بعد از او در سرزمين سودان تحقّق پيدا نكرده بود. براي اينكه او اولين دعوت كننده در آفريقا بود كه به منظور نهي از منكر قلبي، لساني و يدي قيام نمود و سپس سپاه جمع‌آوري نمود و آنها را مسلح كرد و بعد دولت اسلامي كه بايد براساس كتاب الله و سنّت رسول خدا و براساس روش حكومت‌هاي اسلامي صدر اول اسلام حكومت نمايد را بنيان گذاري نمود | صفات متعددي در شخصيت عثمان بن فودي جمع شده بود كه در بيشتر علماي قبل و بعد از او در سرزمين سودان تحقّق پيدا نكرده بود. براي اينكه او اولين دعوت كننده در آفريقا بود كه به منظور نهي از منكر قلبي، لساني و يدي قيام نمود و سپس سپاه جمع‌آوري نمود و آنها را مسلح كرد و بعد دولت اسلامي كه بايد براساس كتاب الله و سنّت رسول خدا و براساس روش حكومت‌هاي اسلامي صدر اول اسلام حكومت نمايد را بنيان گذاري نمود | ||
همان، ص 94 | <ref>همان، ص 94</ref> | ||
منظور اين نويسنده از عبارت اينكه او اولين دعوت كننده در آفريقا بود، بنظر مي‌رسد بدين جهت باشد كه عثمان دان فوديو همه را دعوت به قيام و جهاد اسلامي نمود، در حالي كه بودند كساني كه قبل از عثمان دان فوديو، در آفريقا درخصوص تبليغات اسلامي و دعوت مردم به سوي مكتب اسلام فعاليت داشته‌اند. در هر حال در اين بخش از اظهارات آدم عبدالله الالوري، نكات قابل تأمّلي وجود دارد كه عبارتند از: | منظور اين نويسنده از عبارت اينكه او اولين دعوت كننده در آفريقا بود، بنظر مي‌رسد بدين جهت باشد كه عثمان دان فوديو همه را دعوت به قيام و جهاد اسلامي نمود، در حالي كه بودند كساني كه قبل از عثمان دان فوديو، در آفريقا درخصوص تبليغات اسلامي و دعوت مردم به سوي مكتب اسلام فعاليت داشته‌اند. در هر حال در اين بخش از اظهارات آدم عبدالله الالوري، نكات قابل تأمّلي وجود دارد كه عبارتند از: | ||
ـ قيام براي امر به معروف و نهي از منكر | ـ قيام براي امر به معروف و نهي از منكر | ||
| خط ۳۷۷: | خط ۳۷۶: | ||
ـ تشكيل دولت اسلامي | ـ تشكيل دولت اسلامي | ||
در ادامه بيان ويژگي‌هاي فكري و اخلاقي شيخ عثمان دان فوديو، نويسنده كتاب "الاسلام في نيجيريا" در يك جمله چنين مي‌نويسد: | در ادامه بيان ويژگي‌هاي فكري و اخلاقي شيخ عثمان دان فوديو، نويسنده كتاب "الاسلام في نيجيريا" در يك جمله چنين مي‌نويسد: | ||
ابن فودي، عالم، فقيه، واعظ، مربّي، مصلح، رهبر، امير، حاكم و امام بلكه يك امّت بود. همان، ص 95 | ابن فودي، عالم، فقيه، واعظ، مربّي، مصلح، رهبر، امير، حاكم و امام بلكه يك امّت بود. <ref>همان، ص 95</ref> | ||
از تقريظي كه دكتر «صبوري بيو باكو»= دكتر صبوري بيوباكو <ref>Saburi-Biobaku قبلاً معاون رئيس دانشگاه لاگوس در كشور نيجريه بوده است.</ref> | |||
بر كتاب «زندگي و آثار عثمان دان فوديو» نوشته است، از شيخ عثمان دان فوديو با نام «دانشمند بزرگ اسلامي» و «اصلاح‌گر» ياد مي‌كند. | |||
<ref>Ismail, Balogun. The life & works of uthman dan Fodio.p.26</ref> | |||
دكتر اسماعيل بالوگون در مقدّمة كتاب زندگي و آثار عثمان دان فوديو مي‌گويد: | دكتر اسماعيل بالوگون در مقدّمة كتاب زندگي و آثار عثمان دان فوديو مي‌گويد: | ||
معروف و مشهور شدن عثمان دان فوديو به جهت تقوي و پرهيزكاري و فضل و كمال او بوده است. همان ص9 | معروف و مشهور شدن عثمان دان فوديو به جهت تقوي و پرهيزكاري و فضل و كمال او بوده است. همان ص9 | ||
همين نويسنده در جاي ديگري اظهار مي‌دارد: عثمان دان فوديو، مبارز، دانشمند، واعظ و سخنران بود.= همان ص9 و در ادامه چنين مي‌گويد: تقوا و پرهيزكاري، فضل و كمال، علاقمندي و وابستگي به اسلام، او را در نگاه قضاوت معاصرين و نسل‌هاي آينده، بعنوان يك مرد بزرگ واقعي، مشخص و برجسته نمود. همان ص9 در كتاب عثمان دان فوديو «رهبريش در تئوري و عمل» دربارة او چنين آمده است: شهو عثمان دان فوديو، كه در سال 1754 ميلادي ظهور كرد، يك شخصيت متفكر، نويسنده و رهبر معنوي بود. | همين نويسنده در جاي ديگري اظهار مي‌دارد: عثمان دان فوديو، مبارز، دانشمند، واعظ و سخنران بود.= همان ص9 و در ادامه چنين مي‌گويد: تقوا و پرهيزكاري، فضل و كمال، علاقمندي و وابستگي به اسلام، او را در نگاه قضاوت معاصرين و نسل‌هاي آينده، بعنوان يك مرد بزرگ واقعي، مشخص و برجسته نمود. همان ص9 در كتاب عثمان دان فوديو «رهبريش در تئوري و عمل» دربارة او چنين آمده است: شهو عثمان دان فوديو، كه در سال 1754 ميلادي ظهور كرد، يك شخصيت متفكر، نويسنده و رهبر معنوي بود. | ||
<ref>-Alhaji shehu shagari & jean Boyd. uthman dan Fodio - The theory | |||
practice of his leadership . Lagos: Islamic publication Bureau. P.1 | |||
</ref> | |||
عثمان دان فوديو، آموزش‌هاي تئوري و عملي پيامبر را با اعمال و سخنان خويش به اثبات مي‌رساند و آنها را تبيين و تشريح مي‌نمود. او مردي بود كه مطلقاً به قدرت و ثروت علاقه و دلبستگي نداشت و تمام وقت خود را براي آموزش، تأليف و تحقيق و ارشاد و هدايت ديگران صرف نمود. | عثمان دان فوديو، آموزش‌هاي تئوري و عملي پيامبر را با اعمال و سخنان خويش به اثبات مي‌رساند و آنها را تبيين و تشريح مي‌نمود. او مردي بود كه مطلقاً به قدرت و ثروت علاقه و دلبستگي نداشت و تمام وقت خود را براي آموزش، تأليف و تحقيق و ارشاد و هدايت ديگران صرف نمود. | ||
<ref> | |||
Aisha. Abdar. Rahman at-Tarjumana. Hand book on islam . England: J & P | Aisha. Abdar. Rahman at-Tarjumana. Hand book on islam . England: J & P | ||
welden , P.10. 32 | welden , P.10. 32 | ||
مَشرب فقهي، اعتقادي، اخلاقي و عرفاني | </ref> | ||
هر چند در آثار و تأليفات شيخ عثمان دان فوديو، بطور مستقيم و صريح از مَشرب فقهي وي سخني به ميان نيامده است، اما در اثر ارزشمند آدم عبدالله الالوري عبارتي بيان شده است، كه نشان مي‌دهد، عثمان دان فوديو پيرو مذهب فقه مالكي | ==مَشرب فقهي، اعتقادي، اخلاقي و عرفاني== | ||
مذهب مالكي: اين مذهب منسوب است به مالك بن انس بن مالك بن ابي عامر اصبحي، وي در سال 93 هجري قمري، در مدينه متولد گرديد و در سال 179 هـ .ق وفات نمود. كتاب مشهور او «موطاء» مي‌باشد. | هر چند در آثار و تأليفات شيخ عثمان دان فوديو، بطور مستقيم و صريح از مَشرب فقهي وي سخني به ميان نيامده است، اما در اثر ارزشمند آدم عبدالله الالوري عبارتي بيان شده است، كه نشان مي‌دهد، عثمان دان فوديو پيرو مذهب فقه مالكي | ||
<ref>مذهب مالكي: اين مذهب منسوب است به مالك بن انس بن مالك بن ابي عامر اصبحي، وي در سال 93 هجري قمري، در مدينه متولد گرديد و در سال 179 هـ .ق وفات نمود. كتاب مشهور او «موطاء» مي‌باشد. | |||
براي اطلاع از مذهب مالكي مراجعه كنيد به كتاب: امام صادق و مذاهب چهارگانه: | براي اطلاع از مذهب مالكي مراجعه كنيد به كتاب: امام صادق و مذاهب چهارگانه: | ||
نوشته: استاد اسدحيدر ترجمه: حسن يوسفي اشكوري، جلد اول،چاپ اول. تهران: شركت سهامي انتشار، 1369، ص 455. | نوشته: استاد اسدحيدر ترجمه: حسن يوسفي اشكوري، جلد اول،چاپ اول. تهران: شركت سهامي انتشار، 1369، ص 455.</ref> | ||
بوده و براساس آن مذهب مشي مي‌نموده است. اظهارات «الالوري» چنين است: | بوده و براساس آن مذهب مشي مي‌نموده است. اظهارات «الالوري» چنين است: | ||
ابن فودي علماء و فقها را تحريك و تشويق نمود تا با تأليفات و آثار قلمي، مردم سرزمين خويش را از آن آثار بهره‌مند گردانند. ابن فودي خود نيز كتب زيادي در رشته‌هاي مختلف ديني، سياسي و فرهنگي تأليف نمود . ـ از شيخ عثمان دان فوديو بيش از صد نوشته و تأليف به يادگار مانده است | ابن فودي علماء و فقها را تحريك و تشويق نمود تا با تأليفات و آثار قلمي، مردم سرزمين خويش را از آن آثار بهره‌مند گردانند. ابن فودي خود نيز كتب زيادي در رشته‌هاي مختلف ديني، سياسي و فرهنگي تأليف نمود . ـ از شيخ عثمان دان فوديو بيش از صد نوشته و تأليف به يادگار مانده است | ||
و بيش از صد نفر عالم فقيه كه به درجه اجتهاد براساس مذهب فقه مالكي رسيدند، به دست او پرورش يافتند. «الاسلام في نيجيريا» ص 95 | و بيش از صد نفر عالم فقيه كه به درجه اجتهاد براساس مذهب فقه مالكي رسيدند، به دست او پرورش يافتند. | ||
<ref>«الاسلام في نيجيريا» ص 95</ref> | |||
اين نويسنده در جاي ديگري از همين كتاب در بخشي با عنوان «ابن فودي المالكي المجتهد مالكي» چنين اظهار نظر نموده است: | اين نويسنده در جاي ديگري از همين كتاب در بخشي با عنوان «ابن فودي المالكي المجتهد مالكي» چنين اظهار نظر نموده است: | ||
لقد كتب الشيخ عثمان بن فودي رسالة سماها: «هداية الطلاب» أودع فيها آرائه في التقليد و الاجتهاد، و مع ذلك فهو مجتهد في المذهب المالكي و.... | لقد كتب الشيخ عثمان بن فودي رسالة سماها: «هداية الطلاب» أودع فيها آرائه في التقليد و الاجتهاد، و مع ذلك فهو مجتهد في المذهب المالكي و.... | ||
به تحقيق، شيخ عثمان بن فودي كتابي نوشته به نام «هداية الطلاب» و آراء خويش را درباره تقليد و اجتهاد در آنجا مطرح نموده است و به هر حال، او در مذهب مالكي، مجتهد است. | به تحقيق، شيخ عثمان بن فودي كتابي نوشته به نام «هداية الطلاب» و آراء خويش را درباره تقليد و اجتهاد در آنجا مطرح نموده است و به هر حال، او در مذهب مالكي، مجتهد است. | ||
همان، ص 97. | <ref>همان، ص 97.</ref> | ||
ميشل اُمُلُوا، نويسنده كتاب «سند رسمي تاريخ آفريقا» درخصوص عثمان دان فوديو چنين اظهار نظر مي‌كند: | ميشل اُمُلُوا، نويسنده كتاب «سند رسمي تاريخ آفريقا» درخصوص عثمان دان فوديو چنين اظهار نظر مي‌كند: | ||
عثمان دان فوديو، به طريقة قادريه | عثمان دان فوديو، به طريقة قادريه | ||
عبدالقادر گيلاني، در سال 471 هجري قمري برابر با سال 1078 ميلادي در شمال ايران متولد و در بغداد نشو و نما يافته و در همانجا ذفن شده است، بعضي او را اهل «جيل» بغداد دانسته‌اند نه اهل «جيلان» (گيلان) از شخصيت‌هاي جنجالي جهان اسلام است. سلسلة قادريه از سلاسل صفويه منسوب به او است. قبرش در بغداد معروف و مشهور است، او از كساني است كه دعاوي و بلند پروازيهاي زيادي از او نقل شده است. وي از سادات حسني است، در سال 561 هجري قمري برابر با سال 1168 ميلادي در گذشته است. برخي از تأليفات او عبارتند از: | <ref>عبدالقادر گيلاني، در سال 471 هجري قمري برابر با سال 1078 ميلادي در شمال ايران متولد و در بغداد نشو و نما يافته و در همانجا ذفن شده است، بعضي او را اهل «جيل» بغداد دانسته‌اند نه اهل «جيلان» (گيلان) از شخصيت‌هاي جنجالي جهان اسلام است. سلسلة قادريه از سلاسل صفويه منسوب به او است. قبرش در بغداد معروف و مشهور است، او از كساني است كه دعاوي و بلند پروازيهاي زيادي از او نقل شده است. وي از سادات حسني است، در سال 561 هجري قمري برابر با سال 1168 ميلادي در گذشته است. برخي از تأليفات او عبارتند از: | ||
الف ـ بشائرالخيرات | الف ـ بشائرالخيرات | ||
ب ـ طريق‌الحق | ب ـ طريق‌الحق | ||
| خط ۴۱۹: | خط ۴۲۰: | ||
ج ـ ملفوظات قادريه | ج ـ ملفوظات قادريه | ||
خ ـ ملفوظات گيلاني | خ ـ ملفوظات گيلاني | ||
د ـ ديوان اشعار | د ـ ديوان اشعار</ref> | ||
كه در آن زمان، بزرگترين طريقه در غرب آفريقا بود، تعلق داشت. | كه در آن زمان، بزرگترين طريقه در غرب آفريقا بود، تعلق داشت. | ||
Michael, Omolewa; cerificate history of Nigeria England : longman 1986 | <ref> | ||
Michael, Omolewa; cerificate history of Nigeria England : longman 1986 | |||
p.112 | p.112 | ||
</ref> | |||
نويسنده ديگري، درباره او چنين مي‌نويسد: | نويسنده ديگري، درباره او چنين مي‌نويسد: | ||
عثمان دان فوديو، رهبر جهاد فولاني‌های شمال نيجريه عضو برادري قادريه بود. | عثمان دان فوديو، رهبر جهاد فولاني‌های شمال نيجريه عضو برادري قادريه بود. | ||
<ref> | |||
Joseph C. & Godfrey Brown; Africa in the nineteenth & Twenieth Centuries | Joseph C. & Godfrey Brown; Africa in the nineteenth & Twenieth Centuries | ||
p.194 | p.194 | ||
آدم عبدالله الالوري، نويسنده برجسته نيجريه‌اي در كتاب خود با نام «الاسلام في نيجيريا» تصريح مي‌نمايد كه «ابن فودي» يعني شيخ عثمان دان فوديو در اصل قادري مذهب بود. | </ref> | ||
«الاسلام في نيجيريا»، ص 95. | آدم عبدالله الالوري، نويسنده برجسته نيجريه‌اي در كتاب خود با نام «الاسلام في نيجيريا» تصريح مي‌نمايد كه «ابن فودي» يعني شيخ عثمان دان فوديو در اصل قادري مذهب بود. | ||
وي همچنين بيان مي‌دارد كه: يكي از كساني كه طريقة قادريه را در بلاد سودان | <ref>«الاسلام في نيجيريا»، ص 95.</ref> | ||
بلاد سودان، بر تمام منطقه‌اي كه در سراسر آفريقا از شرق به غرب امتداد دارد، اطلاق مي‌گردد، قسمت‌هايي از كشور نيجريه، مالي و موريتاني در اين منطقه واقع مي‌باشند. جمهوري سودان كه پايتختش خارطوم مي‌باشد، جزئي از بلاد سودان محسوب مي‌گردد. | وي همچنين بيان مي‌دارد كه: يكي از كساني كه طريقة قادريه را در بلاد سودان | ||
<ref>بلاد سودان، بر تمام منطقه‌اي كه در سراسر آفريقا از شرق به غرب امتداد دارد، اطلاق مي‌گردد، قسمت‌هايي از كشور نيجريه، مالي و موريتاني در اين منطقه واقع مي‌باشند. جمهوري سودان كه پايتختش خارطوم مي‌باشد، جزئي از بلاد سودان محسوب مي‌گردد.</ref> | |||
ترويج نمود و نشر داد، شيخ عثمان دان فوديو بود. همان، ص 43 | ترويج نمود و نشر داد، <ref>شيخ عثمان دان فوديو بود. همان، ص 43</ref> | ||
و در ادامه همين مطالب، نويسنده مي‌گويد: | و در ادامه همين مطالب، نويسنده مي‌گويد: | ||
تمامي استادان ابن فودي، برادران و شاگردان او، به فرقة قادريه منسوب مي‌باشند. همان، ص 43 | تمامي استادان ابن فودي، برادران و شاگردان او، به فرقة قادريه منسوب مي‌باشند. <ref>همان، ص 43</ref> | ||
و در خصوص مَشرب اعتقادي وي تحت عنوان «ابن فودي الاشعري في عقيدته» يعني ابن فودي در اعتقاداتش اشعري بود چنين اظهار نظر مي‌كند: | و در خصوص مَشرب اعتقادي وي تحت عنوان «ابن فودي الاشعري في عقيدته» يعني ابن فودي در اعتقاداتش اشعري بود چنين اظهار نظر مي‌كند: | ||
شيخ عثمان بن فودي همانند سائر علما و اساتيدش اشعري مذهب بود | شيخ عثمان بن فودي همانند سائر علما و اساتيدش اشعري مذهب بود. | ||
همان، ص 96 | <ref>همان، ص 96</ref> | ||
شيخ عثمان دان فوديو در خصوص مسائل اخلاقي و عرفاني شديداً تحت تأثير اساتيد خويش كه پيرو فرقة قادريه بودند، قرار داشت. | شيخ عثمان دان فوديو در خصوص مسائل اخلاقي و عرفاني شديداً تحت تأثير اساتيد خويش كه پيرو فرقة قادريه بودند، قرار داشت. | ||
در اين باره همان نويسنده مي‌نويسد: | در اين باره همان نويسنده مي‌نويسد: | ||
«ثم شارك ابن فودي الصوفيين في تهذيب اخلاق المسلمين و سلك مسلك اهل الطرق الصوفية في تربية النفوس بالاذكارو الاوراد، و انشاء طريقة منسوبة اليه باسم الطريقة الفودوية و هي فرع من القادرية». | «ثم شارك ابن فودي الصوفيين في تهذيب اخلاق المسلمين و سلك مسلك اهل الطرق الصوفية في تربية النفوس بالاذكارو الاوراد، و انشاء طريقة منسوبة اليه باسم الطريقة الفودوية و هي فرع من القادرية». | ||
سپس ابن فودي در تهذيب اخلاق مسلمانان در مسلك و طريقه صوفيين شركت نموده و در مسلك و طريقة صوفيه در جهت تربيت نفوس به وسيلة اوراد و اذكار، سير و سلوك نمود. و طريقه منسوب به طريقة فودويه كه شعبه‌اي از قادريه مي‌باشد را تأسيس و بوجود آورد. همان، ص 95 | سپس ابن فودي در تهذيب اخلاق مسلمانان در مسلك و طريقه صوفيين شركت نموده و در مسلك و طريقة صوفيه در جهت تربيت نفوس به وسيلة اوراد و اذكار، سير و سلوك نمود. و طريقه منسوب به طريقة فودويه كه شعبه‌اي از قادريه مي‌باشد را تأسيس و بوجود آورد. <ref>همان، ص 95</ref> | ||
درباره عثمان دان فوديو گفته شده است كه وي به توسل به حضرت رسول اكرم (ص) اعتقاد داشت و از او قصائد زيادي به يادگار مانده كه در آنها توسلات زيادي به نبي اكرم (ص) و اصحاب و اولياء داشته است. | درباره عثمان دان فوديو گفته شده است كه وي به توسل به حضرت رسول اكرم (ص) اعتقاد داشت و از او قصائد زيادي به يادگار مانده كه در آنها توسلات زيادي به نبي اكرم (ص) و اصحاب و اولياء داشته است. | ||
همان، ص 101 | <ref>همان، ص 101</ref> | ||
صرفنظر از مَشرب فقهي و كلامي شيخ عثمان، نفوذ و تأثير كلام و ايجاد تحول فكري و فرهنگي و در نهايت بوجود آوردن يك جريان اسلامي و نهضت الهي، نشان مي‌دهد كه وي از انديشه‌هاي والاي اسلامي برخوردار بوده و سيرة عملي وي حاكي از آن است كه از معنويات و عرفان و تزكيه نيز به اندازه كافي سيراب گرديده است. | صرفنظر از مَشرب فقهي و كلامي شيخ عثمان، نفوذ و تأثير كلام و ايجاد تحول فكري و فرهنگي و در نهايت بوجود آوردن يك جريان اسلامي و نهضت الهي، نشان مي‌دهد كه وي از انديشه‌هاي والاي اسلامي برخوردار بوده و سيرة عملي وي حاكي از آن است كه از معنويات و عرفان و تزكيه نيز به اندازه كافي سيراب گرديده است. | ||
==استراتژي مبارزه و شيوه هدايت و رهبري== | ==استراتژي مبارزه و شيوه هدايت و رهبري== | ||
فعاليتهاي آموزشي و تبليغي شيخ عثمان، سبب گرديد تا حاكمان هوسا نسبت به او خشمناك شوند، لذا وقتي پادشاه گويير، بنام «يونفا» | فعاليتهاي آموزشي و تبليغي شيخ عثمان، سبب گرديد تا حاكمان هوسا نسبت به او خشمناك شوند، لذا وقتي پادشاه گويير، بنام «يونفا» | ||
Yunfa | <ref>Yunfa</ref> | ||
توطئه نمود تا عثمان دان فوديو را به قتل برساند، او به همراهي اعضاي خانواده و برخي از پيروانش به «گودو» | توطئه نمود تا عثمان دان فوديو را به قتل برساند، او به همراهي اعضاي خانواده و برخي از پيروانش به «گودو» <ref>Gudu</ref> مهاجرت كرد. | ||
از «گودو» در ماه فوريه سال 1804 ميلادي رسماً جهاد خويش را اعلام و از پيروان مسلمان خويش درخواست نمود تا براي دفاع از خويش مسلح شوند | از «گودو» در ماه فوريه سال 1804 ميلادي رسماً جهاد خويش را اعلام و از پيروان مسلمان خويش درخواست نمود تا براي دفاع از خويش مسلح شوند. | ||
Michael, omolewa: Cerificate histiry of Nigeria, England: Longman, 1986 | <ref> | ||
p.112 | Michael, omolewa: Cerificate histiry of Nigeria, England: Longman, 1986 | ||
p.112 | |||
</ref> | |||
وي با آموزش و تبليغ، استراتژي مبارزه با حكام وقت را تبيين و تاكتيك‌هاي رسيدن به قله‌هاي شرف و عزت و سربلندي را مشخص مي‌كرد. عثمان دان فوديو در استراتژي دعوت، همانند شيوه انبياء و پيامبران، سلاطين و حاكمان را به سوي اسلام دعوت مي‌كرد. در لابه لاي صفحات تاريخ چنين مي‌خوانيم: | وي با آموزش و تبليغ، استراتژي مبارزه با حكام وقت را تبيين و تاكتيك‌هاي رسيدن به قله‌هاي شرف و عزت و سربلندي را مشخص مي‌كرد. عثمان دان فوديو در استراتژي دعوت، همانند شيوه انبياء و پيامبران، سلاطين و حاكمان را به سوي اسلام دعوت مي‌كرد. در لابه لاي صفحات تاريخ چنين مي‌خوانيم: | ||
«عثمان موفق شد ساركي باوا Bawa | «عثمان موفق شد ساركي باوا <ref>Bawa</ref> نخستين ساركي | ||
ساركي، لقب حاكمان بود و رهبر سياسي و مذهبي به حساب مي‌آمد و از احترام زياد وقداست خاصي برخوردار بود. | <ref>ساركي، لقب حاكمان بود و رهبر سياسي و مذهبي به حساب مي‌آمد و از احترام زياد وقداست خاصي برخوردار بود.</ref> | ||
گوبير را متقاعد نمايد كه به مسلمانان آزادي مذهب و امتيازاتي مطابق با شأن اسلامي آنان اعطاء نمايد. اما پس از مرگ، ساركي باوا، ساركي يونفا كه اين آزادي را تهديدي بر عليه خود به حساب مي‌آورد، كلية امتيازات را لغو و درصدد قتل عثمان برآمد و تهديد نمود كه به شهر دِگل زادگاه او حمله خواهد كرد. | گوبير را متقاعد نمايد كه به مسلمانان آزادي مذهب و امتيازاتي مطابق با شأن اسلامي آنان اعطاء نمايد. اما پس از مرگ، ساركي باوا، ساركي يونفا كه اين آزادي را تهديدي بر عليه خود به حساب مي‌آورد، كلية امتيازات را لغو و درصدد قتل عثمان برآمد و تهديد نمود كه به شهر دِگل زادگاه او حمله خواهد كرد. | ||
تالابي، ا..لوكان، گزيده‌اي از تاريخ غرب آفريقا، مترجم، فرهاد ملك ـ دكتر ابراهيم ملايمي تهران: دفتر همكاري‌هاي اقتصادي وزارت جهاد سازندگي، 1371، ص | <ref>تالابي، ا..لوكان، گزيده‌اي از تاريخ غرب آفريقا، مترجم، فرهاد ملك ـ دكتر ابراهيم ملايمي تهران: دفتر همكاري‌هاي اقتصادي وزارت جهاد سازندگي، 1371، ص</ref> | ||
با مشاهده تهديدات و فشارهاي روزافزون، و نااميدي از هدايت حكام، عثمان، مسئله جهاد در راه خدا را جهت پيروان خويش مطرح مي‌نمايد و بدين ترتيب عثمان در سال 1804 به گودو، در منطقه غربي گوبير گريخت و در آنجا طرفدارانش نيز به او پيوستند و او را به عنوان فرمانده افراد با ايمان (اميرالمؤمنين) برگزيدند. فوديو فرمان جنگ مقدس (جهاد) را بر عليه حاكمان ايالت‌هاي هوسا صادر كرد و چون وي پنجاه سال سن داشت، فرمانده اين جنگ را به برادر و پسرش محول نمود. همان، ص 104 | با مشاهده تهديدات و فشارهاي روزافزون، و نااميدي از هدايت حكام، عثمان، مسئله جهاد در راه خدا را جهت پيروان خويش مطرح مي‌نمايد و بدين ترتيب عثمان در سال 1804 به گودو، در منطقه غربي گوبير گريخت و در آنجا طرفدارانش نيز به او پيوستند و او را به عنوان فرمانده افراد با ايمان (اميرالمؤمنين) برگزيدند. فوديو فرمان جنگ مقدس (جهاد) را بر عليه حاكمان ايالت‌هاي هوسا صادر كرد و چون وي پنجاه سال سن داشت، فرمانده اين جنگ را به برادر و پسرش محول نمود. <ref>همان، ص 104</ref> | ||
جنگجويان مقدس (جهادگران) تعداد زيادي از شهرهاي گوبير را آزاد كردند و در سال 1805 موفق شدند، شهرهاي «زمفرا» Zamfara | جنگجويان مقدس (جهادگران) تعداد زيادي از شهرهاي گوبير را آزاد كردند و در سال 1805 موفق شدند، شهرهاي «زمفرا» <ref>Zamfara</ref> ، و «كبي» <ref>Kebbi</ref> را نيز متصرف و همچنين در سال 1808 «الكالاوا» <ref>Alkalawa</ref> پايتخت گوبير را به تصرف درآوردند كه در جريان آزادسازي اين شهر ساركي يونفا نيز كشته شد. سپس جهادگران نبرد خود را به ديگر ايالت‌ها كشاندند و تا سال 1809 ميلادي شهرهاي «زاريا» <ref>Zaria</ref>، «كاتسينا» <ref>Katsina</ref> ، و «كانو» <ref>Kano</ref>و همچنين «يوروبالند» <ref>Yorubaland</ref>، «آداماوا» <ref>Adamawa</ref> و «ايلورين» <ref>Ilorin</ref> را به تصرف در آوردند. <ref>تالابي. ا..لوكان، گزيده‌اي از تاريخ غرب آفريقا ، مترجم، فرهاد ملك ـ دكتر ابراهيم ملايمي تهران: دفتر همكاري‌هاي اقتصادي وزارت جهاد سازندگي، 1371، ص 104.</ref> | ||
حكام هوسا در برابر سپاه و لشكر مسلمانان توانائي مقاومت نداشته و بزودي در برابر سپاه مسلمانان شكست خوردند. به نظر مي‌رسد تأثير آموزش‌هاي شيخ و پيروانش و تحولات فكري بوجود آمده در تحقق و بروز اين پيروزيها نقش بسزا و عمده‌اي داشته است. | حكام هوسا در برابر سپاه و لشكر مسلمانان توانائي مقاومت نداشته و بزودي در برابر سپاه مسلمانان شكست خوردند. به نظر مي‌رسد تأثير آموزش‌هاي شيخ و پيروانش و تحولات فكري بوجود آمده در تحقق و بروز اين پيروزيها نقش بسزا و عمده‌اي داشته است. | ||
ايالت‌هايي كه توسط جهادگران به تصرف درآمدند در قالب يك مجموعه به خلافت تبديل شدند و عثمان بعنوان خليفه زمام امور آن را به دست گرفت و ايالت‌ها نيز امارت نام گرفتند كه هر يك از امارت‌ها، توسط اميري كه از جانب عثمان منصوب مي‌شد، اداره مي‌گرديد. عثمان خلافت را به دو قسمت تقسيم كرد كه در يك قسمت آن عبداللهي Abdullahi در بخش غرب و محمد بلّو Mohammad Bello | ايالت‌هايي كه توسط جهادگران به تصرف درآمدند در قالب يك مجموعه به خلافت تبديل شدند و عثمان بعنوان خليفه زمام امور آن را به دست گرفت و ايالت‌ها نيز امارت نام گرفتند كه هر يك از امارت‌ها، توسط اميري كه از جانب عثمان منصوب مي‌شد، اداره مي‌گرديد. عثمان خلافت را به دو قسمت تقسيم كرد كه در يك قسمت آن عبداللهي <ref>Abdullahi</ref> در بخش غرب و محمد بلّو <ref>Mohammad Bello</ref> در قسمت ديگر كه در سال 1809 سوكوتو نام گرفت، تحت رهبري خليفه، زمام امور را بدست داشتند. | ||
گزيده‌اي از تاريخ غرب آفريقا ، ص 105 | <ref>گزيده‌اي از تاريخ غرب آفريقا ، ص 105</ref> | ||
در ارتباط با علل و عوامل سقوط ايالت‌ها و حكام هوسا بدست مسلمانان، در بخش علل موفقّيت و پيروزي سخن به ميان خواهد آمد. فعاليت گسترده شيخ عثمان و پيروانش و از طرف ديگر زمينه‌هاي موجود جهت سقوط و فروپاشي حاكميت سلاطين سرزمين هوسا همواره در تجزيه و تحليل اين پديدة اساسي مورد نظر قرار خواهد گرفت، مضافاً اينكه فراز و نشيب‌هاي موجود در مبارزات شيخ عثمان و استراتژي و اهداف مبارزاتي وي از جمله نقاط عطف و حساس در ايجاد و تأسيس خلافت سوكوتو به حساب مي‌آيد. | در ارتباط با علل و عوامل سقوط ايالت‌ها و حكام هوسا بدست مسلمانان، در بخش علل موفقّيت و پيروزي سخن به ميان خواهد آمد. فعاليت گسترده شيخ عثمان و پيروانش و از طرف ديگر زمينه‌هاي موجود جهت سقوط و فروپاشي حاكميت سلاطين سرزمين هوسا همواره در تجزيه و تحليل اين پديدة اساسي مورد نظر قرار خواهد گرفت، مضافاً اينكه فراز و نشيب‌هاي موجود در مبارزات شيخ عثمان و استراتژي و اهداف مبارزاتي وي از جمله نقاط عطف و حساس در ايجاد و تأسيس خلافت سوكوتو به حساب مي‌آيد. | ||
در سال 1202 هـ .ق برابر با 1788 ميلادي، شيخ عثمان دان فوديو توسط سلطان گوبير احضار و دعوت شد تا به «ماگامي» Magami | در سال 1202 هـ .ق برابر با 1788 ميلادي، شيخ عثمان دان فوديو توسط سلطان گوبير احضار و دعوت شد تا به «ماگامي» <ref>Magami</ref> براي شركت در نماز عيد قربان حاضر گردد. پس از نماز همة دانشمندان و علما، در حدود هزار نفر، سلطان را رها نموده و به شيخ پيوستند. | ||
اگر چه گفته شده كه قصد و منظور اصلي سلطان، كشتن شيخ عثمان بوده است. در اين ملاقات، شيخ عثمان به سلطان، پنج پيشنهاد ارائه نمود. | اگر چه گفته شده كه قصد و منظور اصلي سلطان، كشتن شيخ عثمان بوده است. در اين ملاقات، شيخ عثمان به سلطان، پنج پيشنهاد ارائه نمود. | ||
سلطان گوبير، با پنج شرط پيشنهادي شيخ عثمان موافقت نمود. اين پيشنهادات عبارت بودند از: | سلطان گوبير، با پنج شرط پيشنهادي شيخ عثمان موافقت نمود. اين پيشنهادات عبارت بودند از: | ||
| خط ۴۷۶: | خط ۴۸۲: | ||
5 ـ از طرف سلطان، نبايستي ماليات سنگين و زيادي وضع گردد. | 5 ـ از طرف سلطان، نبايستي ماليات سنگين و زيادي وضع گردد. | ||
اين موافقت‌نامه، شيخ عثمان و جامعه مسلمانان را در موقعيت مستحكمي قرار داد و براي آنها اين امكان را بوجود آورد كه به مردم آموزش داده و آنها را براي گسترش آموزش و تعليم و تربيت به سراسر مناطق اعزام نمايند. اين افراد و شاگردان شيخ هر جا كه رفتند. اسلام واقعي را به مردم معرفي و تصوير صحيحي از مكتب و مذهب اسلام ترسيم و ارائه نمودند. | اين موافقت‌نامه، شيخ عثمان و جامعه مسلمانان را در موقعيت مستحكمي قرار داد و براي آنها اين امكان را بوجود آورد كه به مردم آموزش داده و آنها را براي گسترش آموزش و تعليم و تربيت به سراسر مناطق اعزام نمايند. اين افراد و شاگردان شيخ هر جا كه رفتند. اسلام واقعي را به مردم معرفي و تصوير صحيحي از مكتب و مذهب اسلام ترسيم و ارائه نمودند. | ||
ده سال پس از انعقاد توافق نامه فوق، سلطان جديد به نام «نافاتا» Nafata | ده سال پس از انعقاد توافق نامه فوق، سلطان جديد به نام «نافاتا» <ref>Nafata</ref> جامعه مسلمانان را در محاصره خويش قرار داد و بيانيه‌اي به شرح ذيل منتشر نمود: | ||
1 ـ فقط به شيخ عثمان دان فوديو، اجازه داده مي‌شود تا تدريس نمايد. | 1 ـ فقط به شيخ عثمان دان فوديو، اجازه داده مي‌شود تا تدريس نمايد. | ||
2 ـ هيچ پسري نمي‌تواند بجز مذهب پدرش، مذهب ديگري اختيار كند. | 2 ـ هيچ پسري نمي‌تواند بجز مذهب پدرش، مذهب ديگري اختيار كند. | ||
3 ـ كساني كه مسلمان شده‌اند بايستي به مذهب پدرانشان رجوع كنند. | 3 ـ كساني كه مسلمان شده‌اند بايستي به مذهب پدرانشان رجوع كنند. | ||
4 ـ به مردان اجازه استفاده از عمامه Turban و به زنان اجازه استفاده از حجاب Veil | 4 ـ به مردان اجازه استفاده از عمامه <ref>Turban</ref> و به زنان اجازه استفاده از حجاب <ref>Veil</ref> | ||
داده نمي‌شود. | داده نمي‌شود. | ||
<ref> | |||
Aisha, Abdar-rahman at - Tar Jrmana, Handbook on Islam, England: J & P | Aisha, Abdar-rahman at - Tar Jrmana, Handbook on Islam, England: J & P | ||
Weldon Ltd, 1978, p | 5 Weldon Ltd, 1978, p | ||
</ref> | |||
انتشار اين بيانيه، حاكي از تهاجم و حمله مستقيم به جامعه مسلمانان بود و دلالت مي‌كرد كه جهاد و نبرد مسلحانه‌اي در پيش خواهد بود. | انتشار اين بيانيه، حاكي از تهاجم و حمله مستقيم به جامعه مسلمانان بود و دلالت مي‌كرد كه جهاد و نبرد مسلحانه‌اي در پيش خواهد بود. | ||
شيخ عثمان، مستقيماً به اين خصومت و دشمني پاسخي نداده و به تدريس خويش همچنان ادامه داد. | شيخ عثمان، مستقيماً به اين خصومت و دشمني پاسخي نداده و به تدريس خويش همچنان ادامه داد. | ||
وقتي كه پسر «نافاتا» يعني «يونفا» Yunfa | وقتي كه پسر «نافاتا» يعني «يونفا» <ref>Yunfa</ref> سلطان گوبير شد، او سعي كرد با تحريكات اطرافيان و درباريانش، شيخ عثمان را به قتل برساند. درباريان احساس كرده بودند كه با توسعه و گسترش جامعه مسلمانان، قدرت و اقتدار سلطان و اطرافيانش مورد تهديد قرار گرفته است. در همين زمان شيخ كتابي بنام «مسائل المهمه» را به رشتة تحرير در آورد و بطور آشكار، ضرورت و الزام هجرت و جهاد را براي مسلمانان، زماني كه به وسيلة كفار در معرض خطر قرار بگيرند را بيان داشت. | ||
در برابر تهديد سپاه «گوبيراوا» Gobirawa | در برابر تهديد سپاه «گوبيراوا» <ref>Gobirawa</ref> مسلمانان به سمت شمال غربي يعني مكاني كه «گودو» <ref>Gudu</ref> ناميده مي‌شد، مهاجرت كردند. اين مهاجرت در ماه فوريه بود. يعني درست زماني از سال كه غذا و آب كمياب هستند. و مسلمانان عليرغم آنكه براي دفاع از خود به مدت شش سال مسلح بودند ولي كاملاً از نظر آب و غذا، براي مهاجرت يا جنگ آمادگي نداشتند. | ||
«يونفا» از تعداد افرادي كه به شيخ مي‌پيوستند، احساس خطر نموده و مهاجرت را ممنوع اعلام داشت و كساني را كه سعي مي‌كردند مهاجرت نمايند، مورد آزاد و اذيت قرار داده و اموال و دارايي آنها را ضبط و توقيف مي‌نمود. | «يونفا» از تعداد افرادي كه به شيخ مي‌پيوستند، احساس خطر نموده و مهاجرت را ممنوع اعلام داشت و كساني را كه سعي مي‌كردند مهاجرت نمايند، مورد آزاد و اذيت قرار داده و اموال و دارايي آنها را ضبط و توقيف مي‌نمود. | ||
اكنون مقابله و مواجه شدن با اين مشكلات، حتي الوقوع و اجتناب‌ناپذير بود و لذا مسلمانان خطوط دفاعي و استحكامات خويش را آماده كرده و رهبري خويش را نيز انتخاب كردند. | اكنون مقابله و مواجه شدن با اين مشكلات، حتي الوقوع و اجتناب‌ناپذير بود و لذا مسلمانان خطوط دفاعي و استحكامات خويش را آماده كرده و رهبري خويش را نيز انتخاب كردند. | ||
عليرغم اكراه و بي‌ميلي شيخ و اصرار او بر اينكه به اندازه كافي قوي و نيرومند نيست تا عهده‌دار بار سنگين جهاد شود، شيخ بطور رسمي، بعنوان خليفه جامعه مسلمانان و اميرالمؤمنين انتخاب گرديد. | عليرغم اكراه و بي‌ميلي شيخ و اصرار او بر اينكه به اندازه كافي قوي و نيرومند نيست تا عهده‌دار بار سنگين جهاد شود، شيخ بطور رسمي، بعنوان خليفه جامعه مسلمانان و اميرالمؤمنين انتخاب گرديد. | ||
زماني كه هيئت اعزامي كوچكي از گوبير، به سمت عقب رانده شده و شكست خوردند، اولين كشمكش و زد و خورد اتفاق افتاد. | زماني كه هيئت اعزامي كوچكي از گوبير، به سمت عقب رانده شده و شكست خوردند، اولين كشمكش و زد و خورد اتفاق افتاد. | ||
پس از اين مسلمانان دو شهر «مانتاكاري» Mantakari | پس از اين مسلمانان دو شهر «مانتاكاري» <ref>Mantakari</ref> و «كوني» <ref>Konni</ref> را تصرف نمودند و شيخ مجبور شد، دوست صميمي خويش يعني «عمر الكامو» <ref>Umar - al - Kamu</ref> را بعنوان خزانه‌دار جامعه اسلامي منصوب نمايد تا اطمينان حاصل كند كه با غنائم و درآمدها بر طبق شريعت اسلامي، عمل مي‌گردد. سرانجام مسلمانان با همة سپاه «گوبيراوا» كه توسط سلطان رهبري مي‌شد، در مكاني به نام «كوت» <ref>Kwotto</ref> مواجه شدند. | ||
مسلمانان از نظر تعداد و نفرات بيشتر ولي براي مواجه با ارتش سنگين سواره نظام دشمن مجهز نبودند، اما به خاطر خدا و حاكميت اسلام مي‌جنگيدند. پس از يك جنگ شديد، سپاه «گوبيراوا» تارومار و منهدم گرديد و پس از اين پيروزي، حمايت از مسلمانان بطور قابل توجهي افزايش پيدا كرد و مسلمانان توانستند به راحتي و آزاد در سرزمين‌هاي خويش مسافرت نمايند. | مسلمانان از نظر تعداد و نفرات بيشتر ولي براي مواجه با ارتش سنگين سواره نظام دشمن مجهز نبودند، اما به خاطر خدا و حاكميت اسلام مي‌جنگيدند. پس از يك جنگ شديد، سپاه «گوبيراوا» تارومار و منهدم گرديد و پس از اين پيروزي، حمايت از مسلمانان بطور قابل توجهي افزايش پيدا كرد و مسلمانان توانستند به راحتي و آزاد در سرزمين‌هاي خويش مسافرت نمايند. | ||
در بيشتر قسمتها، مسلمانان در جنگ موفق و پيروز بودند. سرانجام پس از راه پيمودن هفتصد مايل، در طي هيجده ماه، مسلمانان يك پايگاه دائمي براي شيخ عثمان ساختند. ضمناً محمد بلو، پسر شيخ عثمان، توسط پدرش براي ملاقات با رهبران مسلمان «كاتسينا» | در بيشتر قسمتها، مسلمانان در جنگ موفق و پيروز بودند. سرانجام پس از راه پيمودن هفتصد مايل، در طي هيجده ماه، مسلمانان يك پايگاه دائمي براي شيخ عثمان ساختند. ضمناً محمد بلو، پسر شيخ عثمان، توسط پدرش براي ملاقات با رهبران مسلمان «كاتسينا» <ref>Katsina</ref> ، «كانو» <ref>Kano</ref>، «دائورا» <ref>Daura</ref> و «زامفر» <ref>Zamfara</ref> اعزام گرديد. | ||
او نامه‌اي را از طرف شيخ عثمان، براي آنها قرائت نمود كه در آن نامه، شيخ ضمن ابلاغ سلام به رهبران مسلمان آنها را جهت بيعت با خليفه مطابق قرآن و سنت دعوت نموده بود. نامه همچنين حاوي موعظه و نصيحت شيخ به آنان بود. رهبران مسلمان، اقتدار و قدرت دعوت شيخ را پذيرفتند و از اين راه، بيشتر بخش‌هاي امروزي شمال نيجريه، به جامعه اسلامي بوجود آمده توسط شيخ عثمان پيوستند. | او نامه‌اي را از طرف شيخ عثمان، براي آنها قرائت نمود كه در آن نامه، شيخ ضمن ابلاغ سلام به رهبران مسلمان آنها را جهت بيعت با خليفه مطابق قرآن و سنت دعوت نموده بود. نامه همچنين حاوي موعظه و نصيحت شيخ به آنان بود. رهبران مسلمان، اقتدار و قدرت دعوت شيخ را پذيرفتند و از اين راه، بيشتر بخش‌هاي امروزي شمال نيجريه، به جامعه اسلامي بوجود آمده توسط شيخ عثمان پيوستند. | ||
مبارزه همچنان ادامه داشت و اسلام تا بخش‌هاي جنوب و شرق گسترش پيدا نمود. | مبارزه همچنان ادامه داشت و اسلام تا بخش‌هاي جنوب و شرق گسترش پيدا نمود. | ||
سرانجام در سال 1223 هجري قمري برابر با سال 1808 ميلادي، شهر «آلكالاوا» Alkalawa | سرانجام در سال 1223 هجري قمري برابر با سال 1808 ميلادي، شهر «آلكالاوا» <ref>Alkalawa</ref> ، پايتخت گوبير بزرگترين دژ نظامي دشمنان جامعه مسلمانان سقوط كرد و سلطان نيز كشته شد. بيشتر ساكنان و شهروندان اين شهر اسلام را پذيرفتند. | ||
با سقوط «آلكالاوا» مقاومت در برابر مسلمانان در همه جا شكسته شد و خلافت Khalifate | با سقوط «آلكالاوا» مقاومت در برابر مسلمانان در همه جا شكسته شد و خلافت <ref>Khalifate</ref> شيخ عثمان دان فوديو، بطور مستحكم در سرزمين نيجريه مستقر گرديد. | ||
Handbook on Islam, p.7-8 | |||
<ref>Handbook on Islam, p.7-8</ref> | |||
==هجرت ـ بيعت و جهاد== | ==هجرت ـ بيعت و جهاد== | ||
با مشاهده پيروان زياد، عثمان چگونگي امكانات سقوط دولت حاكم را مورد ارزيابي قرار داد. او پيروانش را وادار مي‌كرد تا مسلح شوند و مي‌گفت: «مسلح شدن و آماده شدن يك سنت است». Sunna | با مشاهده پيروان زياد، عثمان چگونگي امكانات سقوط دولت حاكم را مورد ارزيابي قرار داد. او پيروانش را وادار مي‌كرد تا مسلح شوند و مي‌گفت: «مسلح شدن و آماده شدن يك سنت است». <ref>Sunna</ref> | ||
مي‌كردند. در همين رابطه عبدالله برادر شيخ عثمان در قطعه شعري، چنين سروده است! | مي‌كردند. در همين رابطه عبدالله برادر شيخ عثمان در قطعه شعري، چنين سروده است! | ||
ما اگر چه در كشوري كه به مسلمانان تعلق ندارد، هستيم، و در ميان غير مؤمنان زندگي مي‌كنيم، ولي ما با آنها در هيچ راهي موافق و همراه نيستيم. آنها مذهب ندارند. ما مذهب پيامبر برگزيده را داريم در نتيجه تشويق و تحريك پيروان كه توسط شيخ عثمان انجام گرفت، عبدالله برادرش چنين گزارش مي‌دهد: | ما اگر چه در كشوري كه به مسلمانان تعلق ندارد، هستيم، و در ميان غير مؤمنان زندگي مي‌كنيم، ولي ما با آنها در هيچ راهي موافق و همراه نيستيم. آنها مذهب ندارند. ما مذهب پيامبر برگزيده را داريم در نتيجه تشويق و تحريك پيروان كه توسط شيخ عثمان انجام گرفت، عبدالله برادرش چنين گزارش مي‌دهد: | ||
و ما شروع كرديم به مسلح شدن و خدا را سپاسگزاريم كه او بايستي اقتدار و حاكميت اسلام را در اين كشور نشان بدهد. | و ما شروع كرديم به مسلح شدن و خدا را سپاسگزاريم كه او بايستي اقتدار و حاكميت اسلام را در اين كشور نشان بدهد. | ||
بدين ترتيب عثمان و پيروان او، از حوزة قضايي سلطان هوسا، بريده بودند و در نتيجه از طرف سلطان، موجبات ناراحتي و اذيت آنان فراهم گرديده بود. زماني كه عثمان، پيروان خويش را وادار كرد تا مسلح شوند، موقعيت غيرقابل تحمل گرديد. بنابراين سلطان با قلع و قمع نمودنِ هواداران و پيروان عثمان، و جريمه‌ها و مجازات‌هايي كه عليه آنان بكار مي‌برد، مرتباً آنها را مورد تهديد و آزار و اذيت قرار مي‌داد. | بدين ترتيب عثمان و پيروان او، از حوزة قضايي سلطان هوسا، بريده بودند و در نتيجه از طرف سلطان، موجبات ناراحتي و اذيت آنان فراهم گرديده بود. زماني كه عثمان، پيروان خويش را وادار كرد تا مسلح شوند، موقعيت غيرقابل تحمل گرديد. بنابراين سلطان با قلع و قمع نمودنِ هواداران و پيروان عثمان، و جريمه‌ها و مجازات‌هايي كه عليه آنان بكار مي‌برد، مرتباً آنها را مورد تهديد و آزار و اذيت قرار مي‌داد. | ||
بدنبال اين تهديدات، «نافاتا» - Nafata | بدنبال اين تهديدات، «نافاتا» - <ref>Nafata</ref> كه تاكنون در سلطنت گوبير موافق بود، بيانية ذيل را صادر نمود: | ||
1 ـ هيچ مردي، نبايد ادعا و اظهار كند كه مسلمان است، مگر اينكه مسلمان متولد شده باشد. | 1 ـ هيچ مردي، نبايد ادعا و اظهار كند كه مسلمان است، مگر اينكه مسلمان متولد شده باشد. | ||
2 ـ همة كساني كه مسلمان شده‌اند بايستي به مذهب و ايمان اصلي خويش رجوع كنند. | 2 ـ همة كساني كه مسلمان شده‌اند بايستي به مذهب و ايمان اصلي خويش رجوع كنند. | ||
3 ـ مردان نبايستي لباس مذهبي پوشيده و زنان نيز نبايستي حجاب داشته باشند. | 3 ـ مردان نبايستي لباس مذهبي پوشيده و زنان نيز نبايستي حجاب داشته باشند. | ||
4 ـ هيچ كس به استثناء عثمان دان فوديو، نبايستي تبليغ اسلام را بنمايد. | 4 ـ هيچ كس به استثناء عثمان دان فوديو، نبايستي تبليغ اسلام را بنمايد. | ||
مجموعة اين تهديدات و فشارها، سبب گرديد تا گروهي از پيروان عثمان دان فوديو تحت رهبري عبدالسلام Abd al - salam | <ref>J, o, Hunwick, The Sokoto Caliphate, Ibadan history series, p. 481. | ||
</ref> | |||
مجموعة اين تهديدات و فشارها، سبب گرديد تا گروهي از پيروان عثمان دان فوديو تحت رهبري عبدالسلام <ref>Abd al - salam</ref> از گوبير به گيمبانا <ref>Gimbana</ref> مهاجرت نمايند. | |||
در همين زمان سلطان گوبير تلاش نمود تا عثمان دان فوديو را به قتل برساند ولي موفق نشد. سپس عثمان و برخي از هواداران و پيروانش از «دِگل» به «گودو» در تاريخ دهم ذي القعده سال 1218 هـ .ق برابر با بيست و يكم فوريه سال 1804، مهاجرت كردند. | در همين زمان سلطان گوبير تلاش نمود تا عثمان دان فوديو را به قتل برساند ولي موفق نشد. سپس عثمان و برخي از هواداران و پيروانش از «دِگل» به «گودو» در تاريخ دهم ذي القعده سال 1218 هـ .ق برابر با بيست و يكم فوريه سال 1804، مهاجرت كردند. | ||
اين مهاجرت همان هجرت | اين مهاجرت همان هجرت | ||
هجرت (hijrah) | <ref>هجرت (hijrah) | ||
در واقعة تاريخي هجرت پيامبر اسلام، اساس هجرت نبي اكرم(ص) را معاهده‌هاي سياسي عقبة اول و دوم پيامبر كه با مردم به منظور استقرار رهبري كامل حضرت محمد(ص) منعقد شده بود، تشكيل مي‌دهند. درست است كه هنگامي كه دشمنان حضرت رسول اكرم(ص) قصد جان وي را در مكه نموده بودند، اين واقعة تاريخي رخ داد ولي علت مهاجرت به مدينه (نه جاي ديگر) همان توافق‌هاي قبلي همه جانبه مردم مدينه در مورد استقرار حكومت اسلامي و رهبري حضرت محمد(ص) بود. | در واقعة تاريخي هجرت پيامبر اسلام، اساس هجرت نبي اكرم(ص) را معاهده‌هاي سياسي عقبة اول و دوم پيامبر كه با مردم به منظور استقرار رهبري كامل حضرت محمد(ص) منعقد شده بود، تشكيل مي‌دهند. درست است كه هنگامي كه دشمنان حضرت رسول اكرم(ص) قصد جان وي را در مكه نموده بودند، اين واقعة تاريخي رخ داد ولي علت مهاجرت به مدينه (نه جاي ديگر) همان توافق‌هاي قبلي همه جانبه مردم مدينه در مورد استقرار حكومت اسلامي و رهبري حضرت محمد(ص) بود. | ||
مقدمات مهاجرت وي به صورت يك واقعه سياسي، ديني حداقل بطور رسمي از دو سال قبل از هجرت در حال فراهم شدن بود. بكار گرفتن اصطلاح مهاجرت و مهاجرين در برابر انصار بلافاصله پس از اين جريان نشان مي‌دهد كه سفر حضرت محمد(ص) از مكه به مدينه هرگز جز كوچيدن وي و به منظور تأسيس جامعه، حكومت و امت اسلامي در مدينه نبوده است. (در اين‌خصوص نگاه كنيد به كتاب سياست در اسلام نوشته: دكتر ابوالفضل عزتي) | مقدمات مهاجرت وي به صورت يك واقعه سياسي، ديني حداقل بطور رسمي از دو سال قبل از هجرت در حال فراهم شدن بود. بكار گرفتن اصطلاح مهاجرت و مهاجرين در برابر انصار بلافاصله پس از اين جريان نشان مي‌دهد كه سفر حضرت محمد(ص) از مكه به مدينه هرگز جز كوچيدن وي و به منظور تأسيس جامعه، حكومت و امت اسلامي در مدينه نبوده است. (در اين‌خصوص نگاه كنيد به كتاب سياست در اسلام نوشته: دكتر ابوالفضل عزتي</ref>) | ||
مشهور عثمان دان فوديو است كه منادي و پيشرو جهاد وي گرديد به جهت ترس از دست رفتن ثروت و دارايي برخي از پيروان در «دگل» باقي ماندند. ولي به هر حال هجرت تحقق پذيرفت. | مشهور عثمان دان فوديو است كه منادي و پيشرو جهاد وي گرديد به جهت ترس از دست رفتن ثروت و دارايي برخي از پيروان در «دگل» باقي ماندند. ولي به هر حال هجرت تحقق پذيرفت. | ||
پيروان و گروه گرد آمده در اطراف شيخ، تصميم گرفتند تا تلاش‌هاي متمركزي را بر عليه سلطان گوبير و حاميانش داشته باشند و بدين ترتيب عثمان را بعنوان اميرالمؤمنين | پيروان و گروه گرد آمده در اطراف شيخ، تصميم گرفتند تا تلاش‌هاي متمركزي را بر عليه سلطان گوبير و حاميانش داشته باشند و بدين ترتيب عثمان را بعنوان اميرالمؤمنين <ref>Amir almu'minin</ref> انتخاب و با او بيعت كردند تا مطابق قرآن و سنت از او پيروي و متابعت نمايند. | ||
قلعه‌ها و دژهاي مستحكم نظامي يكي پس از ديگري ساخته شد و حمله و تاخت و تاز آغاز گرديد. | قلعه‌ها و دژهاي مستحكم نظامي يكي پس از ديگري ساخته شد و حمله و تاخت و تاز آغاز گرديد. | ||
با حملة «يونفا» Yunfa | با حملة «يونفا» <ref>Yunfa</ref> پادشاه گوبير به جامعة مسلمانان، جهاد به معني واقعي كلمه آغاز گرديد. | ||
«يونفا» با سپاهي متشكل از نوبين Nubian | «يونفا» با سپاهي متشكل از نوبين <ref>Nubian</ref>، طوارق <ref>Tuareg</ref> و حتي سربازان فولاني، حمله سختي را بر عليه سپاه عثمان به رهبري برادرش عبدالله را در بيست و يكم ماه جون سال 1804 در محل درياچة «كووت» <ref>Kwotto</ref> رهبري كرد. | ||
The Sokoto Caliphate, p. 481 - 482 | |||
<ref>The Sokoto Caliphate, p. 481 - 482</ref> | |||
بعدها مسلمانان اين جنگ را با جنگ بدر مقايسه نمودند. | بعدها مسلمانان اين جنگ را با جنگ بدر مقايسه نمودند. | ||
| خط ۵۳۳: | خط ۵۴۳: | ||
عبدالله در اين باره چنين شرح مي‌دهد: | عبدالله در اين باره چنين شرح مي‌دهد: | ||
ما سپاه پيروز اسلام هستيم، ما به چيز ديگري به جز آن افتخار نمي‌كنيم. | ما سپاه پيروز اسلام هستيم، ما به چيز ديگري به جز آن افتخار نمي‌كنيم. | ||
قبايل اسلام و توروبي Turubbi | قبايل اسلام و توروبي <ref>Turubbi</ref> خاندان و قبيله ما هستند. فولاني و هوسا، همه متحد شدند و قبايل ديگر نيز به جهت رضاي خدا با يكديگر متحد شدند. | ||
مذهب سبب گرديد تا همه متحد شده و اتحاد مشتركي را بوجود آوردند. | مذهب سبب گرديد تا همه متحد شده و اتحاد مشتركي را بوجود آوردند. | ||
پيروزي قطعي در «كووت» عثمان و جامعه او را به شوق و وجد آورد ولي سلطان سرزمين هوسا را بيشتر خشمگين نمود. سلطان هوسا براي تلافي پستي و حقارتي كه احساس مي‌نمود، مجدداً پيروان عثمان را مورد حمله قرار داد و به زندگي آنها تعرض نمود. اين عمل، حاميان بيشتري را براي عثمان فراهم كرد. پس از آن عثمان، براي هر چهارده نفر از ياران مورد اعتمادش، پرچمي را بدست آنها داد و آنها را براي جنگ در راه خدا اعزام نمود. در نتيجه همة سرزمين هوسا را جهاد فرا گرفت و تا سال 1225 هـ .ق برابر با 1810 ميلادي عثمان و نمايندگان او عملاً كنترل همه ايالت‌هاي هوسا را بدست آوردند. | پيروزي قطعي در «كووت» عثمان و جامعه او را به شوق و وجد آورد ولي سلطان سرزمين هوسا را بيشتر خشمگين نمود. سلطان هوسا براي تلافي پستي و حقارتي كه احساس مي‌نمود، مجدداً پيروان عثمان را مورد حمله قرار داد و به زندگي آنها تعرض نمود. اين عمل، حاميان بيشتري را براي عثمان فراهم كرد. پس از آن عثمان، براي هر چهارده نفر از ياران مورد اعتمادش، پرچمي را بدست آنها داد و آنها را براي جنگ در راه خدا اعزام نمود. در نتيجه همة سرزمين هوسا را جهاد فرا گرفت و تا سال 1225 هـ .ق برابر با 1810 ميلادي عثمان و نمايندگان او عملاً كنترل همه ايالت‌هاي هوسا را بدست آوردند. | ||
در اين سال عثمان به «سيفاوا» Sifawa | در اين سال عثمان به «سيفاوا» <ref>Sifawa</ref> نقل مكان نمود و به مدت پنجسال به آموزش، تدريس و تبليغ پرداخت. | ||
موفقيت و پيروزي شيخ عثمان و يارانش در جهاد اسلامي، تأسيس و حكومت اسلامي را در سوكوتو به دنبال داشت، لذا شيخ عثمان بدون هيچ درنگي سازماندهي و ايجاد تشكيلاتي دولتي و سياسي خويش را پايه‌گذاري نمود و در نتيجه: | موفقيت و پيروزي شيخ عثمان و يارانش در جهاد اسلامي، تأسيس و حكومت اسلامي را در سوكوتو به دنبال داشت، لذا شيخ عثمان بدون هيچ درنگي سازماندهي و ايجاد تشكيلاتي دولتي و سياسي خويش را پايه‌گذاري نمود و در نتيجه: | ||
عثمان دان فوديو كشور اسلامي را به دو بخش شرقي با مركزيت | عثمان دان فوديو كشور اسلامي را به دو بخش شرقي با مركزيت «گوآندو»<ref>Gwandu</ref> ، تحت رهبري برادرش عبدالله | ||
عبدالله يا عبداللهي: | |||
<ref>عبدالله يا عبداللهي: | |||
شيخ عبدالله بن فودي، برادر شيخ عثمان دان فوديو، در سال 1171 هجري قمري متولد و علوم را از برادرش و جمعي از علماء نيجريه آموخت و در علوم مختلف تبحر پيدا نمود. | شيخ عبدالله بن فودي، برادر شيخ عثمان دان فوديو، در سال 1171 هجري قمري متولد و علوم را از برادرش و جمعي از علماء نيجريه آموخت و در علوم مختلف تبحر پيدا نمود. | ||
حدود 100 جلد كتاب، جزو تأليفات اين دانشمند مسلمان بشمار مي‌رود. وي در سال 1244 هجري قمري وفات نمود و براي آشنايي با تأليفات او مي‌توان به منابع زير مراجعه نمود: | حدود 100 جلد كتاب، جزو تأليفات اين دانشمند مسلمان بشمار مي‌رود. وي در سال 1244 هجري قمري وفات نمود و براي آشنايي با تأليفات او مي‌توان به منابع زير مراجعه نمود: | ||
الف ـ كتاب The Sokoto Caliphate نوشتة: | الف ـ كتاب The Sokoto Caliphate نوشتة: | ||
Murray Last از دانشگاه احمد بلوزاريا ـ انتشارات لانگمن سال 1967 ـ 280 ص. | Murray Last از دانشگاه احمد بلوزاريا ـ انتشارات لانگمن سال 1967 ـ 280 ص. | ||
ب ـ كتاب «الاسلام في نيجيريا» نوشتة: آدم عبدالله الالوري. | ب ـ كتاب «الاسلام في نيجيريا» نوشتة: آدم عبدالله الالوري.</ref> | ||
و بخش غربي با مركزيت «سوكوتو» Sokoto | و بخش غربي با مركزيت «سوكوتو» <ref>Sokoto</ref> را به رهبري پسرش محمدبلو= | ||
محمدبلو: شيخ محمد بلوبن عثمان بن فودي، در سال 1195 هجري قمري متولد و علوم را نزد عمويش عبداللهي و دوستان پدرش آموخت. داراي تأليفات زيادي است، وي در سال 1837 ميلادي وفات نمود. | محمدبلو: شيخ محمد بلوبن عثمان بن فودي، در سال 1195 هجري قمري متولد و علوم را نزد عمويش عبداللهي و دوستان پدرش آموخت. داراي تأليفات زيادي است، وي در سال 1837 ميلادي وفات نمود. | ||
تقسيم كرد. | تقسيم كرد. | ||
اداره اين دو بخش تحت رهبري شخصيت اين دو جانشين تا اول ژانويه سال 1900 ميلادي ادامه پيدا كرد يعني درست تا زماني كه همة بخش‌هاي شمالي نيجريه قيمومت كشور انگليس را اعلام نمود. | اداره اين دو بخش تحت رهبري شخصيت اين دو جانشين تا اول ژانويه سال 1900 ميلادي ادامه پيدا كرد يعني درست تا زماني كه همة بخش‌هاي شمالي نيجريه قيمومت كشور انگليس را اعلام نمود. | ||
The Sokoto Caliphate, p. 482 - 483 | |||
در سال 1230 هجري قمري برابر با سال 15 ـ 1814 ميلادي، عثمان دان فوديو مجدداً از «سيفاوا» به «سوكوتو» نقل مكان كرد و در سوم جمادي الاخر سال 1232 هجري قمري يعني برابر با بيستم آوريل سال 1817 ميلادي، پس از يكسال بيماري وفات نمود. | <ref>The Sokoto Caliphate, p. 482 - 483</ref> | ||
پسرش محمد بلّو بعنوان اميرالمؤمنين جانشين او شد. | در سال 1230 هجري قمري برابر با سال 15 ـ 1814 ميلادي، عثمان دان فوديو مجدداً از «سيفاوا» به «سوكوتو» نقل مكان كرد و در سوم جمادي الاخر سال 1232 هجري قمري يعني برابر با بيستم آوريل سال 1817 ميلادي، پس از يكسال بيماري وفات نمود.پسرش محمد بلّو بعنوان اميرالمؤمنين جانشين او شد. | ||
==علل فروپاشي نهضت اسلامي شيخ عثمان== | ==علل فروپاشي نهضت اسلامي شيخ عثمان== | ||
انقلاب معرفي شده به وسيله جهادگران، سبب مي‌گرديد تا وسعت تحت حكومت خلافت اسلامي به تدريج گسترده و وسيع گردد. مردمي كه تحت حكومت جديد در مي‌آمدند. تابعيت (بيعت) قبلي خودشان را به قدرت سياسي جديد واگذار و تسليم مي‌كردند. اين مسئله باعث مي‌شد كه مشكلات بيشتري بوجود آيد، زيرا تغيير بيعت و تابعيت نمي‌توانست در مدت يك شب انجام گيرد، و لذا به مدت زماني نياز داشت تا تكميل و كامل گردد. جهاد به تنهايي، خودش، آرزوها، اميدها و توقعات مردم را بالا مي‌برد و افزايش مي‌داد. مردم اميدوار بودند تا جهاد بتواند، بيماري جامعه را بر طرف نمايد و در جامعه و اجتماع آنان، هيچكس مورد ستم و تعدي واقع نگردد. آنها به همراه جهادگران سخت مي‌جنگيدند، زيرا معتقد بودند كه دولت جديدي تأسيس خواهد شد و همه اشتباهات گذشته، تصحيح و بي‌عدالتي‌ها و ظلم‌ها محو و نابود خواهد شد. در طول ساليان طولاني خلافت سوكوتو، به تدريج آشكار و روشن گرديد كه اميد و انتظار اينكه جامعه‌اي بدون ظلم و ستم يعني «مدينه فاضله» بوجود آيد، تحقق نخواهد پذيرفت و تأسيس يك حكومت عادل و دادگر نيز ميسر نگرديد. بدين‌ترتيب در نهايت اظهاراتي مطرح گرديد كه رهبران جديد، علاقمند به حكومت بودند و آنها آرزو و اشتياق داشتند تا سرزمين بدست آورند و مأموراني را براي مشاغل منصوب نمايند و به جمع‌آوري غنائم جنگي و نگهداري قبائل مشغول شوند. | انقلاب معرفي شده به وسيله جهادگران، سبب مي‌گرديد تا وسعت تحت حكومت خلافت اسلامي به تدريج گسترده و وسيع گردد. مردمي كه تحت حكومت جديد در مي‌آمدند. تابعيت (بيعت) قبلي خودشان را به قدرت سياسي جديد واگذار و تسليم مي‌كردند. اين مسئله باعث مي‌شد كه مشكلات بيشتري بوجود آيد، زيرا تغيير بيعت و تابعيت نمي‌توانست در مدت يك شب انجام گيرد، و لذا به مدت زماني نياز داشت تا تكميل و كامل گردد. جهاد به تنهايي، خودش، آرزوها، اميدها و توقعات مردم را بالا مي‌برد و افزايش مي‌داد. مردم اميدوار بودند تا جهاد بتواند، بيماري جامعه را بر طرف نمايد و در جامعه و اجتماع آنان، هيچكس مورد ستم و تعدي واقع نگردد. آنها به همراه جهادگران سخت مي‌جنگيدند، زيرا معتقد بودند كه دولت جديدي تأسيس خواهد شد و همه اشتباهات گذشته، تصحيح و بي‌عدالتي‌ها و ظلم‌ها محو و نابود خواهد شد. در طول ساليان طولاني خلافت سوكوتو، به تدريج آشكار و روشن گرديد كه اميد و انتظار اينكه جامعه‌اي بدون ظلم و ستم يعني «مدينه فاضله» بوجود آيد، تحقق نخواهد پذيرفت و تأسيس يك حكومت عادل و دادگر نيز ميسر نگرديد. بدين‌ترتيب در نهايت اظهاراتي مطرح گرديد كه رهبران جديد، علاقمند به حكومت بودند و آنها آرزو و اشتياق داشتند تا سرزمين بدست آورند و مأموراني را براي مشاغل منصوب نمايند و به جمع‌آوري غنائم جنگي و نگهداري قبائل مشغول شوند. | ||
Michael, omolewa, Certificate, history of Nigeria England & Longman | <ref> | ||
Michael, omolewa, Certificate, history of Nigeria England & Longman | |||
1986 | 1986 | ||
</ref> | |||
بسياري از اميرنشين‌ها با سازماندهي، طغيان و شورش را بر عليه خليفه آغاز كردند. بيشتر شورش‌ها و طغيان‌هاي سراسري نظير شورش بخاري <ref>Bukhari</ref> ، مافارا <ref>Mafara</ref>، يوسف <ref>Yusuf</ref> | |||
و چندين شورش مهدي‌خواهي، | |||
<ref>اعتقاد به مهدويت هر چند به طور وسيع با مكتب و مذهب تشيع ارتباط داده شده است ولي از همان ابتداي گسترش اسلام، مقام واهميت خاصي را در بين عامه اهل سنت نيز كسب كرد. انديشة پيروزي نهايي نيروي حق و صلح و عدالت بر نيروي باطل و ستيز و ظلم، گسترش جهاني ايمان اسلامي، استقرار كامل و همه جانبه ارزش‌هاي انساني، تشكيل مدينه فاضله و جامعه ايده‌آل، و بالاخره اجراء اين ايدة عمومي و انساني به وسيلة شخصيتي مقدس و عاليقدر كه در روايات متواتر اسلامي، از او به «مهدي» تعبير شده است، انديشه‌اي است كه كم و بيش همة فرق و مذاهب اسلامي، با تفاوت‌ها و اختلاف‌هايي بدان مؤمن و معتقدند.</ref> | |||
تهيداتي بر عليه اقتدار و حاكميت خليفه محسوب مي‌گرديد. سرانجام، كساني كه هنگام ظهور و بروز جهاد كوچ كرده بودند، حالا خودشان را مجدداً سازماندهي نموده و آماده بودند تا جنگ نمايند. مراكز چنين اقدامات و عمليات نظامي «گوواكوكه» <ref>Gawakuke</ref>، «گوبير» <ref>Gobir</ref> و «مارادي» <ref>Maradi</ref> بود. | |||
در قرن نوزدهم ميلادي «رابه» <ref>Rabeh</ref> ، «بورنو» <ref>Borno</ref> همچنين بعضي تهديدات را بوجود آوردند زيرا ترسيده بودند كه ممكن است از طرف خليفه مورد حمله قرار گيرند. از نيمه دوم قرن نوزدهم، نفوذ اروپايي‌ها رو به افزايش و رو به رشد نهاد و بازرگانان اروپايي، با اميرنشين‌هاي مستقل از خليفه، شروع به ايجاد روابط نمودند و رفته رفته قدرت خليفه رو به كاهش نهاد. | |||
| <ref> | ||
در قرن نوزدهم ميلادي «رابه» Rabeh ، «بورنو» Borno همچنين بعضي تهديدات را بوجود آوردند زيرا ترسيده بودند كه ممكن است از طرف خليفه مورد حمله قرار گيرند. از نيمه دوم قرن نوزدهم، نفوذ اروپايي‌ها رو به افزايش و رو به رشد نهاد و بازرگانان اروپايي، با اميرنشين‌هاي مستقل از خليفه، شروع به ايجاد روابط نمودند و رفته رفته قدرت خليفه رو به كاهش نهاد. | Michael, Omolewa, Certificte, history of Nigeria , p. 122 | ||
Michael, Omolewa, Certificte, history of Nigeria , p. 122 | </ref> | ||
استعمار بريتانيا و نفوذ كشور انگلستان در نيجريه، از علل اساسي و مؤثر در فروپاشي خلافت اسلامي سوكوتو مي‌باشد. متأسفانه هجوم همه جانبه علي‌الخصوص هجوم و تهاجم فرهنگي در سست نمودن پايه‌هاي حكومت اسلامي در شمال نيجريه، مؤثر واقع گرديد و سرانجام خلافتي كه به مدت صد سال در شمال اين كشور حاكم بود، به افول گرائيد. | استعمار بريتانيا و نفوذ كشور انگلستان در نيجريه، از علل اساسي و مؤثر در فروپاشي خلافت اسلامي سوكوتو مي‌باشد. متأسفانه هجوم همه جانبه علي‌الخصوص هجوم و تهاجم فرهنگي در سست نمودن پايه‌هاي حكومت اسلامي در شمال نيجريه، مؤثر واقع گرديد و سرانجام خلافتي كه به مدت صد سال در شمال اين كشور حاكم بود، به افول گرائيد. | ||