۸۷٬۱۹۹
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
(۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:قم.jpg|بیقاب|چپ]] | [[پرونده:قم.jpg|بیقاب|چپ]] | ||
'''قُم''' از شهرهای مذهبی [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] و از پایگاههای [[مذهب شیعه|تشیع]] است. به گفته برخی از ایرانشناسان قم از کهنترین سکونتگاهها در فلات ایران بوده و قدمت آن به قبل از [[اسلام]] میرسد. پیشینه [[مذهب شیعه|تشیع]] در قم به هجرت خاندان [[اشعری|اشعریون]] از [[کوفه]] به این شهر در قرن نخست قمری برمیگردد. دفن [[ | '''قُم''' از شهرهای مذهبی [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] و از پایگاههای [[مذهب شیعه|تشیع]] است. به گفته برخی از ایرانشناسان قم از کهنترین سکونتگاهها در فلات ایران بوده و قدمت آن به قبل از [[اسلام]] میرسد. پیشینه [[مذهب شیعه|تشیع]] در قم به هجرت خاندان [[اشعری|اشعریون]] از [[کوفه]] به این شهر در قرن نخست قمری برمیگردد. دفن [[فاطمه بنت موسی بن جعفر|حضرت معصومه (سلام الله علیها)]] در قم و به دنبال آن، مهاجرت امامزادگان و [[سادات]] این شهر را به پایگاه تشیع تبدیل کرد. | ||
== وجه تسمیه قم == | == وجه تسمیه قم == | ||
خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
در روایات اسلامی آمده: [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام]] به هنگام [[معراج|عروج]] به آسمانها [[شیطان|ابلیس]] را مشاهده کرد که در این سرزمین نشسته و دستانش را تا مرفق بر زانوها انداخته است. وقتی [[جبرئیل]] او را معرفی کرد، پیامبر اسلام خطاب به او فرمود: «قم؛ (یعنی برخیز)، ای ملعون!...<ref>تاریخ قدیم قم، ص27؛ تاریخ قم، ناصرالشریعه، ص17</ref>». از مضمون روایت مزبور بر میآید که ابلیس از این سرزمین رانده شده و این شهر جزء بلاد امن الهی قرار گرفته است. | در روایات اسلامی آمده: [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام]] به هنگام [[معراج|عروج]] به آسمانها [[شیطان|ابلیس]] را مشاهده کرد که در این سرزمین نشسته و دستانش را تا مرفق بر زانوها انداخته است. وقتی [[جبرئیل]] او را معرفی کرد، پیامبر اسلام خطاب به او فرمود: «قم؛ (یعنی برخیز)، ای ملعون!...<ref>تاریخ قدیم قم، ص27؛ تاریخ قم، ناصرالشریعه، ص17</ref>». از مضمون روایت مزبور بر میآید که ابلیس از این سرزمین رانده شده و این شهر جزء بلاد امن الهی قرار گرفته است. | ||
این گونه روایات هم سبب اشتهار کلمه قم برای این شهر در بین [[مسلمان|مسلمانان]] شده است. | این گونه روایات هم سبب اشتهار کلمه قم برای این شهر در بین [[مسلمان|مسلمانان]] شده است. | ||
به هر حال، سبب تسمیه این شهر هر چه که باشد، در زبان روایات به ویژه روایات منقول از [[جعفر بن محمد ( | به هر حال، سبب تسمیه این شهر هر چه که باشد، در زبان روایات به ویژه روایات منقول از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه السلام)]]، این شهر با همین نام ذکر شده است و ساکنان آن مورد توجه قرار گرفتهاند. | ||
== جغرافیا == | == جغرافیا == | ||
خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
'''قیام علیه معتصم:''' | '''قیام علیه معتصم:''' | ||
در اوایل خلافت [[معتصم]] مردم قم دست به شورش زده و حاکم شهر را بیرون کردند. معتصم لشکری روانه قم کرد. لشکر او خساراتی به این شهر وارد کرد<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۱۲، ص۵۴</ref>. | در اوایل خلافت [[معتصم]] مردم قم دست به شورش زده و حاکم شهر را بیرون کردند. معتصم لشکری روانه قم کرد. لشکر او خساراتی به این شهر وارد کرد<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۱۲، ص۵۴</ref>. | ||
قیام علیه معتز؛ در زمان خلافت [[المعتز بالله]] فرزند [[متوکل]] یک بار دیگر اهالی قم از اطاعت خلیفه سرپیچی کردند، معتز «موسی بن بغا» را که برای جنگ با [[علویان]] مازندران با لشکری انبوه گسیل داشته بود به قم فرستاد. آنها قم را با زور تصرف کرد و گروه کثیری از مردم شهر را کشتند و عدهای از رؤسا و مشاهیر قم را دستگیر کرده، به [[بغداد]] فرستادند<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۳۰۷.</ref>. قمیها از [[ | قیام علیه معتز؛ در زمان خلافت [[المعتز بالله]] فرزند [[متوکل]] یک بار دیگر اهالی قم از اطاعت خلیفه سرپیچی کردند، معتز «موسی بن بغا» را که برای جنگ با [[علویان]] مازندران با لشکری انبوه گسیل داشته بود به قم فرستاد. آنها قم را با زور تصرف کرد و گروه کثیری از مردم شهر را کشتند و عدهای از رؤسا و مشاهیر قم را دستگیر کرده، به [[بغداد]] فرستادند<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۳۰۷.</ref>. قمیها از [[حسن بن علی (عسکری)|امام حسن عسکری(علیه السلام)]] چارهجویی کردند، حضرت دعایی برای آنان ارسال کرد تا آن را در قنوت [[نماز]] بخوانند<ref>نقدالرجال، ص۳۳۱</ref>. | ||
قیام علیه مقتدر؛ وی با فرستادن حسین بن حمدان شیعی، توانست با قمیها کنار بیاید،<ref> ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۸، ص۱۹. | قیام علیه مقتدر؛ وی با فرستادن حسین بن حمدان شیعی، توانست با قمیها کنار بیاید،<ref> ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۸، ص۱۹. | ||
</ref>. هنگام ورود حسین بن حممردم قم از وی استقبال کردند، و گفتند: ما با کسی [[جنگ]] میکنیم که با مذهب ما مخالف باشد. میان ما و تو اختلافی نیست. | </ref>. هنگام ورود حسین بن حممردم قم از وی استقبال کردند، و گفتند: ما با کسی [[جنگ]] میکنیم که با مذهب ما مخالف باشد. میان ما و تو اختلافی نیست. | ||
خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
=== برخی شیعیان عرب در قم === | === برخی شیعیان عرب در قم === | ||
قم از نیمههای قرن اول هجری به بعد، شاهد ورود طوایفی از مسلمانان عرب بود که عمدتاً به دلایل سیاسی از سرزمین [[عراق]] و برخی دیگر از نقاط به سوی ایران هجرت کردند؛ مانند جماعتی از بنی اسد که بعد از [[قیام مختار]] در سالهای 66 و 67ق وارد قم شدند و در محل جمکران استقرار یافتند. سپس در طایفههایی از بنی غنزه، بنی مذجح، و بنی قیس به قم آمدند و طایفه اول در روستای چابلق و برقع و طایفههای دوم و سوم در کنار رودخانه که بعدها به قسِیه معروف شد، سکنا گزیدند<ref>تاریخ قدیم قم، ص251 و260؛ معجم البلدان، ج4، ص397؛ آثار مذهبی، ص357؛ تاریخ تشیع، رسول جعفریان</ref>. | قم از نیمههای قرن اول هجری به بعد، شاهد ورود طوایفی از مسلمانان عرب بود که عمدتاً به دلایل سیاسی از سرزمین [[عراق]] و برخی دیگر از نقاط به سوی ایران هجرت کردند؛ مانند جماعتی از بنی اسد که بعد از [[قیام مختار]] در سالهای 66 و 67ق وارد قم شدند و در محل [[جمکران]] استقرار یافتند. سپس در طایفههایی از بنی غنزه، بنی مذجح، و بنی قیس به قم آمدند و طایفه اول در روستای چابلق و برقع و طایفههای دوم و سوم در کنار رودخانه که بعدها به قسِیه معروف شد، سکنا گزیدند<ref>تاریخ قدیم قم، ص251 و260؛ معجم البلدان، ج4، ص397؛ آثار مذهبی، ص357؛ تاریخ تشیع، رسول جعفریان</ref>. | ||
از ورود مطرف بن مغیرة بن شعبه در سال 77ق به این منطقه و استقرار او در قم نیز گزارش شده است. | از ورود مطرف بن مغیرة بن شعبه در سال 77ق به این منطقه و استقرار او در قم نیز گزارش شده است. | ||
نقل شده است: بیشتر کسانی که در این دوره مخالف امویان و تحت تعقیب آنان بودند، به قم، [[کاشان]] و دیگر بلاد این مناطق روی آوردند<ref>همان</ref>. | نقل شده است: بیشتر کسانی که در این دوره مخالف امویان و تحت تعقیب آنان بودند، به قم، [[کاشان]] و دیگر بلاد این مناطق روی آوردند<ref>همان</ref>. | ||
به نقل مؤلف تاریخ قم، جماعتی از قبیلههای تیم، قیس، عنزه و اشعری<ref>تاریخ قم، حسن بن محمد، ص240</ref>، و به نقل یاقوت حموی هفده نفر از علما، تابعان و بزرگان عرب از آن جمله فرزندان سعد بن مالک اشعری در سپاه ضد اموی عبدالرحمن بن اشعث شرکت داشتند که پس از شکست این سپاه در سال 84ق همه این طوایف رو به سوی قم نهادند و به ترتیب در روستای طیران و روستاهایی که به آنها اشاره شد، استقرار یافتند<ref>معجم البلدان، یاقوت حموی، ج4، ص397</ref>. طبق این گزارش، خروج همه این طوایف از عراق همزمان رخ داده که به تبع آن، باید ورود آنها به قم نیز همزمان بوده باشد. | به نقل مؤلف تاریخ قم، جماعتی از قبیلههای تیم، قیس، عنزه و اشعری<ref>تاریخ قم، حسن بن محمد، ص240</ref>، و به نقل یاقوت حموی هفده نفر از علما، تابعان و بزرگان عرب از آن جمله فرزندان سعد بن مالک اشعری در سپاه ضد اموی عبدالرحمن بن اشعث شرکت داشتند که پس از شکست این سپاه در سال 84ق همه این طوایف رو به سوی قم نهادند و به ترتیب در روستای طیران و روستاهایی که به آنها اشاره شد، استقرار یافتند<ref>معجم البلدان، یاقوت حموی، ج4، ص397</ref>. طبق این گزارش، خروج همه این طوایف از عراق همزمان رخ داده که به تبع آن، باید ورود آنها به قم نیز همزمان بوده باشد. | ||
پس از استقرار اشعریان در قم، علاوه بر سادات و علویان که بیشترین تعداد مهاجران قم را تشکیل میدادند، این شهر همچنان شاهد ورود گروهها و شخصیتهای مختلفی بود و در سال 131ق مقاتل بن حکیم نمکی با جمعی از فرماندهان سپاه ضد | پس از استقرار اشعریان در قم، علاوه بر سادات و علویان که بیشترین تعداد مهاجران قم را تشکیل میدادند، این شهر همچنان شاهد ورود گروهها و شخصیتهای مختلفی بود و در سال 131ق مقاتل بن حکیم نمکی با جمعی از فرماندهان سپاه ضد [[بنی امیه|اموی]]، از طرف قحطبه بن شبیب (یکی از سرداران [[ابومسلم خراسانی]]) وارد این شهر شد که خود قحطبه هم بعدها به او پیوست<ref>قم اجتماعی و اقتصادی، ص37</ref>. | ||
=== اشعریان مهمترین طایفه مهاجر به قم === | === اشعریان مهمترین طایفه مهاجر به قم === | ||
خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
هنوز مدت زیادی از ورود اشعریان به منطقه قم نگذشته بود که تهاجمات موسمی دیلمیان به این منطقه آغاز شد و ساکنان قم مورد هجوم آنان قرار گرفتند، ولی مهاجمان با واکنش نظامی سخت اشعریان به فرماندهی احوص، مواجه و با تحمل تلفات سنگینی متواری شدند<ref>همان؛ گنجینه آثار قم، ص145</ref>. این پیروزی اشعریان که دستاورد مهّم بومیان تلّقی میشد، بزرگان قم را بر آن داشت که خواستار اقامت اشعریان در این منطقه باشند و با آنان عهدنامه همزیستی و همیاری امضا کنند<ref>همان</ref>. امضای این پیمان، ماندگاری اشعریان را در این منطقه تثبیت کرد. | هنوز مدت زیادی از ورود اشعریان به منطقه قم نگذشته بود که تهاجمات موسمی دیلمیان به این منطقه آغاز شد و ساکنان قم مورد هجوم آنان قرار گرفتند، ولی مهاجمان با واکنش نظامی سخت اشعریان به فرماندهی احوص، مواجه و با تحمل تلفات سنگینی متواری شدند<ref>همان؛ گنجینه آثار قم، ص145</ref>. این پیروزی اشعریان که دستاورد مهّم بومیان تلّقی میشد، بزرگان قم را بر آن داشت که خواستار اقامت اشعریان در این منطقه باشند و با آنان عهدنامه همزیستی و همیاری امضا کنند<ref>همان</ref>. امضای این پیمان، ماندگاری اشعریان را در این منطقه تثبیت کرد. | ||
با استقرار اشعریان در قم دیگر عموزادگان آنان از عراق و دیگر مناطق اسلامی نیز رو به این سو آوردند؛ به طوری که ابوبکر در روستای فراهان، پسرش حماد در روستای ساوه، عمران در روستای تفرش، آدم در روستای کاشان، عمر و همچنین فرزندان احوص در دیگر آبادیهای این منطقه استقرار یافتند<ref>تاریخ قدیم قم، ص262</ref>. | با استقرار اشعریان در قم دیگر عموزادگان آنان از عراق و دیگر مناطق اسلامی نیز رو به این سو آوردند؛ به طوری که ابوبکر در روستای فراهان، پسرش حماد در روستای ساوه، عمران در روستای تفرش، آدم در روستای کاشان، عمر و همچنین فرزندان احوص در دیگر آبادیهای این منطقه استقرار یافتند<ref>تاریخ قدیم قم، ص262</ref>. | ||
در این هنگام سلمة بن سلمه همدانی که برخی از این مناطق مانند: | در این هنگام سلمة بن سلمه همدانی که برخی از این مناطق مانند: ساوه، تفرش، زواره، جهرود، کوزدر را در اختیار داشت، در معرض فروش گذاشت و آنها را به اشعریان فروخت. | ||
از سوی دیگر احوص با به فروش رساندن اموال و املاک باقی مانده در کوفه، مبلغ کلانی را که بالغ بر پنجاه هزار دینار طلا بود، پشتوانه مالی قدرتمندی برای اشعریان قرار داد و از این راه املاک و اجناس بسیاری برای آنان تهیه کرد که به نفوذ بیشتر آنان در منطقه قم و دیگر مناطق جبال انجامید. البته تحقق برخی از این امور به قرن دوم هجری مربوط میشود.<ref>مقدمه کتاب تاریخ قم، به قلم محمد علی انصاری، ص15</ref> | از سوی دیگر احوص با به فروش رساندن اموال و املاک باقی مانده در کوفه، مبلغ کلانی را که بالغ بر پنجاه هزار دینار طلا بود، پشتوانه مالی قدرتمندی برای اشعریان قرار داد و از این راه املاک و اجناس بسیاری برای آنان تهیه کرد که به نفوذ بیشتر آنان در منطقه قم و دیگر مناطق جبال انجامید. البته تحقق برخی از این امور به قرن دوم هجری مربوط میشود.<ref>مقدمه کتاب تاریخ قم، به قلم محمد علی انصاری، ص15</ref> | ||
یزدانفادار در سال 97ق ده ممجان را برای سکونت اشعریان و در سال 99 و یا102ق ده جمر را برای کشت و زراعت آنان و سپس ده فرابه (گزنه) را برای چراگاه دام این جماعت معین کرد<ref>تاریخ قدیم قم، ص260. | یزدانفادار در سال 97ق ده ممجان را برای سکونت اشعریان و در سال 99 و یا102ق ده جمر را برای کشت و زراعت آنان و سپس ده فرابه (گزنه) را برای چراگاه دام این جماعت معین کرد<ref>تاریخ قدیم قم، ص260. | ||
خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
== حرم == | == حرم == | ||
مجموعه [[حرم حضرت معصومه |حرم حضرت معصومه (علیها السلام)]] در مرکز شهر قم یکی از بزرگترین و ارزشمندترین آثار معماری اسلامی ایران است که یادگارهای گرانبهایی از قرون مختلف را در بر دارد. این مجموعه برمزار [[ | مجموعه [[حرم حضرت معصومه |حرم حضرت معصومه (علیها السلام)]] در مرکز شهر قم یکی از بزرگترین و ارزشمندترین آثار معماری اسلامی ایران است که یادگارهای گرانبهایی از قرون مختلف را در بر دارد. این مجموعه برمزار [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|حضرت فاطمه (علیها السلام)]]، دخت [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام موسی کاظم]] و خواهر [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا علیهما السلام]] ملقب به معصومه بنا گردیده است. | ||
آنچه از محتوای نوشتهها و تحقیقات بر میآید، هنگامی که در سال 201 هجری حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام) رحلت فرمود و در باغ بابلان به خاک سپرده شد، موسی بن خزرج بر مزار مطهر وی سایبانی از بوریا برپاداشت. چون حصیر در برابر گرما و سرما مقاومت نداشت، به مرور زمان خراب شد. | آنچه از محتوای نوشتهها و تحقیقات بر میآید، هنگامی که در سال 201 هجری حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام) رحلت فرمود و در باغ بابلان به خاک سپرده شد، موسی بن خزرج بر مزار مطهر وی سایبانی از بوریا برپاداشت. چون حصیر در برابر گرما و سرما مقاومت نداشت، به مرور زمان خراب شد. | ||
خط ۱۱۳: | خط ۱۱۳: | ||
در عصر [[صفویه]] حرم حضرت معصومه دارای چهار صحن بود که پشت سر هم قرار گرفته بود و زائرین از یکی از صحنها وارد و از صحن دیگر خارج میشدند. در عصر [[قاجاریه]]، توجه خاص [[فتحعلی شاه]] بنای کنونی حرم را با تزیینات خود به دنبال داشت؛ چنان که تزیینات، رواقها و بیوتات فعلی حرم اغلب متعلق به آن دوره میباشد<ref>تاریخچه حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) از چه زمانی است</ref>. | در عصر [[صفویه]] حرم حضرت معصومه دارای چهار صحن بود که پشت سر هم قرار گرفته بود و زائرین از یکی از صحنها وارد و از صحن دیگر خارج میشدند. در عصر [[قاجاریه]]، توجه خاص [[فتحعلی شاه]] بنای کنونی حرم را با تزیینات خود به دنبال داشت؛ چنان که تزیینات، رواقها و بیوتات فعلی حرم اغلب متعلق به آن دوره میباشد<ref>تاریخچه حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) از چه زمانی است</ref>. | ||
== | == امامزادگان مدفون در قم == | ||
=== | === امامزاده اسماعیل === | ||
این | این امامزاده در دامنه کوه بیدقان در 18 کیلومتری قم به چشم میخورد. بنای بقعه از ابنیه قرن هفتم هجری است که از اساس با مصالح سنگ و گچ بنیان گردیده و بسیار متین و مستحکم است بنای امامزاده دارای منبری به تاریخ 922 ه. ق. است و تزیینات زیبایی دارد. | ||
=== | === امامزاده موسی مبرقع === | ||
امامزاده [[موسی مبرقع|موسی بن مبرقع]]، فرزند [[محمد بن علی (جواد)|امام محمد تقی (علیهالسلام)]] جد سادات رضوی است و اولین کسی از سادات رضوی است که در سال 256 ه. ق. در قم اقامت گزید. [[موسی مبرقع]] در 296 ه. ق. از دنیا رفت و در مکانی که اکنون مزار اوست دفن شد. دهلیز و راهرو بقعه مشحون از آثار هنری است که از قرن نهم هجری باقی مانده است. | |||
=== | === امامزاده شاه اسماعیل === | ||
مقبره شاهزاده حمزه از فرزندان [[موسی بن جعفر |موسی بن جعفر (علیهماالسلام)]] و برادر [[علی بن موسی | مقبره شاهزاده حمزه از فرزندان [[موسی بن جعفر (کاظم) |موسی بن جعفر (علیهماالسلام)]] و برادر [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا (علیهالسلام)]] در میدان کمند قم واقع شده و حرمت و تقدّس ویژه ای نزد مردم قم داراست. | ||
در جنب این | در جنب این امامزاده، امامزاده دیگری به نام شاهزاده احمد وجود دارد که گویا برادر شاهزاده حمزه است. قبرهای متعددی در اطراف هر دو امامزاده به چشم میخورد. | ||
=== | === امامزاده علی بن جعفر (در بهشت) === | ||
بنای مقبره | بنای مقبره امامزاده علی بن جعفر مشهور به «دربهشت» متعلق به اوایل قرن هشتم هجری است که در دوران [[قاجار]] ایوان و بیوتاتی بدان اضافه گردیده است. از جمله تزیینات این بنا عبارتاند از: گچبری بنا که در زمره برجستهترین آثار هنری قرن هشت و همطراز بناهای همچون گنبد علویان همدان، مدرسه حیدریه قزوین، بقعه پیر بکران [[اصفهان]] است. | ||
=== | === امامزاده سید سربخش === | ||
این | این امامزاده در خیابان آذر مقابل چهل اختران قرار گرفته و شخص مدفون در آن از نوادگان [[جعفر بن محمد (صادق)|امام جعفر صادق (علیهالسلام)]] میباشد. بر اساس نوشته گچبری پایانی کتیبه، تاریخ احداث بنا، [[محرم الحرام]] 774 هجری ثبت شده است. این بنا، به دستور غیاث الدین امیرمحمد از بزرگان خاندان علی صفی بنیاد شده و تزیینات آن کار علی بن محمد بن ابی شجاع هنرمند بزرگ آن دوره است. | ||
=== | === امامزاده احمد بن اسحاق === | ||
مقبره | مقبره امامزاده احمد بن اسحاق از نوادگان امام هفتم علیهالسلام در میدان کهنه قم یا میدان زکریابن آدم در جوار امامزاده شاهزاده حمزه واقع شده است. این بنا، از بناهای باستانی قبل از صفویه است که به دستور [[شاه عباس صفوی|شاه عباس]] تعمیر و تزیین شده است. | ||
=== | === امامزاده ابوالعباس احمد === | ||
این آرامگاه در مجاورت | این آرامگاه در مجاورت امامزاده در [[بهشت]] قرار گرفته و از آثار قرن هشتم هجری میباشد. او از جمله [[سادات]] حسن سجادی بوده و جدش، ابوالفضل حسین، از [[صحابه]] [[حسن بن علی (عسکری)|امام عسکری (علیهالسلام)]] است. | ||
=== | === امامزاده شاه ابراهیم === | ||
این بنا در مزرعه شاه ابراهیم در 24 کیلومتری قم واقع شده و بنای کنونی آن مزار از دوره صفوی است. | این بنا در مزرعه شاه ابراهیم در 24 کیلومتری قم واقع شده و بنای کنونی آن مزار از دوره صفوی است. | ||
=== | === امامزاده شاهزاده ابو احمد === | ||
این بنا در بیرون دروازه ری در شمال شرقی قم و در میانه بقاع چهار | این بنا در بیرون دروازه ری در شمال شرقی قم و در میانه بقاع چهار امامزاده و شاهزاده سید علی واقع شده و مدفن ابو احمد محمد بن حنفیه از احفاد [[علی بن ابی طالب|حضرت علی (علیهالسلام)]] است و قدمت بنا به دوران [[صفویه|صفوی]] باز میگردد. | ||
=== شاهزاده احمد و علی حارث === | === شاهزاده احمد و علی حارث === | ||
خط ۱۴۷: | خط ۱۴۷: | ||
این بنا در شرق شهر قم - در خاکفرج - واقع شده و شامل بقعه و دو ایوان با چندین حجره، غرفه و صحن است که قدمت آن به دوره شاه طهماسب صفوی میرسد. | این بنا در شرق شهر قم - در خاکفرج - واقع شده و شامل بقعه و دو ایوان با چندین حجره، غرفه و صحن است که قدمت آن به دوره شاه طهماسب صفوی میرسد. | ||
=== | === امامزاده شاهزاده جعفر غریب === | ||
این آرامگاه در 6 کیلومتری شرق قم و مدفن یکی از نوادگان [[موسی بن جعفر ( | این آرامگاه در 6 کیلومتری شرق قم و مدفن یکی از نوادگان [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام کاظم (علیهالسلام)]] میباشد. در وسط بقعه، مرقدی با پوشش کاشی و از آثار عصر فتحعلی شاه دیده میشود. | ||
# | # امامزاده شاهزاده زکریا | ||
# | # امامزاده شاهزاده سید علی | ||
# امامزاده شاهزاده محسن | |||
# | # امامزاده صفورا | ||
# | |||
=== | === امامزاده عبدالله === | ||
این آرامگاه در نزدیکی قلعه صدری قم واقع شده و منسوب به | این آرامگاه در نزدیکی قلعه صدری قم واقع شده و منسوب به امامزاده ای از نوادگان [[علی بن الحسین (زین العابدین)|امام سجاد (علیهالسلام)]] است. این بنا مربوط به دوره قبل از [[قاجاریه|قاجار]] میشود. | ||
=== بقعه بابا مسافر === | === بقعه بابا مسافر === | ||
این بقعه در منتهی الیه کوچه تکیه باغ پنبه در شمال شرقی شهر قم و نزدیک دروازه ری واقع شده است. این بقعه از ابینه تاریخی و احتمالاً از آثار دوره صفویه است. | این بقعه در منتهی الیه کوچه تکیه باغ پنبه در شمال شرقی شهر قم و نزدیک دروازه ری واقع شده است. این بقعه از ابینه تاریخی و احتمالاً از آثار دوره صفویه است. | ||
=== بقعه چهار | === بقعه چهار امامزاده شهره، ملا آقا === | ||
این بقعه در جانب شمالی و خارج شهر قم و در کنار | این بقعه در جانب شمالی و خارج شهر قم و در کنار امامزاده ابو احمد و شاهزاده سید علی واقع شده است و به ظاهر مدفن چهار امامزاده به نامهای ابوعبدالله حسین و سه پسرش به نامهای ابومحمد حسن، ابوعلی محمد و ابوطالب محسن است. بنای بقعه در دوره صفویه احداث شده است. | ||
=== بقعه خدیجه خاتون === | === بقعه خدیجه خاتون === | ||
=== | === امامزاده سلطان محمد شریف === | ||
بنای مزار منسوب به سلطان محمد شریف - فرزند ابوالقاسم علی نقیب قم از نوادگان امام چهارم در محله ای به همین نام، نزدیک دروازه قلعه شهر واقع شده است و نمونهای خوب از سبک معماری و تزیین قرن نهم و دهم هجری میباشد. | بنای مزار منسوب به سلطان محمد شریف - فرزند ابوالقاسم علی نقیب قم از نوادگان امام چهارم در محله ای به همین نام، نزدیک دروازه قلعه شهر واقع شده است و نمونهای خوب از سبک معماری و تزیین قرن نهم و دهم هجری میباشد. | ||
=== | === امامزاده شاهزاده ابراهیم === | ||
این بنا در بیرون دروازه کاشان - قم و نزدیک مزار «در بهشت» درون محوطه محصوری که به عنوان گورستان استفاده میشود، واقع شده و مدفن یکی از نوادگان امام هفتم است. تاریخ ساخت این بنا بر اساس قدیمیترین کتیبه موجود، به اوایل قرن نهم هجری میرسد. | این بنا در بیرون دروازه کاشان - قم و نزدیک مزار «در بهشت» درون محوطه محصوری که به عنوان گورستان استفاده میشود، واقع شده و مدفن یکی از نوادگان امام هفتم است. تاریخ ساخت این بنا بر اساس قدیمیترین کتیبه موجود، به اوایل قرن نهم هجری میرسد. | ||
=== | === امامزاده شاهزاده ابراهیم و محمد === | ||
بنای بقعه شاهزاده ابراهیم در فردیجان - غرب شهر قم - از آثار دوره ایلخانی و مدفن دو تن از فرزندان امام هفتم به نامهای ابراهیم و محمد است. اصل بنا متعلق به قرن هفتم و هشتم هجری است. | بنای بقعه شاهزاده ابراهیم در فردیجان - غرب شهر قم - از آثار دوره ایلخانی و مدفن دو تن از فرزندان امام هفتم به نامهای ابراهیم و محمد است. اصل بنا متعلق به قرن هفتم و هشتم هجری است. | ||
=== | === امامزاده شاهزاده احمد قاسم === | ||
بنای مزار احمد بن قاسم بن احمد بن علی بن جعفر الصادق علیهالسلام در نزدیک دروازه قلعه قم - جنوب شرقی شهر - از آثار خاندان علی صفی است. | بنای مزار احمد بن قاسم بن احمد بن علی بن جعفر الصادق علیهالسلام در نزدیک دروازه قلعه قم - جنوب شرقی شهر - از آثار خاندان علی صفی است. | ||
=== | === امامزاده شاهزاده هادی و مهدی === | ||
این آرامگاه در جمکران و در دهکده هادی مهدی واقع شده است. مدفونان این | این آرامگاه در جمکران و در دهکده هادی مهدی واقع شده است. مدفونان این امامزاده، سه تن به اسامی هادی، مهدی و ناصرالدین محمد از سادات حسینی و احفاد امام سجاد میباشند. این بنادر سال 1299 ه. ق. از طرف شاهزاده حسام السلطنه ساخته شده است. | ||
=== | === امامزاده شش امامزاده === | ||
این بنا در خارج روستای سیف آباد قمرود در 24 کیلومتری شمال شرقی قم قراردارد و به نظر میرسد از آثار دوره صفوی است که در قرن چهاردهم تزیین شده و تعمیرات لازم انجام شده است. در این بنا، شش | این بنا در خارج روستای سیف آباد قمرود در 24 کیلومتری شمال شرقی قم قراردارد و به نظر میرسد از آثار دوره صفوی است که در قرن چهاردهم تزیین شده و تعمیرات لازم انجام شده است. در این بنا، شش امامزاده مدفون اند که همگی از احفاد امام کاظم علیهالسلام هستند. | ||
=== بقعه شیخ اباصلت === | === بقعه شیخ اباصلت === | ||
خط ۲۰۶: | خط ۲۰۳: | ||
=== مسجد اعظم === | === مسجد اعظم === | ||
[[مسجد اعظم قم]] در جبهه غربی آستانه مقدسه [[ | [[مسجد اعظم قم]] در جبهه غربی آستانه مقدسه [[فاطمه بنت موسی بن جعفر|حضرت معصومه (سلاماللهعلیها)]] به سعی و اهتمام [[سید حسین بروجردی|آیتالله بروجردی]] در سال ۱۳۷۴ هـ. ق توسط استاد «حسین بن محمد معمار» معروف به استاد لرزاده بنا گردید. این [[مسجد]] به جهت بزرگی و عظمت، مسجد اعظم نام گرفته است. | ||
=== مسجد فاطمیه === | === مسجد فاطمیه === | ||
خط ۲۲۰: | خط ۲۱۷: | ||
# [[حسین وحید خراسانی]] | # [[حسین وحید خراسانی]] | ||
# | # [[حسین نوری همدانی]] | ||
# [[ناصر مکارم شیرازی]] | |||
# [[ناصر مکارم شیرازی]] | |||
# [[سید موسی شبیری زنجانی]] | # [[سید موسی شبیری زنجانی]] | ||
# عباس محفوظی | # عباس محفوظی | ||
# [[جعفر سبحانی|جعفر سبحانی تبریزی]] | |||
# [[جعفر سبحانی|جعفر سبحانی تبریزی]] | |||
# [[عبدالله جوادی آملی]] | # [[عبدالله جوادی آملی]] | ||
# یدالله دوزدوزانی | # یدالله دوزدوزانی | ||
# [[محمدعلی گرامی قمی]] | # [[محمدعلی گرامی قمی]] | ||
# [[سید محمد علی علوی گرگانی|سید محمدعلی علوی گرگانی]]<ref>مرجعیت، سید هدایتالله طالقانی، نشر: ارغنون - سبز رویش، چاپ اول (۱۳۷۴)؛ صفحات ۳۳۷ تا ۳۴۴ کتاب شامل: لیست ۱۴۷ مرجع فقهی شیعه از سنه ۳۲۹ قمری (آغاز غیبت کبری) تا دهههای اخیر (سال ۱۴۱۵. ق - ۱۳۷۳ شمسی)</ref>. | |||
# [[سید محمد علی علوی گرگانی|سید محمدعلی علوی گرگانی]] | |||
== حوزه علمیه == | == حوزه علمیه == | ||
[[حوزه علمیه قم]] یکی از بزرگترین [[حوزه علمیه|حوزههای علمیه]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] است که در شهر قم قرار دارد. مکتب و حوزهٔ حدیثی قم (در کنار [[کوفه]] و [[بغداد]]) یکی از سه حوزهٔ حدیثی کهن در تاریخ علمی جهان تشیع بود و در قرن اخیر توسط [[عبدالکریم حائری یزدی]] در سال ۱۳۰۱ خورشیدی تجدید حیات شد به گونهای وی را مؤسس حوزه علمیه قم نامیدهاند. | [[حوزه علمیه قم]] یکی از بزرگترین [[حوزه علمیه|حوزههای علمیه]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] است که در شهر قم قرار دارد. مکتب و حوزهٔ حدیثی قم (در کنار [[کوفه]] و [[بغداد]]) یکی از سه حوزهٔ حدیثی کهن در تاریخ علمی جهان تشیع بود و در قرن اخیر توسط [[عبدالکریم حائری یزدی]] در سال ۱۳۰۱ خورشیدی تجدید حیات شد به گونهای وی را مؤسس حوزه علمیه قم نامیدهاند. | ||
این حوزه در دوران [[رضاخان|رضاشاه]] بر اثر تعطیلی | این حوزه در دوران [[رضاخان|رضاشاه]] بر اثر تعطیلی حوزه علمیه تهران و انتقال علمای شیعه به شهر قم تأسیس شد. | ||
حوزهٔ علمیهٔ قم، با تلاشهای افرادی همچون [[میرزا محمد فیض قمی]]، [[محمد تقی بافقی |محمد تقی بافقی یزدی]]، مهدی پایین شهری قمی، میرزا محمد ارباب قمی، [[محمدرضا شریعتمدار ساوجی]] و چند تن دیگر و در نهایت با استقرار عبدالکریم حائری یزدی (معروف به مجدد حوزهٔ قم) در این شهر، جانی دوباره گرفت. | حوزهٔ علمیهٔ قم، با تلاشهای افرادی همچون [[میرزا محمد فیض قمی]]، [[محمد تقی بافقی |محمد تقی بافقی یزدی]]، مهدی پایین شهری قمی، میرزا محمد ارباب قمی، [[محمدرضا شریعتمدار ساوجی]] و چند تن دیگر و در نهایت با استقرار عبدالکریم حائری یزدی (معروف به مجدد حوزهٔ قم) در این شهر، جانی دوباره گرفت. | ||
خط ۲۶۰: | خط ۲۳۸: | ||
# مدرسه علمیه الزهرا | # مدرسه علمیه الزهرا | ||
# مدرسه علمیه شهید سید حسن شیرازی | # مدرسه علمیه شهید سید حسن شیرازی | ||
# مدرسه علمیه امام حسین | # مدرسه علمیه امام حسین | ||
# مدرسه علمیه امام باقر | # مدرسه علمیه امام باقر | ||
# مدرسه علمیه امام مهدی | # مدرسه علمیه امام مهدی | ||
# مدرسه علمیه رسول اعظم | # مدرسه علمیه رسول اعظم | ||
# مدرسه علمیه امام رضا | # مدرسه علمیه امام رضا | ||
# مدرسه علمیه رضویه | # مدرسه علمیه رضویه | ||
# مدرسه علمیه ستیه | # مدرسه علمیه ستیه | ||
# مدرسه علمیه امام خمینی | # مدرسه علمیه امام خمینی | ||
# مدرسه علمیه سید الشهداء | # مدرسه علمیه سید الشهداء | ||
# مدرسه علمیه اباصالح | # مدرسه علمیه اباصالح | ||
# مدرسه علمیه المهدی | # مدرسه علمیه المهدی | ||
# مدرسه علمیه الهادی | # مدرسه علمیه الهادی | ||
# مدرسه اسلامی هنر | # مدرسه اسلامی هنر | ||
# مدرسه علمیه امام مهدی موعود | # مدرسه علمیه امام مهدی موعود | ||
# مدرسه علمیه بقیةالله | # مدرسه علمیه بقیةالله | ||
# مدرسه علمیه حقانی | # مدرسه علمیه حقانی | ||
# مدرسه علمیه رشد | # مدرسه علمیه رشد | ||
# مدرسه علمیه جانبازان | # مدرسه علمیه جانبازان | ||
# مدرسه علمیه رسالت | # مدرسه علمیه رسالت | ||
# مدرسه علمیه حضرت آیتاللهالعظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی | # مدرسه علمیه حضرت آیتاللهالعظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی | ||
# مدرسه علمیه شهیدین | # مدرسه علمیه شهیدین | ||
# مدارس علمیه مجتمع شهید صدوقی | # مدارس علمیه مجتمع شهید صدوقی | ||
# مدرسه علمیه عترت | # مدرسه علمیه عترت | ||
# مدرسه علمیه کرمانیها | # مدرسه علمیه کرمانیها | ||
# مدرسه علمیه معصومیه | # مدرسه علمیه معصومیه | ||
# مدرسه علمیه امام عصر | # مدرسه علمیه امام عصر | ||
# مدرسه علمیه سعد حلت | # مدرسه علمیه سعد حلت | ||
# مدرسه علمیه اثیرالملک | # مدرسه علمیه اثیرالملک | ||
# مدرسه علمیه سید سعید عزالدین مرتضی | # مدرسه علمیه سید سعید عزالدین مرتضی | ||
# مدرسه علمیه سید زین الدین | # مدرسه علمیه سید زین الدین | ||
# مدرسه علمیه سید عبدالعزیز | # مدرسه علمیه سید عبدالعزیز | ||
# مدرسه علمیه ابوالحسن کمیج | # مدرسه علمیه ابوالحسن کمیج | ||
# مدرسه علمیه شمس الدین مرتضی | # مدرسه علمیه شمس الدین مرتضی | ||
# مدرسه علمیه مرتضی کبیر | # مدرسه علمیه مرتضی کبیر | ||
# مدرسه علمیه در آستانه | # مدرسه علمیه در آستانه | ||
# مدرسه علمیه سفیران هدایت | # مدرسه علمیه سفیران هدایت | ||
# مدرسهٔ علمیه مومنیه مدرسهٔ عمیه رضویه<ref>علی کرجی، قم و مرجعیت، ج۱، ص۶۴ـ۶۹، قم ۱۳۸۳ ش</ref>. | # مدرسهٔ علمیه مومنیه مدرسهٔ عمیه رضویه<ref>علی کرجی، قم و مرجعیت، ج۱، ص۶۴ـ۶۹، قم ۱۳۸۳ ش</ref>. | ||
== نقش قم در آینده == | == نقش قم در آینده == | ||
در [[بحار الانوار]] دو روایت را، از [[ | در [[بحار الانوار]] دو روایت را، از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیهالسّلام)]] دربارۀ آیندۀ شهر قم و نقش مکتبی آن پیش از ظهور [[حجت بن حسن (مهدی)|حضرت مهدی (عجلاللهتعالیفرجهالشریف)]] نقل شده است: | ||
۱. خداوند سبحانه و تعالی به وسیلۀ شهر کوفه بر سایر شهرها استدلال میکند، همچنین به مؤمنان آن شهر بر سایر مؤمنان و به شهر قم بر سایر شهرها و به واسطۀ اهل قم بر جهانیان، اعم از جن و انسان. | ۱. خداوند سبحانه و تعالی به وسیلۀ شهر کوفه بر سایر شهرها استدلال میکند، همچنین به مؤمنان آن شهر بر سایر مؤمنان و به شهر قم بر سایر شهرها و به واسطۀ اهل قم بر جهانیان، اعم از جن و انسان. | ||
خط ۴۲۴: | خط ۳۶۳: | ||
# مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث | # مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث | ||
# پژوهشگاه قرآن و حدیث | # پژوهشگاه قرآن و حدیث | ||
# مرکز تحقیقات رایانهای نور | # مرکز تحقیقات رایانهای نور | ||
# | # پژوهشگاه [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] | ||
# مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی | # مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی | ||
# دفتر انتشارات اسلامی | # دفتر انتشارات اسلامی | ||
# مرکز المعجم الفقهی | # مرکز المعجم الفقهی | ||
# مرکز جهانی انصارالمهدی | # مرکز جهانی انصارالمهدی | ||
# مرکز دائرةالمعارف فقه اسلامی | # مرکز دائرةالمعارف فقه اسلامی | ||
# مرکز تحقیقات علمی و فنی دکتر حسابی | # مرکز تحقیقات علمی و فنی دکتر حسابی | ||
# مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی | # مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی | ||
# مؤسسهٔ قرآنی بیتالنور | # مؤسسهٔ قرآنی بیتالنور | ||
# مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه | # مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه | ||
# مؤسسهٔ تحقیقاتی اسرا | # مؤسسهٔ تحقیقاتی اسرا | ||
# مرکز پژوهشی صافا | # مرکز پژوهشی صافا | ||
# مجمع جهانی اهل بیت | # مجمع جهانی اهل بیت | ||
# پژوهشکدهٔ فلسفه و کلام | # پژوهشکدهٔ فلسفه و کلام | ||
# پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی | # پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی | ||
# پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی | # پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی | ||
# مؤسسهٔ علمی طه | # مؤسسهٔ علمی طه | ||
# مجمع اندیشهٔ اسلامی | # مجمع اندیشهٔ اسلامی | ||
# مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه (نام سابق این مرکز: مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزهٔ علمیه) | # مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه (نام سابق این مرکز: مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزهٔ علمیه) | ||
# مؤسسهٔ قرآن و نهجالبلاغه | # مؤسسهٔ قرآن و نهجالبلاغه | ||
# مرکز کتابشناسی شیعه | # مرکز کتابشناسی شیعه | ||
# مؤسسهٔ علوم آل محمد | # مؤسسهٔ علوم آل محمد | ||
# خانه فرهنگی حضرت زهرا | # خانه فرهنگی حضرت زهرا | ||
# مؤسسهٔ فرهنگی دارالمعارف | # مؤسسهٔ فرهنگی دارالمعارف | ||
# مؤسسهٔ فرهنگی هنری صاحبالامر | # مؤسسهٔ فرهنگی هنری صاحبالامر | ||
# مؤسسهٔ تحقیقاتی حضرت ولیعصر | # مؤسسهٔ تحقیقاتی حضرت ولیعصر | ||
# مؤسسهٔ فرهنگی انتظار نور | # مؤسسهٔ فرهنگی انتظار نور | ||
# بنیاد هنری ـ دینی الرضا | # بنیاد هنری ـ دینی الرضا | ||
# مؤسسهٔ معارف اهلبیت | # مؤسسهٔ معارف اهلبیت | ||
# مجمع جهانی شیعه شناسی | # مجمع جهانی شیعه شناسی | ||
# مرکز حقایق اسلامی | # مرکز حقایق اسلامی | ||
# مرکز تحقیقات علمی مجلس خبرگان | # مرکز تحقیقات علمی مجلس خبرگان | ||
# مرکز شیعه شناسی | # مرکز شیعه شناسی | ||
# بنیاد پژوهشهای اسلامی | # بنیاد پژوهشهای اسلامی | ||
# مرکز جهانی آلالبیت | # مرکز جهانی آلالبیت | ||
# مرکز تخصصی علوم حدیث | # مرکز تخصصی علوم حدیث | ||
# بنیاد بینالمللی نهجالبلاغه | # بنیاد بینالمللی نهجالبلاغه | ||
# دائرةالمعارف کامپیوتری اسلامی | # دائرةالمعارف کامپیوتری اسلامی | ||
# فرهنگستان علوم اسلامی | # فرهنگستان علوم اسلامی | ||
# مؤسسه معارف اسلامی امام رضا | # مؤسسه معارف اسلامی امام رضا | ||
# مرکز تحقیقاتی امیرالمؤمنین | # مرکز تحقیقاتی امیرالمؤمنین | ||
# مرکز تخصصی امامت و مهدویت | # مرکز تخصصی امامت و مهدویت | ||
# مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه | # مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه | ||
# مؤسسهٔ تحقیقاتی سروش کورش کبیر | # مؤسسهٔ تحقیقاتی سروش کورش کبیر | ||
# دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری<ref>حوزه علمیه. ۳ شهریور ۱۳۹۲. دریافتشده در ۲۶ آگوست ۲۰۱۳</ref>. | # دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری<ref>حوزه علمیه. ۳ شهریور ۱۳۹۲. دریافتشده در ۲۶ آگوست ۲۰۱۳</ref>. | ||
== دانشگاهها و موسسات آموزش عالی == | == دانشگاهها و موسسات آموزش عالی == | ||
# دانشگاه قرآن و حدیث | # دانشگاه قرآن و حدیث | ||
# دانشگاه معارف | # دانشگاه معارف | ||
# دانشگاه معارف اسلامی | # دانشگاه معارف اسلامی | ||
# دانشگاه علمی کاربردی شهرداری | # دانشگاه علمی کاربردی شهرداری | ||
# دانشگاه پیامبر اعظم | # دانشگاه پیامبر اعظم | ||
# دانشگاه علمی کاربردی صنایع دستی و گردشگری | # دانشگاه علمی کاربردی صنایع دستی و گردشگری | ||
# دانشکدهٔ علوم بهداشت | # دانشکدهٔ علوم بهداشت | ||
# مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی | # مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی | ||
# مؤسسهٔ آموزش عالی شهاب دانش | # مؤسسهٔ آموزش عالی شهاب دانش | ||
# [[دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی]] | # [[دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی]] | ||
# دانشگاه شهید مدنی | # دانشگاه شهید مدنی | ||
# دانشکدهٔ پرستاری و مامایی | # دانشکدهٔ پرستاری و مامایی | ||
# دانشگاه کریمهٔ اهل بیت | # دانشگاه کریمهٔ اهل بیت | ||
# دانشگاه علوم قرآنی | # دانشگاه علوم قرآنی | ||
# دانشکدهٔ اصول دین | # دانشکدهٔ اصول دین | ||
# دانشگاه علمی کاربردی هنر و فرهنگ | # دانشگاه علمی کاربردی هنر و فرهنگ | ||
# دانشگاه صنعتی قم | # دانشگاه صنعتی قم | ||
# دانشکدهٔ حضرت معصومه | # دانشکدهٔ حضرت معصومه | ||
# دانشگاه حکمت قم | # دانشگاه حکمت قم | ||
# دانشگاه تعالی قم | # دانشگاه تعالی قم | ||
# مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر قم | # مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر قم | ||
# دانشگاه صنعتی شهاب دانش (برق - فناوری اطلاعات و ارتباطات) | # دانشگاه صنعتی شهاب دانش (برق - فناوری اطلاعات و ارتباطات) | ||
# آموزشکده فنی پسران قم | # آموزشکده فنی پسران قم | ||
# پردیس قم دانشگاه تهران | # پردیس قم دانشگاه تهران | ||
# مؤسسه آموزش عالی پویش | # مؤسسه آموزش عالی پویش | ||
# دانشکده صداوسیما - قم | # دانشکده صداوسیما - قم | ||
# دانشگاه قم | # دانشگاه قم | ||
# دانشگاه صنعتی قم | # دانشگاه صنعتی قم | ||
# دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم | # دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم | ||
# دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد استان قم | # دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد استان قم | ||
# دانشگاه مفید | # دانشگاه مفید | ||
# دانشگاه پیام نور | # دانشگاه پیام نور | ||
# مؤسسه آموزش عالی معصومیه قم | # مؤسسه آموزش عالی معصومیه قم | ||
# دانشگاه علوم پزشکی قم | # دانشگاه علوم پزشکی قم | ||
# جامعه المصطفی العالمیه | # جامعه المصطفی العالمیه | ||
# دانشگاه باقرالعلوم<ref>www.yaalee.com › showthread | # دانشگاه باقرالعلوم<ref>www.yaalee.com › showthread | ||
# </ref>. | # </ref>. | ||
خط ۵۹۷: | خط ۴۵۴: | ||
# کتابخانه عمومی آیتالله خامنهای | # کتابخانه عمومی آیتالله خامنهای | ||
# کتابخانه عمومی نرگس | # کتابخانه عمومی نرگس | ||
# کتابخانه عمومی امامزاده ابراهیم | # کتابخانه عمومی امامزاده ابراهیم | ||
# کتابخانه عمومی امام صادق | # کتابخانه عمومی امام صادق | ||
# کتابخانه مجمع آثار اسلامی | # کتابخانه مجمع آثار اسلامی | ||
# کتابخانه تخصصی صاحبالزمان | # کتابخانه تخصصی صاحبالزمان | ||
# کتابخانه المهدی | # کتابخانه المهدی | ||
# کتابخانه آیتالله گلپایگانی | # کتابخانه آیتالله گلپایگانی | ||
# کتابخانه سیدالشهداء | # کتابخانه سیدالشهداء | ||
# کتابخانه محقق طباطبایی | # کتابخانه محقق طباطبایی | ||
# کتابخانه تخصصی فقه و اصول | # کتابخانه تخصصی فقه و اصول | ||
# کتابخانه تخصصی ادبیات | # کتابخانه تخصصی ادبیات | ||
# کتابخانه تخصصی حدیث | # کتابخانه تخصصی حدیث | ||
# کتابخانه آیتالله حائری | # کتابخانه آیتالله حائری | ||
# کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی | # کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی | ||
# کتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآن | # کتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآن | ||
# کتابخانه قرآن و عترت | # کتابخانه قرآن و عترت | ||
# کتابخانه آستانه مقدسه قم | # کتابخانه آستانه مقدسه قم | ||
# کتابخانه عترت | # کتابخانه عترت | ||
# کتابخانه دفتر تبلیغات | # کتابخانه دفتر تبلیغات | ||
# کتابخانه دانشگاه قم | # کتابخانه دانشگاه قم | ||
# کتابخانه آیتالله مشکینی | # کتابخانه آیتالله مشکینی | ||
# کتابخانه عمومی امام علی | # کتابخانه عمومی امام علی | ||
# کتابخانه عمومی علامه امینی | # کتابخانه عمومی علامه امینی | ||
# کتابخانه عمومی امام رضا<ref>«کتابخانههای قم». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم. بایگانیشده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۱۴. دریافتشده در ۲ فوریه ۲۰۱۴.</ref>. | # کتابخانه عمومی امام رضا<ref>«کتابخانههای قم». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم. بایگانیشده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۱۴. دریافتشده در ۲ فوریه ۲۰۱۴.</ref>. | ||
خط ۶۷۵: | خط ۵۰۸: | ||
# آیتالله آخوند ملا مهدی عراقی | # آیتالله آخوند ملا مهدی عراقی | ||
# آیتالله میرزا حسن کاشفی | # آیتالله میرزا حسن کاشفی | ||
# آیتالله سید صدرالدین | # آیتالله سید صدرالدین | ||
# آیتالله محمد تقی خوانساری | # آیتالله محمد تقی خوانساری | ||
# آیتالله بروجردی | # آیتالله بروجردی | ||
# مرتضی مطهری | # مرتضی مطهری | ||
# آیتالله اراکی | # آیتالله اراکی | ||
# آیتالله علامه طباطبایی | # آیتالله علامه طباطبایی | ||
# پروین اعتصامی<ref>مقاله اماکن مقدس قم، شماره ۱و۲</ref>. | # پروین اعتصامی<ref>مقاله اماکن مقدس قم، شماره ۱و۲</ref>. | ||
خط ۶۹۷: | خط ۵۲۲: | ||
[[رده:شهرها]] | [[رده:شهرها]] | ||
[[رده:شهرهای اسلامی]] | [[رده:شهرهای اسلامی]] | ||
[[رده:ایران]] |