confirmed، مدیران
۳۷٬۲۰۱
ویرایش
حوزه علمیه قم: تفاوت میان نسخه‌ها
←اقتصاد حوزه
جز (جایگزینی متن - '[[علی بن موسی (رضا) (علی بن موسی الرضا)' به '[[علی بن موسی (رضا)') |
|||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:حوزه علمیه قم.jpg|بی‌قاب|چپ]] | |||
'''حوزه علمیه قم''' یکی از بزرگ‌ترین [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] است که در شهر [[قم]] قرار دارد. مکتب و | '''حوزه علمیه قم'''، یکی از بزرگ‌ترین [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] است که در شهر [[قم]] قرار دارد. مکتب و حوزه حدیثی قم (در کنار [[کوفه]] و [[بغداد]]) یکی از سه حوزه حدیثی کهن در تاریخ علمی جهان تشیع بود و در قرن اخیر توسط آیت‌الله العظمی [[عبدالکریم حائری یزدی]] در سال ۱۳۰۱ خورشیدی تجدید حیات شد به گونه‌ای وی را مؤسس حوزه علمیه قم نامیده‌اند. | ||
این حوزه در دوران رضاشاه بر اثر تعطیلی حوزه علمیه تهران و انتقال علمای شیعه به شهر قم تأسیس شد. | این حوزه در دوران [[رضاخان|رضاشاه]] بر اثر تعطیلی حوزه علمیه تهران و انتقال علمای شیعه به شهر قم تأسیس شد. | ||
حوزه علمیه قم، با تلاش‌های افرادی هم‌چون میرزا [[محمد فیض قمی]]، [[محمد تقی بافقی |محمد تقی بافقی یزدی]]، مهدی پایین شهری قمی، [[میرزا محمد ارباب قمی]]، [[محمدرضا شریعتمدار ساوجی]] و چند تن دیگر و در نهایت با استقرار عبدالکریم حائری یزدی (معروف به مجدد حوزه قم) در این شهر، جانی دوباره گرفت. | |||
حوزه علمیه [[تهران]] و [[قم]] در طول تاریخ شان ارتباطات زیادی با یکدیگر داشته‌اند. | حوزه علمیه [[تهران]] و [[قم]] در طول تاریخ شان ارتباطات زیادی با یکدیگر داشته‌اند. | ||
حوزه علمیه قم، مجموعۀ دست‌اندرکاران، مدارس دینی و مراجع مذهبی در شهر قم که آموزش، تربیت و پرورش طلاب علوم دینی شیعه و برخی وظایف دیگر مانند نظارت بر تبلیغات و امور دینی در [[جمهوری اسلامی ایران]] را بر عهده دارند. از هنگام پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در سال ۱۳۵۷ شمسی در ایران، بسیاری از روحانیون آموزش‌دیده در حوزه علمیه قم، مسئولیت‌های اجرایی و قضایی بر عهده گرفته‌اند. | حوزه علمیه قم، مجموعۀ دست‌اندرکاران، مدارس دینی و مراجع مذهبی در شهر قم که آموزش، تربیت و پرورش طلاب علوم دینی شیعه و برخی وظایف دیگر مانند نظارت بر تبلیغات و امور دینی در [[جمهوری اسلامی ایران]] را بر عهده دارند. از هنگام پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در سال ۱۳۵۷ شمسی در ایران، بسیاری از روحانیون آموزش‌دیده در حوزه علمیه قم، مسئولیت‌های اجرایی و قضایی بر عهده گرفته‌اند. | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
بدین گونه آیت‌الله حائری در ۱۳۴۰ (۱۳۰۰ش) در قم مستقر شد و حوزه علمیه جدید قم را بنا نهاد. حائری در مدت اقامت حدود پانزده ساله خود در قم، با مدیریت قوی خود حوزه علمی نیرومندی را به وجود آورد، به طوری که شمار طلاب حوزه قم پیش از سخت‌گیری‌های [[پهلوی اول]] در ۱۳۱۳ش به 700 تن و بنابر نقلی دیگر به 900 تن رسیده بود. | بدین گونه آیت‌الله حائری در ۱۳۴۰ (۱۳۰۰ش) در قم مستقر شد و حوزه علمیه جدید قم را بنا نهاد. حائری در مدت اقامت حدود پانزده ساله خود در قم، با مدیریت قوی خود حوزه علمی نیرومندی را به وجود آورد، به طوری که شمار طلاب حوزه قم پیش از سخت‌گیری‌های [[پهلوی اول]] در ۱۳۱۳ش به 700 تن و بنابر نقلی دیگر به 900 تن رسیده بود. | ||
در فاصله وفات حائری تا مهاجرت [[سید حسین بروجردی|بروجردی]] به قم، ریاست و اداره حوزه علمیه قم برعهده سه تن از استادان بزرگ این حوزه سید [[محمد حجت کوه کمره ای]]، [[سیدمحمدتقی خوانساری]] و [[سید صدرالدین صدر]] قرار گرفت. | در فاصله وفات حائری تا مهاجرت [[سید حسین بروجردی|بروجردی]] به قم، ریاست و اداره حوزه علمیه قم برعهده سه تن از استادان بزرگ این حوزه سید [[محمد حجت کوه کمره ای]]، [[سید محمد تقی خوانساری|سیدمحمدتقی خوانساری]] و [[سید صدرالدین صدر]] قرار گرفت. | ||
در اوایل دهه بیست شمسی، شماری از بزرگان و استادان حوزه علمیه قم که از عدم مدیریت متمرکز این حوزه نگران بودند و از سویی از مقام علمی و نفوذ اجتماعی و دینی [[سید حسین بروجردی|آیت اللّه حاج آقاحسین بروجردی]]، آگاهی داشتند از او خواستند که از بروجرد به قم بیاید. | در اوایل دهه بیست شمسی، شماری از بزرگان و استادان حوزه علمیه قم که از عدم مدیریت متمرکز این حوزه نگران بودند و از سویی از مقام علمی و نفوذ اجتماعی و دینی [[سید حسین بروجردی|آیت اللّه حاج آقاحسین بروجردی]]، آگاهی داشتند از او خواستند که از بروجرد به قم بیاید. امام خمینی و حاج آقاروح‌الله کمال‌وند از علمای [[خرم آباد]] در این زمینه کوشش بیشتری مبذول داشتند. | ||
آیت‌الله بروجردی با پذیرش این درخواست، در [[محرم الحرام|محرم]] ۱۳۶۴ق/ [[آذر]] ۱۳۲۳ش در قم ساکن شد. مهاجرت مؤثر و تحول آفرین بروجردی، حوزه قم را به مرتبه‌ای از اعتبار رساند که عملا هم طراز معتبرترین حوزه آن عهد، یعنی حوزه نجف شد. | |||
با رحلت آیت‌الله بروجردی بار دیگر وحدت مدیریت و مرجعیت در حوزه قم از هم گسیخت و زعامت و مدیریت آن برعهده چهار تن استاد برجسته و مطرح یعنی؛ امام خمینی، [[سید محمد رضا گلپایگانی]]، [[سیدکاظم شریعتمداری]] و [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] قرار گرفت. | با رحلت آیت‌الله بروجردی بار دیگر وحدت مدیریت و مرجعیت در حوزه قم از هم گسیخت و زعامت و مدیریت آن برعهده چهار تن استاد برجسته و مطرح یعنی؛ امام خمینی، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی|سید محمد رضا گلپایگانی]]، [[سید کاظم شریعتمداری|سیدکاظم شریعتمداری]] و [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] قرار گرفت. | ||
پس از [[تبعید]] امام خمینی به [[ترکیه]] و سپس انتقال ایشان به [[نجف]]، اداره این حوزه برعهده آن سه تن دیگر بود<ref>tarikhirani.ir</ref>. | پس از [[تبعید]] امام خمینی به [[ترکیه]] و سپس انتقال ایشان به [[نجف]]، اداره این حوزه برعهده آن سه تن دیگر بود<ref>tarikhirani.ir</ref>. | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
در مجموع سه سطح اول ده پایه دارد و با اهداف زیر برگزار می‌گردد: | در مجموع سه سطح اول ده پایه دارد و با اهداف زیر برگزار می‌گردد: | ||
# آشنایی با علوم اسلامی پایه و بخشی از معارف دینی در سطوح | # آشنایی با علوم اسلامی پایه و بخشی از معارف دینی در سطوح مقدماتی؛ | ||
# تأمین مبلغ و معلم دینی در سطوح مقدماتی حوزه؛ | |||
# تأمین مبلغ و معلم دینی در سطوح مقدماتی | # تأمین نیروی انسانی مورد نیاز برای تدریس دوره مقدماتی حوزه؛ | ||
# ایجاد زمینه لازم برای کسب آموزش‌های سطوح بالاتر؛ | |||
# تأمین نیروی انسانی مورد نیاز برای تدریس دوره مقدماتی | |||
# ایجاد زمینه لازم برای کسب آموزش‌های سطوح | |||
# نظام آموزشی این دوره به صورت سالی پایه‌ای است. دوره سطح یک به شش پایه درسی تقسیم می‌شود. | # نظام آموزشی این دوره به صورت سالی پایه‌ای است. دوره سطح یک به شش پایه درسی تقسیم می‌شود. | ||
# مدت تحصیل در دوره سطح یک حد متوسط ۶ سال و حداقل ۳ سال و حداکثر ۸ سال است. | # مدت تحصیل در دوره سطح یک حد متوسط ۶ سال و حداقل ۳ سال و حداکثر ۸ سال است. | ||
# طلاب پس از گذراندن دروس مقدماتی و سطح وارد درس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] می‌شوند و همواره فقط تعداد اندک شماری از طلاب می‌توانند به درجه [[اجتهاد]] برسند<ref> "جزئیات دوره‌های آموزش دروس حوزوی"</ref>. | # طلاب پس از گذراندن دروس مقدماتی و سطح وارد درس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] می‌شوند و همواره فقط تعداد اندک شماری از طلاب می‌توانند به درجه [[اجتهاد]] برسند<ref> "جزئیات دوره‌های آموزش دروس حوزوی"</ref>. | ||
== مراحل ومقاطع تحصیل == | == مراحل ومقاطع تحصیل == | ||
* مقدمات (دیپلم) = پایه ۱و ۲و | * مقدمات (دیپلم) = پایه ۱و ۲و ۳؛ | ||
* سطح ۱ (کاردانی) = پایه ۴ و ۵ و ۶؛ | |||
* سطح ۱ (کاردانی) = پایه ۴ و ۵ و | * سطح ۲ (کارشناسی) = پایه ۷ و ۸؛ | ||
* سطح ۳ (کارشناسی ارشد) = پایه ۹ و ۱۰؛ | |||
* سطح ۲ (کارشناسی) = پایه ۷ و | |||
* سطح ۳ (کارشناسی ارشد) = پایه ۹ و | |||
* سطح ۴ درس خارج (دکترا) = دروس خارج<ref> "جزئیات دوره‌های آموزش دروس حوزوی"</ref>. | * سطح ۴ درس خارج (دکترا) = دروس خارج<ref> "جزئیات دوره‌های آموزش دروس حوزوی"</ref>. | ||
| خط ۶۲: | خط ۵۳: | ||
در حوزه علمیه قم، مباحث عالی فقه و اصول و نیز [[فلسفه]] و [[عرفان و تصوف اسلامی|عرفان]] به سبک‌های متفاوت و ویژه ای عرضه شده است. در این میان، دو سبک حائری و بروجردی که پیش از آن در حوزه‌های علمیه ایران مرسوم نبوده درخور توجه است. حائری که از شاگردان [[میرزا محمدحسن شیرازی]] بود در تدریس خود از شیوه وی که مبتنی بر شاگردمحوری بود پیروی می‌کرد. در این شیوه استاد یک مسئله را با ادلّه مؤیّد و مخالف آن مطرح می‌کرد و شاگردان اجازه داشتند درباره آن به اظهارنظر بپردازند. این شیوه به [[مکتب سامرا]] معروف شده است. | در حوزه علمیه قم، مباحث عالی فقه و اصول و نیز [[فلسفه]] و [[عرفان و تصوف اسلامی|عرفان]] به سبک‌های متفاوت و ویژه ای عرضه شده است. در این میان، دو سبک حائری و بروجردی که پیش از آن در حوزه‌های علمیه ایران مرسوم نبوده درخور توجه است. حائری که از شاگردان [[میرزا محمدحسن شیرازی]] بود در تدریس خود از شیوه وی که مبتنی بر شاگردمحوری بود پیروی می‌کرد. در این شیوه استاد یک مسئله را با ادلّه مؤیّد و مخالف آن مطرح می‌کرد و شاگردان اجازه داشتند درباره آن به اظهارنظر بپردازند. این شیوه به [[مکتب سامرا]] معروف شده است. | ||
حوزه علمیه قم در دروس عالی دیگر غیر از فقه و اصول، مثل [[کلام]]، [[فلسفه]] و [[تفسیر]] هم در دهه‌های سی تا پنجاه شمسی، که در دیگر حوزه‌ها کمتر مورد توجه بود، شهرت یافت. | حوزه علمیه قم در دروس عالی دیگر غیر از فقه و اصول، مثل [[کلام]]، [[فلسفه]] و [[تفسیر]] هم در دهه‌های سی تا پنجاه شمسی، که در دیگر حوزه‌ها کمتر مورد توجه بود، شهرت یافت. | ||
مدرس عالی دو رشته فلسفه و تفسیر [[سید | مدرس عالی دو رشته فلسفه و تفسیر [[سید محمدحسین طباطبایی|علامه سیدمحمدحسین طباطبائی]] بود. تا پیش از فعالیت علامه طباطبائی در [[قم]]، درس فلسفه در این شهر مهجور بود، چنان‌که امام خمینی هم مجبور به ترک درس فلسفه شده بود<ref>جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ص ۲۳۳۲۳۴</ref>. درس فلسفه طباطبائی که در آن استادان مبرِّزی پرورده شدند به احیای علوم عقلی در حوزه و در نتیجه آماده شدن طالبان علم برای بررسی پرسش‌های کلامی و فلسفی جدید انجامید. اقدام طباطبائی در حدود ۱۳۳۰ش، در تربیت شماری از فضلای حوزه برای نقد فلسفه‌های مادی‌گرایانه منشأ تحولات جدّی در حوزه علمیه قم شد، به گونه‌ای که این حوزه پیشگام این گونه مباحثات گردید و حتی [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجف]] از آن بهره‌مند شد<ref>محمدحسین طباطبائی، اصول فلسفه و روش رئالیسم و محمدباقر صدر، فلسفتنا</ref>. به علاوه، با این اقدام طباطبائی، زمینه برای ورود مباحث جدید [[فلسفه غرب]] به حوزه قم فراهم آمد<ref>وکیلی قمی، ص ۶۷۶۸؛ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ص ۲۳۴</ref>. تألیف کتاب‌های بدایة الحکمة و نهایة الحکمة توسط طباطبائی را هم باید در زمره اصلاحات نظام درسی حوزوی تفسیر کرد. نقش طباطبائی در حوزه علمیه قم، خاصه در پرورش متفکر اسلامی، را با نقش بروجردی در زمینه فقه مقایسه کرده‌اند<ref>جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ص ۲۲۷</ref>. جلسات تفسیری طباطبائی و سبک ویژه وی در [[تفسیر قرآن]] را که به پرورش چندین مفسر و نیز احیای مباحث قرآنی در حوزه قم انجامید باید از ویژگی‌های شاخص حوزه علمیه محسوب کرد. | ||
در کنار درس‌های فقه، اصول، کلام و فلسفه و تفسیر قرآن، تدریس [[اخلاق]]، [[رجال]] و برخی دیگر از علوم کاربردی مانند ریاضیات و نجوم نیز با دامنه ای محدودتر در حوزه قم معمول بوده است<ref>شریف رازی، آثار الحجة، ج ۲، ص ۱۷۸ـ ۱۸۸</ref>. از نوآوری‌های دیگری که در واپسین سال‌های حیات آیت‌الله بروجردی صورت گرفت، آشناسازی طلاب بااستعداد و فاضل با زبان انگلیسی و دانش‌های جدید بود. مبتکر این طرح، یکی از شاگردان بروجردی، به نام شیخ [[علی اصغر کرباسچیان]]، معروف به علامه بود که پس از تأسیس دبیرستانی به نام علوی در تهران با هماهنگی آیت‌الله بروجردی، در ۱۳۳۵ش، در تعطیلات تابستانی، تعدادی از طلاب را برای فراگیری علوم کاربردی و اقتصاد و زبان انگلیسی نزد دبیران معروف آن مدرسه به [[تهران]] دعوت کرد | در کنار درس‌های فقه، اصول، کلام و فلسفه و تفسیر قرآن، تدریس [[اخلاق]]، [[رجال]] و برخی دیگر از علوم کاربردی مانند ریاضیات و نجوم نیز با دامنه ای محدودتر در حوزه قم معمول بوده است<ref>شریف رازی، آثار الحجة، ج ۲، ص ۱۷۸ـ ۱۸۸</ref>. از نوآوری‌های دیگری که در واپسین سال‌های حیات آیت‌الله بروجردی صورت گرفت، آشناسازی طلاب بااستعداد و فاضل با زبان انگلیسی و دانش‌های جدید بود. مبتکر این طرح، یکی از شاگردان بروجردی، به نام شیخ [[علی اصغر کرباسچیان]]، معروف به علامه بود که پس از تأسیس دبیرستانی به نام علوی در تهران با هماهنگی آیت‌الله بروجردی، در ۱۳۳۵ش، در تعطیلات تابستانی، تعدادی از طلاب را برای فراگیری علوم کاربردی و اقتصاد و زبان انگلیسی نزد دبیران معروف آن مدرسه به [[تهران]] دعوت کرد | ||
| خط ۷۴: | خط ۶۵: | ||
# یکی از مهم‌ترین وظایف این شورا، تدوین برنامه‌های مناسب، به منظور ارتقای کیفیت تحصیل و تدریس طلاب علوم دینی، مخصوصاً در زمینه فقه و فقاهت است. | # یکی از مهم‌ترین وظایف این شورا، تدوین برنامه‌های مناسب، به منظور ارتقای کیفیت تحصیل و تدریس طلاب علوم دینی، مخصوصاً در زمینه فقه و فقاهت است. | ||
# طرح و تصویب ایجاد فضای آموزشی و توسعه مدارس و مراکز آموزشی علوم اسلامی؛ | # طرح و تصویب ایجاد فضای آموزشی و توسعه مدارس و مراکز آموزشی علوم اسلامی؛ | ||
# تعیین مقاطع تحصیلی، بر اساس اهداف مورد نظر؛ | # تعیین مقاطع تحصیلی، بر اساس اهداف مورد نظر؛ | ||
# تعیین دروس مورد نیاز و محتوای کتاب‌های درسی؛ | # تعیین دروس مورد نیاز و محتوای کتاب‌های درسی؛ | ||
# ارائه شیوه‌های مناسب امتحانی در مقاطع مختلف تحصیلی؛ | # ارائه شیوه‌های مناسب امتحانی در مقاطع مختلف تحصیلی؛ | ||
# تصویب طرح جهت ایجاد هماهنگی و پشتیبانی مراکز آموزشی علوم حوزوی؛ | # تصویب طرح جهت ایجاد هماهنگی و پشتیبانی مراکز آموزشی علوم حوزوی؛ | ||
# برنامه‌ریزی و توسعه جهت رشته‌های تخصصی، مخصوصاً فقه و عقاید و تفسیر و فلسفه اسلامی و تبلیغ؛ | # برنامه‌ریزی و توسعه جهت رشته‌های تخصصی، مخصوصاً فقه و عقاید و تفسیر و فلسفه اسلامی و تبلیغ؛ | ||
# تعیین گرایش‌های مختلف در دوره‌های عالی علوم اسلامی؛ | # تعیین گرایش‌های مختلف در دوره‌های عالی علوم اسلامی؛ | ||
# تهیه تقویم تعطیلات سالانه حوزه و ضوابط تعطیلات اضطراری؛ | # تهیه تقویم تعطیلات سالانه حوزه و ضوابط تعطیلات اضطراری؛ | ||
# برنامه‌ریزی برای بهره وری از دانش آموختگان و عالمان حوزوی بعد از اتمام تحصیل<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | # برنامه‌ریزی برای بهره وری از دانش آموختگان و عالمان حوزوی بعد از اتمام تحصیل<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | ||
| خط ۹۶: | خط ۷۸: | ||
* تعیین شیوه‌های جذب و ضوابط گزینش طلاب علوم دینی؛ | * تعیین شیوه‌های جذب و ضوابط گزینش طلاب علوم دینی؛ | ||
* تدوین طرح مناسب، جهت جمع‌آوری آمار و اطلاعات حوزه؛ | * تدوین طرح مناسب، جهت جمع‌آوری آمار و اطلاعات حوزه؛ | ||
* تصویب طرحی به منظور جلوگیری از نفوذ بیگانگان و حفاظت حوزویان از وابستگی به جریانات انحرافی؛ | * تصویب طرحی به منظور جلوگیری از نفوذ بیگانگان و حفاظت حوزویان از وابستگی به جریانات انحرافی؛ | ||
* تدوین طرح ایجاد مرکز مشاوره، جهت راهنمایی‌های مورد نیاز طلاب<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | * تدوین طرح ایجاد مرکز مشاوره، جهت راهنمایی‌های مورد نیاز طلاب<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | ||
=== برنامه‌ریزی در امور اخلاق === | === برنامه‌ریزی در امور اخلاق === | ||
* تهیه برنامه جهت ارتقای سطح معنویات، اخلاق و تهذیب نفس در حوزه و تعیین دروس و کتب مربوطه؛ | * تهیه برنامه جهت ارتقای سطح معنویات، اخلاق و تهذیب نفس در حوزه و تعیین دروس و کتب مربوطه؛ | ||
* طرح تشکیل مرکزی جهت نظارت بر رعایت اخلاق اسلامی و آداب اجتماعی و زی طلبگی و تنظیم آیین‌نامه انضباطی؛ | * طرح تشکیل مرکزی جهت نظارت بر رعایت اخلاق اسلامی و آداب اجتماعی و زی طلبگی و تنظیم آیین‌نامه انضباطی؛ | ||
* تدوین طرح ایجاد و توسعه مراکز تحقیقاتی علوم اسلامی<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | * تدوین طرح ایجاد و توسعه مراکز تحقیقاتی علوم اسلامی<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۹۰: | ||
* تدوین برنامه جهت افزایش آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی حوزویان؛ | * تدوین برنامه جهت افزایش آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی حوزویان؛ | ||
* تصویب برنامه‌های لازم جهت حفظ آمادگی‌های دفاعی در حوزه‌ها و تهیه طرح‌های مناسب، جهت ارائه امتیازاتی به ایثارگران؛ | * تصویب برنامه‌های لازم جهت حفظ آمادگی‌های دفاعی در حوزه‌ها و تهیه طرح‌های مناسب، جهت ارائه امتیازاتی به ایثارگران؛ | ||
* بررسی و مطالعه حوادث و رخدادهای اجتماعی که به نحوی به حوزه علمیه ارتباط دارد و اتخاذ تصمیمات مناسب<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | * بررسی و مطالعه حوادث و رخدادهای اجتماعی که به نحوی به حوزه علمیه ارتباط دارد و اتخاذ تصمیمات مناسب<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | ||
=== سایر موارد === | === سایر موارد === | ||
# نصب و عزل و قبول استعفای مدیر حوزه علمیه؛ | # نصب و عزل و قبول استعفای مدیر حوزه علمیه؛ | ||
# تدوین و تصویب تشکیلات و مدیریت و شرح وظایف مدیر و قائم مقام و معاونت‌ها؛ | # تدوین و تصویب تشکیلات و مدیریت و شرح وظایف مدیر و قائم مقام و معاونت‌ها؛ | ||
# تأیید قائم مقام و معاونین، پس از معرفی از سوی مدیر؛ | # تأیید قائم مقام و معاونین، پس از معرفی از سوی مدیر؛ | ||
# نظارت بر اجرای مصوبات شورای عالی و ارزیابی نتایج آن؛ | # نظارت بر اجرای مصوبات شورای عالی و ارزیابی نتایج آن؛ | ||
# دریافت گزارش عملکرد مدیر، جهت ارزیابی؛ | # دریافت گزارش عملکرد مدیر، جهت ارزیابی؛ | ||
# بررسی طرح‌های پیشنهادی مدیر؛ | # بررسی طرح‌های پیشنهادی مدیر؛ | ||
# تصویب بودجه سالانه شورای عالی و مدیریت و تعیین منابع آن؛ | # تصویب بودجه سالانه شورای عالی و مدیریت و تعیین منابع آن؛ | ||
# تصویب اساس‌نامه مراکز آموزشی، تحقیقی، تبلیغی، پرورشی، خدماتی و دیگر مؤسسات وابسته به حوزه علمیه؛ | # تصویب اساس‌نامه مراکز آموزشی، تحقیقی، تبلیغی، پرورشی، خدماتی و دیگر مؤسسات وابسته به حوزه علمیه؛ | ||
# بررسی و تعیین راه‌های مناسب جهت برقراری ارتباط حوزه با دیگر مراکز علمی و فرهنگی داخل و خارج کشور؛ | # بررسی و تعیین راه‌های مناسب جهت برقراری ارتباط حوزه با دیگر مراکز علمی و فرهنگی داخل و خارج کشور؛ | ||
# ارائه گزارش عملکرد شورا و مدیریت به [[سید علی حسینی خامنه‌ای|رهبر انقلاب]] و [[مرجع تقلید|مراجع تقلید]]<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | # ارائه گزارش عملکرد شورا و مدیریت به [[سید علی حسینی خامنه‌ای|رهبر انقلاب]] و [[مرجع تقلید|مراجع تقلید]]<ref> اساس‌نامه شورای عالی حوزه‌های علمیه</ref>. | ||
| خط ۱۴۷: | خط ۱۱۲: | ||
== شهریه == | == شهریه == | ||
نظام مالی حوزه به مردم متکی است و از طریق بخشی از خمس و اوقاف تأمین می‌شود. این مقدار بنا به رتبه علمی و مجرد و متأهل بودن به طلاب علوم دینی برای حداقل امرار معاش داده می‌شود که به آن شهریه گفته می‌شود. البته امروزه طلاب تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. | نظام مالی حوزه به مردم متکی است و از طریق بخشی از [[خمس]] و اوقاف تأمین می‌شود. این مقدار بنا به رتبه علمی و مجرد و متأهل بودن به طلاب علوم دینی برای حداقل امرار معاش داده می‌شود که به آن شهریه گفته می‌شود. البته امروزه طلاب تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. | ||
اما در دهه چهل رسم بر این بود که هر یک از مراجع که از رؤسای حوزه علمیه بودند یک دفتر شهریه یا مُقسِّم داشتند، در دفتر شهریه اسامی طلابی که باید به آنان شهریه داده شود، غالباً به تفکیک شهر زادگاه یا شهرت‌شان ثبت شده بود. مُقسِّم در هر ماه در روزی که باید شهریه پرداخت می‌شد به مدارس محل اقامت طلاب می‌رفت و در همان مدرسه از روی دفتر شهریه، مقرری ماهیانه را به آنان می‌پرداخت. پرداخت شهریه معمولاً چند روز طول می‌کشید و به هر مدرسه روز خاصی تعلق گرفته بود. به مقسّم شهریه معمولاً چند تن کمک می‌کردند و این افراد روحانی و از افراد مورد اعتماد مراجع بودند. در زمان عبدالکریم حائری یزدی، علی محمد قمی و محمد صدوقی جزو مُقسمان شهریه بودند<ref>علیرضا ریحان یزدی، ج۱، ص۵۳، پانویس ۱، آینه دانشوران، با مقدمه و تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۷۲ ش</ref>. | اما در دهه چهل رسم بر این بود که هر یک از مراجع که از رؤسای حوزه علمیه بودند یک دفتر شهریه یا مُقسِّم داشتند، در دفتر شهریه اسامی طلابی که باید به آنان شهریه داده شود، غالباً به تفکیک شهر زادگاه یا شهرت‌شان ثبت شده بود. مُقسِّم در هر ماه در روزی که باید شهریه پرداخت می‌شد به مدارس محل اقامت طلاب می‌رفت و در همان مدرسه از روی دفتر شهریه، مقرری ماهیانه را به آنان می‌پرداخت. پرداخت شهریه معمولاً چند روز طول می‌کشید و به هر مدرسه روز خاصی تعلق گرفته بود. به مقسّم شهریه معمولاً چند تن کمک می‌کردند و این افراد روحانی و از افراد مورد اعتماد مراجع بودند. در زمان عبدالکریم حائری یزدی، علی محمد قمی و محمد صدوقی جزو مُقسمان شهریه بودند<ref>علیرضا ریحان یزدی، ج۱، ص۵۳، پانویس ۱، آینه دانشوران، با مقدمه و تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۷۲ ش</ref>. | ||
== مرجعیت عامه آیت‌الله بروجردی == | == مرجعیت عامه آیت‌الله بروجردی == | ||
در ۱۳۲۳خورشیدی به درخواست علما [[ حسین بروجردی |آیت‌الله حسین بروجردی (ره)]] به [[قم]] آمد و پس از مدتی ریاست آن را بر عهده گرفت. وی تا ۱۳۴۰ خورشیدی ریاست حوزه را برعهده داشت و توانست اقدامات حائری در تجدید تشکیلات حوزه را پی بگیرد. در این دوره حوزه بار دیگر به عظمت دوره قبل دست پیدا کرد و بروجردی توانست در بعد ملی و بین المللی نیز فعالیت‌های حوزه را سامان بخشد. در حقیقت با ورود بروجردی به حوزه علمیه قم بر رونق آن افزوده شد و شور و نشاط علمی آن دوچندان و بنیه علمی آن تقویت شد. اقدامات بروجردی در طول دوره ریاست خود، حاکی از اهتمام ایشان به حفظ و تقویت این حوزه است. بروجردی با استقرار در قم تدریس پرمایه‌ای را آغاز کرد. از دیگر اقدامات سیاسی و اجتماعی بروجردی به این موارد می‌توان اشاره کرد: پیشنهاد گنجاندن تعلیمات دینی در ضمن دروس مدارس و موافقت دولت با آن؛ پیشنهاد توقف قطارها در ایستگاه برای اقامه نماز مسافران؛ مقابله با نفوذ [[بهایی|بهاییت]] در مراکز دولتی؛ حمایت از مردم [[فلسطین]] و صدور اعلامیه علیه [[رژیم صهیونیستی]]. بروجردی به عنوان عالی‌ترین مقام علمی دینی ایران در آن دوره افرادی را رابط خود با حکومت قرار داده بود و پیام‌ها، اعتراض‌ها و تذکرهای خود را از طریق آنان به [[محمدرضا پهلوی]] یا مقامات دیگر ابلاغ می‌کرد. | در ۱۳۲۳خورشیدی به درخواست علما [[سید حسین بروجردی|آیت‌الله حسین بروجردی (ره)]] به [[قم]] آمد و پس از مدتی ریاست آن را بر عهده گرفت. وی تا ۱۳۴۰ خورشیدی ریاست حوزه را برعهده داشت و توانست اقدامات حائری در تجدید تشکیلات حوزه را پی بگیرد. در این دوره حوزه بار دیگر به عظمت دوره قبل دست پیدا کرد و بروجردی توانست در بعد ملی و بین المللی نیز فعالیت‌های حوزه را سامان بخشد. در حقیقت با ورود بروجردی به حوزه علمیه قم بر رونق آن افزوده شد و شور و نشاط علمی آن دوچندان و بنیه علمی آن تقویت شد. اقدامات بروجردی در طول دوره ریاست خود، حاکی از اهتمام ایشان به حفظ و تقویت این حوزه است. بروجردی با استقرار در قم تدریس پرمایه‌ای را آغاز کرد. از دیگر اقدامات سیاسی و اجتماعی بروجردی به این موارد می‌توان اشاره کرد: پیشنهاد گنجاندن تعلیمات دینی در ضمن دروس مدارس و موافقت دولت با آن؛ پیشنهاد توقف قطارها در ایستگاه برای اقامه نماز مسافران؛ مقابله با نفوذ [[بهایی|بهاییت]] در مراکز دولتی؛ حمایت از مردم [[فلسطین]] و صدور اعلامیه علیه [[رژیم صهیونیستی]]. بروجردی به عنوان عالی‌ترین مقام علمی دینی ایران در آن دوره افرادی را رابط خود با حکومت قرار داده بود و پیام‌ها، اعتراض‌ها و تذکرهای خود را از طریق آنان به [[محمدرضا پهلوی]] یا مقامات دیگر ابلاغ می‌کرد. | ||
همچنین این عالم برجسته در بُعد بین‌المللی نیز فعالیت‌هایی را در حوزه علمیه قم سامان داد از جمله سیدمحمدتقی طالقانی آل‌احمد را برای سرپرستی شیعیان [[مدینه]] و پس از درگذشت او، سیداحمد لواسانی و سپس شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی را اعزام کرد؛ سیدزین‌العابدین کاشانی را به [[کویت]]، سیدمحمدحسن ناشرالاسلام شوشتری را به [[زنگبار]]، شریعت‌زاده اصفهانی را به [[پاکستان]]، مهدی حائری یزدی را به [[آمریکا]] و صدر بلاغی را به عنوان نماینده سیار خود به [[اروپا]] فرستاد. از دیگر اقدامات بین‌المللی بروجردی جلب حمایت و تأیید [[محمد تقی قمی|شیخ‌محمدتقی قمی]] برای تأسیس [[دارالتقریب|دارالتقریب در مصر]] بود. بر اثر همکاری‌های قمی بود که [[محمود شلتوت|شیخ محمود شلتوت]]، شیخ [[دانشگاه الازهر]] در ۱۳۳۷ خورشیدی [[مذهب جعفری]] را در کنار دیگر مذاهب فقهی [[اهل سنت]] به رسمیت پذیرفت<ref>www.tabnak.ir › tags</ref>. | همچنین این عالم برجسته در بُعد بین‌المللی نیز فعالیت‌هایی را در حوزه علمیه قم سامان داد از جمله سیدمحمدتقی طالقانی آل‌احمد را برای سرپرستی شیعیان [[مدینه]] و پس از درگذشت او، سیداحمد لواسانی و سپس شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی را اعزام کرد؛ سیدزین‌العابدین کاشانی را به [[کویت]]، سیدمحمدحسن ناشرالاسلام شوشتری را به [[زنگبار]]، شریعت‌زاده اصفهانی را به [[پاکستان]]، مهدی حائری یزدی را به [[آمریکا]] و صدر بلاغی را به عنوان نماینده سیار خود به [[اروپا]] فرستاد. از دیگر اقدامات بین‌المللی بروجردی جلب حمایت و تأیید [[محمد تقی قمی|شیخ‌محمدتقی قمی]] برای تأسیس [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة|دارالتقریب در مصر]] بود. بر اثر همکاری‌های قمی بود که [[محمود شلتوت|شیخ محمود شلتوت]]، شیخ [[الأزهر|دانشگاه الازهر]] در ۱۳۳۷ خورشیدی [[مذهب شیعه|مذهب جعفری]] را در کنار دیگر مذاهب فقهی [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] به رسمیت پذیرفت<ref>www.tabnak.ir › tags</ref>. | ||
== پس از وفات آیت‌الله بروجردی == | == پس از وفات آیت‌الله بروجردی == | ||
مقطع زمانی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷خورشیدی سیاسی‌ترین دوره فعالیت و حیات حوزه علمیه قم محسوب می‌شود، بدین ترتیب با رحلت آیت‌الله بروجردی بار دیگر وحدت مدیریت و [[مرجع تقلید|مرجعیت]] در حوزه قم از هم گسیخت و مدیریت آن برعهده [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، [[سیدکاظم شریعتمداری]] و [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب‌الدین مرعشی‌نجفی]] و امام(ره) قرار گرفت اما نقطه شروع درگیری حوزه علمیه قم با دولت پس از درگذشت بروجردی، وقتی بود که محمد رضا پهلوی به جای دادن پیام تسلیت به علمای قم، به [[آیت‌اللّه سیدمحسن حکیم]] در [[نجف]] پیام تسلیت فرستاد و این امر در میان علمای داخل ایران این‌گونه تلقی شد که هدف وی بیرون بردن مرجعیت شیعه از [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] است. در این برهه، علمای طراز اول از نظر سیاسی به سه گروه عمده تقسیم می‌شدند: | مقطع زمانی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷خورشیدی سیاسی‌ترین دوره فعالیت و حیات حوزه علمیه قم محسوب می‌شود، بدین ترتیب با رحلت آیت‌الله بروجردی بار دیگر وحدت مدیریت و [[مرجع تقلید|مرجعیت]] در حوزه قم از هم گسیخت و مدیریت آن برعهده [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، [[سیدکاظم شریعتمداری]] و [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب‌الدین مرعشی‌نجفی]] و امام(ره) قرار گرفت اما نقطه شروع درگیری حوزه علمیه قم با دولت پس از درگذشت بروجردی، وقتی بود که محمد رضا پهلوی به جای دادن پیام تسلیت به علمای قم، به [[سید محسن حکیم|آیت‌اللّه سیدمحسن حکیم]] در [[نجف]] پیام تسلیت فرستاد و این امر در میان علمای داخل ایران این‌گونه تلقی شد که هدف وی بیرون بردن مرجعیت شیعه از [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] است. در این برهه، علمای طراز اول از نظر سیاسی به سه گروه عمده تقسیم می‌شدند: | ||
* گروهی که از دخالت در سیاست پرهیز داشتند و آیت‌اللّه سیداحمد خوانساری (از شاگردان حائری که در تهران ساکن شد و مرجعیت یافت) نمونه بارز این طرز فکر و عمل بود. | * گروهی که از دخالت در سیاست پرهیز داشتند و آیت‌اللّه سیداحمد خوانساری (از شاگردان حائری که در تهران ساکن شد و مرجعیت یافت) نمونه بارز این طرز فکر و عمل بود. | ||
* گروه دوم روحانیان میانه‌رو بودند که در عین مخالفت با رژیم پهلوی از مبارزه تند با آن پرهیز می‌کردند و عالمانی چون گلپایگانی، شریعتمداری و مرعشی نجفی این خط مشی را داشتند. | * گروه دوم روحانیان میانه‌رو بودند که در عین مخالفت با رژیم پهلوی از مبارزه تند با آن پرهیز می‌کردند و عالمانی چون گلپایگانی، شریعتمداری و مرعشی نجفی این خط مشی را داشتند. | ||
| خط ۱۶۹: | خط ۱۳۴: | ||
== حوزه قم بعد از تبعید امام خمینی == | == حوزه قم بعد از تبعید امام خمینی == | ||
مبارزه روحانیان حوزه علمیه قم با رژیم را پس از [[تبعید]] | مبارزه روحانیان حوزه علمیه قم با رژیم را پس از [[تبعید]] امام خمینی، دیگر مراجع و خصوصاً یاران و شاگردان وی ادامه دادند و این مبارزه به جز جنبه سیاسی، ابعاد علمی و فرهنگی گسترده‌ای پیدا کرد. در این زمینه به ایجاد مدارس و مؤسسات و انتشار مجله‌هایی با این رویکرد می‌توان اشاره کرد. پس از تبعید امام خمینی زعامت حوزه قم به عهده مراجع سه گانه ـ گلپایگانی، شریعتمداری و نجفی مرعشی ـ افتاد. این مراجع و استادان و طلاب در موارد مقتضی در برابر حوادث روز موضع‌گیری می‌کردند. از زمره وقایع این دوره به این موارد می‌توان اشاره کرد: | ||
تأکید دوازده تن از مدرّسان قم، پس از درگذشت [[سید محسن حکیم|آیت‌الله سید محسن حکیم]] در ۱۳۴۹ش، بر مرجعیت امام خمینی؛ تبعید ۲۵ تن از روحانیان و مدرّسان قم به مدت سه سال از سوی رژیم؛ هجوم کماندوهای رژیم در خرداد ۱۳۵۴ به مراسم بزرگداشت شهدای ۱۳۴۲ در مدرسه فیضیه که به دستگیری و زندانی شدن و تبعید عده‌ای از آنان انجامید. مخالفت حوزه با تغییر تقویم هجری شمسی به تقویم جعلی شاهنشاهی<ref>تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد</ref>. | تأکید دوازده تن از مدرّسان قم، پس از درگذشت [[سید محسن حکیم|آیت‌الله سید محسن حکیم]] در ۱۳۴۹ش، بر مرجعیت امام خمینی؛ تبعید ۲۵ تن از روحانیان و مدرّسان قم به مدت سه سال از سوی رژیم؛ هجوم کماندوهای رژیم در خرداد ۱۳۵۴ به مراسم بزرگداشت شهدای ۱۳۴۲ در مدرسه فیضیه که به دستگیری و زندانی شدن و تبعید عده‌ای از آنان انجامید. مخالفت حوزه با تغییر تقویم هجری شمسی به تقویم جعلی شاهنشاهی<ref>تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد</ref>. | ||
| خط ۱۷۹: | خط ۱۴۴: | ||
* رتبه اول: ادبیات عرب و شرح لمعه؛ | * رتبه اول: ادبیات عرب و شرح لمعه؛ | ||
* رتبه دوم: اصول فقه، مکاسب محرمه و رسائل؛ | * رتبه دوم: اصول فقه، مکاسب محرمه و رسائل؛ | ||
* رتبه سوم: مکاسب (بیع و خیارات) و کفایه. | * رتبه سوم: مکاسب (بیع و خیارات) و کفایه. | ||
| خط ۱۸۸: | خط ۱۵۱: | ||
* سطح اول اتمام شرح لمعه معادل با فوق دیپلم؛ | * سطح اول اتمام شرح لمعه معادل با فوق دیپلم؛ | ||
* سطح دوم (اتمام رسائل و بخشی از مکاسب) معادل با کارشناسی؛ | * سطح دوم (اتمام رسائل و بخشی از مکاسب) معادل با کارشناسی؛ | ||
* سطح سوم (اتمام کفایه و مکاسب و تدوین پایان‌نامه) معادل با کارشناسی ارشد؛ | * سطح سوم (اتمام کفایه و مکاسب و تدوین پایان‌نامه) معادل با کارشناسی ارشد؛ | ||
* سطح چهارم (گذراندن چهار سال درس خارج فقه و اصول به همراه دادن چهار امتحان و نگارش رساله تحقیقی) معادل با دکتری؛ | * سطح چهارم (گذراندن چهار سال درس خارج فقه و اصول به همراه دادن چهار امتحان و نگارش رساله تحقیقی) معادل با دکتری؛ | ||
به کسانی هم که امتحانات رشته‌های تخصصی مثل تبلیغ و اصول فقه و کلام و امثال آنها را با موفقیت بگذرانند و پایان‌نامه‌ای در آن زمینه بنویسند، به حسب رتبه، مدرک سطح سوم یا چهارم اعطا می‌شود. | به کسانی هم که امتحانات رشته‌های تخصصی مثل تبلیغ و اصول فقه و کلام و امثال آنها را با موفقیت بگذرانند و پایان‌نامه‌ای در آن زمینه بنویسند، به حسب رتبه، مدرک سطح سوم یا چهارم اعطا می‌شود. | ||
| خط ۲۱۸: | خط ۱۷۷: | ||
حسین بن شاذویه(قرن چهارم)، از محدّثان قم و از استادان ابوالقاسم جعفربن محمدبن قولویه، صحّاف بود. | حسین بن شاذویه(قرن چهارم)، از محدّثان قم و از استادان ابوالقاسم جعفربن محمدبن قولویه، صحّاف بود. | ||
در تاریخ قم آمده که اشعری‌های قم، خانه‌ها و آبادی‌ها و زمین‌های کشاورزی فراوانی را وقف امامان معصوم(علیه السلام) می‌کردند و همچنین خمس اموال خود را از طریق وکلای ائمه که بسیاری از آنها نیز قمی بوده‌اند، نزد امامان می‌فرستادند. می‌توان احتمال داد که یکی از مصارف این اوقاف، تأمین هزینه طلاب و مراکز علمی بوده است.<ref>تاریخ قم</ref> | در تاریخ قم آمده که اشعری‌های قم، خانه‌ها و آبادی‌ها و زمین‌های کشاورزی فراوانی را وقف امامان معصوم(علیه السلام) می‌کردند و همچنین خمس اموال خود را از طریق وکلای ائمه که بسیاری از آنها نیز قمی بوده‌اند، نزد امامان می‌فرستادند. می‌توان احتمال داد که یکی از مصارف این اوقاف، تأمین هزینه طلاب و مراکز علمی بوده است.<ref>تاریخ قم</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[عبدالکریم حائری یزدی]] | |||
* [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] | |||
* [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب‌الدین مرعشی‌نجفی]] | |||
* [[خمس]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||