پرش به محتوا

جزیرة العرب: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۲ بایت اضافه‌شده ،  ‏۸ نوامبر ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۳: خط ۳۳:


== جلوه‌های طبیعی ==
== جلوه‌های طبیعی ==
'''بیابان‌ها'''


=== بیابان‌ها ===
در شبه جزیره عربستان صحراهای وسیعی وجود دارد، این صحراها بیش از یک سوم شبه جزیره را، به خود اختصاص داده‌اند. صحراهایی غیر قابل سکونت و بدون آب و علف که تنها بعضی از اوقات، در آن باران می‌بارد. هوا در آن بسیار گرم، جز در کناره بعضی از سواحل، خشک است<ref>عربی، حسین علی؛ تاریخ تحقیقی اسلام، قم، مؤ سسه امام خمینی، 1383، چاپ چهارم، ج4، ص 83.</ref>. صحرا‌های نفود و ربع‌الخالی، بزرگ‌ترین صحراهای شبه جزیره را تشکیل می‌دهند.
در شبه جزیره عربستان صحراهای وسیعی وجود دارد، این صحراها بیش از یک سوم شبه جزیره را، به خود اختصاص داده‌اند. صحراهایی غیر قابل سکونت و بدون آب و علف که تنها بعضی از اوقات، در آن باران می‌بارد. هوا در آن بسیار گرم، جز در کناره بعضی از سواحل، خشک است<ref>عربی، حسین علی؛ تاریخ تحقیقی اسلام، قم، مؤ سسه امام خمینی، 1383، چاپ چهارم، ج4، ص 83.</ref>. صحرا‌های نفود و ربع‌الخالی، بزرگ‌ترین صحراهای شبه جزیره را تشکیل می‌دهند.


'''صحرای نفود'''
=== صحرای نفود ===
 
این صحرا در شمال شرقی نجد، واقع شده و مساحتی بالغ بر صد هزار کیلومتر مربع را شامل می‌شود<ref> عصر جاهلی، پیشین، ص27.</ref>. نفود، پوشیده از ریگ‌های سرخ و سفید است که با وزش باد، دائماً از مکانی به مکان دیگر، روانند و تپه‌های بزرگی از آن را بوجود آورده‌اند<ref>المفصل ... ، پیشین، ص152.</ref>. این صحرا از شمال به «وادی سرحان» و از غرب به قسمت جنوبی واحه تیماء و از جنوب به کوه‌های أجأ و سلمی و از شرق به جنوب شهر «حائل» محدود می‌شود<ref>عصر جاهلی، پیشین، ص 28.</ref>؛ بارش در این منطقه کم است. در بهار، این منطقه، به بهشتی از گلهای شقایق و دیگر گلها، تبدیل می‌شود؛ اما این بهشت چند روزه، دیری نمی‌پاید که از شدت گرما و نبود رطوبت، از بین می‌رود<ref> المفصل ... ، پیشین، ص153.</ref>.
این صحرا در شمال شرقی نجد، واقع شده و مساحتی بالغ بر صد هزار کیلومتر مربع را شامل می‌شود<ref> عصر جاهلی، پیشین، ص27.</ref>. نفود، پوشیده از ریگ‌های سرخ و سفید است که با وزش باد، دائماً از مکانی به مکان دیگر، روانند و تپه‌های بزرگی از آن را بوجود آورده‌اند<ref>المفصل ... ، پیشین، ص152.</ref>. این صحرا از شمال به «وادی سرحان» و از غرب به قسمت جنوبی واحه تیماء و از جنوب به کوه‌های أجأ و سلمی و از شرق به جنوب شهر «حائل» محدود می‌شود<ref>عصر جاهلی، پیشین، ص 28.</ref>؛ بارش در این منطقه کم است. در بهار، این منطقه، به بهشتی از گلهای شقایق و دیگر گلها، تبدیل می‌شود؛ اما این بهشت چند روزه، دیری نمی‌پاید که از شدت گرما و نبود رطوبت، از بین می‌رود<ref> المفصل ... ، پیشین، ص153.</ref>.


'''ربع الخالی'''
=== ربع الخالی ===
 
این صحرا که بواسطه خالی بودنش از سکنه، به این نام معروف شده<ref>همان، ص150.</ref> از یمن تا عمان در حاشیه‌های [[خلیج فارس]]، امتداد می‌یابد<ref>عصر جاهلی، پیشین، ص 28.</ref> و از قدیم، قسمتی از آن را «دهناء» و قسمت دیگر را، صحرای «احقاف» می‌نامیده‌اند<ref>تاریخ تحقیقی، پیشین، ص83.</ref>. احقاف، شنزاری است که بین عمان و حضرموت واقع است<ref>معجم البلدان، پیشین، ج1، ص115.</ref>.
این صحرا که بواسطه خالی بودنش از سکنه، به این نام معروف شده<ref>همان، ص150.</ref> از یمن تا عمان در حاشیه‌های [[خلیج فارس]]، امتداد می‌یابد<ref>عصر جاهلی، پیشین، ص 28.</ref> و از قدیم، قسمتی از آن را «دهناء» و قسمت دیگر را، صحرای «احقاف» می‌نامیده‌اند<ref>تاریخ تحقیقی، پیشین، ص83.</ref>. احقاف، شنزاری است که بین عمان و حضرموت واقع است<ref>معجم البلدان، پیشین، ج1، ص115.</ref>.


خط ۴۹: خط ۴۷:
در صحرای دهناء نیز که زمین‌هایی است، غالبا ً پوشیده از رمل سرخ، تپه‌های رملی با ارتفاعات مختلف، مناطق وسیعی از زمین را در برگرفته‌اند که با وزش باد، دائماً جابجا می‌شوند؛ ریزش کم باران و خشکی بی‌حد و حصر آن، مردم ساکن در این منطقه را وادار به کوچ کرده است<ref>همان، ص150.</ref>.
در صحرای دهناء نیز که زمین‌هایی است، غالبا ً پوشیده از رمل سرخ، تپه‌های رملی با ارتفاعات مختلف، مناطق وسیعی از زمین را در برگرفته‌اند که با وزش باد، دائماً جابجا می‌شوند؛ ریزش کم باران و خشکی بی‌حد و حصر آن، مردم ساکن در این منطقه را وادار به کوچ کرده است<ref>همان، ص150.</ref>.


'''کوه‌ها'''
=== کوه‌ها ===
 
از بزرگ‌ترین صفات طبیعی در شبه جزیره عربستان، سلسله جبال «سرات» است<ref>صفة جزیرة العرب، پیشین، ص85 و معجم البلدان، پیشین، ج2، ص137.</ref>. قسمت‌هایی از این رشته کوه در موازات ساحل غربی، از یمن تا شام کشیده شده و به سلسله کوه‌های بلاد شام که مشرف به صحرا هستند، متصل می‌شود<ref>البلدان، پیشین، ص 90.</ref> و به واسطه فاصله انداختن بین نجد و تهامه، به حجاز معروف است<ref>- عصر جاهلی، پیشین، ص 27.</ref>. بزرگ‌ترین قله آن، «دباغ» با ارتفاع 2200 متر است، کوه‌های وثر و شیبان نیز، از دیگر کوه‌های این رشته کوه‌اند که در مکه واقعند<ref>المفصل ... ، پیشین، ص156.</ref>؛ قسمت دیگر از رشته کوه سرات، در موازات سواحل جنوب، به شرق شبه جزیره، در عمان رفته و ارتفاعات بلندی را در آنجا تشکیل می‌دهد<ref> البلدان، پیشین، ص 90 و معجم البلدا ن، پیشین، ج 3، ص205.</ref>؛ دو قله معروف آن یکی در صنعاست، با ارتفاع 3200 مترو دیگری جبل اخضر است، در عمان به ارتفاع 3050 متر<ref>عصر جاهلی، پیشین، ص27.</ref>. این کوه‌ها، مانع عبور رطوبت شده و موجبات نزول بارش، بخصوص در قسمت‌های شرقی سلسله جبال سرات و یمن را فراهم می‌آ ورند<ref>المفصل ... ، پیشین، ص 157.</ref>.
از بزرگ‌ترین صفات طبیعی در شبه جزیره عربستان، سلسله جبال «سرات» است<ref>صفة جزیرة العرب، پیشین، ص85 و معجم البلدان، پیشین، ج2، ص137.</ref>. قسمت‌هایی از این رشته کوه در موازات ساحل غربی، از یمن تا شام کشیده شده و به سلسله کوه‌های بلاد شام که مشرف به صحرا هستند، متصل می‌شود<ref>البلدان، پیشین، ص 90.</ref> و به واسطه فاصله انداختن بین نجد و تهامه، به حجاز معروف است<ref>- عصر جاهلی، پیشین، ص 27.</ref>. بزرگ‌ترین قله آن، «دباغ» با ارتفاع 2200 متر است، کوه‌های وثر و شیبان نیز، از دیگر کوه‌های این رشته کوه‌اند که در مکه واقعند<ref>المفصل ... ، پیشین، ص156.</ref>؛ قسمت دیگر از رشته کوه سرات، در موازات سواحل جنوب، به شرق شبه جزیره، در عمان رفته و ارتفاعات بلندی را در آنجا تشکیل می‌دهد<ref> البلدان، پیشین، ص 90 و معجم البلدا ن، پیشین، ج 3، ص205.</ref>؛ دو قله معروف آن یکی در صنعاست، با ارتفاع 3200 مترو دیگری جبل اخضر است، در عمان به ارتفاع 3050 متر<ref>عصر جاهلی، پیشین، ص27.</ref>. این کوه‌ها، مانع عبور رطوبت شده و موجبات نزول بارش، بخصوص در قسمت‌های شرقی سلسله جبال سرات و یمن را فراهم می‌آ ورند<ref>المفصل ... ، پیشین، ص 157.</ref>.


شعرای مشهور جاهلی نیز در اشعارشان از بسیاری از این کوه‌ها نام برده‌اند، کوه‌هایی مثل ابان، تعار، رضوی، عارض، عسیب، مجمیر و ... <ref>صفة جزیرة العرب، پیشین، ص239.</ref>.
شعرای مشهور جاهلی نیز در اشعارشان از بسیاری از این کوه‌ها نام برده‌اند، کوه‌هایی مثل ابان، تعار، رضوی، عارض، عسیب، مجمیر و ... <ref>صفة جزیرة العرب، پیشین، ص239.</ref>.


'''رودها'''
=== رودها ===
 
در جزیره‌العرب رودهای بزرگ به معنای معروف، وجود ندارد؛ بلکه نهرهای کوچکی وجود دارند که با بارش تشکیل می‌شوند<ref>المفصل .... ، پیشین، ص 157.</ref>.
در جزیره‌العرب رودهای بزرگ به معنای معروف، وجود ندارد؛ بلکه نهرهای کوچکی وجود دارند که با بارش تشکیل می‌شوند<ref>المفصل .... ، پیشین، ص 157.</ref>.


شعاب: شعب به کسر شین، در لغت به معنای راه میان دو کوه، یا شکاف و شیار میان دو کوه یا آبراهه‌ای است، درروی زمین که از دو طرف لبه‌هایی مشرف برآن دارد(دره تنگ)<ref>ابن منظور؛ لسان العرب، بیروت، ذار الصادر، 1414،چاپ سوم، ج1، ص449.</ref>. بواسطه وجود مناطق بلند، در غرب و جنوب شبه جزیرة العرب، شعاب متعددی در این مناطق وجود دارد که به تعدادی ار آنها اشاره می‌شود:
شعاب: شعب به کسر شین، در لغت به معنای راه میان دو کوه، یا شکاف و شیار میان دو کوه یا آبراهه‌ای است، درروی زمین که از دو طرف لبه‌هایی مشرف برآن دارد(دره تنگ)<ref>ابن منظور؛ لسان العرب، بیروت، ذار الصادر، 1414،چاپ سوم، ج1، ص449.</ref>. بواسطه وجود مناطق بلند، در غرب و جنوب شبه جزیرة العرب، شعاب متعددی در این مناطق وجود دارد که به تعدادی ار آنها اشاره می‌شود:


'''شعب آل‌خنس'''
=== شعب آل‌خنس ===
 
در [[مکه]] واقع است، اخنس بن شریق ثقفی بواسطه این تنگه مانع عبور بنی زهره، برای جنگ با [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه)]] در [[جنگ بدر]] شد<ref> عسقلانی، ابن حجر؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415، چاپ اول، ج1، ص192.</ref>. پیامبر(ص) نیز در روز فتح مکه از همین دره وارد مکه شدند.
در [[مکه]] واقع است، اخنس بن شریق ثقفی بواسطه این تنگه مانع عبور بنی زهره، برای جنگ با [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه)]] در [[جنگ بدر]] شد<ref> عسقلانی، ابن حجر؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415، چاپ اول، ج1، ص192.</ref>. پیامبر(ص) نیز در روز فتح مکه از همین دره وارد مکه شدند.


'''شعب آل قنفذ'''
=== شعب آل قنفذ ===
 
دره‌ای است، در سمت راست منا و محل سکونت حاندان [[قنفذ بن زهیر]]؛ امروزه به آن دره که در دامنه غربی کوه معابده و در میان این کوه و صفی السباب واقع است، الشعبه و شعبة‌الحرث می‌گویند؛ زیرا بزرگان بنی‌حرت در آنجا ساکن شدند<ref>شراب، محمد محمد حسن؛ المعالم الأثیره فی السنة و السیره، دمشق – بیروت، دار العلم – الدار الشامیه، 1411، چاپ اول، ص150.</ref>.
دره‌ای است، در سمت راست منا و محل سکونت حاندان [[قنفذ بن زهیر]]؛ امروزه به آن دره که در دامنه غربی کوه معابده و در میان این کوه و صفی السباب واقع است، الشعبه و شعبة‌الحرث می‌گویند؛ زیرا بزرگان بنی‌حرت در آنجا ساکن شدند<ref>شراب، محمد محمد حسن؛ المعالم الأثیره فی السنة و السیره، دمشق – بیروت، دار العلم – الدار الشامیه، 1411، چاپ اول، ص150.</ref>.


خط ۷۶: خط ۷۰:


== طبیعی ==
== طبیعی ==
'''زمین‌های کشاورزی'''


=== زمین‌های کشاورزی ===
بیشتر زمین‌ها در جزیرة‌‌العرب از صحرا و دشت، تشکیل شده که اگر آب وجود داشته باشد، قابل کشت و زراعتند<ref>همان، ص156.</ref>. در سواحل دریای سرخ از عدن تا عقبه، ما بین کوه و دریا، غالباً دشت‌های ساحلی وجود دارد که به آنها، تهائم یا غور یا سافله گفته می‌شود. ضمن اینکه، دشت‌هایی نیز در وسط کوه، ها، قرار دارند که در آن علف و نباتات صحرایی، می‌روید<ref>معجم البلدان، پیشین، ج2، ص424.</ref>. ذکر بعضی از این زمین‌ها که به «دارات» معروفند، در اشعار جاهلی آمده است، مثل «دارةجُلجُل» در اشعار امرء‌القیس<ref> همان، ص426.</ref> و «دارة الآرام»، که پربود از شقایق<ref>همان، ص425.</ref>. در مناطق غربی جزیرة‌العرب، زمین‌های سنگلاخی وجود دارد که به«حره» موسومند. تعداد این زمین‌ها، در بلاد عرب زیاد است و تا بلاد شام در منطقه حوران، امتداد دارند<ref>المفصل، پیشین، ص147.</ref>. بعضی از این مناطق که از سنگ‌های آتشفشانی، تشکیل شده‌اند، به کثرت درختان میوه و سبزی‌هایشان معروف شده‌اند، بخصوص در حجاز که [[خیبر]] از جمله آنهاست<ref>همان، ص149.</ref> و نیز شهر کوچک طائف که با آب فراوانش، عمده میوه‌های مکه را، تامین می‌کرد و میوهای انار و انگور و دیگر میوه‌هایش، طعمی دل چسب و گوارا داشته و دارد؛ بعلاوه، شهر [[یثرب]] و حومه آن، به همراه مناطق عقیق این شهر، پوشیده از باغها و نخلستانها بود<ref> مسالک و ممالک، پیشین، ص19.</ref>.
بیشتر زمین‌ها در جزیرة‌‌العرب از صحرا و دشت، تشکیل شده که اگر آب وجود داشته باشد، قابل کشت و زراعتند<ref>همان، ص156.</ref>. در سواحل دریای سرخ از عدن تا عقبه، ما بین کوه و دریا، غالباً دشت‌های ساحلی وجود دارد که به آنها، تهائم یا غور یا سافله گفته می‌شود. ضمن اینکه، دشت‌هایی نیز در وسط کوه، ها، قرار دارند که در آن علف و نباتات صحرایی، می‌روید<ref>معجم البلدان، پیشین، ج2، ص424.</ref>. ذکر بعضی از این زمین‌ها که به «دارات» معروفند، در اشعار جاهلی آمده است، مثل «دارةجُلجُل» در اشعار امرء‌القیس<ref> همان، ص426.</ref> و «دارة الآرام»، که پربود از شقایق<ref>همان، ص425.</ref>. در مناطق غربی جزیرة‌العرب، زمین‌های سنگلاخی وجود دارد که به«حره» موسومند. تعداد این زمین‌ها، در بلاد عرب زیاد است و تا بلاد شام در منطقه حوران، امتداد دارند<ref>المفصل، پیشین، ص147.</ref>. بعضی از این مناطق که از سنگ‌های آتشفشانی، تشکیل شده‌اند، به کثرت درختان میوه و سبزی‌هایشان معروف شده‌اند، بخصوص در حجاز که [[خیبر]] از جمله آنهاست<ref>همان، ص149.</ref> و نیز شهر کوچک طائف که با آب فراوانش، عمده میوه‌های مکه را، تامین می‌کرد و میوهای انار و انگور و دیگر میوه‌هایش، طعمی دل چسب و گوارا داشته و دارد؛ بعلاوه، شهر [[یثرب]] و حومه آن، به همراه مناطق عقیق این شهر، پوشیده از باغها و نخلستانها بود<ref> مسالک و ممالک، پیشین، ص19.</ref>.


در شرق عربستان نیز سرزمین‌های بسیاری وجود دارد که بواسطه دارا بودن از آب‌های فراوان، بیشترین مردم را در قبل و بعد اسلام با توجه به مساحت‌شان، دارا بوده‌اند؛ مناطقی مثل بحرین، که آب در عمق زیادی از سطح زمین، قرار ندارد<ref>المفصل ... ، پیشین، ص 192.</ref>.
در شرق عربستان نیز سرزمین‌های بسیاری وجود دارد که بواسطه دارا بودن از آب‌های فراوان، بیشترین مردم را در قبل و بعد اسلام با توجه به مساحت‌شان، دارا بوده‌اند؛ مناطقی مثل بحرین، که آب در عمق زیادی از سطح زمین، قرار ندارد<ref>المفصل ... ، پیشین، ص 192.</ref>.


'''معادن'''
=== معادن ===
 
علاوه بر میادین بزرگ نفت و گاز، معادن دیگری نیز در جزیرة‌العرب وجود دارد؛ از جمله این معادن طلاست که از معادن «بیش» استخراج می‌شد. از بعضی کتب یونانیون، چنین برآمده که در مواضعی از این شبه جزیره طلای خالص، یافت می‌شده است<ref>همان، ص192.</ref>. معادن طلا و نقره روستای أحسن، در بین یمامه و حمی ضریه، نیز از دیگر معادن شبه جزیره عربستان به شمار می‌آمد<ref>معجم البلدان، پیشین، ج1، ص112.</ref>.
علاوه بر میادین بزرگ نفت و گاز، معادن دیگری نیز در جزیرة‌العرب وجود دارد؛ از جمله این معادن طلاست که از معادن «بیش» استخراج می‌شد. از بعضی کتب یونانیون، چنین برآمده که در مواضعی از این شبه جزیره طلای خالص، یافت می‌شده است<ref>همان، ص192.</ref>. معادن طلا و نقره روستای أحسن، در بین یمامه و حمی ضریه، نیز از دیگر معادن شبه جزیره عربستان به شمار می‌آمد<ref>معجم البلدان، پیشین، ج1، ص112.</ref>.
در گذشته، یثرب از معادن بزرگ سنگ فسان، برخوردار بوده که در آن زمان، شهرتی جهانی داشته است<ref>مجهول؛ حدود العالم من المشرق الی المغرب، ترجمه میر حسین شاه، تصحیح مریم میر احمدی و غلامرضا ورهرام، تهران، دانشگاه تهران، 1372، چاپ اول، ص 449.</ref>. همچنین مروارید حاصله از دریای عمان و خلیج فارس نیز، شهرتی عالمگیر داشت<ref>همان، ص 438 و مسالک و ممالک، پیشین، ص 25.</ref>.
در گذشته، یثرب از معادن بزرگ سنگ فسان، برخوردار بوده که در آن زمان، شهرتی جهانی داشته است<ref>مجهول؛ حدود العالم من المشرق الی المغرب، ترجمه میر حسین شاه، تصحیح مریم میر احمدی و غلامرضا ورهرام، تهران، دانشگاه تهران، 1372، چاپ اول، ص 449.</ref>. همچنین مروارید حاصله از دریای عمان و خلیج فارس نیز، شهرتی عالمگیر داشت<ref>همان، ص 438 و مسالک و ممالک، پیشین، ص 25.</ref>.
در جزیرة‌العرب، چشمه سارهای آب گرم، وجود دارد. منطقه عسیر در حجاز و نیز یمن و حضرموت و عمان و احساء و ....از جمله مناطقی هستند که در آن آب گوگرد‌دار، استخراج می‌شود<ref>المفصل ... ، پیشین، ص 149.</ref>.
در جزیرة‌العرب، چشمه سارهای آب گرم، وجود دارد. منطقه عسیر در حجاز و نیز یمن و حضرموت و عمان و احساء و ....از جمله مناطقی هستند که در آن آب گوگرد‌دار، استخراج می‌شود<ref>المفصل ... ، پیشین، ص 149.</ref>.


'''پوشش گیاهی'''
=== پوشش گیاهی ===
 
به جهت آب و هوای گرم و خشک این منطقه، بدیهی است که نباید پوشش گیاهی بسیار متنوعی را، در منطقه عربستان شاهد باشیم؛ به جز بوته‌های خار و درختچه‌های بیابانی که غالب پوشش گیاهی منطقه را تشکیل می‌دهد، وجود درختان گوناگون میوه و درختان سدر و کندر<ref>همان، ص209 و مسالک و ممالک، پیشین، ص25.</ref> و دیگر پوشش‌های گیاهی در مناطقی که از نعمت آب بیشتری، برخوردارند، چهره‌ای دیگر از این منطقه بیابانی را به نمایش می‌گذارد.
به جهت آب و هوای گرم و خشک این منطقه، بدیهی است که نباید پوشش گیاهی بسیار متنوعی را، در منطقه عربستان شاهد باشیم؛ به جز بوته‌های خار و درختچه‌های بیابانی که غالب پوشش گیاهی منطقه را تشکیل می‌دهد، وجود درختان گوناگون میوه و درختان سدر و کندر<ref>همان، ص209 و مسالک و ممالک، پیشین، ص25.</ref> و دیگر پوشش‌های گیاهی در مناطقی که از نعمت آب بیشتری، برخوردارند، چهره‌ای دیگر از این منطقه بیابانی را به نمایش می‌گذارد.


confirmed، مدیران
۳۷٬۱۸۲

ویرایش