۸۷٬۹۸۰
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۳: | خط ۳: | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
!عنوان مقاله!! data-type="authorName" | آموزه های اخلاقی در قرآن کریم | !عنوان مقاله!! data-type="authorName" |آموزه های اخلاقی در قرآن کریم | ||
|- | |- | ||
|زبان مقاله | |زبان مقاله | ||
خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
'''آموزه های اخلاقی در قرآن کریم''' عنوان مقاله ای است به زبان فارسی <ref>نویسنده مقاله در قالب ویکی: رحیم ابوالحسینی</ref> که در آن به مساله آموزه ها و مسائل اخلاقی در [[قرآن کریم]] پرداخته است. | '''آموزه های اخلاقی در قرآن کریم''' عنوان مقاله ای است به زبان فارسی <ref>نویسنده مقاله در قالب ویکی: رحیم ابوالحسینی</ref> که در آن به مساله آموزه ها و مسائل اخلاقی در [[قرآن کریم]] پرداخته است. | ||
=چکیده= | =چکیده= | ||
مفهوم اخلاق در «علم اخلاق» به طور | مفهوم اخلاق در «علم اخلاق» به طور كلی به دو قسم تقسیم میشود: | ||
1- اخلاق | 1- اخلاق فلسفی | ||
2- اخلاق | 2- اخلاق دینی | ||
در اخلاق | در اخلاق فلسفی مباحثی نظیر: خیر و شر اخلاقی، حسن و قبح عقلی، طبّ روحانی(بحث از ماهیت لذت و ألم و مانند آن)، حكمت عملی(بحث از اموری كه در اختیار ماست)، سیاست مدن، تدبیر منزل، فضیلت عقل، نفوس سهگانه افلاطونی، سعادت و شقاوت، و مانند اینها مطرح میشود. | ||
اما نظام | اما نظام اخلاقی در قرآن كریم، نظامی دینی است و پایه دستورهای آن، رابطه انسان با خداوند است. | ||
=مقدمه= | =مقدمه= | ||
«علم اخلاق» | «علم اخلاق» یكی از شاخههای علوم انسانی است و با «فلسفه اخلاق» فرق دارد. در فلسفه اخلاق سخن از تحلیل مفاهیم اخلاقی و مبادی اولیه علم اخلاق است؛ در حالی كه در علم اخلاق موارد و مصادیق این مفاهیم و احكام آنها مورد توجه قرار میگیرد. به تعبیر دیگر در فلسفه اخلاق، از مفاهیم و احكام لابشرطی بحث می شود مانند نسبیت یا اصالت گزارههای اخلاقی، ولی در علم اخلاق از مصادیق و قضایای درجه اول اخلاقی بحث میشود. آنچه در اینجا مورد بحث قرار میگیرد «علم اخلاق» است نه فلسفه اخلاق. | ||
=نظام | =نظام اخلاقی در قرآن= | ||
انسان | انسان هدایت نخستین را از خداوند دریافت داشته است. دستورهای گفتاری و کرداری پیشوایان دینی به ویژه رسول گرامی اسلام(ص) نمونه کاملی از نظام اخلاقی در قرآن به شمار میآیند. | ||
إنک لعلی خلق عظیم <ref>(قلم / 4)</ref> | إنک لعلی خلق عظیم <ref>(قلم / 4)</ref> | ||
انسان | انسان این توانایی را دارد كه با سپاس بر هدایت الهی راه راستی را پیش گیرد، یا در راه زشتكاری گام گذارد. | ||
إنا | إنا هدیناه السبیل إما شاكرا وإما كفورا <ref>[ انسان/ 3 ]</ref> | ||
فألهمها فجورها وتقواها <ref>[ شمس / 8 ]</ref> * قد أفلح من زكاها [ شمس 9 ] * وقد خاب من دساها <ref>[ شمس / 10 ]</ref> | فألهمها فجورها وتقواها <ref>[ شمس / 8 ]</ref> * قد أفلح من زكاها [ شمس 9 ] * وقد خاب من دساها <ref>[ شمس / 10 ]</ref> | ||
قرآن | قرآن كریم بارها اطاعت از رسول خدا را در كنار اطاعت از خداوند قرار داده: | ||
قل | قل أطیعوا الله والرسول فإن تولوا فإن الله لا یحب الكافرین <ref>[ آل عمران / 32 ]</ref> | ||
و در | و در آیهای به صراحت چنین آمده است كه آنچه را رسول آورده، برگیرید و آنچه را از آن نهی كرده، واگذارید: | ||
ما آتاكم الرسول فخذوه وما نهاكم عنه فانتهوا واتقوا الله إن الله | ما آتاكم الرسول فخذوه وما نهاكم عنه فانتهوا واتقوا الله إن الله شدید العقاب <ref>[ حشر / 7 ]</ref> | ||
قرآن، رسول اكرم(ص) را | قرآن، رسول اكرم(ص) را برای مؤمنان اسوهای نیك معرفی كرده است: | ||
لقد كان لكم | لقد كان لكم فی رسول الله أسوة حسنة لمن كان یرجوا الله والیوم الآخر وذكر الله كثیرا <ref>[ احزاب / 21 ]</ref> | ||
و | و بدین ترتیب نه تنها دستورهای گفتاری، بلكه كردار پیامبر(ص) نیز برای مسلمانان نمونهای اخلاقی معرفی شده است. | ||
=انسان، مخاطب | =انسان، مخاطب دستورهای اخلاقی قرآن= | ||
آیاتی در قرآن وجود دارند كه انسان را آفریدهای برتر معرفی میكنند: | |||
ثم أنشأناه خلقا آخر فتبارك الله أحسن | ثم أنشأناه خلقا آخر فتبارك الله أحسن الخالقین <ref>[ مؤمنون / 14 ]</ref> | ||
لقد خلقنا الانسان | لقد خلقنا الانسان فی أحسن تقویم <ref>[ تين / 4 ]</ref> | ||
در داستان | در داستان آفرینش آدم نیز، انسان به عنوان خلیفه خداوند بر زمین به فرشتگان نمایانده شده است: | ||
وإذ قال ربك للملائكة | وإذ قال ربك للملائكة إنی جاعل فی الارض خلیفة قالوا أتجعل فیها من یفسد فیها ویسفك الدماء ونحن نسبح بحمدك ونقدس لك قال إنی أعلم ما لا تعلمون <ref>[ بقرة / 30 ]</ref> | ||
با | با این همه، در قرآن كریم انسان بارها به سبب اخلاق ناپسند سرزنش شده، و صفاتی چون ستمكاری، ناسپاسی، شتابزدگی و نادانی به طور عام به انسان نسبت داده شده است: | ||
وإن تعدوا نعمة الله لا تحصوها إن الانسان لظلوم كفار <ref>[ ابراهيم / 34 ]</ref> | وإن تعدوا نعمة الله لا تحصوها إن الانسان لظلوم كفار <ref>[ ابراهيم / 34 ]</ref> | ||
ویدع الانسان بالشر دعاءه بالخیر وكان الانسان عجولا <ref>[ إسراء / 11 ]</ref> | |||
إنا عرضنا الامانة على السماوات والارض والجبال | إنا عرضنا الامانة على السماوات والارض والجبال فأبین أن یحملنها واشفقن منها وحملها الانسان إنه كان ظلوما جهولا <ref>[ احزاب / 72 ]</ref> | ||
در مقام | در مقام تحلیل این آیات، میتوان گفت كه انسان از دیدگاه قرآن، موجودی است كه همواره آمادگی انحراف از جاده صواب و رویكردن به كردار ناپسند را داراست و نیرویی پرتوان باید تا او را از این انحراف باز دارد: | ||
وما أبرئ | وما أبرئ نفسی إن النفس لامارة بالسوء إلا ما رحم ربی إن ربی غفور رحیم <ref>[ يوسف / 53 ]</ref> | ||
در فرهنگ | در فرهنگ قرآنی دو نیروی نفس و شیطان، یكی از درون و دیگری از برون انسان را به زشتكاری فرامیخوانند و انسان موظف به خودداری از پیروی از آن دو است. | ||
=نفس و تأثیر آن در اخلاق انسانها= | =نفس و تأثیر آن در اخلاق انسانها= | ||
نفس | نفس انسانی در فرهنگ قرآن، طبیعتی است با گرایشهای متقابل كه گاه در جایگاه وعظ مینشیند و انسان را به سبب بدكاری به سرزنش میگیرد(نفس لوّامه): | ||
ولا أقسم بالنفس اللوامة <ref>[ قيامة / 2 ]</ref> | ولا أقسم بالنفس اللوامة <ref>[ قيامة / 2 ]</ref> | ||
اما در غالب | اما در غالب آیات قرآنی، بیشتر بر نقش نفس به عنوان دوركننده انسان از نیككرداری و فرمان دهنده به زشتكاری تأكید شده است(نفس أمّاره): | ||
وما أبرئ | وما أبرئ نفسی إن النفس لامارة بالسوء إلا ما رحم ربی إن ربی غفور رحیم <ref>[ يوسف / 53 ]</ref> | ||
در قرآن واژه نفس(به | در قرآن واژه نفس(به معنای هوای نفس) چهار بار آمده است. نفس امّاره دوبار: إن النفس لامارة بالسوء <ref>[يوسف / 53]</ref> ؛ وأما من خاف مقام ربه ونهى النفس عن الهوى <ref>[ نازعات / 40 ]</ref> ؛ نفس لوّامه یك بار: ولا أقسم بالنفس اللوامة <ref>[ قيامة / 2 ]</ref> ؛ نفس مطمئنه یك بار: یا أیتها النفس المطمئنة <ref>[ فجر / 27 ]</ref> | ||
از نظر قرآن، | از نظر قرآن، پیروی از هوای نفس جز گمراهی و زشتكاری به بار نمیآورد: | ||
إن | إن هی إلا أسماء سمیتموها أنتم وآباءكم ما أنزل الله بها من سلطان إن یتبعون إلا الظن وما تهوى الانفس ولقد جاءهم من ربهم الهدى <ref>[ نجم / 23 ]</ref> | ||
و از | و از همین روست كه انسان خداترس، موظف بر آن است كه نفس خود را از هوا بركنار دارد: | ||
وأما من خاف مقام ربه ونهى النفس عن الهوى <ref>[ نازعات / 40 ]</ref> * فإن الجنة | وأما من خاف مقام ربه ونهى النفس عن الهوى <ref>[ نازعات / 40 ]</ref> * فإن الجنة هی المأوى <ref>[ نازعات / 41 ]</ref> | ||
جامعترین گفتار در باره نفس در سوره شمس دیده میشود كه بر پایه آن، خداوند هم فجور و هم تقوا را به انسان الهام كرده و این انسان است كه خود با تزكیه نفس به رستگاری میرسد و با پیروی از هوای نفس راه زیانكاری میپیماید: | |||
ونفس وما سواها <ref>[ شمس / 7 ]</ref> * فألهمها فجورها وتقواها <ref>[ شمس / 8 ]</ref> * قد أفلح من زكاها <ref>[ شمس / 9 ]</ref> * وقد خاب من دساها <ref>[ شمس / 10 ]</ref> | ونفس وما سواها <ref>[ شمس / 7 ]</ref> * فألهمها فجورها وتقواها <ref>[ شمس / 8 ]</ref> * قد أفلح من زكاها <ref>[ شمس / 9 ]</ref> * وقد خاب من دساها <ref>[ شمس / 10 ]</ref> | ||
= | =شیطان و تأثیر آن در اخلاق انسانها= | ||
كلمه | كلمه شیطان به صورت مفرد در قرآن، هفتاد مرتبه و به صورت جمع، هیجده مرتبه آمده است. | ||
شیطان در قرآن كریم به عنوان دشمن ناپیدای انسان معرفی شده است: | |||
إن | إن الشیطان للانسان عدو مبین <ref>[ يوسف / 5 ]</ref> | ||
وقل | وقل لعبادی یقولوا التی هی أحسن إن الشیطان ینزغ بینهم إن الشیطان كان للانسان عدوا مبینا <ref>[ إسراء / 53 ]</ref> | ||
شیطان همواره به دنبال آن است كه انسان را خوار سازد: | |||
وكان | وكان الشیطان للانسان خذولا <ref>[ الفرقان / 29 ]</ref> | ||
و در آغاز | و در آغاز آفرینش نیز همو بود كه با وسوسه و فریب، آدم و حوا را از بهشت راند: | ||
ولا تقربا هذه الشجرة فتكونا من | ولا تقربا هذه الشجرة فتكونا من الظالمین <ref>[ بقرة / 35 ]</ref> * فأزلهما الشیطان عنها فأخرجهما مما كانا فیه وقلنا اهبطوا بعضكم لبعض عدو ولكم فی الارض مستقر ومتاع إلى حین <ref>[ بقرة / 36 ]</ref> | ||
در قرآن | در قرآن شیطان به عنوان نماد رذایل اخلاقی شناخته شده است كه انسان را به سوی ارتكاب اعمال ناشایست فرا میخواند: | ||
الشیطان یعدكم الفقر ویأمركم بالفحشاء والله یعدكم مغفرة منه وفضلا والله واسع علیم <ref>[ بقرة/ 268 ]</ref> | |||
إنما | إنما یرید الشیطان أن یوقع بینكم العداوة والبغضاء فی الخمر والمیسر ویصدكم عن ذكر الله وعن الصلاة فهل أنتم منتهون <ref>[ مائدة / 91 ]</ref> | ||
و در | و در آیاتی پرشمار انسان از پیروی او به شدت نهی شده است: | ||
ولا تتبعوا خطوات | ولا تتبعوا خطوات الشیطان إنه لكم عدو مبین <ref>[ بقرة / 168 ]</ref> * إنما یأمركم بالسوء والفحشاء وأن تقولوا على الله ما لا تعلمون <ref>[ بقرة / 169 ]</ref> | ||
یا أیها الذین آمنوا ادخلوا فی السلم كافة ولا تتبعوا خطوات الشیطان إنه لكم عدو مبین <ref>[ بقرة/ 208 ]</ref> | |||
الشیطان یعدكم الفقر ویأمركم بالفحشاء والله یعدكم مغفرة منه وفضلا والله واسع علیم <ref>[ بقرة / 268 ]</ref> | |||
إنما ذلكم | إنما ذلكم الشیطان یخوف أولیاءه فلا تخافوهم وخافون إن كنتم مؤمنین <ref>[ آل عمران / 175 ]</ref> | ||
ومن | ومن یكن الشیطان له قرینا فساء قرینا <ref>[ نساء / 38 ]</ref> | ||
الذین آمنوا یقاتلون فی سبیل الله والذین كفروا یقاتلون فی سبیل الطاغوت فقاتلوا أولیاء الشیطان إن كید الشیطان كان ضعیفا <ref>[ نساء / 76 ]</ref> | |||
ومن | ومن یتخذ الشیطان ولیا من دون الله فقد خسر خسرانا مبینا <ref>[ نساء / 119 ]</ref> * یعدهم ویمنیهم وما یعدهم الشیطان إلا غرورا <ref>[ نساء / 120 ]</ref> | ||
فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا ولكن قست قلوبهم | فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا ولكن قست قلوبهم وزین لهم الشیطان ما كانوا یعملون <ref>[ انعام / 43 ]</ref> | ||
شیطان در فرهنگ قرآنی، همانند هر موجود دیگر تحت سیطره خداوند است و جز عاملی برای آزمودن انسان نیست؛او در گمراه ساختن انسانها توان چندانی نداردو به تعبیر قرآن، دارای «كیدی ضعیف» است: | |||
إن | إن كید الشیطان كان ضعیفا <ref>[ نساء / 76 ]</ref> | ||
از | از ویزگیهای شیطان، یكی نیك جلوه دادن رذایل است: | ||
وزین لهم الشیطان ما كانوا یعملون <ref>[ انعام / 43 ]</ref> | |||
و | و دیگر بردن ذكر خداوند از یاد انسان است: | ||
وإذا | وإذا رأیت الذین یخوضون فی آیاتنا فأعرض عنهم حتى یخوضوا فی حدیث غیره وإما ینسینك الشیطان فلا تقعد بعد الذكرى مع القوم الظالمین <ref>[ انعام / 68 ]</ref> | ||
آنچه نجات دهنده انسانها از | آنچه نجات دهنده انسانها از وسوسههای نفس و شیطان است رحمت خداوندی است: | ||
وما أبرئ | وما أبرئ نفسی إن النفس لامارة بالسوء إلا ما رحم ربی إن ربی غفور رحیم <ref>[ يوسف / 53 ]</ref> | ||
ولولا فضل الله | ولولا فضل الله علیكم ورحمته لاتبعتم الشیطان إلا قلیلا <ref>[ نساء / 83 ]</ref> | ||
=پانویس= | =پانویس= | ||
{{پانویس|3}} | {{پانویس|3}} | ||
[[رده: مقاله]] | [[رده: مقاله]] |