۸۷٬۷۸۵
ویرایش
التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
}} | }} | ||
کتاب '''التبیان الجامع لعلوم القرآن یا التبیان فی تفسیرالقرآن''' تفسیری از [[قرآن]] نوشتۀ [[شیخ طوسی]] به [[زبان عربی]] و در ۱۰ مجلد که در قرن پنجم هجری قمری تدوین گردیده و این تفسیر نخستین تفسیر جامع شیعی است که شامل تمام مباحث و [[علوم قرآنی]] می‌باشد. این تفسیر یکی از اصیل‌ترین و جامع‌ترین تفاسیر به‌شمار می‌آید، که منبع و مآخذ اصلی بسیاری از تفاسیر [[شیعه]] که به صورت مکرر چاپ شده است<ref>این کتاب به صورت مکرر چاپ شده است از جمله: چاپ سنگی در دو جلد به اهتمام میرزا علی آقا شیرازی و سید عبدالرسول روغنی زاده اصفهانی در سال ۱۳۶۵ ق. و همچنین چاپ حروفی آن در ده جلد با تحقیق و تصحیح احمد شوقی و احمد حبیب قصیر و با مقدمه [[آقا بزرگ تهرانی]] در سال ۱۴۰۹ ق.</ref>. | کتاب '''التبیان الجامع لعلوم القرآن یا التبیان فی تفسیرالقرآن''' تفسیری از [[قرآن]] نوشتۀ [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] به [[زبان عربی]] و در ۱۰ مجلد که در قرن پنجم هجری قمری تدوین گردیده و این تفسیر نخستین تفسیر جامع شیعی است که شامل تمام مباحث و [[علوم قرآنی]] می‌باشد. این تفسیر یکی از اصیل‌ترین و جامع‌ترین تفاسیر به‌شمار می‌آید، که منبع و مآخذ اصلی بسیاری از تفاسیر [[شیعه]] که به صورت مکرر چاپ شده است<ref>این کتاب به صورت مکرر چاپ شده است از جمله: چاپ سنگی در دو جلد به اهتمام میرزا علی آقا شیرازی و سید عبدالرسول روغنی زاده اصفهانی در سال ۱۳۶۵ ق. و همچنین چاپ حروفی آن در ده جلد با تحقیق و تصحیح احمد شوقی و احمد حبیب قصیر و با مقدمه [[آقا بزرگ تهرانی]] در سال ۱۴۰۹ ق.</ref>. | ||
== معرفی کتاب == | == معرفی کتاب == | ||
التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در [[تفسیر قرآن]] اثر [[شیخ طوسی]] که آن را اولین تفسیر کامل [[شیعی]] دانسته‌اند. این کتب حاوی تفسیر همه [[آیات]] | التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در [[تفسیر|تفسیر قرآن]] اثر [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] است که آن را اولین تفسیر کامل [[مذهب شیعه|شیعی]] دانسته‌اند. این کتب حاوی تفسیر همه [[آیه|آیات]] قرآن است و علاوه بر آن، از روش‌های متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری به‌شمار می‌آید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفته‌اند. شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات [[ائمه|امامان معصوم]] و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، [[حدیث]]، [[فقه]]، کلام و تاریخ دانسته‌اند. | ||
محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، که در تاریخ 460 قمری درگذشت، محدث و فقیه بزرگ شیعه و مؤلف دو کتاب از کتب اربعه، از تاثیرگذارترین عالمان شیعی در جریان علمی و فرهنگی شیعه است. | محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، که در تاریخ 460 قمری درگذشت، محدث و فقیه بزرگ شیعه و مؤلف دو کتاب از کتب اربعه، از تاثیرگذارترین عالمان شیعی در جریان علمی و فرهنگی شیعه است. | ||
وی بعد از وفات [[سید مرتضی]]، زعامت [[مذهب جعفری]] را بر عهده داشت و با تربیت عالمان و راویان شیعه، و تألیف ده‌ها اثر در حدیث، فقه و کلام به شهرتی کم‌نظیر در جهان اسلام دست یافت. از خدمات شیخ طوسی، می‌توان به بنیان‌گذاری [[حوزه علمیه نجف]] و گسترش [[اجتهاد]] | وی بعد از وفات [[سید مرتضی علم‌الهدی|سید مرتضی]]، زعامت [[مذهب شیعه|مذهب جعفری]] را بر عهده داشت و با تربیت عالمان و راویان شیعه، و تألیف ده‌ها اثر در حدیث، فقه و کلام به شهرتی کم‌نظیر در جهان اسلام دست یافت. از خدمات شیخ طوسی، می‌توان به بنیان‌گذاری [[حوزه علمیه نجف]] و گسترش [[اجتهاد]] شیعه و استقلال بخشیدن به آن در برابر [[اجتهاد]] [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] در [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] اشاره کرد. | ||
== ویژگی‌ها == | == ویژگی‌ها == | ||
این تفسیر با مایه‌های غنی [[روایات]] | این تفسیر با مایه‌های غنی [[حدیث|روایات]] امامان شیعه و استفاده مناسب از مباحث عقلی ساماندهی شده‌است. تفسیر تبیان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین تفسیر شیعی محسوب می‌شود که امروزه در اختیار است. گفته می‌شود این کتاب از نظر روش در تفسیر با دیگر کتب مختلف است.<br>روش [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در تفسیر نتیجه سال‌های متمادی کوشش‌های علمی فقیهان و متکلمان شیعی در عراق و بغداد در زمان [[آل بویه]] است. می‌توان گفت: روش وی تحت تأثیر روش استادانش همانند [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی|شریف مرتضی]] بوده است.<br>این تفسیر بر بیشتر تفاسیر بعد از خود همچون: [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن|مجمع البیان]] [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]]، فقه القرآن راوندی و نیز [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان،]] [[سید محمدحسین طباطبایی|سید محمد حسین طباطبایی]] تأثیر گذاشته است تمامی سوره‌ها در این تقسیر به ترتیب کتاب قرآن تنظیم شده‌اند. رویکرد شیخ طوسی در کتاب تبیان یک رویکرد کلامی و تقریباً روایی است. شیخ در تبیان با توجیه به کار بردن عقل در تفسیر قرآن به نقد برخی از نظریه‌ها مانند: نزول قرآن بر هفت حرف، تشبیه و تجسیم پرداخته‌است. این تفسیر مملو از نکته‌های فقهی، کلامی و ادبی است و بیشتر محتوایی کلامی دارد. | ||
== انگیزهٔ تألیف == | == انگیزهٔ تألیف == | ||
بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستی‌های تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ‌یک از علمای [[شیعه]] کتابی جامع و کامل در | بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستی‌های تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ‌یک از علمای [[شیعه]] کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظریه‌های مختلف مانند: علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشه‌گر‌ی‌های مفسران پیشین را به‌گونه مستوفی بررسی کند و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداخته‌اند بی آنکه روایات و آرای تفسیری را تفحص و جست‌وجوی کامل و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند. | ||
ایشان معتقد است که عالمان | ایشان معتقد است که عالمان اهل‌سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی دربارهٔ قرآن را نقل کرده و از این‌رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند.. بدین‌رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تألیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند: قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند: اهل جبر و تشبیه و امثال آن پاسخ دهد. | ||
=== روش و گرایش تفسیری === | === روش و گرایش تفسیری === | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
3. التبیان از تفاسیری است که به لحاظ منابع به‌کار رفته، «چند منبعی» یا «جامع» می‌خوانند. در این روش، مفسر از منابع و مستندات تفسیری متعددی از جمله قرآن، روایت و عقل در استنباطات تفسیری خود سود می‌برد. التبیان بدین لحاظ که در تفسیر آیات همزمان از منبع عقل و نقل بهره برده، از تفاسیر پیشین شیعه ممتاز است. | 3. التبیان از تفاسیری است که به لحاظ منابع به‌کار رفته، «چند منبعی» یا «جامع» می‌خوانند. در این روش، مفسر از منابع و مستندات تفسیری متعددی از جمله قرآن، روایت و عقل در استنباطات تفسیری خود سود می‌برد. التبیان بدین لحاظ که در تفسیر آیات همزمان از منبع عقل و نقل بهره برده، از تفاسیر پیشین شیعه ممتاز است. | ||
4. تفسیر کلامی: شیخ طوسی در مباحث عقلی، فلسفی و کلامی چیره بوده و از این‌رو، به تناسب موضوعات، از موضوعات کلامی بسیار یاد کرده و از روش عقلی برای تبیین معانی آیات بهره برده است. او در برخی مواضع، هنگام تفسیر یک آیه، اندیشه‌های فرقه‌های | 4. تفسیر کلامی: شیخ طوسی در مباحث عقلی، فلسفی و کلامی چیره بوده و از این‌رو، به تناسب موضوعات، از موضوعات کلامی بسیار یاد کرده و از روش عقلی برای تبیین معانی آیات بهره برده است. او در برخی مواضع، هنگام تفسیر یک آیه، اندیشه‌های فرقه‌های کلامی مانند: [[مرجئه]] را نیز نقل و نقد کرده است. | ||
5. تفسیر ادبی: روش تحلیل لغوی، صرفی و نحوی کلمات برای راه یافتن به معانی آیات در این تفسیر قابل توجه است. وی از منابع معتبر ادبی و اشعار فصیح عربی برای تحلیل لغوی سود برده است. | 5. تفسیر ادبی: روش تحلیل لغوی، صرفی و نحوی کلمات برای راه یافتن به معانی آیات در این تفسیر قابل توجه است. وی از منابع معتبر ادبی و اشعار فصیح عربی برای تحلیل لغوی سود برده است. | ||
6. در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند: [[ابن عباس]] که از منابع تفسیری اهل سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است. | 6. در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند: [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] که از منابع تفسیری اهل سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است. | ||
== جایگاه تفسیر التبیان == | == جایگاه تفسیر التبیان == | ||