|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''حسین بدرالدین الحوثی''' | | '''حسین بدرالدین الحوثی''' |
|
| |
| {{جعبه اطلاعات شهر
| |
| | عنوان = گذرگاه رفح
| |
| | تصویر = نقشه گذرگاه رفح.png
| |
| | نام = گذرگاه رفح
| |
| | کشور = [[فلسطین]]
| |
| | تاریخ تأسیس = 1982
| |
| | استان = [[رفح]]
| |
| | تعداد جمعیت =
| |
| | پراکندگی دینی =
| |
| | ویژگی خاص = مرز شهر رفح بین [[نوار غزه]] در [[فلسطین]] و شبه جزیره سینا در [[جمهوری عربی مصر|مصر]]
| |
| }}
| |
| '''گذرگاه رفح'''، یک گذرگاه زمینی رفح بین [[نوار غزه]] در [[فلسطین]] و [[شبه جزیره سینا]] در [[جمهوری عربی مصر|مصر]] تنها گذرگاه زمینی است‌که ساکنان نوار محاصره شده غزه را به جهان خارج متصل می‌کند. این گذرگاه از زمان تاسیس خود در سال 1982 تاکنون شاهد ناآرامی های متعددی بوده است‌که در ادامه توضیحات کامل آن را بیان می‌نماییم.
| |
|
| |
| == تاریخچه ==
| |
| گذرگاه زمینی رفح، یک گذرگاه مرزی واقع در شهر رفح بین نوار غزه در فلسطین و شبه جزیره سینا در مصر است. پس از پایان [[جنگ اعراب و اسرائیل]] در سال 1948، مرز بین [[جمهوری عربی مصر|مصر]] و [[غزه]] لغو شد و منطقه تحت کنترل مصر قرار گرفت، قبل از اینکه اسرائیل دوباره منطقه را با شبه جزیره سینا در جنگ شش روزه اشغال کرد.
| |
| پس از اشغال نوار غزه توسط اسرائیل در جریان جنگ 1967، مرزها بسته شد و ارتباط بین نوار غزه و مصر قطع شد و از آن زمان به بعد، این اشغال گره خود را بر غزه‌هایی که از محاصره شدید اسرائیل رنج می‌برند، محکم کرده است.
| |
|
| |
| این گذرگاه پس از توافق صلح مصر و [[رژیم صهیونیستی|اسرائیل]] در سال 1979 و خروج اسرائیل از شبه جزیره سینا در سال 1982 به طور رسمی بازسازی شد. سپس بر اساس [[پیمان اسلو]] در سال 1993، با بازگشایی گذرگاه برای افراد و کالاها موافقت شد. تا 11 سپتامبر 2005 که اسرائیل از [[نوار غزه]] خارج شد، توسط سازمان فرودگاه‌های اسرائیل اداره می‌شد. ناظران اروپایی برای نظارت بر حرکت در گذرگاه باقی ماندند.
| |
|
| |
| این گذرگاه در 25 نوامبر 2005 بازگشایی شد. اداره فرودگاه های اسرائیل تا زمان خروج از نوار غزه و بسته شدن شهرک‌های آن در 11 سپتامبر 2005 به کنترل و مدیریت آن ادامه داد و ناظران اروپایی برای نظارت بر حرکت گذرگاه با مشارکت [[جمهوری عربی مصر|مصر]] مستقر شدند.
| |
|
| |
| حرکت در گذرگاه تا 25 ژوئن 2006 ادامه داشت. پس از آن، اسرائیل در اکثر مواقع (86 درصد از روزها) به دلایل امنیتی آن را تعطیل کرد و همچنان برای صادرات مواد غذایی بسته است.
| |
|
| |
| در ژوئن 2007، پس از اینکه [[حماس]] اختیارات خود را به [[نوار غزه]] گسترش داد، این گذرگاه به طور کامل بسته شد.
| |
|
| |
| پس از [[انقلاب مصر]] در سال 2011، دولت مصر تصمیم گرفت گذرگاه رفح را از روز شنبه 28 مه 2011، تعطیل نماید. پس از تعطیلی که حدود چهار سال توسط رژیم قبلی مصر به طول انجامید، تا زمان کودتای نظامی 6 ساعت در روز باز شد و گذرگاه در 3 ژوئیه 2013 باز شد، زمانی که گذرگاه به طور کامل بسته شد و سپس دیوار جدایی مصر ساخته شد.
| |
|
| |
| == نظارت برگذرگاه ==
| |
| موضوع گذرگاه رفح و مصر پس از انقلاب مصر حل شد، زیرا مصر تصمیم گرفت این گذرگاه را در تمام روزهای هفته از روز شنبه 28 مه 2011 باز کند، که نگرانی اسرائیل را برانگیخت. اسرائیل بر کنترل مرزها و گذرگاه‌های بین نوار غزه و خارج و در عین حال کنترل کامل بر عبور کالاهای تجاری اصرار دارد. پیشنهاد انتقال گذرگاه رفح به مثلث مرزی مصر-فلسطین-اسرائیل در کرم شالوم (کرم شالوم) در چندین کیلومتری جنوب شرقی محل فعلی آن است.
| |
| [[پرونده:گذرگاه رفح-4.jpg|بی‌قاب|چپ]]
| |
| اسرائیل با تخلیه محور صلاح الدین در مرز مصر موافقت کرده بود که در آنجا با استقرار 750 مرزبان مصری و انتقال گذرگاه مرزی رفح بین نوار غزه و مصر در چند کیلومتری جنوب شرقی شهر به صورت مثلثی موافقت شد. که بتواند کنترل امنیتی خود را اعمال کند. اسرائیل علیرغم اعلام 24 آگوست 2005 مبنی بر توافق کامل با مصر برای استقرار 750 سرباز مصری مسلح در مرز 14 کیلومتری، پاسخی در مورد حضور شخص ثالث نداد. روزنامه‌های اسرائیلی جزئیات این توافق را منتشر کردند که بر اساس آن نیروهای مصری به 4 قایق گشتی، 8 بالگرد و حدود 30 خودروی زرهی سبک مجهز خواهند شد.
| |
|
| |
| == اختلاف بر سر کنترل ==
| |
| پس از تسلط [[حماس|جنبش مقاومت اسلامی]] ([[حماس]]) بر نوار غزه در ژوئن 2007، اختلاف نظرها و تغییرات اداری در مورد کنترل و کنترل این گذرگاه آغاز شد.
| |
|
| |
| حماس با مشارکت اسرائیل در عملیات گذرگاه مخالفت کرد، نظارت [[اروپا]] نیز به دلیل غیبت نیروهای [[جنبش فتح|تشکیلات خودگردان فلسطین]] متوقف شد و اروپایی‌ها از برخورد با کارمندان وابسته به حماس خودداری کردند که منجر به بسته ماندن گذرگاه شد.
| |
|
| |
| حماس خواستار بازگشایی گذرگاه رفح بدون هیچ محدودیت و قید و شرطی شد و این را یکی از شروط آتش بس با اسرائیل یا آشتی با مقامات خود قرار داد و هم‌چنین از مصر خواست بدون توجه به موضع خود در این زمینه مسئولیت‌های خود را بر عهده بگیرد.
| |
| مصر معتقد بود که این گذرگاه در غیاب تشکیلات خودگردان فلسطین و نظارت اروپا، شرایط مندرج در توافقنامه را ندارد و از این رو خود را قادر به اجرای عادی آن نمی‌داند. در نتیجه فشارهایی که به آن وارد می شود آن را بسته است.
| |
|
| |
| در نتیجه درگیری‌های مداوم بین طرف‌های ذینفع؛ با توجه به روند روابط مصر و حماس، در طول سال‌ها، عملیات‌های زیادی برای باز و بسته کردن گذرگاه صورت گرفت و به عنوان ابزاری برای فشار مصر بر حماس تلقی می‌شد، اما مصر معمولاً در طول این مدت گذرگاه را برای موارد بشردوستانه باز می‌کرد. مانند جنگ بین اسرائیل و غزه، از جمله ورود کمک‌های بشردوستانه بود.
| |
| [[پرونده:گذرگاه رفح-3.webp|بی‌قاب|چپ]]
| |
|
| |
| == طمع اسرائیل برای کنترل گذرگاه ==
| |
| [[رژیم صهیونیستی|اسرائیل]] اصرار دارد که گذرگاه فعلی رفح را به منطقه کرم شالوم اسرائیلی، در جنوب شرقی نوار غزه، در خطوط تماس مصر، نوار غزه و اسرائیل منتقل کند.
| |
| بنابراین، اسرائیل کنترل امنیتی بر ورود افراد و کالاها به نوار غزه، علاوه بر اعمال کنترل گمرکی بر کالاهایی که ممکن است بعداً در [[رژیم صهیونیستی|اسرائیل]] یا [[کرانه باختری]] فروخته شوند را کنترل می‌کند. بر اساس قراردادهای خودمختار بین اسرائیل و فلسطینیان در سال 1993، اسرائیل حق اعمال عوارض گمرکی بر کالاهای فلسطینی را ندارد، بلکه ارزش عوارض گمرکی محصولاتی را که از اسرائیل عبور می‌کند به فلسطینی‌ها می‌پردازد.
| |
|
| |
| پس از تسلط جنبش حماس بر نوار غزه در 14 ژوئن 2007، [[حماس|جنبش حماس]] از طریق [[اسماعیل هنیه]]، نخست وزیر خود، پیشنهاد کرد که گذرگاه رفح را مطابق توافقنامه 2005 راه اندازی کند.
| |
|
| |
| == شروع فاجعه ==
| |
| آغاز فاجعه برای مردم شهر [[رفح]] زمانی رخ داد که [[رژیم صهیونیستی|اسرائیل]] در سال 1967 هم نوار غزه و هم [[شبه جزیره سینا]] [[جمهوری عربی مصر|مصر]] را اشغال کرد. در نتیجه هیچ مرزی بین مصر و فلسطین رفح جدا نشد و روابط اجتماعی بزرگی بین مصر و فلسطین شکل گرفت. ساکنان رفح پس از امضای [[پیمان کمپ دیوید|قرارداد کمپ دیوید]] در سال 1978 و اجرای بخش تعیین مرز فلسطین و مصر، رفح مصر از رفح فلسطین جدا شد و در نتیجه خانواده‌ها متفرق و از یکدیگر جدا شدند که منجر به ایجاد یک رفح فلسطینی شد. فاجعه انسانی به ویژه پس از تسلط اسرائیل بر گذرگاه رفح و جلوگیری از عبور فلسطینیان از این گذرگاه توسط نیروهای اسرائیلی آغاز شد.
| |
|
| |
| اسرائیل همچنان کنترل گذرگاه‌های زمینی (فضای زمینی)، گذرگاه‌های دریایی (سواحل و بنادر) و حریم هوایی (فرودگاه بین‌المللی غزه) را در دست دارد که باعث می‌شود نوار غزه، علیرغم عقب‌نشینی اسرائیل از نوار غزه در اواسط ماه اوت، کنترل جنبش حماس بر نوار غزه در اواسط سال 2007 و کنترل آن بر گذرگاه رفح بود، اما در نهایت این گذرگاه باز شد.
| |
|
| |
| == تاثیر وضعیت مصر ==
| |
| پس از «انقلاب 25 ژانویه» در مصر در سال 2011، دولت مصر پس از 4 سال بسته شدن، تصمیم گرفت تا گذرگاه را برای همیشه از [[اردیبهشت]] همان سال باز کند، اما در نظارت و کنترل تردد افراد تحت تدابیر شدید قرار گرفت.
| |
|
| |
| از زمان [[کودتا]] علیه [[محمد مرسی]]، رئیس جمهور فقید مصر در سال 2013، رنج مردم غزه افزایش یافته است زیرا مقامات مصری این گذرگاه را برای مدت طولانی بسته اند و جز در شرایط استثنایی برای برخی موارد بشردوستانه آن را باز نکرده اند.
| |
|
| |
| در 12 اکتبر 2017، [[حماس]] و [[جنبش فتح|جنبش آزادیبخش ملی فلسطین]] ([[جنبش فتح|فتح]]) توافقنامه آشتی را در [[قاهره]] امضا کردند که بر اساس آن، [[جنبش فتح|تشکیلات خودگردان فلسطین]] مدیریت نوار غزه را در تلاش برای پایان دادن به شکاف داخلی که در جریان است، در دست خواهد گرفت. از اواسط سال 2007، اما بازگشت اختلاف و تفرقه مانع از اجرای این امر شد.
| |
|
| |
| در ماه مه 2018، مصر این گذرگاه را پس از سال ها بستن تقریباً دائمی، به مدت 5 روز در هفته و اجازه عبور از آن با ظرفیت مشخص، باز کرد.
| |
|
| |
| == بازگشایی ==
| |
| در 1 ژوئن 2010، رئیس جمهور سابق [[جمهوری عربی مصر]]، [[حسنی مبارک|محمد حسنی مبارک]]، دستور بازگشایی گذرگاه رفح را به طور نامحدود در طول هفته صادر کرد. این تصمیم پس از کشتار ناوگان آزادی توسط کماندوهای اسرائیلی علیه همبستگی [[ترکیه]] اتخاذ شد. فعالانی که از طریق دریا به سمت نوار غزه می‌رفتند و سپس در 25 ژوئن. در نوامبر 2010، تصمیم گرفته شد که این گذرگاه در تمام روزهای هفته به جز جمعه‌ها، شنبه‌ها و تعطیلات رسمی باز شود. گذرگاه از یکشنبه تا پنجشنبه از ساعت 7 صبح تا 7 بعد از ظهر فعالیت می‌کرد و سپس در 28 ژانویه 2011 به دنبال انقلاب 25 ژانویه 2011 که در مصر رخ داد بسته شد و پس از آن شورای نیروهای مسلح جمهوری عربی مصر دستور بازگشایی گذرگاه را فقط برای موارد بشردوستانه (بیمار - دانشجو - اقامت - ویزا) صادر کرد. این گذرگاه در 22 فوریه 2011 بازگشایی شد و بنابراین تنها گذرگاه در منطقه است که از تشکیلات خودگردان فلسطین که تبعیت می‌کند و زیر نظر آن تشکیلات است. فلسطینی‌ها امیدوارند که این گذرگاه به صورت تجاری نیز باز شود فقط به ورود افراد محدود نشود.
| |
|
| |
| == حمله کرم القوادیس ==
| |
| دولت مصر پس از حمله به کمین کرم القوادس در سال 2014 در شمال سینا که جان 30 سرباز ارتش [[جمهوری عربی مصر|مصر]] را گرفت، گذرگاه رفح را برای مدت نامعلومی تعطیل کرد. با این حال، مقامات مصری این گذرگاه را تنها به مدت دو روز در پایان نوامبر و هم‌چنین برای مدت محدودی در ماه دسامبر باز کردند.
| |
|
| |
| == مشکلات تردد ==
| |
| گذرگاه رفح تنها دروازه ورود به [[نوار غزه]]، شریان اصلی تردد شهروندان از مصر به غزه در نظر گرفته می‌شود. با این حال، بسته شدن آن توسط مقامات مصری برای مدت طولانی، آن را به نمادی از رنج [[غزه]] تبدیل کرد. بر اساس اظهارات مدیرکل گذرگاه رفح، خالد الشاعر، تردد مسافران از طریق گذرگاه رفح در سال 2015 بدترین سال نسبت به سال‌های گذشته تلقی می‌شود، زیرا ساعات کاری بیش از 120 ساعت نبوده است. در همین زمینه، این مقام فلسطینی توضیح داد که در طول سال 2015، طرف مصری گذرگاه رفح را شش بار در 19 روز و 6 ساعت در روز باز کرد. اگرچه طرف مصری فقط اجازه عبور به کمک‌های بشردوستانه را می‌دهد، اما بیشتر آنان بیماران و دارندگان گذرنامه مصری و خارجی هستند. مدیر این گذرگاه تایید کرد که بیش از 15000 مورد بشردوستانه برجسته در نوار غزه وجود دارد و باز کردن چندین بار این گذرگاه پاسخگوی نیاز دو میلیون شهروند فلسطینی در نوار غزه نیست.
| |
|
| |
| == پایان رنج ==
| |
| تحویل گذرگاه رفح به تشكیلات ملی فلسطین از سوی جنبش حماس در جشن بزرگ ملی در حیاط گذرگاه رفح با حضور رهبران امنیتی مصر اعلام شد، مشروط بر اینكه گذرگاه رفح در پانزدهم هجری 2017 افتتاح شود. در همین ماه، به رنجی که شهروندان غزه طی یازده سال متحمل شده اند، پایان داد، به دلیل بسته بودن تقریبا مستمر این گذرگاه.
| |
|
| |
| == اهمیت گذرگاه ==
| |
| این گذرگاه به ویژه برای فلسطینی‌هایی که از هر طرف در داخل نوار غزه محدود شده اند، اهمیت زیادی دارد، زیرا دروازه آنها به دنیای خارج است و اهمیت آن نیز شامل موارد زیر است:
| |
|
| |
| * این یک راهرو حیاتی برای کالاها و افراد است، اما عمدتاً برای جابجایی افراد تعیین شده است. برخی از آنها برای دیدار با خانواده و دوستان و برخی از آنها برای کار عبور می‌کنند. هم‌چنین تنها خروجی برای کسانی است‌که از نوار غزه هستند و می‌خواهند به خارج از [[فلسطین]] سفر کنند.
| |
| * این گذرگاه اجازه ورود کالاها و کمک‌های بشردوستانه از جمله مواد غذایی، مواد اولیه، دارو و تجهیزات پزشکی را به نوار غزه را می‌دهد.
| |
| * مصر گاهاً اجازه صادرات کالاهای فلسطینی به ویژه محصولات کشاورزی را به اسرائیل می‌دهد.
| |
| * این گذرگاه به تحرک اقتصادی و حرکت تجاری بین غزه و مصر از نظر واردات و صادرات کمک می‌کند.
| |
|
| |
| == بسته شدن ==
| |
| اگرچه هیچ نیروی دائمی اسرائیلی در مرز بین [[جمهوری عربی مصر|مصر]] و [[غزه]] وجود ندارد، اسرائیل در تلاش است تا کنترل عملی مستقیم و غیرمستقیم بر امکان باز کردن گذرگاه را اعمال کند و از [[جنبش فتح|تشکیلات خودگردان فلسطین]] خواسته است تا اسامی همه کسانی را که می‌خواهند از گذرگاه عبور کنند 48 ساعت قبل اطلاع دهند، تا تصمیم بگیرید که آیا اجازه عبور یا جلوگیری از عبور آنها را بدهند یا نه.
| |
| بر اساس گزارش مرکز [[حقوق بشر]] [[فلسطین]]، تعداد تعطیلی‌ها در بازه زمانی 26 نوامبر 2005 تا 31 دسامبر 2006 بالغ بر 159 روز تعطیلی کلی بوده است، در حالیکه به مدت 31 روز به صورت جزئی و برای ساعات محدود باز شده است.
| |
|
| |
| از ابتدای سال 2007 تا 9 ژانویه 2008، مقامات اشغالگر این گذرگاه را به مدت 308 روز تعطیل کردند و درصد بسته شدن از امضای قرارداد گذرگاه‌ها تا 9 ژانویه 2008 حدود 59٪ بود. این گذرگاه در بیشتر ایام سال بسته بود و در روزها و ساعات مشخصی برای بیماران و موارد خاص باز بود.
| |
| بسته شدن گذرگاه رفح عواقب جدی برای ساکنان نوار غزه به همراه دارد، از جمله مسدود کردن دسترسی به خدمات پزشکی که در غزه در دسترس نیست، و هدر دادن فرصت‌های تحصیلی یا شغلی در خارج از کشور یا در [[کرانه باختری]] را در پی دارد.
| |
| هم‌چنین آسیب شدیدی به تجارت وارد می‌کند و منجر به جدایی مستمر بین اعضای خانواده در دو طرف مرز می‌شود که احساس خفگی و انزوا را در نوار تقویت می‌کنند و فرصت واقعی برای ترک آن را حتی در شرایط قبل از خطر قریب الوقوع فراهم نمی‌کنند.
| |
|
| |
| == طوفان الاقصی ==
| |
| [[پرونده:طوفان الاقصی -2.jpg|بی‌قاب|چپ]]
| |
| گذرگاه رفح چندین بار در جریان عملیات «[[طوفان الاقصی|سیل الاقصی]]» در اکتبر 2023 مورد بمباران اسرائیل قرار گرفت. این بمباران منطقه حائل بین دروازه‌های مصر و فلسطین گذرگاه را هدف قرار داد و خساراتی به بار آورد که منجر به بسته شدن آن شد.
| |
|
| |
| اسرائیل تهدید کرد که کامیون‌های سوخت و مواد امدادی مصر را که به سمت نوار غزه می‌رفتند، بمباران می‌کند که آنها را مجبور به بازگشت از گذرگاه رفح به سینا کرد.
| |
|
| |
| در 9 اکتبر، اشغالگران از تحمیل محاصره همه جانبه نوار غزه خبر دادند و از «آب، برق، غذا و سوخت» جلوگیری کردند.
| |
|
| |
| در 12 اکتبر، دولت مصر خواستار توقف حملات هوایی اسرائیل در نزدیکی گذرگاه رفح شد تا بتواند آن را باز کند، ولی دولت مصر از باز کردن آن امتناع کرد و شرط کرد مگر اینکه تضمینی برای محافظت از کارمندان خود دریافت کند. حتی چندین کشور غربی هم خواستار باز شدن این گذرگاه برای اجازه عبور دارندگان گذرنامه خارجی به غزه شدند.
| |
|
| |
| == مسیر سخت ==
| |
|
| |
| * کسانی که می‌توانند از گذرگاه رفح عبور کنند، باید یک سفر ۶ تا ۸ ساعته از طریق '''صحرای سینا''' انجام دهند و از چندین ایست بازرسی مصری در مسیر خود به [[قاهره]]، در فاصله ۴۰۰ کیلومتری، عبور کنند.
| |
| * دومین گذرگاه رفح به مصر، [[دروازه صلاح الدین]] است‌که برای حمل و نقل کالا از آن استفاده می‌شود.
| |
| * سومین گذرگاه از رفح [[گذرگاه کرم ابوسالم]] است‌که در کنترل [[رژیم صهیونیستی]] است.
| |
|
| |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| * [[نوار غزه]]
| |
| * [[پیمان اسلو]]
| |
| * [[حماس]]
| |
| * [[جنبش فتح]]
| |
| * [[پیمان کمپ دیوید|قرارداد کمپ دیوید]]
| |
|
| |
| == منابع ==
| |
| * [https://www.aa.com.tr/ar/%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9/%D9%81%D8%AA%D8%AD-%D9%85%D8%B9%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AB%D9%86%D8%A7%D8%A6%D برگرفته از سایت www.aa.com.tr]
| |
| * [https://www.swissinfo.ch/ara/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%A9-%D9%81%D8%A7%D8%AD%D8%B5%D8%A9-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%85%D8%B9%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%8A-%D9%88%D برگرفته از سایت www.swissinfo.ch]
| |
| * [https://www.aljazeera.net/encyclopedia/2023/10/22/%D9%85%D8%B9%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AD-%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%83%D8%B3%D8%AC%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AD%D9%8A%D8%AF-%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86 برگرفته از سایت www.aljazeera.net]
| |
| * [https://www.alhadath.net/2023/10/13/%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A9-%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D8%B2%D8%A9-%D9%85%D8%A7-%D8%A3%D9%87%D9%85%D9%8A%D8%A9-%D9%85%D8%B9%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF% برگرفته از سایت www.alhadath.net]
| |
| * [https://www.alaraby.com/news/%D9%85%D9%86%D9%81%D8%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AD%D9%8A%D8%AF-%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D8%B2%D8%A9-%D9%86%D8%AD%D9%88-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85-%D8%A5%D9%84%D9%8A%D9 برگرفته از سایت www.alaraby.com]
| |
| * [http://www.miftah.org/arabic/Display.cfm?DocId=8640&CategoryId=12 برگرفته از سایت www.miftah.org]
| |
|
| |
| {{فلسطین}}
| |
|
| |
| [[رده:فلسطین]]
| |
| [[رده:شهرها]]
| |
| [[رده:شهرهای اسلامی]]
| |
