۸۶٬۰۹۳
ویرایش
التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
== معرفی کتاب == | == معرفی کتاب == | ||
التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در | التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در تفسیر قرآن اثر [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] است که آن را اولین تفسیر کامل شیعی دانسته‌اند. این کتب حاوی تفسیر همه [[آیه|آیات]] قرآن است و علاوه بر آن، از روش‌های متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری به‌شمار می‌آید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفته‌اند. شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات [[ائمه|امامان معصوم]] و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، [[حدیث]]، [[فقه]]، کلام و تاریخ دانسته‌اند. | ||
محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، که در تاریخ 460 قمری درگذشت، محدث و فقیه بزرگ شیعه و مؤلف دو کتاب از کتب اربعه، از تاثیرگذارترین عالمان شیعی در جریان علمی و فرهنگی شیعه است. | محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، که در تاریخ 460 قمری درگذشت، محدث و فقیه بزرگ شیعه و مؤلف دو کتاب از کتب اربعه، از تاثیرگذارترین عالمان شیعی در جریان علمی و فرهنگی شیعه است. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
== ویژگی‌ها == | == ویژگی‌ها == | ||
این تفسیر با مایه‌های غنی [[حدیث|روایات]] امامان شیعه و استفاده مناسب از مباحث عقلی ساماندهی شده‌است. تفسیر تبیان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین تفسیر شیعی محسوب می‌شود که امروزه در اختیار است. گفته می‌شود این کتاب از نظر روش در تفسیر با دیگر کتب مختلف است.<br>روش [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در تفسیر نتیجه سال‌های متمادی کوشش‌های علمی فقیهان و متکلمان شیعی در عراق و بغداد در زمان [[آل بویه]] است. می‌توان گفت: روش وی تحت تأثیر روش استادانش همانند [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی|شریف مرتضی]] بوده است.<br>این تفسیر بر بیشتر تفاسیر بعد از خود همچون: [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن|مجمع البیان]] [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]]، فقه القرآن راوندی و نیز [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان،]] [[سید محمدحسین طباطبایی|سید محمد حسین طباطبایی]] تأثیر گذاشته است تمامی سوره‌ها در این تقسیر به ترتیب کتاب قرآن تنظیم شده‌اند. رویکرد شیخ طوسی در کتاب تبیان یک رویکرد کلامی و تقریباً روایی است. شیخ در تبیان با توجیه به کار بردن عقل در تفسیر قرآن به نقد برخی از نظریه‌ها مانند: نزول قرآن بر هفت حرف، تشبیه و تجسیم پرداخته‌است. این تفسیر مملو از نکته‌های فقهی، کلامی و ادبی است و بیشتر محتوایی کلامی دارد. | این تفسیر با مایه‌های غنی [[حدیث|روایات]] امامان شیعه و استفاده مناسب از مباحث عقلی ساماندهی شده‌است. تفسیر تبیان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین تفسیر شیعی محسوب می‌شود که امروزه در اختیار است. گفته می‌شود این کتاب از نظر روش در تفسیر با دیگر کتب مختلف است.<br>روش [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در تفسیر نتیجه سال‌های متمادی کوشش‌های علمی فقیهان و متکلمان شیعی در عراق و بغداد در زمان [[آل بویه]] است. می‌توان گفت: روش وی تحت تأثیر روش استادانش همانند [[محمد بن محمد بن نعمان|شیخ مفید]] و [[سید مرتضی علم‌الهدی|شریف مرتضی]] بوده است.<br>این تفسیر بر بیشتر تفاسیر بعد از خود همچون: [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]]، فقه القرآن راوندی و نیز [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان،]] [[سید محمدحسین طباطبایی|سید محمد حسین طباطبایی]] تأثیر گذاشته است تمامی سوره‌ها در این تقسیر به ترتیب کتاب قرآن تنظیم شده‌اند. رویکرد شیخ طوسی در کتاب تبیان یک رویکرد کلامی و تقریباً روایی است. شیخ در تبیان با توجیه به کار بردن عقل در تفسیر قرآن به نقد برخی از نظریه‌ها مانند: نزول قرآن بر هفت حرف، تشبیه و تجسیم پرداخته‌است. این تفسیر مملو از نکته‌های فقهی، کلامی و ادبی است و بیشتر محتوایی کلامی دارد. | ||
== انگیزهٔ تألیف == | |||
==انگیزهٔ تألیف== | |||
بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستی‌های تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ‌یک از علمای [[شیعه]] کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظریه‌های مختلف مانند: علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشه‌گر‌ی‌های مفسران پیشین را به‌گونه مستوفی بررسی کند و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداخته‌اند بی آنکه روایات و آرای تفسیری را تفحص و جست‌وجوی کامل و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند. | بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستی‌های تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ‌یک از علمای [[شیعه]] کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظریه‌های مختلف مانند: علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشه‌گر‌ی‌های مفسران پیشین را به‌گونه مستوفی بررسی کند و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداخته‌اند بی آنکه روایات و آرای تفسیری را تفحص و جست‌وجوی کامل و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند. | ||
ایشان معتقد است که عالمان اهل‌سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی دربارهٔ قرآن را نقل کرده و از این‌رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند.. بدین‌رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تألیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند: قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند: اهل جبر و تشبیه و امثال آن پاسخ دهد. | ایشان معتقد است که عالمان اهل‌سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی دربارهٔ قرآن را نقل کرده و از این‌رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند.. بدین‌رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تألیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند: قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند: اهل جبر و تشبیه و امثال آن پاسخ دهد. | ||
=== روش و گرایش تفسیری === | ===روش و گرایش تفسیری=== | ||
1. روش شیخ طوسی در این اثر نسبت به تفاسیر پیشین شیعه تازگی دارد و گویا نخستین اثر تفسیری شیعی است که تنها به گردآوری روایات تفسیری نپرداخته بلکه خود، تحلیل، ارزیابی و اجتهاد هم کرده است. وی در این کتاب همراه ذکر و بررسی روایات امامان معصوم و صحابه و نقل آرا و اندیشه‌های مفسران پیشین، خود نیز دست به‌‌نوآوری زده است. پیش از آن، در تفاسیر شیعه، مانند: [[تفسیر قمی]] اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، [[تفسیر عیاشی]] قرن سوم، تنها روایاتی که درباره آیات صادر شده بودند، نقل می‌گشتند و مؤلفان این تفاسیر روایی، خود به تحلیل و ارزیابی دست نمی‌زدند. | 1. روش شیخ طوسی در این اثر نسبت به تفاسیر پیشین شیعه تازگی دارد و گویا نخستین اثر تفسیری شیعی است که تنها به گردآوری روایات تفسیری نپرداخته بلکه خود، تحلیل، ارزیابی و اجتهاد هم کرده است. وی در این کتاب همراه ذکر و بررسی روایات امامان معصوم و صحابه و نقل آرا و اندیشه‌های مفسران پیشین، خود نیز دست به‌‌نوآوری زده است. پیش از آن، در تفاسیر شیعه، مانند: [[تفسیر قمی]] اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، [[تفسیر عیاشی]] قرن سوم، تنها روایاتی که درباره آیات صادر شده بودند، نقل می‌گشتند و مؤلفان این تفاسیر روایی، خود به تحلیل و ارزیابی دست نمی‌زدند. | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۲: | ||
6. در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند: [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] که از منابع تفسیری اهل سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است. | 6. در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند: [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] که از منابع تفسیری اهل سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است. | ||
== جایگاه تفسیر التبیان == | ==جایگاه تفسیر التبیان== | ||
اهمیت این کتاب افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است. مفسران شیعه بعدی و کتاب‌شناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفته‌اند. [[فضل بن حسن طبرسی]] مولف [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن|تفسیر مجمع البیان]] تصریح دارد که التبیان سرمشق او در تدوین تفسیرش بوده است. | اهمیت این کتاب افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است. مفسران شیعه بعدی و کتاب‌شناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفته‌اند. [[فضل بن حسن طبرسی]] مولف [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مجمع البیان]] تصریح دارد که التبیان سرمشق او در تدوین تفسیرش بوده است. | ||
== گزیده‌های تفسیر تبیان == | ==گزیده‌های تفسیر تبیان== | ||
تفسیر تبیان را دو عالم شیعی خلاصه کرده‌اند: | تفسیر تبیان را دو عالم شیعی خلاصه کرده‌اند: | ||
# «مختصر التبیان» اثر [[ابن ادریس حلی]]. او در این کتاب با اندیشه‌های اصولی و فقهی شیخ مخالفت کرده است. | #«مختصر التبیان» اثر [[ابن ادریس حلی]]. او در این کتاب با اندیشه‌های اصولی و فقهی شیخ مخالفت کرده است. | ||
# «مختصر التبیان» اثر ابوعبدالله محمد بن هارون معروف به ابن کال. | #«مختصر التبیان» اثر ابوعبدالله محمد بن هارون معروف به ابن کال. | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||