۸۸٬۱۷۷
ویرایش
(←پانویس) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''محمد بن حسن طوسی''' (۴۶۰-۳۸۵ ق)، معروف به شیخ الطائفه از فقیهان، محدثان و عالمان بزرگ [[شیعی]] در قرن چهارم هجری است. وی صاحب دو کتاب ارزشمند تهذیب و استبصار از کتب اربعه جوامع حدیثی [[شیعه]] و آثار متعددی در [[کلام]]، [[فقه]]، [[رجال]] و [[درایه]] می باشد. عظمت او در فقه به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد. خورشید تابناک او بیش از هزار سال | '''محمد بن حسن طوسی''' (۴۶۰-۳۸۵ ق)، معروف به شیخ الطائفه از فقیهان، محدثان و عالمان بزرگ [[شیعی]] در قرن چهارم هجری است. وی صاحب دو کتاب ارزشمند تهذیب و استبصار از کتب اربعه جوامع حدیثی [[شیعه]] و آثار متعددی در [[کلام]]، [[فقه]]، [[رجال]] و [[درایه]] می باشد. عظمت او در فقه به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد. خورشید تابناک او بیش از هزار سال است که بر جایجای [[حوزه علمیه|حوزههای تشیع]] پرتو افکنده و دانش پژوهان و اندیشمندان بیشماری را از نور آثار پر مغز و گرانسنگ خود بهرهمند ساخته است. | ||
خلیفه عباسی، کرسی تدریس کلام [[بغداد]] را به او سپرد. هنگامی که کتابخانه شاپور در آتش سوخت، به ناچار به [[نجف]] رفت و در آنجا حوزه علمیه ساخت. شیخ طوسی، بعد از وفات [[سید مرتضی]] رهبری و [[مرجع تقلید|مرجعیت]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] را بر عهده گرفت. | خلیفه عباسی، کرسی تدریس کلام [[بغداد]] را به او سپرد. هنگامی که کتابخانه شاپور در آتش سوخت، به ناچار به [[نجف]] رفت و در آنجا حوزه علمیه ساخت. شیخ طوسی، بعد از وفات [[سید مرتضی علمالهدی|سید مرتضی]] رهبری و [[مرجع تقلید|مرجعیت]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] را بر عهده گرفت. | ||
نظریات و نوشتههای فقهی او مثل نهایه، الخلاف و مبسوط، مورد توجه فقیهان شیعه است. التبیان، کتاب مهم تفسیری اوست. شیخ طوسی در سایر علوم اسلامی مثل رجال و کلام و اصول فقه نیز صاحب نظر بود و کتابهای او جزء کتابهای مرجع علوم دینی است. او تحول در اجتهاد شیعی را آغاز کرد و مباحث آن را گسترش داد و در برابر اجتهاد اهل سنّت به آن استقلال بخشید. نامدارترین شاگرد او [[ابوالصلاح حلبی]] است. | نظریات و نوشتههای فقهی او مثل نهایه، الخلاف و مبسوط، مورد توجه فقیهان شیعه است. التبیان، کتاب مهم تفسیری اوست. شیخ طوسی در سایر علوم اسلامی مثل رجال و کلام و اصول فقه نیز صاحب نظر بود و کتابهای او جزء کتابهای مرجع علوم دینی است. او تحول در اجتهاد شیعی را آغاز کرد و مباحث آن را گسترش داد و در برابر اجتهاد اهل سنّت به آن استقلال بخشید. نامدارترین شاگرد او [[ابوالصلاح حلبی]] است. | ||
== ولادت شیخ طوسی == | == ولادت شیخ طوسی == | ||
ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی در [[رمضان]] سال ۳۸۵ هجری متولد شد. از محل تولد دقیق ایشان اطلاعی در دسترس نیست اما از آنجایی که هم خود ایشان در کتاب الفهرست و دیگر کتبشان و همچنین [[نجاشی]] در | ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی در [[رمضان]] سال ۳۸۵ هجری متولد شد. از محل تولد دقیق ایشان اطلاعی در دسترس نیست اما از آنجایی که هم خود ایشان در کتاب الفهرست و دیگر کتبشان و همچنین [[نجاشی]] در کتاب الرجال ایشان را طوسی نامیدهاند، ما نیز شیخ را طوسی میدانیم<ref>عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، ص۷۲</ref>. | ||
ایشان در اولین سالهای جوانی علوم مقدماتی و معمول را فراگرفتند. در آن زمان طوس، [[نیشابور]]، [[ری]]، [[سبزوار]] و [[قم]] از مناطقی بودهاند که محور اصلی کسب علم و دانش بودهاند و به راحتی میشد از حضور فقها و اندیشمندان [[مذهب شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] آنجا استفاده کرد. | ایشان در اولین سالهای جوانی علوم مقدماتی و معمول را فراگرفتند. در آن زمان طوس، [[نیشابور]]، [[ری]]، [[سبزوار]] و [[قم]] از مناطقی بودهاند که محور اصلی کسب علم و دانش بودهاند و به راحتی میشد از حضور فقها و اندیشمندان [[مذهب شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] آنجا استفاده کرد. | ||
آثار [[شیخ صدوق]] پیشوای بزرگ شیعه که بالغ بر سیصد جلد کتاب و رساله میشد و هم چنین شهرت حکومت شیعی [[آل بویه]] و تالیفات و خاطرات دانشمند بزرگ [[صاحب بن عباد]] که چهارصد شاعر او را در شعر خود ستودهاند، همه و همه باعث شد تا شیخ در مسیر پیشرفت رشد فکری و عقلی قرار گیرد و حتی او را به سمت تکامل سوق دهد. | آثار [[محمد بن علی بن بابویه قمی|شیخ صدوق]] پیشوای بزرگ شیعه که بالغ بر سیصد جلد کتاب و رساله میشد و هم چنین شهرت حکومت شیعی [[آل بویه]] و تالیفات و خاطرات دانشمند بزرگ [[صاحب بن عباد]] که چهارصد شاعر او را در شعر خود ستودهاند، همه و همه باعث شد تا شیخ در مسیر پیشرفت رشد فکری و عقلی قرار گیرد و حتی او را به سمت تکامل سوق دهد. | ||
هنگامی که شیخ صدوق ترک دنیا گفت، [[محمد بن محمد بن نعمان]] معروف به [[شیخ مفید]] که مقام بس وارستهای داشت و بهترین کس بعد از شیخ صدوق برای جانشینیاش بود، زمام امور را مدبرانه و حکیمانه به دست گرفت و به مقام پیشوایی [[مذهب شیعه|شیعیان]] رسید. از آنجایی که شیخ مفید در [[بغداد]] میزیست و [[بغداد]] در آن زمان مرکز خلافت و فرمانروایی علم و دانش بود، شیخ طوسی نیز در سال ۴۰۸ هجری در بیست و سه سالگی هنگامی که عطش خود را برای رسیدن به اقیانوس بیکران علم بیپاسخ دید، به بغداد مهاجرت کرد تا روح تشنه خود را سیراب کند<ref>علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۴۸</ref>. | هنگامی که شیخ صدوق ترک دنیا گفت، [[محمد بن محمد بن نعمان]] معروف به [[محمد بن محمد بن نعمان|شیخ مفید]] که مقام بس وارستهای داشت و بهترین کس بعد از شیخ صدوق برای جانشینیاش بود، زمام امور را مدبرانه و حکیمانه به دست گرفت و به مقام پیشوایی [[مذهب شیعه|شیعیان]] رسید. از آنجایی که شیخ مفید در [[بغداد]] میزیست و [[بغداد]] در آن زمان مرکز خلافت و فرمانروایی علم و دانش بود، شیخ طوسی نیز در سال ۴۰۸ هجری در بیست و سه سالگی هنگامی که عطش خود را برای رسیدن به اقیانوس بیکران علم بیپاسخ دید، به بغداد مهاجرت کرد تا روح تشنه خود را سیراب کند<ref>علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۴۸</ref>. | ||
== نسب و خاندان شیخ طوسی == | == نسب و خاندان شیخ طوسی == | ||
خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
=== جوانی شیخ طوسی === | === جوانی شیخ طوسی === | ||
شیخ در دوران جوانی خود به درجه [[اجتهاد]] رسید و کتاب [[تهذیب الاحکام]] را که از کتب معروف و مورد توجه شیعه است را در این دوره و با پیشنهاد استاد فرزانه خود [[شیخ مفید]] تالیف کرده است که این کتاب خود دلیل و سند محکمی بر [[اجتهاد]] او در سنین جوانی است<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۵۰۴</ref>. | شیخ در دوران جوانی خود به درجه [[اجتهاد]] رسید و کتاب [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام]] را که از کتب معروف و مورد توجه شیعه است را در این دوره و با پیشنهاد استاد فرزانه خود [[محمد بن محمد بن نعمان|شیخ مفید]] تالیف کرده است که این کتاب خود دلیل و سند محکمی بر [[اجتهاد]] او در سنین جوانی است<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۵۰۴</ref>. | ||
پس از مرگ شیخ مفید، شیخ در سال ۴۱۳ هجری به محضر [[سید مرتضی]] معروف به | پس از مرگ شیخ مفید، شیخ در سال ۴۱۳ هجری به محضر [[سید مرتضی علمالهدی|سید مرتضی]] معروف به علم الهدی که خود ایشان نیز از شاگردان بزرگ شیخ مفید میباشند راه یافت. هر چند شیخ طوسی در بسیاری از علوم به درجه اجتهاد رسیده بود، ولی از محضر این استاد خود در زمینه علوم ادبی بسیار استفاده کرد<ref>خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن، ج۲، ص۱۵۳، گلشن، چاپ اول</ref>. | ||
=== شروع به تالیف === | === شروع به تالیف === | ||
خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
شیخ طوسی از جمله کسانی است که در زندگی پر برکت خود رنج و مشقتهای بسیاری را متحمل شد و تحت شرایط سخت اجتماعی و سیاسی توانست به بزرگترین مقام و جایگاه علمی اجتماعی زمان خود برسد. او از بزرگترین مفسران، فقها، متکلمان، و محدثان شیعه است<ref>خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن، ج 2، ص 145</ref>. | شیخ طوسی از جمله کسانی است که در زندگی پر برکت خود رنج و مشقتهای بسیاری را متحمل شد و تحت شرایط سخت اجتماعی و سیاسی توانست به بزرگترین مقام و جایگاه علمی اجتماعی زمان خود برسد. او از بزرگترین مفسران، فقها، متکلمان، و محدثان شیعه است<ref>خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن، ج 2، ص 145</ref>. | ||
در زمان شیخ طوسی، بغداد کانون مباحث علمی و تبادل آزاد عقاید بین دانشمندان شیعه و سنی بوده است. بزرگترین و سرآمد همه آنها، [[محمد بن محمد بن نعمان]] ( | در زمان شیخ طوسی، بغداد کانون مباحث علمی و تبادل آزاد عقاید بین دانشمندان شیعه و سنی بوده است. بزرگترین و سرآمد همه آنها، [[محمد بن محمد بن نعمان]] (شیخ مفید) بوده است. هنگامی که شیخ طوسی وارد بغداد شد، در محضر شیخ مفید شروع به فراگیری علم از جانب ایشان کرد و در اندک زمانی توجه استاد را به خود جلب کرد و کم کم بر دیگر شاگردان استاد برتری یافت. استعداد و تلاشهای پیگیر او در رسیدن به هدف عالی از طریق علم و دانش موجب شد تا لیاقت او توسط دیگران نیز درک شود و عهدهدار دو پست مهم و حساس شود؛ یکی ریاست علمی و دینی جامعه شیعه، آن هم در بغداد، مرکز مخالفان و در میان دانشمندان بزرگ شیعه و سنی؛ دیگری تصاحب کرسی علم کلام از جانب خلیفه وقت که مقامی بس بالا بود و به راحتی نمیشد به آن رسید. | ||
این مقام کسی بوده که سرآمد تمام دانشمندان آن عصر بوده است و شیخ طوسی به همگان نشان داد که لیاقت این مقام را دارد و آن را به حق به دست آورد. ارزش این مقام چنان بالا بود که حتی تا سالها بعد از شیخ طوسی، جایگاه او حفظ شد و نه تنها کسی نتوانست بعد از ایشان در آثار گرانقدر او شبهه ای ایجاد کند، بلکه خودشان نیز این آثار را صحیحترین منبع میدانستند و خود نیز از آنها به عنوان بهترین مرجع استفاده میکردند. همچنین تا سالها بعد از شیخ، کسی نتوانست شخصیت علمی و فتاوای ایشان را تحت تاثیر قرار دهد<ref>طباطبایی، محمد محیط، هزاره شیخ طوسی، ج 1، ص 197</ref>. | این مقام کسی بوده که سرآمد تمام دانشمندان آن عصر بوده است و شیخ طوسی به همگان نشان داد که لیاقت این مقام را دارد و آن را به حق به دست آورد. ارزش این مقام چنان بالا بود که حتی تا سالها بعد از شیخ طوسی، جایگاه او حفظ شد و نه تنها کسی نتوانست بعد از ایشان در آثار گرانقدر او شبهه ای ایجاد کند، بلکه خودشان نیز این آثار را صحیحترین منبع میدانستند و خود نیز از آنها به عنوان بهترین مرجع استفاده میکردند. همچنین تا سالها بعد از شیخ، کسی نتوانست شخصیت علمی و فتاوای ایشان را تحت تاثیر قرار دهد<ref>طباطبایی، محمد محیط، هزاره شیخ طوسی، ج 1، ص 197</ref>. | ||
شیخ طوسی در دوران جوانی خود به درجه [[اجتهاد]] رسید و کتاب تهذیب الاحکام را که از کتب معروف و مورد توجه شیعه است، در این دوره و با پیشنهاد استاد فرزانه خود، شیخ مفید تألیف کرد. این کتاب خود دلیل و سند محکمی بر اجتهاد او در عنفوان جوانی است<ref>آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 4، ص 504</ref>. | شیخ طوسی در دوران جوانی خود به درجه [[اجتهاد]] رسید و کتاب تهذیب الاحکام را که از کتب معروف و مورد توجه شیعه است، در این دوره و با پیشنهاد استاد فرزانه خود، شیخ مفید تألیف کرد. این کتاب خود دلیل و سند محکمی بر اجتهاد او در عنفوان جوانی است<ref>آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 4، ص 504</ref>. | ||
بسیاری از محققان، شیخ را تدوین کننده اساسنامه تشیع در فرهنگ و تمدن اسلامی میدانند. [[علامه حلی]] دراینباره میگوید: شیخ طوسی پیشوای دانشمندان شیعه و رئیس طایفه امامیه صاحبنظر در علوم اخبار، رجال، [[فقه]]، [[اصول]]، [[کلام]] و ادب بوده است. همه فضیلتها منسوب به او است و در تمامی فنون اسلام کتاب نوشته است. او عقاید شیعه را در اصول و فروع آن دستهبندی و اصلاح کرده است. | بسیاری از محققان، شیخ را تدوین کننده اساسنامه تشیع در فرهنگ و تمدن اسلامی میدانند. [[حسن بن یوسف حلی|علامه حلی]] دراینباره میگوید: شیخ طوسی پیشوای دانشمندان شیعه و رئیس طایفه امامیه صاحبنظر در علوم اخبار، رجال، [[فقه]]، [[اصول]]، [[کلام]] و ادب بوده است. همه فضیلتها منسوب به او است و در تمامی فنون اسلام کتاب نوشته است. او عقاید شیعه را در اصول و فروع آن دستهبندی و اصلاح کرده است. | ||
شیخ طوسی، پس از سید مرتضی زمام پیشوایی را در دست گرفت و بزرگترین دانشمند عصر خود شناخته شد. شیوه بدیع او در علم کلام، دانشجویان بسیاری را از سراسر مملکت اسلامی تشویق به فراگیری میکرد و آنها را از دورترین نقاط به سمت خود جذب میکرد. حتی دیگر دانشمندان و فقیهان نیز مسائل و مشکلات پیش آمده را نزد شیخ میبردند تا ایشان صحت و سقم مطالب را تشخیص دهند و یا راه حلی را از ایشان جویا شوند. شاگردان شیخ نیز روز به روز افزونتر میشدند، تا جایی که سیصد تن از علما و مجتهدان شیعه افتخار شاگردی و درک محضر ایشان را داشتند. شمار دیگری از شاگردان ایشان، که از مذاهب چهارگانه سنی بودند، از شمار خارج بود. | شیخ طوسی، پس از سید مرتضی زمام پیشوایی را در دست گرفت و بزرگترین دانشمند عصر خود شناخته شد. شیوه بدیع او در علم کلام، دانشجویان بسیاری را از سراسر مملکت اسلامی تشویق به فراگیری میکرد و آنها را از دورترین نقاط به سمت خود جذب میکرد. حتی دیگر دانشمندان و فقیهان نیز مسائل و مشکلات پیش آمده را نزد شیخ میبردند تا ایشان صحت و سقم مطالب را تشخیص دهند و یا راه حلی را از ایشان جویا شوند. شاگردان شیخ نیز روز به روز افزونتر میشدند، تا جایی که سیصد تن از علما و مجتهدان شیعه افتخار شاگردی و درک محضر ایشان را داشتند. شمار دیگری از شاگردان ایشان، که از مذاهب چهارگانه سنی بودند، از شمار خارج بود. | ||
از ورود شیخ طوسی به بغداد مدت چهل سال میگذشت که حمله طغرل سلجوقی اتفاق افتاد و شیخ برای حفظ موقعیت خود و نابود نشدن زحمات چندین ساله اش ناچار به ترک بغداد شد و قدم به سرزمین مقدس [[نجف]] گذاشت. شیخ که کتابخانه و | از ورود شیخ طوسی به بغداد مدت چهل سال میگذشت که حمله طغرل سلجوقی اتفاق افتاد و شیخ برای حفظ موقعیت خود و نابود نشدن زحمات چندین ساله اش ناچار به ترک بغداد شد و قدم به سرزمین مقدس [[نجف]] گذاشت. شیخ که کتابخانه و دستنوشتههای خود را در آتشسوزی از دست داده بود، از مدت باقیمانده عمر خود حداکثر استفاده را کرد و با جدیت بیشتری به تدریس و تحقیق در علوم اسلامی پرداخت؛ از این رو دانشپژوهان بسیاری را به سمت خود جذب کرد و به طور گسترده شروع به تشکیل یک دانشگاه کرد. از آنجایی که تا آن زمان هیچ منبع و پایگاه علمی در جهان اسلام شناخته نشده بود، این دانشگاه با استقبال گسترده دانشجویان سراسر مملکت اسلامی رو به رو شد. وجود یک پایگاه علمی در نجف و وجود استاد بزرگی چون شیخ طوسی چنان بر اهمیت آنجا افزود که هنوز بعد از گذشت 10 قرن استحکام و پایداری آن قابل مشاهده است. این پایگاه اولین دانشگاه علمی شیعه است که تا کنون در نوع خود نظیری نداشته است. آنچه که بیان شد، نشانگر شمهای از تحصیل و تجارب علمی شیخ طوسی است<ref>حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق: قیومی، جواد، ص 148</ref>. | ||
== اساتید و شاگردان شیخ طوسی == | == اساتید و شاگردان شیخ طوسی == |