جهمیه: تفاوت میان نسخه‌ها

جهمیه از فرقه های قدیمی کلامی و صاحب نام است به گونه ای که در منابع کلامی هر کجا بحث از عقاید مذاهب و مکاتب به میان می آید، به موسس این فرقه و نیز آرای آن نیز به طور پر رنگ اشاره می شود. با این حال هیچ متن و سندی از عقاید این فرقه در دسترس نیست و گزارش‌ هایی که امروزه موجود است، تنها اطلاعات اندک اما مستندی به ما می دهد که به فاصله حد اقل نیم قرن پس از مرگ جهم بن صفوان و به قلم متکلمان مخالف جهمیه نگاشته شده است که البته با تفاوت ها و نیز تعارض هایی نیز همراه است.

جهم بن صفوان در [[بلخ]] و در سال 128 هجری قمری به دنیا آمد. البته از جزییات مربوط به خانواده وی اطلاعات دقیقی در دست نیست. کنیه وی [[ابومُحرِز]]، از موالی‌ [[بنی‌ رایب‌]] از [[قبیله‌ اَزْد]] است و چون مدتی را در [[سمرقند]] و نیز [[ترمذ]] سکونت کرد به نام جهم بن صفوان ترمذی یا سمرقندی نیز خوانده می شد.

<ref>[[ابن ‌کثیر]]، [[البدایه‌ و النهایه]]، ج‌ ۱۰، ص‌ ۲۹، چاپ‌ علی‌ شیری‌، [[بیروت‌]] ۱۴۰۸/۱۹۸۸.</ref> <ref>[[ابن ‌حجر عسقلانی‌]]، [[لسان‌ المیزان]]، ج‌ ۲، ص‌ ۱۴۲، [[حیدرآباد دکن‌]] ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ ۱۳۹۰/۱۹۷۱.</ref>   

جهم بن صفوان در کوفه با شخصی به نام [[جعد بن درهم]] آشنا شد.این آشنایی موجب شد تا  عقاید جعد بن درهم بدون واسطه بر جهم بن صفوان اثر بگذارد.<ref>[[محمد بن اسماعیل‌ بخاری‌]]، [[خلق‌ افعال‌ العباد]]، ج۱، ص‌۳۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ عمیره‌، بیروت‌ ۱۴۱۱/۱۹۹۱.</ref> <ref>[[ابن‌تیمیه‌]]، [[بیان‌ تلبیس‌ الجهمیة فی‌ تأسیس‌ بدعهم‌ الکلامیة]]، ج‌ ۱، ص‌ ۴۴۸، چاپ‌ محمد بن عبدالرحمان‌ بن قاسم‌، (مؤسسه قرطبه) ۱۳۹۲</ref> <ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج‌ ۹، ص‌ ۳۸۲، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ ۱۴۰۸/۱۹۸۸.</ref> <ref> [[سمعانی‌ عبد الکریم]]، الانساب، ج‌ ۲، ص‌ ۱۳۳.</ref> <ref>ابن ‌کثیر، البدایه‌ و النهایه پیشین،  ص‌ ۲۴۶.</ref> <ref> همان، ص‌ ۳۸۲</ref> جهم موضع موضع‌ تنزیهی‌ و قول‌ به‌ خلق‌ قرآن‌ را از جعد  فرا گرفته است، اما در زمینه قدر  با او موافق‌ نبوده‌ و از مُجَبِّره‌ (گروهی‌ که‌ به‌ جبر انسان‌ معتقد بودند) محسوب‌ می‌ شده‌ است‌.  

در تفکر این فرقه جز خدا هیچ خالق یا فاعلی شناخته نمی شود و انتساب افعال به انسان، از روی مجاز و مسامحه است. مثلا  می بینیم که طلوع و غروب به [[خورشید]] نسبت داده می شود در حالی که خورشید نقشی در طلوع و غروبش ندارد، ولی می گویند خورشید طلوع یا غروب کرد.و یا چرخش را  به سنگ آسیا نسبت می دهند و حال آن که سنگ آسیا نقشی در چرخش خود ندارد. بنا بر این نه خورشید و نه سنگ آسیا هیچ کدام در فاعلیت خود نقشی ندارند، ولی به طور مسامحه و مجاز حرکات شان به خودشان نسبت داده می شود.<ref> [[بغدادی عبدالقاهر]] بن الطاهربن محمد، [[الفرق بین الفرق]]، ص۱۹۴، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۷ هجری، چاپ۲.</ref>

[[ایمان]] یعنی معرفت به خدا و [[کفر]] یعنی جهل به خدا. کسی که در دلش به خدا اقرار کند و او را بشناسد، هر چند با زبان انکار کند، کافر نیست. در نتیجه مسئله ای به نام اقرار و عمل؛  خارج از اصل ایمان است و به ایمان ربطی ندارد. در این ادعا به روایت «انّ اوّل الدّین معرفته» استدلال شده است و این منشا عقیده به ارجاء است.<ref>[[سبحانی جعفر]]، [[بحوث فی الملل والنحل]]، ج۳، ص۱۴۰، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به [[جامعه مدرسین قم]]، ۱۴۱۴.</ref>   

در نگاه جهمیه، صفات مخصوص بندگان را نمی توان به خدا حمل کرد. به عنوان مثال، صفاتی چون عالم، حی، مرید، شی و...را نمی توان به خدا نسبت داد، ولی صفاتی چون [[خالق]]، قادر و... فقط اختصاص به خداوند دارد، چون فقط خداوند است که دارای قدرت است و می تواند خلق کند. پس اگر صفات مخصوص بندگان را به خدا نسبت دهیم، در دام تشبیه گرفتار می شویم.<ref>بغدادی، عبدالقاهر بن الطاهر بن محمد، الفرق بین الفرق، ص۲۱۱، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۷ هجری، چاپ۲.</ref> <ref>[[شهرستانی محمدبن عبدالکریم]]، [[الملل والنحل]]، ج۱، ص۹۸، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۰ هجری، چاپ اول.</ref>