۲۱٬۸۹۷
ویرایش
قیام ۱۵ خرداد: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''قیام ۱۵ خرداد''' که در پی دستگیری [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی | قیام 15 خرداد.jpg | ||
'''قیام ۱۵ خرداد''' که در پی دستگیری [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] در ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ ش، رخ داد و به دنبال آن، کشتار [[رژیم شاهنشاهی]] در خیابان‌های [[تهران]] و سراسر کشور به وقوع پیوست در حقیقت بسترساز و منشا [[انقلاب اسلامی]] در بهمن ۱۳۵۷ ش، بود و نخستین جرقه‌های سرنگونی رژیم شاهنشاهی را رقم زد. | |||
== انگیزهها و اهداف قیام پانزده خرداد == | == انگیزهها و اهداف قیام پانزده خرداد == | ||
منشا و خاستگاه قیام پانزده خرداد اندیشههای روحانیت مبارز [[مذهب شیعه|شیعه]]، به رهبری حضرت [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی | منشا و خاستگاه قیام پانزده خرداد اندیشههای روحانیت مبارز [[مذهب شیعه|شیعه]]، به رهبری حضرت [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] بود. در اندیشه‌ها و تفکر آن حضرت، تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام اسلام جایگاه خاصی داشت. بر این اساس، پیاده شدن قوانین اسلام در حوزه‌های سیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع از انگیزه‌های اصولی نیروهای مذهبی محسوب میشد. اما با توجه به تخطی رژیم شاه از حدود الهی و عدم اجرای احکام اسلام، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، دفاع از سنت‌ها و ارزش‌های اسلامی، مقابله با برنامه‌های استعماری [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] و [[رژیم صهیونیستی|اسرائیل]]، مبارزه با حاکمیت و گسترش فرهنگ غربی که منافی با معیارهای فرهنگ اسلام ناب محمدی بود، از انگیزه‌های نسل جدید روحانیت، برای ورود به عرصه سیاسی کشور و وقوع قیام پانزده خرداد به شمار میرفت<ref>ر. ک. علی بابابی، غلامرضا. فرهنگ علوم سیاسی، دو جلد، چاپ دوم، تهران: شرکت نشر و پخش ویس، ۱۳۶۹، جلد دوم، ص. ۱۴۷.</ref>. | ||
امام خمینی در مرحله اول مبارزه خود، درصدد پیشگیری و کنترل حرکت‌های ضد مذهبی رژیم شاه برآمد. اما هنگامی که این رژیم تهاجم همه‌جانبه خود را بر علیه حضرت امام و پیروانش آغاز کرد، شیوه دیگری برای مبارزه برگزیده شد که همانا رویارویی با اصل نظام شاهنشاهی بود. | امام خمینی در مرحله اول مبارزه خود، درصدد پیشگیری و کنترل حرکت‌های ضد مذهبی رژیم شاه برآمد. اما هنگامی که این رژیم تهاجم همه‌جانبه خود را بر علیه حضرت امام و پیروانش آغاز کرد، شیوه دیگری برای مبارزه برگزیده شد که همانا رویارویی با اصل نظام شاهنشاهی بود. | ||
انگیزه دیگر امام، مبارزه با صهیونیسم جهانی و عوامل داخلی آنها و صیانت از احکام اسلام و قرآن و حفاظت از استقلال کشور و جلوگیری از نفوذ بیشتر اعضای فرقه ضاله [[بهائیت]] به عنوان ستون پنجم اسرائیل در ایران بود. رژیم شاه در سال ۱۳۲۸، به طور غیر رسمی (دوفاکتور) اسرائیل را به رسمیت شناخته بود و زمینه نفوذ عوامل [[صهیونیسم]] را در ایران فراهم ساخته بود<ref>ر. ک. ازغندی، علیرضا. روابط خارجی ایران، "دولت دست نشانده"، ۱۳۵۷ - ۱۳۲۰، تهران: نشر قومس، ۱۳۷۶، ص. ص. ۴۲۰ - ۴۰۹.</ref>. | انگیزه دیگر امام، مبارزه با صهیونیسم جهانی و عوامل داخلی آنها و صیانت از احکام [[اسلام]] و [[قرآن]] و حفاظت از استقلال کشور و جلوگیری از نفوذ بیشتر اعضای فرقه ضاله [[بهائیت]] به عنوان ستون پنجم اسرائیل در ایران بود. رژیم شاه در سال ۱۳۲۸، به طور غیر رسمی (دوفاکتور) اسرائیل را به رسمیت شناخته بود و زمینه نفوذ عوامل [[صهیونیسم]] را در ایران فراهم ساخته بود<ref>ر. ک. ازغندی، علیرضا. روابط خارجی ایران، "دولت دست نشانده"، ۱۳۵۷ - ۱۳۲۰، تهران: نشر قومس، ۱۳۷۶، ص. ص. ۴۲۰ - ۴۰۹.</ref>. | ||
امام خمینی در پاسخ به تلگراف علمای همدان، در تاریخ ۱۶ | امام خمینی در پاسخ به تلگراف علمای همدان، در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۲، در‌این‌باره فرمودند: | ||
«... خطر اسرائیل و عمال ننگین آن [[اسلام]] و [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] را تهدید به زوال میکند. من برای چند روز زندگی با عار و ننگ ارزشی قائل نیستم و از علماء اعلام و سایر طبقات مسلمین انتظار دارم که با تشریک مساعی قرآن و اسلام را از خطری که در پیش است نجات دهند . . .»<ref>خمینی، امام (روح‌الله). صحیفه نور، مجموعه رهنمودهای امام خمینی، تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ۱۳۶۱، جلد اول، ص. ص. ۵۱ - ۵۰.</ref>. | |||
بنابراین، نیروهای مذهبی که از امام خمینی پیروی میکردند، با انگیزه اولیه مخالفت با دستگیری امام خمینی و انگیزه‌های اصلی دفاع از دین اسلام و ارزش‌ها و احکام آن، در قیام پانزده خرداد شرکت کردند و اهداف رهبری نهضت که در طول دو سال مبارزه (۱۳۴۲ - ۱۳۴۱) بیان شده بود را پیگیری کردند. اهداف اصلی امام خمینی | بنابراین، نیروهای مذهبی که از امام خمینی پیروی میکردند، با انگیزه اولیه مخالفت با دستگیری امام خمینی و انگیزه‌های اصلی دفاع از دین اسلام و ارزش‌ها و احکام آن، در قیام پانزده خرداد شرکت کردند و اهداف رهبری نهضت که در طول دو سال مبارزه (۱۳۴۲ - ۱۳۴۱) بیان شده بود را پیگیری کردند. اهداف اصلی امام خمینی حاکمیت قوانین اسلام و اجرای شریعت اسلامی و قطع زنجیرهای وابستگی کشور از کشورهای [[استعمار|استعمارگر]] و استکباری آمریکا و اسرائیل و. . . بود. خلع ایادی داخلی آنها و براندازی اصل نظام شاهنشاهی و جایگزینی حکومت اسلامی برای جامه عمل پوشاندن به اهداف نهضت ضروری بود که امام خمینی تلاش برای تحقق آنها را پیشه راه خود ساخته بود. | ||
== ماهیت قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ == | == ماهیت قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ == | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۸: | ||
== ویژگی‌های دیگر نهضت == | == ویژگی‌های دیگر نهضت == | ||
# قرار گرفتن [[مرجع تقلید|مرجعیت]] [[مذهب شیعه|شیعه]] در سطح رهبری نیروهای مذهبی؛ هنگامی که امام خمینی | # قرار گرفتن [[مرجع تقلید|مرجعیت]] [[مذهب شیعه|شیعه]] در سطح رهبری نیروهای مذهبی؛ هنگامی که امام خمینی به عنوان یک [[مرجع تقلید]]، رهبری یک جنبش سیاسی - اجتماعی و فکری - فرهنگی را بر عهده گرفت، دیگر مراجع را نیز با خود همراه کرد. | ||
# فراگیری و پوشش دادن به حرکت‌های سیاسی موجود؛ حضور امام خمینی نیروهای مذهبی را گردهم آورد و از تفرقه آنها جلوگیری کرد. | # فراگیری و پوشش دادن به حرکت‌های سیاسی موجود؛ حضور امام خمینی نیروهای مذهبی را گردهم آورد و از تفرقه آنها جلوگیری کرد. | ||
# رویارویی با اصل نظام شاهنشاهی؛ در حالی که جنبش‌های پیشین دارای این ویژگی نبودند. | # رویارویی با اصل نظام شاهنشاهی؛ در حالی که جنبش‌های پیشین دارای این ویژگی نبودند. | ||
# ضد [[امپریالیسم]] و ضد [[صهیونیسم]] بودن مبارزه؛ امام خمینی | # ضد [[امپریالیسم]] و ضد [[صهیونیسم]] بودن مبارزه؛ امام خمینی از ابتدای نهضت، قدرت‌های استعماری شرق و غرب و [[صهیونیسم]] جهانی و اسرائیل را به مبارزه‌طلبید. | ||
# ممانعت از اجرای سیاست [[دموکراسی]] کنترل شده کندی که در دیگر کشورهای وابسته [[جهان سوم]] در حال اجرا بود. | # ممانعت از اجرای سیاست [[دموکراسی]] کنترل شده کندی که در دیگر کشورهای وابسته [[جهان سوم]] در حال اجرا بود. | ||
# آشکار شدن قدرت [[مذهب]] به وسیله بسیج گسترده مردمی و مقاومت در مقابل برنامه‌های نامشروع شاه<ref> ر. ک. پارسانیا، حمید. حدیث پیمانه، پژوهشی در انقلاب اسلامی، چاپ دوم، (قم): معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، ۱۳۷۶، ص. ص. ۳۰۵ - ۳۰۳.</ref>. | # آشکار شدن قدرت [[مذهب]] به وسیله بسیج گسترده مردمی و مقاومت در مقابل برنامه‌های نامشروع شاه<ref> ر. ک. پارسانیا، حمید. حدیث پیمانه، پژوهشی در انقلاب اسلامی، چاپ دوم، (قم): معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، ۱۳۷۶، ص. ص. ۳۰۵ - ۳۰۳.</ref>. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۳: | ||
== نتایج و پیامدهای قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ == | == نتایج و پیامدهای قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ == | ||
قیام پانزده خرداد اگرچه توسط رژیم سرکوب شد، اما تاثیرات بلند مدت خود را بر روند سیاسی و اجتماعی ایران باقی گذاشت. این تاثیرات عمیق ناشی از ویژگی‌های ناب این قیام بود که عبارتند از مذهبی بودن نهضت و حضور نیروهای مذهبی در آن که موجب حضور گسترده مردم در جریان مبارزه شد، پیروی از مبانی دین اسلام در جریان مبارزه، مشخص بودن رهبری مبارزه که در وجود امام خمینی تجلی یافته بود، اخلاص و قاطعیت رهبر نهضت و جبنه بیگانه ستیزی جنبش که لبه تیز آن متوجه | قیام پانزده خرداد اگرچه توسط رژیم سرکوب شد، اما تاثیرات بلند مدت خود را بر روند سیاسی و اجتماعی ایران باقی گذاشت. این تاثیرات عمیق ناشی از ویژگی‌های ناب این قیام بود که عبارتند از مذهبی بودن نهضت و حضور نیروهای مذهبی در آن که موجب حضور گسترده مردم در جریان مبارزه شد، پیروی از مبانی دین اسلام در جریان مبارزه، مشخص بودن رهبری مبارزه که در وجود امام خمینی تجلی یافته بود، اخلاص و قاطعیت رهبر نهضت و جبنه بیگانه ستیزی جنبش که لبه تیز آن متوجه [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]، [[رژیم صهیونیستی|اسرائیل]] و شخص شاه بود. | ||
با توجه به این خصوصیات، نتایج و پیامدهای قیام را میتوان به اختصار این‌گونه برشمرد: | با توجه به این خصوصیات، نتایج و پیامدهای قیام را میتوان به اختصار این‌گونه برشمرد: | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۷: | ||
# احساس ضرورت ایجاد تشکل برای ادامه مبارزه با رژیم. | # احساس ضرورت ایجاد تشکل برای ادامه مبارزه با رژیم. | ||
به طور کلی قیام مردم ایران در پانزدهم خرداد ۱۳۴۲، باعث افزایش آگاهی سیاسی مردم و حضور بیشتر آنها در صحنه شد و با تثبیت رهبری امام | به طور کلی قیام مردم ایران در پانزدهم خرداد ۱۳۴۲، باعث افزایش آگاهی سیاسی مردم و حضور بیشتر آنها در صحنه شد و با تثبیت رهبری امام خمینی، گروه‌های سیاسی غیر مذهبی به حاشیه رانده شدند، امام خمینی با دمیدن روح خودباوری و نفی از خودبیگانگی، زمینه‌های بازگشت به اسلام اصیل را در میان قشر جوان و روشنفکر دانشگاهی فراهم ساخت و باعث رویکرد نیروهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور به سوی مذهب شد. بنابراین، قیام پانزده خرداد به رهبری امام خمینی در واقع، آماده سازی شرایط و زمینه‌های لازم برای وقوع و شکل‌گیری [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] را در دامن خود پرورش داد<ref>عباس خلجی حضور، شماره ۳۵.</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
* [[سید روح‌الله موسوی خمینی | * [[سید روح‌الله موسوی خمینی]] | ||
* [[انقلاب اسلامی ایران | * [[انقلاب اسلامی ایران]] | ||
* [[رژیم صهیونیستی]] | |||
* [[مدرسه فیضیه]] | |||
* [[ایدئولوژی]] | * [[ایدئولوژی]] | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||