معتزله: تفاوت میان نسخه‌ها

از مراتب یا اقسام توحید آنچه بیش از همه مورد تأکید معتزله قرار گرفته توحید صفاتی است. یعنی صفات زاید بر ذات را از خداوند نفی کرده‌اند و معتقدند صفات خداوند عین ذات اوست. و بدین جهت گاهی از آنان به نفی‌کنندگان صفات یا قائلان به نیابت ذات از صفات یاد شده است. ولی به نظر می‌رسد آنان صفات کمال را از خداوند نفی نکرده‌اند، بلکه معتقدند صفات با ذات عینیت دارد و در این مسئله با امامیه هم عقیده‌اند. این مطلب از کلام شیخ مفید در «اوائل المقالات»<ref>مفید، اوائل المقالات، ۱۳۷۲ش، ص۵۲</ref> و شهرستانی در «ملل و نحل»  <ref>شهرستانی، ملل و نحل، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۴۴ </ref>

براساس‌ اصل‌ وعد و وعید، خداوند مؤمنان‌ را به‌ آنچه‌ وعده‌ داده‌ است‌، پاداش‌ می‌دهد(وعد)، و کافران‌ و فاسقان‌ را به‌ سزای‌ موعودشان‌ که‌ خلود در آتش‌ است‌، می‌رساند(وعید). بنابراین‌، مؤمنانی‌ که‌ به‌ گناه‌ آلوده‌ شده‌اند، از کیفر الهی‌ جز به‌ توبه‌ رهایی‌ نمی‌یابند، اما جزای‌ آنان‌ از کافران‌ خفیف‌تر است.<ref>انواری، محمدجواد، «اصول خمسه»، ص۲۸۰</ref>

منزلتی میان دو منزلت (به عربی منزلة بین المنزلتین) نخستین اصل مذهب معتزله است که توسط پیشوای آن یعنی واصل بن عطا مطرح شد. زمینه بحث این است که آیا کسی که مرتکب گناه کبیره می‌شود، مؤمن است یا کافر. معتزله معتقدند کسی که گناه کبیره‌ای انجام دهد، نه مؤمن نامیده می‌شود، نه کافر. چنین شخصی اگر بدون توبه از دنیا برود، عذاب او قطعی و جاودانه خواهد بود؛ اما نه به شدتی که کافر عذاب می‌کشد.<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الأصول الخمسة، ۱۴۲۲ق، ص۴۷۱-۴۷۲.</ref>شیخ مفید معتقد است هر کس در این مسئله با معتزله هم عقیده باشد معتزلی خواهد بود هر چند در مسائل دیگر با اکثرشان اختلاف نظر داشته باشد.<ref>مفید، اوائل المقالات،۱۳۷۲ش، ص۴۵</ref>

امر به معروف و نهی از منکر یکی از احکام ضروری اسلام است و هیچ یک از مذاهب اسلامی منکر آن نیستند و جزء ویژگی‌های اختصاصی هیچ مذهبی محسوب نمی‌شود. ولی معتزله با اصل قرار دادن آن خواسته‌اند اهتمام خود را نسبت به آن نشان دهند. به گفته زمخشری، عقیده معتزله این است که امر به معروف و نهی از منکر از واجبات کفایی و مشروط به شرایط ویژه‌ای است و شدیدترین مرتبه آن (جنگ) از شئون حکومت و وظایف رهبری اسلامی است.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، صص۳۹۸-۳۹۶</ref>