کاظمین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''[[کاظمین]]''' از شهرهای مهم و زیارتی [[عراق]] و سومین مکان مقدس این کشور پس از [[نجف]] و [[کربلا]] است. این شهر مدفن دو امام [[معصوم]] [[موسی بن جعفر (کاظم)]] و [[محمد بن علی (جواد)]] (علیهما السلام) می‌باشد. همچنین مقبره برخی از علمای بزرگ شیعه مانند [[شیخ مفید]] و [[خواجه نصیر الدین طوسی]] در این شهر قرار دارد. کاظمین از نظر موقعیت جغرافیایی، در شمال غرب [[بغداد]] و در سمت غرب رود دجله قرار گرفته است. این رود کاظمین و بغداد پایتخت عراق را از هم جدا می‌کند.

 

از آن‌جایی که در این دیار پیکر پاک امام کاظم و نوه اش امام جواد علیهما السلام مدفون می‌باشند، به نام این دو امام و با غلبه دادن نام کاظم، به «کاظمین» مشهور شده است.<ref>با استفاده از کتاب اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۵.</ref>  

 

کاظمین در قسمت غرب رود دجله و در مجاورت بغداد قرار دارد و امروزه به دلیل توسعه شهری، به بغداد متصل شده است. این شهر دارای آب و هوای نسبتا معتدل است و بارندگی در آن، بیشتر به رگبارهای بهاری شباهت دارد.<ref>الجغرافیه الاجتماعیه لمدینه الکاظمیه الکبری، ص۱۹.</ref>وجود برخی از جاذبه‌های منطقه موجب شد تا در عصر [[عباسیان]]، بغداد و مناطق حاصل خیز اطراف آن به عنوان پایتخت و تفریح‌ گاه [[حاکمان عباسی]] قرار گیرد.<ref>تاریخ کاظمین و بغداد، ص۱۱۵ – ۱۲۰.</ref> فاصله کاظمین تا بغداد 8 کیلومتر، تا سامراء حدود 110 کیلومتر، تا [[نجف اشرف]] تقریبا 165 کیلومتر و تا [[کربلا]] حدودا 102 کیلومتر است.

 

در سال ۱۴۵ هـ. ق [[منصور عباسی]] شروع به ساختن بغداد کرد و بنابر روایت خطیب بغدادی در سال ۱۴۶ هـ. ق باروی شهر را ساخت و در سال ۱۴۹ هـ. ‌ق خندقی برای آن کند و بدین گونه شهر تقریباً کامل شد. پس از ساختن شهر منصور عباسی دستور داد تا قبرستانی در شمال شهر برای خود و خانواده‌اش بسازند و این قبرستان بعدها به نام قبرستان [[قریش]] و یا [[قبرستان بنی‌هاشم]] معروف شد و شیخ مفید روایت می‌کند که این مقبره مخصوص [[بنی‌هاشم]] و اشراف بود. اولین کسی که در این قبرستان، در سال ۱۵۰ هـ. ق، به خاک سپرده شد جعفر پسر ابوجعفر منصور عباسی بود و پس از آن دفن کردن مردگان در این قبرستان شایع و متداول گردید.<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۲۶.</ref>

در ۲۵ رجب ۱۸۳ هـ. ق امام موسی بن جعفر علیه‌السلام به دستور [[هارون الرشید]] و به دست [[سندی بن شاهک]] مسموم شد و جسد مطهر آن حضرت به قبرستان قریش برده شد و در آن به خاک سپرده شد که مرقد شریف وی هم چنان در آن‌جا می‌باشد. برخی از مورخین معتقدند که آن حضرت در جایی به خاک سپرده شد که قبلاً آن را خریداری کرده بود. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام مشهد باب التبن معروف شد، زیرا که نزدیک دروازه شرقی شهر باب التبن» قرار داشت و در کنار مرقد آن حضرت نیز مسجدی قرار داشت که به «باب التبن» معروف بود. <ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ماده ب.</ref>

در آخر ماه ذی القعده ۲۲۰ هـ. ق نیز امام جواد علیه‌السلام به شهادت رسید و در کنار قبر جدش امام کاظم علیه‌السلام به خاک سپرده شد.<ref> ابن اثیر، الکامل قی التاریخ، ج ۶، ص ۳۲۱.</ref> پس از شهادت دو امام مذکور، شیعیان به تدریج در کنار این دو قبر مطهر ساکن شدند تا بتوانند از آنها حمایت کرده و از زائران آنها پذیرائی کنند و در حقیقت این امر باعث شد که هسته اولیه شهر کاظمین تشکیل شود، به ویژه که این زمین به علت نزدیکی به رودخانه دجله، مرغوبیت خاک و نزدیکی‌اش به روستاها و مزارع و نخلستان‌های بزرگ، مکانی مناسب برای سکونت به شمار می‌رفت.

در سال ۳۵۴ هـ. ق برای اولین بار عید غدیر در بغداد جشن اعلام گردید و مردم شادی‌کنان با صدای بوق و کرنا و دسته دسته به زیارت حرم مطهر کاظمین رفتند. سال ۴۴۹ هـ. ق خانه شیخ طوسی در محله کرخ بغداد توسط گروهی از اوباش غارت شد و شیخ طوسی در اثر این کار به شهر نجف هجرت کرد.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۹، ص ۴۳۹.</ref>در طی سال‌های متعدد شهر کاظمین بارها دچار سیل گردید. از همه شدیدتر سیل سال ۶۱۴ هـ. ق بود که باعث ویرانی بخشی از حرم مطهر و ویرانی شدید شهر کاظمین شد به طوری که خلیفه ناصرالدین الله دستور تعمیر خرابی‌ها را صادر کرد و دستور داد باروئی گرداگرد شهر کاظمین بسازند. در دوران خلافت عباسی شهر کاظمین به عنوان محله‌ای تقریباً مستقل از بغداد و پرجمعیت با باروئی مستقل بود که علاوه بر نقیب علوی‌ها، نقیب دیگری بر امور مرقد و شهر نظارت می‌نمود. در ماه محرم سال ۶۵۶ هـ. ق (۱۲۵۸م) لشکریان [[مغول]] به رهبری [[هلاکو]] شهر بغداد را محاصره کردند، این شهر پس از چند روز محاصره عاقبت در روز هیجدهم محرم سقوط کرد و مغول‌ها خرابی فراوانی به شهر وارد ساخته و تعداد زیادی از اهالی شهر را به قتل رساندند. ابتدا قرار بود که عتبات مقدس شیعه از غارت مغول‌ها در امان باشد اما واقعیت این بود که حرم مطهر کاظمین تنها حرم شیعه بود که مورد غارت و چپاول قرار گرفت و به آتش کشیده شد و لشکریان وحشی مغول غنائم فراوانی را از حرم مطهر غارت کردند، طلا و نقره و سنگ‌های گرانبهای به غارت رفته به حدی بود که سربازان آن را بر روی زین اسب‌های خود می‌آویختند.

چندی بعد امیر قره‌تای به بغداد رسید و دستور داد عمادالدین عمر بن محمد قزوینی به اوقاف رسیدگی نماید و ساختمان حرم مطهر کاظمین و مسجد خلیفه را بازسازی نماید. در قرن هشتم هجری، شهر کاظمین رشد زیادی کرد و از شهرهای شلوغ و پر زوار به شمار می‌رفت. [[حمدالله مستوفی]] اوایل قرن هشتم این شهر را چنین توصیف می‌کند: شهر کوچکی است که طول آن حدود شش هزار گام است و تعداد جمعیت آن حدود شش هزار نفر است. در اوایل قرن دهم از لحاظ استقلال اداری شهر مستقلی به شمار می‌رفت. در سال ۹۲۶ هـ. ق که عراق تحت تصرف امپراتوری صفوی واقع شد، [[شاه اسماعیل صفوی]] به زیارت کاظمین مشرف شده و دستور داد اداره مخصوصی برای مدیریت شهر به وجود آید و دادگاهی شرعی به ریاست یک قاضی که لقب شیخ الاسلام را داشت تشکیل شود و همچنین دستور داد تا مرقد مطهر کاظمین تجدید بنا شود و حقوقی را برای خدام مرقد تعیین نمود. در سال ۱۲۸۶ هـ. ق مدحت پاشا والی عثمانی عراق در بازنگری ساختار اداری، کاظمین را به شهرستان تبدیل کرد و این شهرستان یکی از شهرستان‌های استان بغداد شد. در سال ۱۳۰۲ هـ. ق هدایت پاشا فرمانده لشکر ششم ترکان عثمانی در بغداد، دستور داد که پل چوبی شناوری بر روی رودخانه دجله زده شود تا دو بخش کاظمیه و اعظمیه را به هم متصل سازد و این گونه بود که کاظمین به بخش شرقی بغداد متصل شد. شهر کاظمین در طی عمر بلند خود بسیاری از علما، فقها، شعرا، پزشکان و اندیشمندان را به جامعه عرضه نمود در این شهر مدارس علمی فراوانی وجود داشت که از همه مهم‌تر مدرسه سید محسن اعرجی است که اوایل قرن سیزدهم هجری تأسیس شده است. در شهر کاظمین کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد که کتب خطی نفیسی در آنها نگهداری می‌شود. اولین چاپخانه عراق که یک چاپخانه سنگی بود در سال ۱۲۳۷ هـ. ق در شهر کاظمین راه‌اندازی گردید.

شهر کاظمین در طول مدت اشغال انگلیسی‌ها، هیچگاه از مقاومت دست نکشید و تمامی فرستادگان انگلیسی در نامه‌ها و یادداشت‌های خود بر این مسأله صحه گذاشتند. از جمله در نامه‌های «میس بیل» چنین می‌خوانیم: «شهر کاظمین شهری افراطی در اعتقاد به وحدت اسلامی است و در نبرد با انگلیسی‌ها بسیار مصمم و پابرجاست». همچنین فلیب آیرلاند درباره این شهر می‌گوید: دشمنی با انگلیسی‌ها در شهر کاظمین بسیار شدید بود و علمای این شهر تهدید کرده بودند که اگر کسی در همه‌پرسی به نفع تجاوز انگلیسی‌ها رأی دهد او را کافر اعلام خواهند کرد».<ref>راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۳-۲۶۸.</ref>  

مسجد صفوی؛ این مسجد از ساخته‌های شاه اسماعیل صفوی است که پس از تسخیر عراق آن را به سبک ساختمان‌های عراقی ساخت. مسجد از زیبایی خاصی برخوردار است که حس تحسین بیننده را در برابر عظمت ستون‌های ضخیم و طاق‌های قوسی آن برمی‌انگیزد و دارای گنبد کاشی‌کاری بسیار کوتاهی است که به زحمت می‌توان آن را از درون صحن دید. در جنب محراب و منبر کهن مسجد، پنجره‌ای به درون رواق شمالی حرم مطهر باز شده است که از میان آن، ضریح مطهر قابل مشاهده است. آرامگاه شیخ مفید، که در مشرق رواق جنوبی قرار دارد. وی از بزرگان شیعه و فقها و متکلمان چیره‌دست و توانا بود که در سال ۴۱۳ هـ. ق درگذشت. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد و بر بالای قبرش، بر روی مرمر قطعه شعری است که امام زمان علیه‌السلام در رثای فوت او سروده است: لا صوّت الناعی بفقدک إنّه * یومٌ علی آلِ الرسول عظیمُ

آرامگاه [[جعفر بن محمد بن قولویه]]؛ از بزرگان و فقها و محدثین امامیه است. وی در سال ۳۶۸ هـ. ق درگذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبی به همراه قبر شیخ مفید است. ضریح منسوب به شریف رضی در جوار حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام

آرامگاه [[سید مرتضی]] و [[سید رضی]]، این دو برادر از اعیان و مشاهیر و بزرگان امامیه در قرن پنجم هجری به شمار می‌آیند. قبر این دو تن در دو ساختمان جداگانه بیرون صحن مطهر و در نزدیکی یکدیگر در جنوب شرقی دیوار صحن قرار دارد.

آرامگاه جمع کثیری از وزرا، فقها و اعیان، که برخی از مشاهیر آنان عبارتند از: موسی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر علیه‌السلام (وی یمن را در دوران مأمون تسخیر نمود و مردم را به امامت حضرت امام رضا علیه‌السلام دعوت کرد.) معزّالدوله آل بویه، جلال الدوله آل بویه، وزیر مهلبی، عمید الجیوش، فخرالدوله دیلمی، مشرف الدوله دیلمی، ابن حمدون، ضیاءالدین ابن الأثیر، ابن الناقد، ابن العلقمی، فرهاد میرزا، آیت‌الله سید حسن صدر و گروهی دیگر از این خانواده، سید هبة الدین شهرستانی و...

قبر ابویوسف قاضی، وی در سال ۱۶۶ هـ. ق به منصب قضاوت در بغداد پایتخت خلافت بنی العباس برگزیده شد و نخستین کس در اسلام است که به عنوان قاضی القضات شهرت یافت. قبر او در جنوب شرقی صحن مطهر، درون یکی از حجره‌ها می‌باشد. مسجد و مقبره ابویوسف در کنار باب المراد حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام (ضلع شرقی)[[مسجد براثا]]؛ از مساجد کهن و مبارک شیعه است که در میانه راه کاظمین ـ بغداد در محله‌ای به همین نام واقع است. بنابر روایات تاریخی امیرالمومنین علیه‌السلام هنگام بازگشت از جنگ با [[خوارج]] در [[نهروان]]، در این مکان نماز خوانده است. شیعیان از دیرباز در این مسجد تجمع نموده و به عبادت می‌پرداخته‌اند. مسجد المنطقه؛ که در محله‌ای به همین نام واقع شده و به نام [[مسجدالعتیقه]] هم شهرت دارد. بنا به گفته روایات، امیرالمؤمنین علیه‌السلام در یکی از سفرهای خود در این مسجد [[نماز]] گزارده است.<ref>اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۶.</ref>