۴٬۹۳۳
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (تمیزکاری) |
||
(۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تالیفات صوفیانه فارسی''' از حدود نیمۀ سدۀ ۵ ق به | '''تالیفات صوفیانه فارسی''' از حدود نیمۀ سدۀ ۵ ق به بعد توسط نویسندگان دینی شهرهای غرب خراسان به خصوص نیشابور طوس، مرو و هرات آغاز گردید. | ||
=آثار سده پنجم= | =آثار سده پنجم= | ||
==آثار بُستی== | == آثار بُستی == | ||
یکی از نخستین صوفیان فارسینویس در نیشابور ابوالحسن بُستی (د ربع آخر سدۀ ۵ ق) است که افزون بر چند بیت صوفیانۀ فارسی که از او به جا مانده است، رسالۀ کوتاهی نیز در شرح لاالهالاالله دارد که در آن معراج باطنی و صوفیانه را از راه تحلیل کلمۀ توحید و با زبان رمز بیان کرده است. <ref>باخرزی، یحیی، ج۱، ص۱۸۰-۲۵۳، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۴۵ش.</ref> | یکی از نخستین [[تصوف|صوفیان]] فارسینویس در نیشابور ابوالحسن بُستی (د ربع آخر سدۀ ۵ ق) است که افزون بر چند بیت صوفیانۀ فارسی که از او به جا مانده است، رسالۀ کوتاهی نیز در شرح لاالهالاالله دارد که در آن معراج باطنی و صوفیانه را از راه تحلیل کلمۀ توحید و با زبان رمز بیان کرده است. <ref>باخرزی، یحیی، ج۱، ص۱۸۰-۲۵۳، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۴۵ش.</ref> | ||
==آثار غزالی== | == آثار غزالی == | ||
اما نخستین کتاب صوفیانه که در ناحیۀ طوس نوشته شد، کیمیای سعادت ابوحامد محمد غزالی (د ۵۰۵ ق) بود؛ کتابی که بیتردید یکی از آثار برجستۀ کلاسیک در زبان فارسی است. | اما نخستین کتاب صوفیانه که در ناحیۀ طوس نوشته شد، کیمیای سعادت [[غزالی|ابوحامد محمد غزالی]] (د ۵۰۵ ق) بود؛ کتابی که بیتردید یکی از آثار برجستۀ کلاسیک در زبان فارسی است. | ||
کیمیای سعادت عمدتاً ترجمه و تلخیصی از کتاب بزرگ ابوحامد به عربی، یعنی احیاء علومالدین است، اما در عین حال کتاب فارسی ابوحامد خالی از بعضی مطالب جدید نیست. | کیمیای سعادت عمدتاً ترجمه و تلخیصی از کتاب بزرگ ابوحامد به عربی، یعنی احیاء علومالدین است، اما در عین حال کتاب فارسی ابوحامد خالی از بعضی مطالب جدید نیست. | ||
منابع کیمیا و احیاء در مسائل تصوف همانا کتابهای قوت القلوب ابوطالب مکی و نیز نویسندگان خراسانی مانند ابونصر سراج طوسی، ابوسعد خرگوشی و ابوالقاسم قشیری است. | منابع کیمیا و احیاء در مسائل تصوف همانا کتابهای قوت القلوب ابوطالب مکی و نیز نویسندگان خراسانی مانند ابونصر سراج طوسی، ابوسعد خرگوشی و ابوالقاسم قشیری است. | ||
غزالی در احیاء اقوال و حکایتهای بسیاری را عیناً از تهذیب الاسرار خرگوشی نقل کرده، و در کیمیا بعضی از | غزالی در احیاء اقوال و حکایتهای بسیاری را عیناً از تهذیب الاسرار خرگوشی نقل کرده، و در کیمیا بعضی از آنها را به فارسی برگردانده است. <ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۱۲۵-۱۳۰، مقدمه بر نهجالخاص ابومنصور اصفهانی، تحقیقات اسلامی، تهران، ۱۳۶۷ش، س ۳، شم ۱ و ۲.</ref> و البته، مطالب کیمیا نیز به سبب شهرت و موفقیتی که این کتاب داشته، به کتابهای پس از آن راه یافته است. | ||
==روضة الفریقین== | == روضة الفریقین == | ||
کتاب دیگری که در باب مسائل اعتقادی و عبادی فقهی در غرب خراسان، این بار در مرو پدید آمد، دستینهای با عنوان روضة الفریقین بود. نویسندۀ این کتاب ناشناخته است. | کتاب دیگری که در باب مسائل اعتقادی و عبادی فقهی در غرب خراسان، این بار در مرو پدید آمد، دستینهای با عنوان روضة الفریقین بود. نویسندۀ این کتاب ناشناخته است. | ||
همین قدر میدانیم که او یکی از پیروان شیخ ابوالرجاء خُمرکی مروی (د ۵۱۶-۵۱۷ ق) بوده، ولی کتاب او، به خلاف آنچه مصحح گفته است، <ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۲۱۳-۲۲۷، پژوهشهای عرفانی، تهران، ۱۳۸۵ش.</ref> صرفاً امالی ابوالرجا نیست. | همین قدر میدانیم که او یکی از پیروان شیخ ابوالرجاء خُمرکی مروی (د ۵۱۶-۵۱۷ ق) بوده، ولی کتاب او، به خلاف آنچه مصحح گفته است، <ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۲۱۳-۲۲۷، پژوهشهای عرفانی، تهران، ۱۳۸۵ش.</ref> صرفاً امالی ابوالرجا نیست. | ||
خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
این شیوه را فارسینویسان نیز از نیمۀ سدۀ ۵ ق به بعد دنبال کردند و آثار متعددی به صورت رسالههای کوتاه در موضوعات مختلف پدید آوردند. | این شیوه را فارسینویسان نیز از نیمۀ سدۀ ۵ ق به بعد دنبال کردند و آثار متعددی به صورت رسالههای کوتاه در موضوعات مختلف پدید آوردند. | ||
==آثار خواجه عبدالله== | == آثار خواجه عبدالله == | ||
پیش از خواجه عبدالله انصاری نویسندگانی چون ابونصر سراج طوسی، صاحب اللمع فی التصوف و ابوبکر کلابادی، صاحب کتاب التعرف، ابوابی را به بحث احوال و مقامات اختصاص داده بودند. | پیش از خواجه عبدالله انصاری نویسندگانی چون ابونصر سراج طوسی، صاحب اللمع فی التصوف و ابوبکر کلابادی، صاحب کتاب التعرف، ابوابی را به بحث احوال و مقامات اختصاص داده بودند. | ||
ابوعبدالرحمان سلمی نیز در بعضی از رسالههای خود، از جمله «درجات المعاملات»، به این موضوع پرداخته بود. | ابوعبدالرحمان سلمی نیز در بعضی از رسالههای خود، از جمله «درجات المعاملات»، به این موضوع پرداخته بود. | ||
خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
انصاری از این اثر صوفی اصفهانی آگاه بود و بخشی از آن را نیز در یکی دیگر از کتابهای خود نقل کرده است.<ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۱۲۵-۱۳۰، مقدمه بر نهجالخاص ابومنصور اصفهانی، تحقیقات اسلامی، تهران، ۱۳۶۷ش، س ۳، شم ۱ و ۲.</ref> | انصاری از این اثر صوفی اصفهانی آگاه بود و بخشی از آن را نیز در یکی دیگر از کتابهای خود نقل کرده است.<ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۱۲۵-۱۳۰، مقدمه بر نهجالخاص ابومنصور اصفهانی، تحقیقات اسلامی، تهران، ۱۳۶۷ش، س ۳، شم ۱ و ۲.</ref> | ||
هر چند که انصاری مانند ابومنصور اصفهانی حنبلی بود، ولی خراسانی بودن او موجب شد که وی زبان فارسی را به عنوان وسیلهای برای بیان مقاصد دینی به کار برد و نخستین بار اثری به فارسی دربارۀ مقامات صوفیه بنویسد و با اختیار کردن عنوانی فارسی برای آن، به جای سخن گفتن از منزل، از «میدان» یاد کند. | هر چند که انصاری مانند ابومنصور اصفهانی حنبلی بود، ولی خراسانی بودن او موجب شد که وی زبان فارسی را به عنوان وسیلهای برای بیان مقاصد دینی به کار برد و نخستین بار اثری به فارسی دربارۀ مقامات صوفیه بنویسد و با اختیار کردن عنوانی فارسی برای آن، به جای سخن گفتن از منزل، از «میدان» یاد کند. | ||
در این رساله انصاری از صد میدان نام برده که نخستین | در این رساله انصاری از صد میدان نام برده که نخستین آنها میدان توبه، و صدمین آنها میدان بقاست. همۀ این صد میدان نیز در میدان محبت مستغرق است. | ||
اسامی این میدانها عربی است، ولی انصاری بسیاری از | اسامی این میدانها عربی است، ولی انصاری بسیاری از آنها را به فارسی ترجمه کرده است (دربارۀ اصالت «صد میدان»، به این منبع رجوع کنید<ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۲۱۳-۲۲۷، پژوهشهای عرفانی، تهران، ۱۳۸۵ش.</ref>. | ||
==مناقب الصوفیه== | == مناقب الصوفیه == | ||
در سدۀ ۶ق/۱۲م نویسندگان خراسانی چندین رساله یا کتاب نسبتاً کوچک فارسی دربارۀ احوال و مقامات و آداب صوفیه تألیف کردند. | در سدۀ ۶ق/۱۲م نویسندگان خراسانی چندین رساله یا کتاب نسبتاً کوچک فارسی دربارۀ احوال و مقامات و آداب صوفیه تألیف کردند. | ||
قطبالدین عبّادی مروزی (د ۵۴۷ ق) کتاب کوچکی با عنوان مناقب الصوفیه نوشت که بسیاری از مطالب آن را از رسالۀ قشیری اقتباس کرده بود. | قطبالدین عبّادی مروزی (د ۵۴۷ ق) کتاب کوچکی با عنوان مناقب الصوفیه نوشت که بسیاری از مطالب آن را از رسالۀ قشیری اقتباس کرده بود. | ||
این کتاب هم دربارۀ احوال و مقامات است و هم دربارۀ آداب ظاهری، یا آنچه مؤلف آن را «احوال ظاهر» خوانده است. | این کتاب هم دربارۀ احوال و مقامات است و هم دربارۀ آداب ظاهری، یا آنچه مؤلف آن را «احوال ظاهر» خوانده است. | ||
==آثار نجمالدین کبری== | == آثار نجمالدین کبری == | ||
از صوفی بزرگ خوارزم نجمالدین کبری نیز رسالهای فارسی با عنوان السایر الحایر الواجد الی الساتر الواحد الماجد در دست است که در آن دستورهای عملی برای سالکان بیان شده است. | از صوفی بزرگ خوارزم نجمالدین کبری نیز رسالهای فارسی با عنوان السایر الحایر الواجد الی الساتر الواحد الماجد در دست است که در آن دستورهای عملی برای سالکان بیان شده است. | ||
رسالۀ دیگری با عنوان آداب الصوفیه از نجمالدین در دست است که اشتباهاً آن را به خواجه عبدالله انصاری نسبت دادهاند.<ref>قاسمی، مسعود، ج۱، ص۴-۵، مقدمه بر آداب الصوفیۀ نجمالدین کبری، به کوشش مسعود قاسمی، تهران، ۱۳۶۳ش.</ref> | رسالۀ دیگری با عنوان آداب الصوفیه از نجمالدین در دست است که اشتباهاً آن را به خواجه عبدالله انصاری نسبت دادهاند.<ref>قاسمی، مسعود، ج۱، ص۴-۵، مقدمه بر آداب الصوفیۀ نجمالدین کبری، به کوشش مسعود قاسمی، تهران، ۱۳۶۳ش.</ref> | ||
در این رساله نجمالدین آداب خانقاهی را که در سدۀ ۶ ق میان صوفیه، به خصوص در خراسان معمول بوده، شرح داده است. | در این رساله نجمالدین آداب خانقاهی را که در سدۀ ۶ ق میان صوفیه، به خصوص در خراسان معمول بوده، شرح داده است. | ||
==آثار غیرصوفیان== | == آثار غیرصوفیان == | ||
نوشتن رسالههایی دربارۀ مسائل تصوف از جانب نویسندگانی که خود صوفی نبودند، ولی به تصوف علاقه یا تمایل داشتند نیز از سدۀ ۶ ق به بعد صورت گرفته است. | نوشتن رسالههایی دربارۀ مسائل تصوف از جانب نویسندگانی که خود صوفی نبودند، ولی به تصوف علاقه یا تمایل داشتند نیز از سدۀ ۶ ق به بعد صورت گرفته است. | ||
سابقۀ این کار البته به ابن سینا میرسد که در بعضی از آثار خود، از جمله اشارات و تنبیهات، وارد بحثهای صوفیانه شده است. | سابقۀ این کار البته به ابن سینا میرسد که در بعضی از آثار خود، از جمله اشارات و تنبیهات، وارد بحثهای صوفیانه شده است. | ||
خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
رسالۀ فارسی اوصاف الاشراف وی که دربارۀ مقامات سلوک است، از جهاتی به نخستین اثر فارسی در این موضوع، یعنی صد میدان انصاری شباهت دارد." | رسالۀ فارسی اوصاف الاشراف وی که دربارۀ مقامات سلوک است، از جهاتی به نخستین اثر فارسی در این موضوع، یعنی صد میدان انصاری شباهت دارد." | ||
=پانویس= | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | |||
[[رده: تصوف]] | [[رده:تصوف]] |