سیمای علی بن‌ابی‌طالب در قرآن کریم از دیدگاه اهل‌سنت (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

حدیث: عن ابن عباس‏ قال: قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم لعلی بن ابی‌طالب: «انت الطریق الواضح و انت الصراط المستقیم و انت یعسوب المؤمنین‏»:از ابن عباس رسیده است که پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام فرمود: (ای علی) تو راه روشن و همان راه راست و پشتوانه و پناه مؤمنان هستی. <ref>شواهد التنزيل لقواعد التفضيل حاكم حسكانى حنفى ج 1/ 58.</ref>

== علی علیه‌السلام  هادی متقین ==

حدیث: عن عبدالله بن عباس فی قول اللّه عزّوجلّ: ذلِک الْکتابُ لا رَیبَ فِیهِ‏ یعنی لا شک فیه أنّه من عند اللّه نزل «هدی» یعنی بیانا و نورا «للمتقین» علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام الذی لم یشرک باللّه طرفة عین، اتقی الشرک و عبادة الاوثان و اخلص للّه العبادة، یبعث الی الجنّة بغیر حساب هو و شیعته‏: در مورد قول خداوند که فرموده: ذلِک الْکتابُ لا رَیبَ فِیهِ، ابن عباس گفته است یعنی شکی نیست که این کتاب از جانب خداوند نازل شده است و هدایت به معنای بیان و نور است و مراد از «متّقین» امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب علیه‌السّلام می‏باشد (که مصداق اتم و اکمل پارسایان می‏باشد) امامی که چشم به هم زدنی شرک نیاورد او بود که از بت‌ها بیزاری می‏جست و خدا را خالصانه عبادت می‏کرد. او و شیعیانش بدون حساب اهل بهشت خواهند بود. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 67.</ref>

== علی علیه‌السلام  و حزبش رستگارانند ==

حدیث: «قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: یا سلمان هذا و حزبه هم المفلحون»: پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به سلمان فرموده است: ای سلمان این مرد (اشاره به حضرت علی علیه‌السّلام کردند) و حزبش رستگارند <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 69.</ref>

== علی علیه‌السلام مومنی که خداوند مسخره‌کننده‌اش را استهزاء می‌کند ==

ترجمه: و چون با کسانی که ایمان آورده‏اند برخورد کنند می‏گویند: ایمان‏ آوردیم و چون با شیطان‌های خود خلوت کنند، می‏گویند: در حقیقت ما با شماییم، ما فقط (آنان را) ریشخند می‏کنیم.

حدیث: عن محمد بن الحنفیه قال: بینما امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب قد اقبل من خارج المدینه و معه سلمان الفارسی و عمّار، و صهیب و المقداد، و ابوذرّ، اذا بصر بهم عبدالله بن ابی بن سلول المنافق و معه اصحابه، فلما دنی امیرالمؤمنین قال عبدالله بن ابی: مرحبا بسید بنی‌هاشم وصی رسول‌الله و اخیه و ختنه و ابی السبطین الباذل له ماله و نفسه فقال ویلک یا بن ابی انت منافق اشهد علیک بنفاقک. فقال ابن ابی: و تقول مثل هذا لی؟ و و اللّه انی لمؤمن مثلک و مثل اصحابک. فقال علی ثکلتک امک ما انت الا منافق.

ترجمه: ابوالعباس علوی باسنادش، از محمد بن حنفیه (فرزند حضرت علی علیه‌السلام) خبر می‏دهد در آن زمان که علی علیه‌السّلام از خارج مدینه می‏آمدند و همراه ایشان سلمان فارسی و عمار و صهیب و مقداد و ابوذر بودند عبدالله بن ابی سلول منافق به آنها برخورد. با او نیز عدّه‏ای بودند وقتی به نزدیکی امیرالمؤمنین رسید عبدالله گفت آفرین به سید بنی‌هاشم، وصی پیامبر و برادر ایشان و داماد او و پدر حسن و حسین، کسی که مال و جانش را فدای ایشان کرد. مولی علی علیه‌السّلام فرمودند: وای بر تو ای ابن ابی تو منافق هستی، من به نفاق تو شهادت می‏دهم. ابن ابّی گفت شخصی همانند من منافق است؟ این را به من می‏گویی؟ به خدا قسم من مثل تو و یاران تو مؤمن هستم علی علیه‌السّلام فرمودند مادرت به عزایت بنشیند، نیستی تو مگر منافق. سپس خدمت رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم رسیدند و قضیه را تعریف کردند، خداوند تعالی آیه فوق را فرستاد إِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا یعنی وقتی‌که ابن سلول امیرالمؤمنین را ملاقات کرد. (به‏عنوان مصداق آیه) قالُوا آمَنَّا یعنی گفتند به محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم  و قرآن ایمان آوردیم. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 72.</ref>

== خداوند مستهزئین به علی  را به استهزاء می‌گیرد ==

إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ ما آنها را (علی ابن ابی‌طالب و یارانش را) مسخره می‏کنیم و «خداوند تعالی هم می‏فرمایند»  اللَّهُ یسْتَهْزِئُ بِهِمْ خدا آنها را مسخره می‏کند  <ref>شواهد التنزيل حاكم حسكانى ج 1/ 72؛ المناقب خوارزمى و غاية المرام ص 395 موفق بن احمد خوارزمى حنفى.</ref>

علی علیه‌السلام خلیفه خدا بر زمین

حدیث: عن عبدالله بن مسعود قال: وقعت الخلافة من اللّه عزّ و جلّ فی القرآن لثلاثة نفر:

لآدم علیه‌السّلام لقول اللّه عزّ و جلّ: وَ إِذْ قالَ رَبُّک لِلْمَلائِکةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً یعنی آدم، قالوا «أَ تَجْعَلُ فِیها» یعنی اتخلّق فیها «مَنْ یفْسِدُ فِیها»، یعنی یعمل بالمعاصی بعد ما صلحت بالطاعة، نظیرها: «وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها»* یعنی لا تعملوا بالمعاصی بعد ما صلحت بالطاعة، نظیرها: «وَ إِذا تَوَلَّی سَعی‏ فِی الْأَرْضِ لِیفْسِدَ فِیها» یعنی لیعمل فیها بالمعاصی‏ «وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِک‏ یعنی نذکرک، وَ نُقَدِّسُ لَک» یعنی و نطهر لک الارض. «قال: انی اعلم ما لا تعلمون» یعنی سبق فی علمی ان آدم و ذرّیته سکان الارض و انتم سکان السّماء

«خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‏اند وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین خود قرار دهد همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین (خود) قرار داد یعنی آدم و داود علیهماالسلام. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 75.</ref>

== علی علیه‌السلام اولین نمازگزار ==

حدیث: عن ابن عباس فی قوله: «و ارکعوا» قالوا (کذا) مما نزل فی القرآن خاصة فی رسول‌الله و علی ابن ابی‌طالب و اهل‌بیته من سورة البقرة: «وَ ارْکعُوا مَعَ الرَّاکعِینَ» انها نزلت فی رسول‌الله علیه‌السّلام و علی ابن ابی‌طالب و هما اول من صلی و رکع‏.

ترجمه: از ابن عباس نقل می‏کنند که این آیه شریفه، فقط در مورد رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و علی ابن ابی‌طالب علیه‌السّلام نازل شده است، این دو شخصیت اولین کسی بودند در اسلام که نماز خواندند. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 85؛ مناقب خوارزمى ص 198- ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام ص 237.</ref>

== علی علیه‌السلام خاشع در نماز ==

حدیث: عن ابی صالح عن ابن عباس (قال:) الخاشع: الذلیل فی صلاته المقبل علیها، یعنی رسول‌الله و علیا، نزلت فی علی و عثمان بن مظعون، و عمار بن یاسر و اصحاب لهم رضی اللّه عنهم‏.

ترجمه: ابن عباس گفته است کلمه خاشع کسی را گویند که در نمازش افتاده باشد، ذلیلانه در درگاه الهی اقامه نماز کند، و خاشع در نماز رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام بودند. این آیه در مورد علی علیه‌السّلام و عثمان بن مظعون، و عمّار یاسر نازل شده است <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 89، ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام ص 238.</ref>

== علی علیه‌السلام مومن عامل و اهل بهشت ==

حدیث: عن ابن عباس قال: ممّا نزل من القرآن خاصة فی رسول‌الله و علی و اهل‌بیته من سورة البقرة (قوله تعالی:) وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِک أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ‏ نزلت فی علی خاصة و هو اوّل مؤمن و اوّل مصلّ بعد رسول‌اللّه صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم .

ترجمه: ابن عباس گفته است: آیه شریفه در مورد علی علیه‌السّلام نازل شده است چراکه اوّل ایمان‏آورنده و اوّلین نمازگزار بعد از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم  بود. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 90؛ تفسير حسين بن حكم حبرى ص 240.</ref>

== علی علیه‌السّلام امت وسط و هدایت یافته و شاهد بر مردم ==

ترجمه: و بدین‌گونه شما را امتی میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید، و پیامبر بر شما گواه باشد و قبله‏ای را که (چندی) بر آن بودی، مقرّر نکردیم جز برای آنکه کسی را که از پیامبر پیروی می‏کند، از آن‏کس که از عقیده خود برمی‌گردد بازشناسیم، و البته (این کار) جز بر کسانی که خدا هدایت (شان) کرده، سخت گران بود.

حدیث: عن سلیم بن قیس عن علی علیه‌السّلام قال: انّ اللّه ایانا عنی بقوله تعالی:

حاکم در صفحه دیگر کتاب خود، احتجاج بین حسن بصری و حجاج را نقل می‏کند: عبدالله بن عمر گفت که حجاج به حسن بصری گفت در مورد ابوتراب چه می‏گویی؟ گفت ابوتراب کیست؟ گفت علی ابن ابی‌طالب حسن گفت خداوند او را از هدایت‏شدگان قرار داده است حجاج گفت چه دلیلی داری؟ گفتم کلام خدا تعالی آنجا که فرمود: «وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کنْتَ عَلَیها ... عَلَی الَّذِینَ هَدَی اللَّهُ ...». علی علیه‌السّلام اول کسی بود که خداوند او را با پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم  هدایت فرمود. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 94.</ref>

== علی علیه‌السلام رأس مؤمنین ==

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‏اید از نعمت‏های پاکیزه‏ای که روزی شما کرده‏ایم بخورید و خدا را شکر کنید اگر تنها او را می‏پرستید.

حدیث: عن عکرمه عن ابن عباس قال: ما فی القرآن آیة: الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ* الّا و علی امیرها و شریفها، و ما من اصحاب محمد رجل الّا و قد عاتبه اللّه و ما ذکر علیا الّا بخیر»

== علی علیه‌السلام جان‌پناه رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ==

حدیث: عن ابی سعید الخدری قال: ممّا اسری بالنبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و یرید الغار، بات علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام علی فراش رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فاوحی اللّه الی جبرئیل و میکائیل:

انّی قد اخیت بینکما و جعلت عمر احدکما اطول من الآخر، فایکما یؤثر صاحبه بالحیاة؟ فکلاهما اختاراها و احبا الحیاة فاوحی اللّه الیهما أ فلا کنتما مثل علی ابن ابی‌طالب اخیت بینه و بین نبیی محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فبات علی فراشه یقیه بنفسه، اهبطا الی‏ الارض فاحفظاه من عدّوه. فکان جبرئیل عند رأسه و میکائیل عند رجلیه ینادی بخ‏بخ من مثلک یا بن ابی‌طالب عزّ و جلّ یباهی بک الملائکه فانزل اللّه تعالی «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ».

خداوند متعال فرمود: شما مانند علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام نیستید من بین او و پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم برادری قرار دادم و علی علیه‌السّلام در بستر پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم خوابید، و ایثار نمود، جانش را فدای پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم کرد. به‌سوی زمین بروید و او را از شرّ دشمنان محافظت نمایید جبرئیل کنار سر و میکائیل پایین پایشان قرار گرفتند. جبرئیل گفت خوشا به حال مثل تو ای پسر ابی‌طالب. خداوند به تو بر ملائکه مباهات می‏کند در این هنگام خداوند بر رسولش این آیه شریفه را در شأن علی علیه‌السّلام فرستاد که: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ... ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ. حدیثی که در شأن نزول آیه وارد شده است با تغییر مختصری در کثیری از کتاب‌های اهل تسنن آمده است. ش<ref>واهد التنزيل حسكانى ج 1/ 97؛ مسند احمد بن حنبل ج 1/ 221؛ جامع البيان طبرى ج 9/ 140؛ الجامع الاحكام القرآن القرطبى ج 3/ 347؛ ذخائر العقبى محب الدين طبرى شافعى ص 88؛ اسد الغابه فى معرفة الصحابه ابن اثير ج 4/ 25؛ احياء العلوم غزالى ج 3/ 238؛ الكبير امام فخر رازى ج 5/ 223؛ غرائب القرآن نيشابورى ج 2/ 201؛ روح المعانى آلوسى ج 2/ 97؛ بحر المحيط ابو حيان ج 2/ 118؛ نور الابصار شبلنجى ص 175؛ ينابيع المودة قندوزى ص 92؛ الدر المنثور سيوطى ذيل آيه 30 انفال؛ تذكرة الخواص ابن جوزى ص 21.</ref>

== ولایت علی علیه‌السّلام سِلم در تعبیر قرآن ==

حدیث: عن الحافظ ابی نعیم الاصفهانی انّه قال فی هذه الایة: السلم: ولایة امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب علیه السّلام‏.

ترجمه: ابونعیم اصفهانی در مورد کلمه «سلم» در آیه شریفه گفته است: مراد از «سلم» ولایت، دوستی و پذیرفتن سرپرستی علی علیه‌السّلام می‏باشد. <ref>ينابيع المودة قندوزى ص 111؛ المسترشد طبرى ص 76؛ غاية المرام بحرانى ص 438.</ref>

== علی علیه‌السّلام حکیم و دارای خیر کثیر ==

حدیث: ... قال الربیع بن خیثم (فی قوله تعالی): وَ مَنْ یؤْتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ أُوتِی خَیراً کثِیراً یعنی علیا».

ترجمه: ربیع بن خیثم در مورد آیه شریفه گفت، مراد از آن‏کس که به او حکمت داده شده علی علیه‌السّلام است. <ref>شواهد التنزيل ج 1/ 106.</ref>

رسول‌الله عرض کرد: آری پروردگار من. خداوند فرمود ای محمد! در روی زمین ترا انتخاب کردم و اسم تو را منشق از اسم خودم قرار دادم به‏طوری‏که هروقت نام من (محمود) برده شد اسم تو (محمد) هم برده شود، سپس توجه دیگری به زمین کردم و علی را انتخاب کردم، نام او را نیز از نام خودم اختیار کردم، من هستم «اعلی» و او هست «علی». ای محمّد! من ترا خلق کردم و علی را و حسن و حسین و ائمه دیگر را از حسین. تمام آنها را از نور خودم قرار دادم، و ولایت و دشمنی شما را بر اهل آسمانها و زمین عرضه داشتم، هرکس که پذیرفت او مؤمن است، و هرکس نپذیرفت، نزد من او کافر است. ای محمّد! اگر بنده‏ای از بندگانم تا آنجا که می‏تواند عبادت کند، (نماز بخواند و روزه بگیرد) و مانند مشک خالی و خشکیده شود، امّا ولایت شما را نداشته باشد و انکار کند، او را نمی‏آمرزم، مگر اینکه به ولایت شما اعتراف کند. ای محمّد! آیا دوست داری فرزندانت را ببینی؟ پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم عرض کرد: آری. خداوند متعال فرمود: به سمت راست عرش نظر کن. پس پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نگاه کرد، علی، فاطمه، حسن، حسین، علی بن الحسین، محمد بن علی، جعفر بن محمد، موسی‌بن‌جعفر، علی‏ بن موسی، محمد بن علی، علی بن محمد و حسن بن علی را در هاله‏ای از نور دید که در وسط آنها حضرت مهدی علیهم السّلام قرار داشت ایستاده در حال نماز بود و مانند ستاره‏ای درخشان می‏درخشید خداوند فرمود: ای محمّد اینها حجت‏های من هستند و این مهدی از نسل تو برانگیخته خواهد شد. به عزت و جلالم سوگند، او حجت واجب است برای دوستانم و انتقام گیرنده است برای دشمنانم. <ref>مقتل الحسين خوارزمى ج 1/ 95؛ فرائد السمطين حمونيى شافعى ج 2/ ص آخر؛ المناقب المائه ابن شاذان شماره 27، ص 11؛ ينابيع المودة قندوزى ص 486.</ref>

== علی علیه‌السلام راسخ در علم ==

حدیث: عن انس قال: قال النّبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: علی یعلم (اعلم) الناس بعدی من تأویل القران ما لا یعلمون (او قال:) یخبرهم : انس از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل کرده است که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: بعد از من، علی علیه‌السّلام عالی‏ترین مردم است برای تعلیم و تأویل قرآن به آنها که نمی‏دانند. <ref>شواهد التنزيل ج 1/ 29.</ref>

عن علقمة بن قیس قال: قال علی علیه‌السّلام سلونی یا اهل الکوفة قبل ان لا تسألونی. فو الذی نفسی بیده ما نزلت آیة الّا و انا اعلم بها این نزلت و فی من نزلت، فی سهل ام فی جبل او فی مسیر ام فی مقام‏. علقمه بن قیس از علی علیه‌السّلام نقل می‏کند که فرمود: ای اهل کوفه تا در میان شما هستم از من بپرسید قسم به خدایی که جانم در دست اوست من عالی‏ترین مردم هستم به اینکه بدانم کدام آیه از قرآن در کجا نازل شده است و در شأن چه کسی، در دشت یا کوه در سفر یا حضر. <ref>شواهد التنزيل ج 1/ 30.</ref>

== علی علیه‌السلام نفس پیامبر ==

حدیث: عن ابن عباس فی قوله: «ان مثل عیسی عند اللّه کمثل آدم» فبلغنا ان وفد نجران قدموا علی نبی اللّه و هو بالمدینه و معهم السید و العاقب و ابو حنس و ابو الحرث و اسمه عبد المسیح و هو رأسهم و هو الاسقف و هم یومئذ سادة اهل نجران فقالوا: یا محمد لم تذکر صاحبنا؟ و ساق نحوه الی قوله: و نزل جبرئیل فقال:

«ان مثل عیسی عند اللّه ... الی قوله لهو العزیز الحکیم». و ساق نحوه الی قوله: قالوا نلاعنک. فخرج رسول‌الله و اخذ بید علی بن ابی‌طالب و معه فاطمة و حسن و حسین فقال: هؤلاء ابناؤنا و نساؤنا و انفسنا فهموا ان یلاعنوا ثم ان ابا الحرث قال للسید و العاقب و اللّه ما نضع بملاعتة هذا شیئا فصالحوه علی الجزیة. قالوا: صدقت یا ابا الحرث. فعرضوا علی رسول‌الله الصلح و الجزیة فقبلها و قال: اما و الذی نفسی بیده لو لا عنونی ما احال اللّه لی الحول و بحضرتهم منهم بشر اذا لا هلک اللّه الظالمین‏. شواهد التنزيل ج 1/ 122.

مانند این حدیث در کتب اهل‌سنت از طرق مختلف نقل شده است و اصل قضیه که همان جریان مباهله حضرت رسول صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و اهل‌بیت طاهرینش با مسیحیان نجران می‏باشد در تمام نقل‏ها محفوظ است. گرچه این آیه شریفه، اختصاصاً درباره امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام نازل نشده است اما چنانچه بیان شد مفسران و محدثان اهل‌سنت تصریح کرده‏اند که این آیه (مباهله) در حق اهل‌بیت پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نازل شده است <ref>الكشاف زمخشرى ج 1/ 192؛ احكام القرآن ابن عربى ج 1/ 115؛ معترك القرآن سيوطى ص 562؛ تفسير القرآن الحكيم شيخ محمد عبده ج 3/ 322؛ الدر المنثور السيوطى ج 4/ 38؛ التذكر ابن جوزى ص 17؛ معالم التنزيل بغوى ص 63؛ اسد الغابه ابن اثير ج 4/ 25؛ صحيح مسلم ج 7/ 120؛ صحيح ترمذى ج 4/ 293؛ مسند احمد بن حنبل ج 1/ 185.‏</ref> و علی علیه‌السّلام و فاطمه علیهاالسلام و حسن و حسین علیهماالسلام اهل‌بیت پیامبر بودند همان‌ها که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم آنان را همراه خود به میعادگاه برد.

بنابراین منظور از کلمه «ابنائنا» در آیه منحصراً حسن علیه‌السّلام و حسین علیه‌السّلام هستند همان‌طور که منظور از «نسائنا» فاطمه علیهاالسلام و منظور از «انفسنا»، تنها علی علیه‌السّلام بوده است و احادیث فراوانی با حفظ اصل قضیه مباهله و با اندک تغییراتی در کتب اهل‌سنت آمده است. قضیه زیر که در واقع شرح حدیث فوق است نمونه‏ای از گفتار دانشمندان اهل‌سنت در مأخذ ذیل است‏. <ref>فصول المهمه مالكى؛ الجواهر طنطاوى ج 2/ 120؛ فتح القدير شوكانى ج 1/ 316؛ التسهيل لعلوم التنزيل كلبى ج 1/ 109؛ تفسير ابى السعود محمد بن محمد عمادى ج 1/ 244؛ احكام القرآن جصاص ج 2/ 16؛ الجامع الاحكام القرآن قرطبى ج 2/ 104؛ روح المعانى آلوسى ج 3/ 167؛ الجامع البيان طبرى ج 3/ 213؛ تفسير مراغى ج 3/ 171؛ الكبير فخر رازى ج 8/ 58؛ مدارك التنزيل و حقايق التاويل نسفى ج 1/ 222.</ref>

رأی تو چیست؟ گفت ای جماعت نصاری به خدا قسم که فهمیده‏اید محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم پیغمبر و فرستاده الهی است اینک موضوعی را پیش کشیده که جداکننده حق از باطل است و هیچ پیغمبری با قومش مباهله نکرد جز آنکه کوچک و بزرگ آنان به هلاکت رسیدند، اکنون چنان می‏بینیم که اگر شما هم به آن دست زنید تمام ما هلاک خواهیم شد. صلاح آن است که با محمد قراردادی کنید و به‌سوی دیار خود برگشته و بدین خود بوده روزگار به سر برید. صبح شد و برای مباهله آمدند پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حسین علیه‌السّلام را در آغوش و با یک دست، دست حسن علیه‌السّلام را گرفت و فاطمه علیهاالسّلام پشت سر او و علی علیه‌السّلام پشت سر فاطمه علیهاالسّلام روان شدند. پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: وقتی من نفرین کردم، شما آمین بگویید. اسقف نجران چون پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و همراهانش را به آن حال دید گفت ای جماعت نصاری توجه کنید من چهره‏هایی را می‏بینم که اگر از خدا درخواست کنند که کوهی را از جای خود زایل کند خدا آن کوه را چنان کند. مبادا با آنان مباهله کنید که حتما هلاک می‏شوید و هیچ نصرانی در روی زمین باقی نمی‏ماند. نصرانیان گفتند: ای ابوالقاسم رأی‌مان بر آن است که با تو مباهله نکنیم ترا بدین خودت واگذاریم ما هم بر دین خود ثابت باشیم حضرت فرمود حال که از مباهله روی برگردانده‌اید پس مسلمان شوید تا آنچه به نفع مسلمانان است به نفع شما و آنچه به ضرر ایشان است به ضرر شما هم باشد آنان امتناع نمودند. حضرت فرمود: پس شما را دعوت به جنگ می‏کنم گفتند: ما را طاقت جنگ با عرب نیست، لیکن با تو مصالحه می‏کنیم که با ما جنگ نکنی و ما را نترسانی و از دینمان بازنداری، در عوض جزیه بدهیم، در هرسال دو هزار حلّه، هزارتای آن در ماه صفر و هزار دیگر در ماه رجب و 30 زره آهنین به تو بدهیم. حضرت همان‌طور با آن مباهله کرد رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: به خدایی که جانم در دست اوست هلاکت به اهل نجران نزدیک شد و اگر مباهله می‏نمودند به‌صورت میمون و گراز مسخ شده و بیابان بر آنان آتش می‏شد. تمامی اهل نجران حتی پرنده‏های بالای درختانشان بیچاره و مستأصل می‏گشتند و یک سال بیشتر بر نصاری نمی‏گذشت که تمامی هلاک می‏شدند.

== ولایت علی علیه‌السلام جواز عبور از صراط ==

حدیث: عن ثمامة بن عبدالله بن انس عن ابیه عن جدّه قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: اذا کان یوم القیامة و نصب الصراط علی شفیر جهنم، لم یجز علیه الّا من کان معه کتاب ولایة علی بن ابی‌طالب. المناقب ابن مغازلى ص 242.ابی سعید خدری، قال: سمعت رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: اذا کان یوم القیامة امر اللّه ملکین یقعدان علی الصراط فلا یجوز احد الّا ببراءة امیرالمؤمنین، و من لم تکن له براءة امیرالمؤمنین کبّر اللّه علی منخره من النار، قلت: فداک ابی و امی یا رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ما معنی براءة امیرالمؤمنین؟

قال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: مکتوب: لا اله الّا اللّه، محمّد رسول‌الله و امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب وصی رسول‌الله. ترجمه: از رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل می‏کنند که فرمود: وقتی روز قیامت می‏شود و بر شفیر جهنم پل صراط منصوب می‏گردد هیچ‏کس نمی‏تواند از آن عبور کند مگر اینکه با او کتاب ولایت علی ابن ابی‌طالب علیه‌السّلام باشد. همچنان که در کتاب المناقب المائه از ابی سعید خدری نقل می‏کند از قول رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم که فرمود:

ترجمه: از ابن عباس نقل شده است که این آیه در مورد پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و علی علیه‌السّلام نازل شده است. فضل در پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم همان نبوت است و در علی علیه‌السّلام همان امامت. <ref>غاية المرام بحرانى ص 325؛ المناقب ابن مغازلى ص 267؛ ينابيع المودة قندوزى ص 121؛ الصواعق المحرقه ابن حجر ص 150.</ref>

علی علیه‌السلام اولی الامر

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‏اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را (نیز) اطاعت کنید.

حدیث: «عن تفسیر مجاهد: «ان هذه الایة نزلت فی امیرالمؤمنین حین خلّفه رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم بالمدینة، فقال: یا رسول‌الله أ تخلفنی علی النساء و الصبیان؟ فقال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: یا علی أ ما ترضی ان تکون منی بمنزلة هارون من موسی حین قال: اخلفنی‏ فی قومی و اصلح. فقال اللّه: و اولی الامر منکم».

<ref>ترمذی، محمد بن عیسی، بیروت، دارالفکر، ج12، ص175؛  المصنف، ابن ابی شیبه، ج7، ص495، بیروت، دارالفکر، 1409.؛ معجم الکبیر، طبرانی، ج4، ص4.؛ تفسیر اللباب، ابن عادل، ج15، ص456؛ ارشاد العقل السلیم، محمد بن محمد العمادی (ابوالسعود) ج6، ص376.؛  الدر المنثور، جلال الدین سیوطی، ج3، ص323.؛ . تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، محقق سامی بن محمد، ج3، ص28، دارطیبه للنشر، 1420.؛ . روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، آلوسی، ج5، ص67 ـ 68.؛  فتح القدیر، آلوسی، ج6، ص20. ؛ مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج6، ص113؛ امالی، المحاملی (235 ـ 330)، اسماعیل بن محمد، ج1، ص36، دار ابن القیم و المکتبه الاسلامیه، 1991م؛  الکنی و الاسماء، الدولابی (224 ـ 310)، احمد بن حمادبن سعید، ج5، ص38، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420؛ شرح مذاهب اهل السنه، ابن شاهین (385.ق)، احمد بن عثمان، ج1، ص104، مصر، مؤسسه قرطبه، 1415. الامالی الشجریه (ج1، ص31)، البدایة و النهایة (ج7، ص386)، تاریخ بغداد (ج3، ص498) و مختصر تاریخ دمشق (ج5، ص393)  و الشریعه (آجری، ج4، ص181)، فضائل الصحابه (ج2، ص494)، کنزالعمال (ج13، ص134)، المسند الجامع (ج6، ص367) و تاریخ ابن خلدون (ج1، ص197).</ref>

== علی و اولادش علیهم‌السّلام وسیله تقرب به خدا یعنی ==  

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‏اید، از خدا پروا کنید و به او (توسل و) تقرب جویید.

حدیث: «و عن علی علیه‌السّلام قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: الائمه من ولدی فمن اطاعهم فقد اطاع اللّه و من عصاهم فقد عصی اللّه، و هم العروة الوثقی، و الوسیلة الی اللّه جلّ و علا.

حدیث: عن عائشه فی حدیث قالت قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فی علی: خیر الخلق و الخلیقة اقربهم عند اللّه وسیلة. ترجمه: عایشه در حدیثی از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل می‏کند که علی مقرب‏ترین مردم به درگاه الهی است. المناقب ابن مغازلى ص 56، مجمع الزوائد 6/ 239، ارجح المطالب ص 591.

== علی علیه‌السّلام ولی مسلمانان ==

ترجمه: ولی شما تنها پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده‏اند: همان کسانی که نماز برپا می‏دارند و در حال رکوع زکات می‏دهند.

حدیث: عن قیس بن الربیع عن الاعمش عن عبایة بن ربعی قال: بینما عبدالله بن عباس جالس علی شفیر زمزم یقول: قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم اذا قبل رجل ...

ترجمه: قیس بن ربیع از اعمش و او از عبایه بن ربعی و او از عبدالله ابن عباس نقل شده است که روزی در کنار چاه زمزم نشسته بود و برای مردم از قول پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حدیث نقل می‏کرد ناگهان مردی که عمامه‏ای بر سر داشت و صورت‏ خود را پوشانیده بود نزدیک آمد و هر مرتبه‏ای که ابن عباس از پیامبر اسلام صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حدیث نقل می‏کرد او نیز با جمله قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حدیث دیگری از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل می‏کرد. ابن عباس او را قسم داد تا خود را معرفی کند او صورت خود را گشود و صدا زد ای مردم! هرکس مرا نمی‏شناسد بداند من ابوذر غفاری هستم با این گوش‏های خودم از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم شنیدم و اگر دروغ می‏گویم هر دو گوشم کر باد و با این چشمان خود این جریان را دیدم و اگر دروغ می‏گویم هر دو چشمم کور باد که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: «علی قائد البررة» «علی علیه‌السّلام پیشوای نیکان است». «و قاتل الکفره» «و کشنده کافران».

«منصور من نصره مخدول من خذله»، «هرکس او را یاری کند خدا یاریش خواهد کرد و هرکس دست از یاریش بردارد خدا دست از یاری او بر خواهد داشت» سپس ابو ذر اضافه کرد: ای مردم! روزی از روزها با رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم در مسجد نماز می‏خواندم سائلی وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد ولی کسی چیزی به او نداد او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب مساعد به من نداد در همین حال علی علیه‌السّلام که در حال رکوع بود با انگشت کوچک دست راست اشاره کرد سائل نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد. پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم که در حال نماز بود این جریان را مشاهده کرد هنگامی‌که از نماز فارغ شد سر به‏سوی آسمان بلند کرد و چنین گفت خداوندا برادرم موسی از تو تقاضا کرد که روح او را وسیع گردانی و کارها را بر او آسان سازی و گره از زبان او بگشایی تا مردم گفتارش را درک کنند و نیز موسی درخواست کرد هارون را که برادرش بود وزیر و یاورش قرار دهی و بوسیله او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش شریک سازی. خداوندا من پیامبر و برگزیده تو هستم سینه مرا گشاد کن و کارها را بر من آسان ساز از خاندانم علی علیه‌السّلام را وزیر من گردان تا به‌وسیله او پشتم قوی و محکم گردد. ابو ذر می‏گوید هنوز دعای پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم گفت بخوان، پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود چه بخوانم گفت بخوان‏ ... إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا ... . ش<ref>واهد التنزيل ج 1/ 178؛ المناقب خوارزمى ص 186؛ انساب الاشراف بلاذرى 2/ 150؛ جامع البيان ابن جرير طبرى 6/ 165؛ غاية المرام تعداد 24 حديث در اين‏باره از طريق اهل تسنن و 19 حديث از طريق شيعه نقل كرده است؛ ذخائر العقبى از محب الدين طبرى ص 88؛ فتح القدير از علامه قاضى شوكانى 2/ 50؛ لباب النقول از سيوطى ص 90؛ الكافى الشافى از ابن حجر عسقلانى ص 56؛ مفاتيح الغيب رازى 3/ 431؛ اسباب النزول واحدى ص 148؛ تفسير محى الدين عربى 1/ 334؛ تفسير القرآن العظيم ابن كثير 2/ 71؛ تفسير القرطبى الجامع الاحكام القران 9/ 336؛ تفسير الدر المنثور سيوطى 2/ 295؛ كنز العمال متقى الهندى الحنفى 6/ 405؛ كفاية الطالب علامه الكنجى الشافعى ص 250؛ ينابيع المودة قندوزى الحنفى ص 202؛ جامع الاصول ابن اثير 9/ 478؛ تفسير رازى الكبير 2/ 618؛ الكشاف زمخشرى 1/ 154؛ تفسير غرائب القرآن نيشابورى 2/ 82؛ نور الابصار شبلنجى ص 96؛ شواهد التنزيل حاكم الحسكانى 1/ 181؛ فرائد السمطين جوينى 1/ 9 و 8 و 187؛ اسد الغابه ابن اثير 2/ 28؛ المناقب محمد بن يوسف شافعى ص 28؛ تذكرة الحفاظ امام ذهبى 1/ 10؛ تهذيب التهذيب ابن حجر 3/ 327؛ ميزان الاعتدال علامه ذهبى شافعى 2/ 107؛ خصائص امير المؤمنين احمد بن شعيب نسائى ص 89؛ مجمع البيان طبرسی ج 3 و 4/ 324.</ref>

حدیث: «عن ابن عباس فی قوله تعالی: یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ... الایة. نزلت فی علی، امر رسول‌الله ان یبلغ فیه فاخذ رسول‌الله بید علی فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه».

ترجمه: آیه فوق در مورد علی علیه‌السّلام نازل شده است پیامبر دست علی را گرفت و او را معرفی کرد و فرمود فمن کنت مولاه فعلی مولاه «هرکس من مولا و رهبر او هستم، علی مولا و رهبر اوست» روایات زیادی آن‏چنان‏که گفته شد از طریق اهل تسنن وارد شده است که این آیه درباره علی علیه‌السّلام نازل شده است. <ref>حافظ ابو سعيد سجستانى در الولاية؛ حافظ حاكم حسكانى در شواهد التنزيل 1/ 188؛ ابن عساكر شافعى بنا نقل الدر المنثور 2/ 298؛ ابو الحسن واحدى نيشابورى در اسباب النزول ص 150؛ فخر رازى در تفسير الكبير 3/ 636؛ حافظ ابو نعيم اصفهانى در ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام ص 29؛ ابو اسحاق حموينى در فرائد السمطين؛ ابن قيتبه در الامامة و السياسة؛ جلال الدين سيوطى شافعى در الدر المنثور 2/ 98؛ علامه نيشابورى در غرائب القرآن و رغائب الفرقان 6/ 195؛ ابن صباغ مالكى در الفصول المهمه ص 27؛ امام ذهبى در تذكرة الحفاظ 1/ 10؛ شهاب الدين آلوسى در روح المعانى 6/ 172؛ محب طبرى شافعى در ذخائر العقبى ص 67؛ شيخ سليمان قندوزى حنفى در ينابيع المودة ص 120؛ ابن اثير شافعى در اسد الغابه 2/ 28؛ شيخ محمد عبده در تفسير المنار 6/ 463؛ احمد بن حنبل امام الحنابله در مسند احمد بن حنبل 4/ 281؛ قاضى شوكانى در فتح القدير 3/ 57؛ ابن حجر عسقلانى شافعى در تهذيب التهذيب 3/ 327؛ بدر الدين حنفى در عمدة القارى فى شرح صحيح النجارى 8/ 584.</ref>

== علی علیه‌السّلام به دور از شرک حتی به اندازه یک چشم بر هم زدن ==

   

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: «الَّذِینَ آمَنُوا» یعنی صدقوا بالتوحید هو علی ابن ابی‌طالب‏ «وَ لَمْ یلْبِسُوا» یعنی لم یخلطوا، نظیرها: «لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ» یعنی لم تخالطون. و لم یخلطوا ایمانهم‏ «بِظُلْمٍ» یعنی الشرک، قال ابن عباس: و اللّه ما آمن احد الّا بعد شرک ما خلا علیا فانه آمن باللّه من غیر ان اشرک به طرفة عین. «أُولئِک لَهُمُ الْأَمْنُ» من النار و العذاب‏ «وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» یعنی مرشدون الی الجنة یوم القیامة بغیر حساب فکان علی اول من آمن به و هو من ابناء سبع سنین.  

ترجمه:

</ref>

== علی علیه‌السّلام حجت الله ==

حدیث: عن انس قال: کنت عند النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرأی علیا مقبلا فقال: انا و هذا حجة علی امتی یوم القیامة. ترجمه: از انس نقل می‏کنند که رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم بود پس دید که علی بطرف او می‏آید پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمودند من و علی حجت بر امت هستیم در روز قیامت. <ref>المناقب ابن مغازلى ص 45.</ref>

حدیث آخر: عن ابی الصلت الهروی باسناده الی رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم قال: سمعت اللّه تعالی یقول: علی بن ابی‌طالب حجتی علی خلقی‏.

ترجمه: از ابی الصلت نقل شده است که رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: از خداوند متعال شنیده است که می‏گوید علی ابن ابی‌طالب حجت من بر خلق من است و به سندش از ابن عباس که از رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم شنیده است: هرکس دوست دارد حجت بعد از مرا بشناسد پس باید که علی ابن ابی‌طالب علیه‌السّلام را بشناسد و به سندش از مسیب از علی بن ابی‌طالب نقل کرده که ایشان فرمود: رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم مرا در میان امتش خلیفه و جانشین خویش قرار داده است پس من حجت خدا بر آن امت هستم بعد از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم. <ref>المناقب المائه ص 20.</ref>

== پیامبر و علی علیه‌السّلام پدران امت ==

حدیث: روی الشیخ الفقیه ابو الحسن بن شاذان عن طریق العامة عن علی بن الحسین عن ابیه عن علی بن ابی‌طالب قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: ان اللّه قد فرض علیکم طاعتی و نهاکم عن معصیتی و اوجب علیکم اتباع امری و فرض من طاعة علی بن ابی‌طالب بعدی و نهاکم عن معصیته کما نهاکم عن معصیتی، و جعله اخی و وزیری و وارثی و هو منی و انا منه، حبه ایمان و بغضه کفر، محبه محبی و هو مولی من انا مولاه و انا مولی کل مسلم و مسلمة و انا و هو ابوا هذه الامة».

ترجمه: از طریق عامه، علی بن حسین از پدرش و او از علی بن ابی‌طالب نقل می‏کند که فرمود: پیامبر فرمود:

و نیز نقل کرده‏اند از علی علیه‌السلام، که پیامبر فرمود: حق علی علیه‌السّلام بر مسلمانان، همان حق پدر بر فرزند خویش است‏. <ref>مناقب ابن مغازلى ص 48؛ شمس الدين محمد ذهبى شافعى در ميزان الاعتدال ج 2/ 111؛ احمد بن حجر عسقلانى شافعى در لسان الميزان ج 4/ 399؛ موفق بن احمد خوارزمى حنفى در المناقب ص 230.</ref>

== علی علیه‌السّلام مانند باب حطّه ==

حدیث: عن ابی سعید خدری قال: سمعت النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم یقول: و انما مثل اهل‌بیتی فیکم مثل باب حطة فی بنی اسرائیل من دخله غفر له.

ترجمه: ابوسعید خدری گفت شنیدم از نبی اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم که می‏فرمود: مثل اهل‌بیت من در میان شما امت، مثل باب حطه (استغفار) در میان قوم بنی‌اسرائیل است هرکس داخل آن دروازه (استغفار) شد آمرزیده خواهد شد. <ref>مجمع الزوائد 9/ 168.</ref>

ترجمه: ابی سعید خدری از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل کرده است که فرموده‏اند: علی بن ابی‌طالب باب حطه (بنی اسرائیل) است هرکس داخل این دروازه شد مؤمن و هرکس از آن خارج شد کافر است (یعنی هرکس از قلعه ولایت علی علیه‌السّلام خارج شد کافر است). <ref>كنز العمال متقى 6/ 153؛ سيوطى شافعى در القول الجلى حديث 39؛ شيخ محمد درويش بيروتى در اسنى المطالب فى احاديث مختلفه المراتب حروف العين 141؛ علامه هندى فقير العينى در مناقب العينى 38؛ ابراهيم بن اللّه الوصالى در اسنى المطالب باب 18.</ref>

== علی علیه‌السّلام هدایتگر به حق ==

حدیث: عن زاذان عن علی علیه‌السّلام قال: «تفترق هذه الامة علی ثلاث و سبعین فرقة، اثنتان و سبعون فی النار، و واحدة فی الجنة، و هم الذین قال اللّه عزّ و جلّ فی حقهم: وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یعْدِلُونَ‏.» «انا و شیعتی»

ترجمه: حافظ سلیمان قندوزی از زاذان از قول علی علیه‌السّلام نقل می‏کند که حضرت فرمود: این امت 73 فرقه خواهند شد، 72 فرقه در آتش و یک فرقه از آنها در بهشت است و آنها کسانی هستند که خداوند متعال در حق آنها این آیه را فرموده است‏ وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یعنی من و شیعیان من. <ref>ينابيع المودة 109، مناقب خوارزمى 237.</ref>

عده‏ای از مفسران این آیه را در مورد علی علیه‌السّلام و شیعیان او دانسته‏ و گفته‏ اند مراد از کلمه «امّة» حضرت علی علیه‌السّلام است‏. <ref>حاكم حسكانى در شواهد التنزيل 1/ 204؛ سيوطى در الدر المنثور 3/ 617« امّة» را بر آل محمد صلّى‌اللّه‌عليه‌و‌آله‌و‌سلّم  تطبيق داده است؛ علامه كشفى ترمذى در مناقب مرتضوى 52.</ref>

== علی علیه‌السّلام مومن یاریگر پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ==

حدیث: عن انس قال: قال النبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: لما عرج بی رأیت علی ساق العرش مکتوبا: لا اله الّا اللّه، محمد رسول‌الله ایدته بعلی نصرته بعلی‏. ترجمه: انس می‏گوید: پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: آن زمانی که به معراج رفتم بر ساق عرش نوشته‏ای دیدم که نیست خدایی به جز خدای یگانه، محمد پیام‏آور خداست من او را به‌واسطه علی تأیید کردم و به‌واسطه او، یاری‌اش گردانیدم. علی علیه‌السّلام محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم را بس!

و از طریق ابوهریره: قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم مکتوب علی العرش أنا اللّه لا اله انا وحدی لا شریک لی، و محمد عبدی و رسولی ایدته بعلی بن ابی‌طالب. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 224. مانند حديث فوق با مختصر تغييرى در منابع زير هم آمده است: الدر المنثور سيوطى 2/ 199؛ كفاية الطالب علامه گنجى شافعى 110؛ ينابيع المودة قندوزى 94؛ شواهد- التنزيل حاكم حسكانى 1/ 223؛ ترجمة الامام أمير المؤمنين على عليه السّلام ابن عسكر از تاريخ دمشق ج 2/ 19، ح 926؛ فرائد السمطين حافظ جوينى 1/ 235، ح 183 و 184 و 185؛ حلية الاولياء ابو نعيم اصفهانى 3/ 26؛ ارجح المطالب علامه هندى عبيد له بسمل 73؛ ذخائر العقبى محب طبرى 69؛ مناقب خوارزمى 234؛ مجمع الزوايد ابن حجر هيثمى شافعى 9/ 121؛ تاريخ بغداد خطيب بغدادى 11/ 173؛ فضائل الصحابه حافظ ابو نعيم.</ref>

== یاری علی علیه‌السّلام پیامبر را بس! ==

تذکر: این آیه شریفه به نظر کثیری از علماء عامه و مفسران قرآن در شأن علی علیه‌السّلام نازل شده است چنانچه نمونه این حدیث در شأن نزول آن گذشت و منابع اهل‌سنت با تغییراتی مانند آن را نقل کرده‏اند. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 230؛ ما نزل من القرآن فى على فاضل احمد اصفهانى 92؛ مناقب مرتضوى محمد صالح كشفى ترمذى 54؛ مناقب خطيب بغدادى 186؛ ارحج المطالب 88.</ref>

== علی علیه‌السّلام فرستاده ویژه و اذان خدا و رسول الله ==

ترجمه: و این آیات اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش به مردم در روز حج اکبر که خدا و پیامبرش در برابر مشرکان تعهدی ندارند.

حدیث: عن زید بن یثیع قال: نزلت براءة فبعثت بها رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ابا بکر ثم ارسل علیا فاخذها منه، فلما رجع ابو بکر قال: هل نزل فی شی؟ قال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: لا و لکن امرت ان ابلغها انا او رجل من اهل‌بیتی.ترجمه: طبری در تفسیرش‏ با سند از زید بن یثیع روایت کرده است که سوره برائت که نازل شد، رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ابا بکر را فرستاد، برای خواندن آن به مردم. سپس علی علیه‌السّلام را فرستاد، که آیه را از او بگیرد و خود بخواند و علی چنین کرد وقتی‌که ابوبکر برگشت گفت آیا در مورد من چیزی نازل شده است؟ پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: نه و لکن به من امر شده است که یا خودم این برائت را به گوش مردم برسانم یا مردی از اهل‌بیت من. <ref>جامع‌البیان فى تفسير القرآن ج 10/ 46.</ref>

سیوطی شافعی در تفسیرش از ابن ابی حاتم از حکیم بن حمید نقل می‏کند که گفت: علی بن حسین علیه‌السّلام برای من گفت که برای علی علیه‌السّلام در کتاب خدا اسمی است و لکن آن را نمی‏شناسد گفتم آن چیست؟ فرمود: مگر گفتار خداوند را نشنیدی که فرمود: وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَکبَرِ؟ به خدا قسم او علی است یعنی علی همان اذان است. <ref>الدر المنثور ذيل آيه‏اى در سوره توبه؛ شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 232؛ العمدة حافظ مفسر ثعلبى ص 164، ح 253؛ حاكم نيشابورى در المستدرك على الصحيحين ج 3/ 51؛ المناقب خوارزمى ص 223؛ حافظ ابو نعيم اصفهانى در ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام ذيل آيه؛ علامه شيخ عبد اللّه حنبلى وهابى در مختصر سيرة الرسول صلّى‌اللّه‌عليه‌و‌آله‌و‌سلّم  ص 412؛ نظم الدر فى تناسب الايات و السور ج 8/ 364؛ حافظ شيخ محمد شاه ولى اللّه حنفى دهلوى در ازالة الخفاء 2/ 99؛ تفسير القاسمى ج 8/ 3069؛ حافظ احمد بن حنبل در المسند ج 1/ 150 و ج 3/ 212؛ تفسير المنار ج 10/ 157؛ حافظ ابو عبد اللّه الرحمن احمد بن شعيب النسائى در خصائص امير المؤمنين على عليه السّلام ص 28؛ التحرير و التنوير شيخ محمد طاهر ابن عاشور ج 10/ 100؛ المناقب ابن مغازلى ص 112؛ فرائد السمطين ص 58؛ الصواعق المحرقه ص 75؛ ميزان الاعتدال ذهبى ج 1/ 205؛ الاستيعاب ابن عبد البر ج 3/ 25؛ كفاية الطالب حافظ كنجى ص 242؛ فضائل على بن ابی طالب ابن حنبل ج 1/ 43؛ تفسير القرآن الكريم شيخ شلتوت ص 608.</ref>

== ارزش ایمان علی علیه‌السّلام بیش از  سقایة الحاج و عمارت مسجد ==

ترجمه: آیا سیراب ساختن حاجیان و آباد کردن مسجدالحرام را همانند کار کسی پنداشته‏اید که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و در راه خدا جهاد می‏کند؟ نه این دو نزد خدا یکسان نیستند.

حدیث: عن انس بن مالک قال: قعد العباس بن عبد المطلب و شیبة صاحب البیت یفتخران فقال العباس: انا اشرف منک انا عم رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و وصی ابیه و سقایة الحجیج لی.

ترجمه: ابوعبدالله محمد بن یوسف بن محمد قرشی کنجی شافعی از قاضی ابی نصر محمد بن هبة اللّه با سندش از انس بن مالک روایت می‏کند که عباس بن عبدالمطلب و شیبه صاحب البیت در کنار هم نشسته و به همدیگر افتخار می‏کردند عباس می‏گفت: من از تو شریف‏ترم، چون عم رسول خدا و وصی پدرش و سقایة الحاج هستم. حاجیان را من آب می‏دهم و شیبه می‏گفت: من از تو شریف‏ترم، زیرا من امین خدا در خانه او هستم و خزینه‏دار او. عمارة مسجدالحرام از من است در حین مشاجره علی علیه‌السّلام وارد شد و عباس به او گفت: آیا حکم ما می‏شوی؟ فرمود: آری. عباس گفت شیبه بر من افتخار می‏کند که از من اشرف است. علی فرمود: تو چه می‏گویی ای عمو؟ عباس گفت: من اشرفم، زیرا عموی پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و وصی پدرش و ساقی حجاج هستم. علی فرمود: ای شیبه تو چه می‏گویی؟ گفت من اشرفم، زیرا من امین خدا در خانه او هستم. انس بن مالک می‏گوید علی گفت آیا افتخار کنم بر شما (به چیزی که انجام نداده‏اید) گفتند: آری. فرمود: من از هر دو شما شریف‏ترم، زیرا اول کسی هستم که ایمان آورده‏ام، مهاجرت کرده و جهاد نمودم. هر سه نفر نزد رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم رفته و هر کدام از ایشان به فخر خویش خبر داد، ولی جوابی از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نشنیدند تا اینکه امین وحی نازل شده و این آیه را آورد: أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَالْمَسْجِدِ الْحَرامِ کمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ ... <ref>كفاية الطالب كنجى ص 237؛ شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 250 و نیز  كفاية الطالب ص 237 و 238؛ نزهة المجالس ج 2/ 169؛ نور الابصار ص 77؛ هامش تفسير الجلالين ج 1/ 16؛ تفسير القرطبى ج 8/ 91؛ تفسير المنار ج 10/ 216؛ جامع البيان فى تفسير القران ج 10/ 68؛ مفاتيح الغيب ج 4/ 422؛ اسباب النزول ص 182؛ الدر المنثور ج 3/ 218؛ الفصول المهمه ص 123؛ جامع الاصول ج 9/ 477؛ تفسير القرآن العظيم ج 2/ 241؛ مناقب ابن مغازلى ص 321؛ ثمار القلوب ص 542؛ نظم درر السمطين ص 88؛ فتح القدير ج 2/ 202.</ref>

== علی علیه‌السّلام السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ ==

ترجمه: و پیشگامان نخستین از مهاجران و انصار و کسانی که با نیکوکاری از آنان پیروی کردند خدا از ایشان خشنود و آنان نیز از او خشنودند و برای آنان باغهایی آماده کرده که از زیر درختان آن نهرها روان است. همیشه در آن جاودانند این است همان کامیابی بزرگ.

حدیث: عن ابن عباس و السابقون الاولون. قال: نزلت فی علی سبق الناس کلهم بالایمان باللّه و برسوله و صلی القبلتین و بایع البیعتین و هاجر الهجرتین ففیه نزلت هذه الایة. و مانند آن از ضحاک از ابن عباس درباره قول خدا که گفته:

علامه جمال‌الدین محمد بن مکرم از عبدالرحمن بن عوف در مورد کلام خدا «وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ» روایت کرده و گفته است: ایشان ده نفر از قریش بودند که اولین آنها از جهت اسلام آوردن علی علیه‌السّلام می‏باشد. <ref>مختصر تاريخ دمشق ج 17/ 118، جمال الدين محمد بن مكرم.</ref>

== علی علیه‌السّلام یعنی صادقین ==

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ» قال هو علی بن ابی‌طالب خاصة <ref>المناقب خوارزمى ص 198؛ الصواعق المحرقه ص 93؛ كفاية الطالب ص 111.</ref>

در بعضی از احادیث آیه به «کونوا مع علی و اصحابه» تاویل شده است. مناقب خطيب بغدادى ص 189؛ فرائد السمطين ج 1/ 68؛ الدر المنثور ج 3/ 290.

و در بعضی دیگر به «کونوا مع علی» تفسیر شده است. ترجمه: ابن عباس در مورد کلام خدا که فرمود: ای کسانی که ایمان آورده‏اید پروا پیشه کنید و با راستان باشید گفته است مراد از صادقین علی بن ابی‌طالب است فقط. یا با علی و یارانش باشید یا اینکه با علی علیه‌السّلام باشید. <ref>ينابيع المودة ص 119؛ ارجح المطالب ص 60.</ref>

== علی علیه‌السّلام فضل خداوند ==

ترجمه: بگو به فضل و رحمت خداست که مؤمنان باید شاد شوند و این از هرچه گرد می‏آورند بهتر است.

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ‏ الایة قال: بفضل اللّه: النبی و برحمة: علی‏.

ترجمه: از ابن عباس روایت کرده‏اند که گفته است بفضل اللّه یعنی نبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و برحمة یعنی علی علیه السّلام. <ref>خطيب بغدادى تاريخ بغداد ج 5/ 15؛ سيوطى در درالمنثور ج 3/ 308؛ كنجى شافعى در كفاية الطالب ص 237؛ حاكم حسكانى در شواهد التنزيل ج 1/ 268؛ ابن عساكر مشقى در تاريخ دمشق ج 2/ 326.</ref>

== علی علیه‌السّلام شاهد از طرف پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ==

حدیث: عن علی علیه‌السّلام انه قیل له، فانزل فیک؟ قال: ان تقرا سوره هود «أَ فَمَنْ کانَ عَلی‏ بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ» رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم علی بینه من ربه و انا شاهد منه. ا<ref>لدر المنثور سيوطى ذيل آيه ج 3/ 324؛ مناقب ابن مغازلى ص 270، ح 318؛ مناقب خوارزمى ص 197؛ شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 275 و 282، ح 372 و 387؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 1/ 208؛ الكشف و البيان ثعلبى؛ جامع البيان فى تفسير القرآن طبرى ج 12/ 10؛ كنز العمال متقى هندى حنفى ج 1/ 251؛ تذكرة الخواص الامة سبط ابن جوزى ص 20؛ كفاية الطالب كنجى شافعى ص 111؛ فرائد السمطين حموينى ج 1/ 338؛ ينابيع الموده قندوزى ص 74؛ ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام ص 276، ح 36.</ref>

در منابع شیعی مهم با همین مضمون روایتی آمده امالى شيخ صدوق؛ كافى كلينى که تفسیری است بر روایات اهل سنت:

حضرت صادق از پدرش از جدش علی بن الحسین از حضرت امام حسن علیه‌السّلام روایت کرده که در ضمن خطبه طولانی‏ای که در حضور معاویه خواند، فرمود: کارها انجام یافت و دوره‏ها گذشت تا خدا محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم را به نبوت مبعوث‏ کرد و او را برای رسالت برگزید و کتاب خود را بر او فروفرستاد و او را مأمور کرد که مردم را به‌سوی خدا دعوت کند و پدر من اولین کسی بود که دعوت خدا و رسول او را اجابت کرد و اولین کسی بود که ایمان آورد، و خدا و رسول او را تصدیق کرد. خدا در کتاب خود که بر پیامبر نازل کرده بود فرمود: «أَ فَمَنْ کانَ عَلی‏ بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ» پس رسول خدا دارای بینه الهی است و پدر من بدنبال او می‏رود و او شاهدی است از طرف پیغمبر.... تا آخر خطبه ... اصبغ بن نباته گفت حضرت امیر فرمود: اگر مسند قضاوت را برای من بگسترانند و من بر آن نشینم ما بین اهل تورات با تورات خودشان و ما بین اهل انجیل با انجیل و ما بین اهل قرآن با قرآن قضاوت می‏کنم آن‏چنان قضاوتی که بدرگاه خدا برود و بدرخشد. به خدا سوگند آیه‏ای از خدا در شبانه‏روز نازل نشد مگر آنکه من می‏دانستم درباره چه کسی نازل شده است. هیچ‏یک از این مردمی که تیغ بر سرشان گذر کرده نیست مگر اینکه در مورد او آیه‏ای نازل شده که او را در بهشت یا جهنم سوق می‏دهد. آنگاه مردی برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین چه آیه‏ای درباره شما نازل شده؟ فرمود: مگر نشنیده‏ای که خدا می‏گوید: «أَ فَمَنْ کانَ عَلی‏ بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ» رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم از طرف خدا بینه دارد و من شاهد او و از آن اویم. <ref>بصائر الدرجات؛ امالى شيخ مفيد؛ كشف الغمه اربلى؛ تفسير عياشى.</ref>

== علی علیه‌السّلام هادی امّت ==

روایات متعددی از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم در کتب معتبر اهل سنت نقل شده که‏ فرمود: من منذرم و علی هادی است.

حدیث: عن ابن عباس قال: لما نزلت‏ «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکلِّ قَوْمٍ هادٍ» قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم انا المنذر و علی الهادی من بعدی و ضرب بیده الی صدر علی قال:انت هادی بعدی یا علی بک یهتدی المهتدون.

ترجمه: از ابن عباس نقل می‏کنند که: پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم دستش را بر سینه خود گذاشت و فرمود منم منذر! سپس به شانه علی اشاره کرد و فرمود: تویی هادی! و بوسیله تو بعد از من هدایت‏یافتگان هدایت می‏شوند و مانند این حدیث با مختصر تغییری در منابع اهل سنت آمده است. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 294؛ تفسير الكبير فخر رازى ج 19/ 14؛ تفسير التهذيب بيهقى شافعى؛ الفصول المهمه ابن صباغ مالكى ص 105؛ الدر المنثور سيوطى سوره رعد ذيل آيه؛ تفسير ابن كثير ذيل آيه؛ كفاية الطالب گنجى شافعى ص 109؛ جامع البيان طبرى ج 13/ 72؛ بحر المحيط ابو حيان اندلسى ذيل آيه؛ فرائد السمطين حموينى ج 1/ 148؛ نور الابصار شبلنجى ص 70؛ مجمع الزوائد نور الدين هيثمى ج 7/ 41؛ ينابيع المودة قندوزى؛ احقاق الحق ج 3/ 87؛ المستدرك على الصحيحين ج 3/ 129.</ref>

== علی علیه‌السّلام و پیامبر هم خانه در بهشت ==

حدیث 1: سئل رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم عن طوبی قال: هی شجرة اصلها فی داری و فرعها علی اهل الجنة. ثم سئل عنها مرة اخری قال شجرة فی الجنة اصلها فی دار علی و فرعها علی اهل الجنة. فقیل له: سألناک عنها یا رسول‌الله فقلت اصلها فی داری ثمّ سألناک مرة اخری فقلت شجرة فی الجنة اصلها فی الدار علی و فرعها علی اهل الجنة فقال ان داری و دار علی واحدة.

ترجمه: حاکم حسکانی در کتابش روایت می‏کند از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم سوال شد از «طُوبی‏ لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ» فرمود: درختی در بهشت است که ریشه آن بر اهل بهشت سایه افکنده است. به ایشان عرض شد قبلاً از آن درباره شما پرسیدیم یا رسول‌الله! پس فرمودید ریشه‏اش در خانه من و شاخه‏اش روی سر اهل بهشت است و حالا می‏فرمایید ریشه‏اش در خانه علی و شاخه‏هایش بر اهل بهشت است؟ فرمود: آری خانه من و علی در بهشت یکی است و یک جا است. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 305؛ ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام ص 284؛ الرياض النضرة محب الدين طبرى ص 5؛ الصواعق المحرقه ابن حجر هيثمى ص 8؛ الدر المنثور سيوطى ج 4/ 59؛ الجامع لاحكام القران قرطبى ج 9/ 317؛ كنز العمال متقى هندى ج 5/ 34؛ ينابيع المودة قندوزى ص 131؛ مناقب ابن مغازلى ص 268.</ref>

ترجمه: ابوهریره نقل می‏کند که روزی رسول خدا به عمر فرمود: در بهشت درختی است در هیچ قصر و خانه و مجلسی در بهشت نیست مگر اینکه شاخه‏ای از شاخه‏های آن درخت در آن است و ریشه آن درخت در خانه من است سپس چند روز گذشت پیامبر فرمود ای عمر در بهشت درختی که در هیچ قصر و خانه و مجلسی در بهشت نیست مگر آنکه شاخه‏ای از شاخه‏های آن درخت در آن است و ریشه آن درخت در خانه علی است عمر گفت یا رسول‌الله قبلاً فرمودید ریشه آن درخت در خانه من است و اکنون می‏فرمایید ریشه آن در خانه علی است؟ حضرت فرمود مگر نمی‏دانی منزل من و علی و قصر من و علی و تخت من و علی در بهشت یکی است؟ <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 306؛ ينابيع المودة قندوزى ص 109؛ الدر المنثور 4/ 59.</ref>

== علی علیه‌السّلام دارای علم الکتاب ==

حدیث 1: سألت رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم عن قول اللّه تعالی: وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ‏ قال: ذاک اخی علی بن ابی‌طالب‏ . ترجمه: از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم درباره قول خدا که فرمود «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ» پرسیدم مراد چه کسی است؟ فرمود: آن‏کس که نزد او علم الکتاب است علی بن ابی‌طالب است. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 307؛ ينابيع المودة ص 102.</ref>

حدیث 2: حدثنی عبدالله بن عطاء قال: کنت جالسا مع ابی جعفر فی المسجد فرأیت ابنا لعبد اللّه بن سلام جالسا فی ناحیة فقلت لابی جعفر: زعموا ان ابا هذا عنده علم الکتاب یعنی عبدالله بن سلام فقال: لا انما ذاک علی بن ابی‌طالب.

و در کافی بسند خود از برید بن معاویه روایت کرده که در تفسیر آیه موردبحث فرمود: ما را منظور داشته که اولمان، و افضلمان و بهترین ما بعد از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم علی علیه‌السّلام است و در معانی بسند خود از خلف بن عطیه عوفی از ابی سعید خدری روایت کرده که گفت: من از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم از معنای گفتار خدای جل ثنائه که فرموده: «قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکتابِ» پرسش نمودم، فرمود: او جانشین برادرم سلیمان بن داود بود، گفتم: یا رسول‌الله! در آیه: «قُلْ کفی‏ بِاللَّهِ شَهِیداً بَینِی وَ بَینَکمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ» منظور کیست؟ فرمود: او برادرم علی بن ابی‌طالب است و در تفسیر عیاشی از عبدالله بن عطا روایت کرده است که گفت خدمت حضرت أبی جعفر علیه‌السّلام عرض کردم این پسر عبدالله بن سلام بن عمران چنین معتقد است که منظور از «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ» پدر اوست. آیا صحیح است، یا نه؟ فرمود: دروغ می‏گوید، منظور علی بن ابی‌طالب است. <ref>تفسير الميزان 11/ 388.</ref>

== علی علیه‌السّلام فرع شجره طیبه ==

ترجمه: آیا ندیدی خدا چگونه مثل زده: سخنی پاک، که مانند درختی‏ پاک است که ریشه‏اش استوار و شاخه‏اش در آسمان است؟

حدیث: عن سلام الخثعمی قال: دخلت علی ابی جعفر محمد بن علی علیه‌السّلام فقلت:

یا بن رسول‌الله قول اللّه تعالی: «أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ» قال: یا سلام الشجرة محمد، و الفرع علی امیرالمؤمنین، و الثمر الحسن و الحسین، و العضن فاطمة، و شعب ذلک الغصن الائمة من ولد فاطمة، و الورق شیعتنا و محبونا اهل البیت، فاذا مات من شیعتنا رجل تناثر من الشجرة ورقة، فاذا ولد لمحبّینا مولود اخضّر مکان تلک الورقة ورقة.  ترجمه: روایت می‏کنند با سند از سلام خثعمی که گفت داخل شدم بر علی ابی جعفر بن محمد بن علی و عرض کردم: ای پسر رسول خدا! قول خدا «أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ» یعنی چه؟ فرمود: ای سلام، شجرة و درخت، حضرت محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم است و تنه آن امیرالمؤمنین و میوه‏اش، حسن و حسین و شاخه‏اش، فاطمه و شاخه‏های کوچک آن ائمه از فرزندان فاطمه و برگ‏های آن شیعیان و دوستان ما اهل‌بیت علیهم السّلام هستند هر کدام از شیعیان ما از دنیا برود برگی از این درخت جدا شده و هر مولودی به دنیا بیاید برگی در این درخت سبز می‏شود. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 311؛ كفاية الطالب گنجى شافعى ص 220؛ المستدرك على الصحيحين حاكم نيشابورى ج 3/ 126؛ اسد الغابه ابن اثير ج 4/ 22؛ تهذيب التهذيب ابن حجر عسقلانى ج 6/ 320؛ فيض القدير مناوى ج 3/ 46.</ref>

== علی علیه‌السّلام همنشین بهشتی پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ==

حدیث: عن احمد بن حنبل باسناده عن یزید بن ابی او فی قال: ان النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم لعلی علیه السّلام: انت معی فی قصری فی الجنة مع ابنتی فاطمة، و انت اخی و رفیقی ثم تلا رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: اخوانا علی سرر متقابلین.ترجمه: از احمد بن حنبل روایت شده که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به علی علیه‌السّلام فرمود: ای علی! تو با من در قصر بهشت هستی، در کنار آن دخترم فاطمه، ای علی! تو برادر من و رفیق من هستی. سپس حضرت این آیه را تلاوت کرد: برادرانه بر تخت‏هایی روبروی یکدیگر نشسته ‏اند. <ref>ارجح المطالب ص 73 از عبد اللّه بسمل هندى.</ref>

== علی علیه‌السّلام أَهْلُ الذِّکرِ ==

ترجمه: و نفرستادیم پیش از تو مگر مردانی را که وحی می‏فرستادیم بدیشان، پس بپرسید اهل کتاب را اگر شما نمی‏دانید.

حدیث: عن جابر الجعفی قال: لمّا نزلت‏ «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» قال علی علیه‌السّلام نحن اهل الذکر.

کلمات حضرت و قضاوت‏های امام، گوشه‏ای از علم خدادادی او را بیان می‏کند. آورده‏اند زن مجنونی در زمان عمر، مرتکب زنا شده و باردار شد عمر دستور داد او را رجم کنند امام علی علیه‌السّلام فرمود آیا قول رسول خدا را نشنیده‏ای که سه نفر تکلیف ندارند اول دیوانه تا عاقل شود و دوم بچه تا بزرگ شود و سوم خوابیده تا بیدار شود. پس عمر گفت اگر علی علیه‌السّلام نبود عمر هلاک می‏شد. <ref>الاستيعاب 3/ 74؛ كنز العمال 3/ 95؛ تذكرة الخواص ص 87؛ سنن ابى داود 4/ 114؛ ذخاير العقبى ص 81؛ فرائد السمطين 1/ 66.</ref>

== علی علیه‌السّلام از بین برنده باطل ==

حدیث: عن ابی هریره قال: قال لی جابر بن عبدالله: دخلنا مع النبی مکة و فی البیت و حوله ثلاث مائه و ستون صنما یعبد من دون اللّه، فامر بها رسول‌الله فالقیت کلها لوجهها، و کان علی البیت صنم طویل یقال له: هبل، فنظر رسول‌الله الی امیرالمؤمنین و قال له: یا علی ترکب علی او ارکب علیک لا لقی هبل عن ظهر الکعبة. قلت: یا رسول‌الله بل ترکبنی. فلما جلس علی ظهری لم استطع حمله لثقل الرسالة، فقلت: یا رسول‌الله ارکبک، فضحک و نزل فطأطأ لی ظهره و استویت علیه، فو الذی فلق الجنة و برأ النسمة لواردت ان امس السماء لمسستها بیدی‏ فالقیت هبل عن ظهر الکعبه فانزل اللّه تعالی: وَ قُلْ جاءَ الْحَقُ‏ یعنی قول: لا اله الا اللّه، محمد رسول‌الله‏ «وَ زَهَقَ الْباطِلُ» یعنی و ذهب عبادة الاصنام‏ «إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً» یعنی ذاهبا. ثم دخل البیت فصلی فیه رکعتین.

ترجمه: ابو هریره با سند از جابر بن عبدالله روایت کند که گفت با پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم داخل مکه شدیم 360 بت وجود داشت که عبادت می‏شدند، پیامبر دستور داد همه آنها را از بین ببرند در میان آنها بت بزرگی بود بنام هبل. پیامبر نگاهی به امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام کرد و فرمود: یا علی! بر من سوار شو یا من بر تو، تا این بت بزرگ را از پشت‏بام کعبه به پایین اندازیم، علی گفت: یا رسول‌الله! شما بر من سوار شوید امام گفت: وقتی رسول‌الله پا به پشت من نهاد احساس کردم قدرت تحمل ایشان را ندارم و این از وزانت رسالت بود عرض کردم یا رسول‌الله من بر پشت شما قرار می‏گیرم پیامبر خنده‏ای کرد و پشت خویش را برای من آماده نمود و من بر دوش حضرت قرار گرفتم. قسم به خدایی که دانه را آفرید در آن هنگام اگر اراده می‏کردم آسمان را دست بکشم می‏توانستم (احساس بلندی عجیبی می‏کردم) آنگاه هبل را از پشت‏بام کعبه انداختم. پس خداوند تعالی این آیه را نازل کرد: «وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ» یعنی لا اله الّا اللّه، محمد رسول‌الله‏ «وَ زَهَقَ الْباطِلُ» یعنی عبادت بتها دورانش تمام شد «إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً» باطل رفتنی است سپس داخل کعبه شده و دو رکعت در آنجا نماز گزاردند. <ref>حسكانى در شواهد التنزيل.</ref>

روایت نقل می‏کنند از عمار بن یاسر که گفت شنیدم رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به علی علیه‌السّلام می‏فرمود: ای علی! خداوند ترا به زینتی مزین کرده که احدی از مردم به بهتر از آن زینت مزین نشده‏اند. یکی اینکه دنیا را مبغوض تو قرار داد و ترا در دنیا زاهد گردانید و دیگر اینکه فقراء را نزد تو محبوب کرد و تو راضی شدی که آنها پیرو تو باشند و آنها نیز راضی باینکه تو امام آنها باشی‏. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 354 و 395؛ مناقب على ابن ابى طالب عليه السّلام ابن مغازلى ص 105، ح 148؛ حلية الاولياء حافظ ابو نعيم اصفهانى ج 1/ 71؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد معتزلى ج 9/ 166؛ المناقب موفق خوارزمى ص 69؛ ترجمه امير المؤمنين عليه السّلام من تاريخ دمشق ابن عساكر ج 2/ 212؛ ذخائر العقبى محب الدين طبرى ص 100؛ اسد الغابه ابن اثير ج 4/ 23؛ نظم در دار السمطين زرندى حنفى ص 102؛ كنز العمال متقى هندى ج 12/ 222؛ مجمع الزوائد هيثمى ج 9/ 121</ref>

== علی علیه‌السّلام محبوب دل مومنین ==

احادیث زیادی در تفسیر این آیه به طرق مختلف از ابن عباس، از زید بن علی، از صحابه، از محمد بن حنیفه، از سعید بن خدری، از جابر بن عبدالله و دیگران نقل شده است که این آیه در مورد علی علیه‌السّلام نازل شده است. و مضمون احادیث این است: مؤمنی نیست مگر اینکه در قلب او محبت علی علیه‌السّلام می‏باشد از باب نمونه به بعضی از منابع و محتوای نقل آنها اشاره می‏شود:

حدیث: عن البراء بن عازب قال: قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم لعلی بن ابی‌طالب: یا علی قل اللهم اجعل لی عندک عهدا، و اجعل لی فی قلوب المؤمنین مودة. فانزل اللّه تعالی‏ «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا» قال: انزلت فی علی بن ابی‌طالب.

امام علی علیه‌السّلام فرمود: اگر با این شمشیرم بر بینی مؤمن بزنم که مرا دشمن دارد هرگز دشمن نخواهد داشت و اگر تمام دنیا را در کام منافق فروریزم که مرا دوست دارد دوست نخواهد داشت این به‌خاطر آن است که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به‏صورت یک حکم قاطع به من فرموده است: ای علی هیچ مؤمنی تو را دشمن نخواهد داشت و هیچ منافقی محبت تو را در دل نخواهد داشت.

== علی علیه‌السّلام اوج شرح صدر و امیر بیان ==  

ترجمه: گفت: پروردگارا، سینه‏ام را گشاده گردان، و کارم را برای من آسان ساز، و از زبانم گره بگشای تا سخنم را بفهمند. و برای من دستیاری از کسانم قرار ده، هارون برادرم را، پشتم را به او استوار کن.

از روایاتی که در کتب دانشمندان اهل‌سنت وارد شده، استفاده می‏شود که پیامبر اسلام صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نیز همین مسائل را که موسی برای پیش‏برد اهدافش از خدا خواسته بود، خواست. با این تفاوت که به‏جای نام هارون، نام امیرالمؤمنین را نهاد. پیامبر از درگاه خداوند تقاضا کرد که:

عن حذیفه بن اسید قال: اخذ النبی علیه‌السّلام بید علی بن ابی‌طالب فقال: ابشر و ابشر، ان موسی دعا ربه ان یجعل له وزیرا من اهله هارون، و انّی ادعو ربی ان یجعل لی وزیرا من اهلی علی اخی اشدد به ظهری و اشرکه فی امری. <ref>سيوطى در الدر المنثور؛ حاكم حسكانى در شواهد التنزيل ج 1/ 368؛ حافظ محدث ابو نعيم اصفهانى در ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام؛ ابن عساكر در ترجمه امام امير المؤمنين على عليه السّلام از تاريخ دمشق ج 1/ 120؛ ابن مغازلى در المناقب ص 328، ح 375؛ احمد بن حنبل در حديث 280 از باب فضائل امير المؤمنين عليه السّلام از كتاب فضائل ص 202.</ref>

== علی علیه‌السّلام ستیزه گر حامی الله ==

حدیث: عن قیس‏ بن عباد قال: سمعت اباذر لقسم قسما ان قوله تعالی‏ «هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ»

نزلت فی الذین برزوا یوم بدر، حمزه و علی و عبیدة بن الحرث و عتبه و شیبه و الولید بن عتبة.

روز جنگ بدر، سه نفر از مسلمانان، علی علیه السّلام، حمزه و عبیدة بن حارث بن عبد المطلب به میدان نبرد آمدند و به ترتیب ولید بن عتبه و عتبه بن ربیعه و شیبه بن ربیعه را از پای درآوردند. سپس آیه فوق نازل شد، و سرنوشت این مبارزان را بیان کرد. ابو ذر سوگند یاد می‏کرد که این آیه درباره مردان فوق نازل شده‏ است. <ref>روح المعانى آلوسى ذيل آيه؛ الكبير فخر رازى ذيل آيه؛ اسباب النزول سيوطى ذيل آيه؛ الجامع لاحكام القرآن قرطبى ذيل آيه؛ صحيح بخارى 5/ 183، ح 17، ج 6/ 181، ح 264؛ صحيح مسلم 8/ 245؛ المستدرك حاكم نيشابورى 2/ 386؛ اسباب النزول واحدى ص 230؛ الطبقات الكبرى ابن اسد 3/ 17؛ السنن الكبرى بيهقى 3/ 276؛ شواهد النزول حسكانى 1/ 486؛ مناقب الامام على عليه السّلام ابن مغازلى ص 264؛ المناقب خوارزمى ص 104؛ مجمع البيان طبرسى ذيل آيه.</ref>

== علی علیه‌السّلام منصوب در واقعه انذار عشیره اقربین ==

براساس آنچه در تواریخ اسلامی آمده، پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم در سال سوم بعثت رسما مأمور ابلاغ دعوت به توحید شد زیرا تا آن زمان دعوت مخفیانه انجام می‏گرفت و تعداد کمی اسلام را پذیرا شده بودند اما هنگامی که آیه: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ‏ و آیه‏ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکینَ‏ 94 حجر نازل گردید، پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم مأمور شد دعوت خود را آشکار سازد و نخست از خویشاوندان شروع کند و این آیه در همین مورد است.

حدیث: عن براء قال: لما نزلت: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ‏ جمع رسول‌الله بنی عبد المطلب و هم یومئذ اربعون رجلا، الرجل منهم یاکل المسنة و یشرب العس، فأمر علیا برجل شاة فآدمها ثم قال: ادنوا بسم اللّه فدنا القوم عشرة فاکلوا حتی صدروا، ثم دعا بقعب من لبن فجرع منه جرعة ثم قال لهم: اشربوا ببسم اللّه فشرب القوم حتی رووا فبدرهم ابو لهب فقال: هذا ما اسحرکم به الرجل!! فسکت النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم یومئذ فلم یتکلم، ثم دعاهم من الغد علی مثل ذلک من الطعام و الشراب ثم انذرهم رسول‌الله فقال یا نبی عبد المطلب انی انا النذیر الیکم من اللّه عزّ و جلّ و البشیر لما یجی‏ء به احدکم جئتکم بالدنیا و الاخرة فاسلموا و اطیعونی تهتدوا، و من یواخینی منکم و یوازرنی؟ و یکون ولیی و وصیی بعدی و خلیفتی فی اهلی و یقضی دینی؟ فسکت القوم، و اعاد ذلک ثلاثا کل ذلک یسکت القوم و یقول علی: انا.

  این حدیث را با مختصر تغییری، بسیاری از دانشمندان و علماء اهل تسنن در آثارشان آورده‏اند <ref>مانند ابن ابی حریر، ابن ابی حاتم، ابن مردویه، ابو نعیم، بیهقی، ثعلبی، طبری و ابن اثیر و دیگران. شواهد التنزيل حسكانى 1/ 420؛ الكامل ابن اثير ج 2؛ التذكرة ابن جوزى ص 44؛ المسند علامه احمد محمد بن حنبل الشيبانى المروزى ج 1/ 111؛ معالم التنزيل بغوى ج 5/ 105؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 2/ 253؛ حياة الصحابه محمد يوسف حنفى ج 1/ 81؛ الخصائص علامه نسائى ص 18؛ كنز العمال متقى هندى ج 6/ 396؛ ينابيع المودة قندوزى ص 105.</ref>

== علی علیه‌السّلام مخلص درگاه الهی ==

حدیث: عن انس بن مالک فی قوله: «وَ مَنْ یسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَی اللَّهِ» قال: نزلت فی علی ابن ابی‌طالب، کان اول من اخلص للّه الایمان و جعل نفسه و عمله للّه. ترجمه: از انس ابن مالک درباره آیه مذکور روایت می‏کنند که درباره علی بن ابی‌طالب نازل شده است علی اول مخلص بود برای خدا از جهت ایمان. او بود که خود و عملش را خالصا برای خدا قرار داد. ش<ref>واهد التنزيل ج 1/ 444، ح 609؛ ينابيع المودة قندوزى ص 111؛ المناقب خوارزمى ص 35؛ مائه منقبه محمد شاذان ص 71.</ref>

در حدیثی که در تفسیر برهان از طرق اهل‌سنت از امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السّلام از پیامبر گرامی اسلام نقل شده چنین آمده: بعد از من فتنه‏ای تاریک و ظلمانی خواهد بود تنها کسانی از آن رهائی می‏یابند که به عروة الوثقی چنگ زنند عرض کردند: یا رسول‌الله سید الاوصیاء کیست؟ فرمود امیرالمؤمنان.

عرض کردند: امیر المؤمنان کیست؟ فرمود: مولای مسلمانان و پیشوای آنان بعد از من، باز برای اینکه پاسخ صریح‏تری بگیرند عرض کردند: او کیست؟ فرمود برادرم علی ابن ابی‌طالب علیه السّلام.

== علی علیه‌السّلام مومن به تمام معنا و سخنور و جنگجو ==

حدیث: عن ابن عباس قال: انتدب علی و الولید بن عقبه فقال الولید لعلی: انا احد منک سنانا و اسلط منک لسانا و املأ منک حشوا فی الکتیبة فقال له علی: اسکت یا فاسق فانزل اللّه تعالی هذه الایة.

جمعی از مفسران بزرگ در ذیل این آیه نقل کرده‏اند که روزی ولید بن عقبه (همان کسی که در داستان جمع‏آوری زکات از طایفه بنی المصطلق آنها را متهم به قیام بر ضد اسلام کرد و خداوند در سوره حجرات در آیه 6 او را تکذیب نموده و فاسق خواند: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَینُوا) به علی عرض کرد: من از تو زبانی گسترده‏تر و فصیح‏تر و نیزه‏ای تیزتر دارم یعنی هم سخنورتر و هم جنگجوترم. علی علیه‌السّلام در پاسخ او فرمود: این‏چنین نیست که تو می‏گویی ای فاسق. در اینجا بود که آیه فوق نازل شد. اين روايات را صاحب مجمع‌البیان از واحدى از ابن عباس، و نيز سيوطى در الدر المنثور از كتاب اغانى، و واحدى و ابن عدى و ابن مردويه و خطيب و ابن عساكر از ابن عباس، و نيز از ابن اسحق و ابن جرير، و از ابن ابى حاتم از سدى از ابن عباس نقل كرده، و نيز از ابن ابى حاتم از ابن ابى ليلى، نظير آن را روايت كرده است. دانشمندان ديگر اهل تسنن نيز آن را نقل كرده‏اند:<ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 1/ 445؛ الرياض النضره طبرى ص 206؛ تاريخ بغداد خطيب بغدادى 13/ 321؛ ينابيع المودة قندوزى ص 212؛ سير اعلام البنلاء ذهبى 3/ 415؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد 2/ 196؛ مناقب ابن مغازلى ص 324.

ترجمه: درحالی‏که علی علیه‌السّلام در کوفه، بالای منبر بود از او در مورد آیه‏ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ... سؤال شد؟ فرمود آیه درباره ما نازل شده است و من به خدا همان کسی هستم که انتظار (شهادت) را می‏کشم. ریشم با خون سرم توسط شقی‏ترین مردم خضاب خواهد شد این آیه درباره من و عمویم حمزه و پسرعمویم عبیدة نازل شده است عمویم در روز احد کشته شد و پسرعمویم در بدر و من منتظرم. <ref>شواهد التنزيل حسكانى ج 2/ 2؛ ارجح المطالب عبيد اللّه بسمل امر تسرى ص 60؛ الفصول المهمه ابن صباغ مالكى ص 12؛ المناقب خوارزمى ص 188؛ الكاف الشاف ابن حجر عسقلانى ص 120؛ در پاورقى به نقل از ترجمه امير المؤمنين از سمط النجوم ج 2/ 469؛ الصواعق المحرقه ص 80؛ نور الابصار ص 97؛ الكشف و البيان نيشابورى ثعلبى.</ref>

== علی علیه‌السّلام دارای مدال «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین» ==

حدیث: عن ابن عباس فی قوله‏ «وَ کفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ» قال: کفاهم اللّه القتال یوم الخندق بعلی بن ابی‌طالب حین قتل عمر و بن عبد ود و شرح هذه القصه‏ فیما اخبرناه الحاکم الوالد ... عن حذیفه قال:

لما کان یوم الخندق عبر و عمر بن عبد ود حتی جاء فوقع علی عسکر النبی فناد البراز. فقال رسول‌الله: ایکم یقوم الی عمرو؟ فلم یقم احد الا علی ابن ابی‌طالب فانه قام فقال النبی: اجلس، ثم قال النبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: ایکم یقوم الی عمرو؟ فلم یقم احد، فقام الیه علی فقال: انا له. فقال النبی: اجلس ثم قال النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم لاصحابه: ایکم یقوم الی عمرو؟ فلم یقم احد، فقام علی فقال: انا له. فدعاه النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فقال: انه عمرو بن عبد ود. قال: و انا علی بن ابی‌طالب فالیه درعه ذات الفضول و اعطاه سیفه ذو الفقار و عممه بعمامته السحاب علی رأس تسقة اکوار ثم قال له: تقدم، فقال النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم لما ولی: اللهم احفظه من بین یدیه و خلفه و عن یمینه و عن شماله و من فوق رأسه و من تحت قدمیه. فجاء حتی وقف علی عمرو فقال: من انت؟ فقال عمرو: ما ظنت انی اقف موقفا اجهل فیه، انا عمرو بن عبد ود، فمن انت؟ قال: انا علی ابن ابی‌طالب فقال: الغلام الذی کنت اراک فی حجر ابی‌طالب؟ قال: نعم. قال:

بنابراین آیه در مورد اهل‌بیت است حتی کسانی که آیه را مخصوص به پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین ندانسته‏اند معنای وسیعی برای آن قائل شده‏اند که هم این بزرگواران را شامل می‏شود و هم همسران پیامبر را یا هر دو را بیان کرده‏اند <ref>الميزان ج 16/ 310؛ روح المعانى 12، خبر 22/ 21؛ التحرير و التنوير 22/ 15؛ الدر المنثور 6/ 606؛ مجمع البيان 7 و 8/ 463؛ تفسير فارسى نمونه 17/ 298.</ref>

ولی روایات زیادی موجود است که نشان می‏دهد آیه مخصوص این بزرگواران است و کثیری از منابع اهل سنت با این قضیه اذعان دارند که همسران حضرتش در این معنا داخل نیستند صحيح مسلم 2/ 231؛ صحيح الترمذى 2/ 393؛ مسند ابن حنبل 6/ 313.هرچند از احترام متناسب و مخصوص به خود برخوردار دارند اینک بخشی از آن روایات را ذیلاً از نظر می‏گذرانیم:

  و نیز ثعلبی خود از عایشه چنین نقل می‏کند:

هنگامی که از او درباره جنگ جمل و دخالت او در جنگ ویرانگر سؤال کردند (با تأسف) گفت: این یک تقدیر الهی بود و هنگامی‌که درباره علی علیه‌السّلام از او سؤال کردند، گفت: آیا از من درباره کسی سؤال می‏کنی که محبوب‏ترین مردم نزد پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم بود و از کسی می‏پرسی که همسر محبوب‏ترین مردم نزد رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم بود من با چشم خود، فاطمه و حسن و حسین را دیدم که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم آنها را در زیر لباسی جمع کرده بود و فرمود: خداوندا اینها خاندان من هستند و حامیان من، رجس را از آنها ببر و از آلودگی‏ها پاکشان فرما. من عرض کردم ای رسول خدا آیا من هم از آنها هستم؟ فرمود: دور باش تو بر خیر و نیکی هستی مجمع‌البیان 7 و 2/ 463؛ شواهد التنزيل ج 2، ح 637 به بعد. این‏گونه روایات به‌صراحت می‏گوید زنان پیامبر جزء عنوان اهل‌بیت نیستند.

4- روایات متعددی از ابوسعید خدری صحابی معروف نقل شده که با صراحت گواهی می‏دهد این آیه درباره همان پنج‌تن نازل شده است شواهد التنزيل 2/ 25.‏ نویسنده کتاب شواهد التنزیل که از علمای معروف برادران اهل‌سنت است بیش از 130 حدیث در این زمینه نقل کرده است شواهد التنزيل 2/ 10 تا 92. از همه این روایات گذشته، پاره‏ای از همسران پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم در طول زندگی خود به کارهایی دست زدند که هرگز با مقام معصوم‌بودن سازگار نیست، مانند ماجرای جنگ جمل که قیامی بود بر ضد امام وقت که سبب خونریزی فراوانی گردید و به گفته بعضی از مورخان تعداد کشتگان این جنگ 17000 نفر بالغ می‏شود. نمونه 17/ 302.اصل قضیه شأن نزول آیه، در بسیاری از منابعاهل‌سنتت آمده است. تنها شواهد التنزيل حدود 137 حديث در مورد اهل بيت نقل كرده است كه نمونه‏هايى از آن بيان شد و-- در آثار زير هم مذكور است: <ref>دلائل النبوة للبيهقى 1/ 170؛ البداية و النهاية 2/ 257؛ الدر المنثور سيوطى 6/ 605؛ مناقب الامام امير المؤمنين للكوفى 1/ 127؛ اعلام الورى 16؛ المعجم الكبير 12/ 81/ 12604 و 3/ 57/ 2674؛ مسند احمد بن حنبل 6/ 292- و 4/ 369؛ مستدرك على الصحيحين 3/ 125؛ الفصول المهمه ابن صباغ مالكى؛ مسند طيالسى 8/ 274؛ مشكل الاثار طحاوى 1/ 333؛ انساب الاشراف بلاذرى 2/ 104؛ تفسير المراغى 22/ 7؛ مقتل الحسين خوارزمى 1/ 94؛ مقتل الحديث خوارزمى 1/ 94؛ اسعاف الراغبين ص 107؛ الكامل فى التاريخ ابن اثير 3/ 204؛ تفسير التبيان فى معانى القرآن 2/ 125؛ خصائص امير المؤمنين على بن ابى طالب نسائى ص 72؛ صحيح ترمذى 2/ 301؛ نظم الدار السمطين ص 18؛ عمدة القارى 7/ 529؛ فتح البارى 7/ 12؛ تذكرة الخواص ص 41؛ السيرة الحليية 3/ 373؛ صحيح مسلم ج 2/ 231؛ تفسير السراج الميز 3/ 245.</ref>

== اذیت کردن علی علیه‌السّلام گناه بزرگ ==

ترجمه: و کسانی که مردان و زنان مومن را بی‏آنکه مرتکب (عمل زشتی) شده باشند آزار رساند قطعا تهمت و گناهی آشکار به گردن گرفته‏اند.

حدیث: نزلت فی علی بن ابی‌طالب و ذلک ان نفرا من المنافقین کانوا یؤذونه و یکذبون علیه.

یا درباره علی علیه‌السّلام نیز این سخن وارد شده است هرکس علی علیه‌السّلام را آزار کند پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم را آزرده و هرکس پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم را بیازارد خدا را آزرده و در این حال از رحمت خداوند دور است. <ref>مجمع البيان 8/ 580.</ref> آزار مومن هم موجب گناه آشکار است، چرا که مومن از طریق ایمان پیوندی با خدا و پیامبرش دارد و به همین دلیل در این آیه در ردیف خدا و پیامبرش قرار گرفته است و اول مومن به خدا و رسول‏ او چنانچه در احادیثی بیان گردید مولا امیر المومنین علی علیه‌السّلام است.

== سوال از ولایت علی علیه‌السّلام در قیامت ==

حدیث: عن ابی سعید الخدری‏ فی قوله: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ» قال: امامة علی بن ابی‌طالب.

این آیه در مورد ولایت علی علیه‌السّلام نازل شده است در روایت معروفی که از طرق اهل سنت نقل شده، آمده است که در قیامت از ولایت علی علیه‌السّلام سئوال می‏شود. مثل آنچه ابو سعید خدری از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل کرده است از اعلام عامه تعداد زیادی از مفسرین و حفاظ آنها مضمون این روایت را نقل کرده‏اند علامه جوينى در فرائد السمطين 1/ 78، ح 46؛ ابن حجر در الصواعق المحرقه ص 91؛ علامه زرندى در نظم درر السمطين ص 109؛ حسكانى در شواهد التنزيل 2/ 106؛ خوارزمى در المناقب ص 186؛ حبرى در ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام ص 312؛ قندوزى در ينابيع المودة ص 257؛ ابن صباغ مالكى در الفصول المهمه فصل اول؛ واحدى در اسباب النزول؛ ابو بكر حسينى شافعى در رشفة الصادى ص 24.:

آری نعیم همان پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و خاندان اوست. مجمع البيان ذيل آيه شريفه.

== علی علیه‌السّلام  از آل یاسین ==

حدیث: عن علی علیه‌السّلام فی قوله‏ «سَلامٌ عَلی‏ إِلْ‏یاسِینَ» قال: یاسین: محمد و نحن آل یاسین. <ref>شواهد التنزيل حسكانى 2/ 110- 112؛ الدر المنثور سيوطى 5/ 286.</ref> ترجمه: از حضرت علی علیه‌السّلام در مورد آیه‏ «سَلامٌ عَلی‏ إِلْ‏یاسِینَ» نقل کرده‏اند که حضرت فرمود: یاسین محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم است و ما آل یاسین هستیم (یعنی آل محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ) (علی، فاطمه، حسن، حسین) زمخشری و دیگران‏ <ref>تفسير الكشاف 2/ 339؛ الصواعق المحرقه ابن حجر ص 87؛ مطالب السئوول فى مناقب آل الرسول محمد بن طلحه شافعى ص 3؛ مناقب خوارزمى ص 35؛ ذخائر العقبى محب الدين طبرى 26.</ref>

== علی علیه السلام دارای نور الهی ==

ترجمه: پس آیا کسی که خدا سینه‏اش را برای پذیرش اسلام گشاده و در نتیجه برخوردار از نوری از جانب پروردگارش می‏باشد (همانند فرد تاریک دل است)؟ پس وای بر آنان که از سخت دلی یاد خدا نمی‏کنند اینانند که در گمراهی آشکارند.

واحدی در اسباب التنزیل در قول خدا تعالی‏ أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ ... گفته است: آیه در مورد علی و حمزه نازل شده و فَوَیلٌ لِلْقاسِیةِ قُلُوبُهُمْ‏ درباره ابی‏لهب و اولادش نازل شده است. <ref>اسباب النزول واحدى ص 263؛ اسنى المطالب وصالى فصل 13؛ ينابيع المودة قندوزى ص 212؛ تفسير بيضاوى جزء 4، ص 96؛ ذخائر العقبى محب الدين طبرى ص 88؛ الرياض النضرة طبرى 2/ 207؛ تفسير الجامع لاحكام القرآن قرطبى 15/ 247؛ الفتح المبين احمد زينى دحلال ص 154.</ref>

== علی علیه‌السّلام تصدیق کننده پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ==

ترجمه: پس کیست ستمکارتر از آن‏کس که بر خدا دروغ بست و سخن راست را چون به او آمد دروغ پنداشت؟ آیا جای کافران در جهنم نیست؟ و آن کس را که راستی آورد و آن را باور نمود آنانند که خود پرهیزگارانند.

حدیث: عن مجاهد فی قول اللّه: «وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ» (قال: هو) محمد «الذی صدق به» علی بن ابی‌طالب.

مفسران آیه کریمه «ان‏ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ» را به رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و «الذی صدق به» را به علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام تطبیق داده‏اند. <ref>ما نزل من القرآن فى على عليه السّلام حبرى ص 315؛ كفاية الطالب ص 109؛ تاريخ دمشق ابن عساكر ج 2/ 418؛ الدر المنثور 7/ 228؛ المناقب ابن مغازلى ص 269، ح 317؛ شواهد التنزيل حسكانى 2/ 121؛ تفسير الجامع لاحكام القرآن قرطبى 15/ 256؛ ارجح المطالب بسمل تسرى ص 60.</ref>

== علی علیه‌السّلام از قربای رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ==

ترجمه: این همان (پاداش) است که خدا بندگان خود را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‏اند (بدان) مژده داده است. بگو به‌ازای آن (رسالت) پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.

حدیث: عن سعید بن جبیر عن ابن عباس قال: لما نزل قول اللّه تعالی: قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی‏. قالوا: یا رسول‌الله من قرابتک الذین و جبت علینا مودتهم؟ قال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: علی و فاطمة و ابناهما.

حدیث: الا المودة فی القربی الا ان تودوا قرابتی. ترجمه: در تفسیر الا المودة فی القربی گفته‏اند: یعنی اینکه نزدیکان پیامبر را دوست بدارید. <ref>مناقب ابن مغازلى ص 307؛ كفاية الطالب شافعى ص 91؛ مجمع الزوائد هيثمى شافعى 9/ 168.</ref>

== علی علیه‌السّلام منتقم از مخالفین پیامبر ==

حدیث: عن جابر ابن عبدالله انصاری قال: نزل قوله تعالی‏ فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ ... فی علی بن ابی‌طالب، قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: انه ینتقم من الناکثین و القاسطین بعدی.

سیوطی از ابن مردویه از طریق محمد بن مروان از کلبی از ابی صالح از جابر بن عبدالله از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم روایت کرده که در ذیل آیه‏ فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِک فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ‏ فرموده است این آیه درباره علی بن ابی‌طالب نازل شد که بعد از درگذشتم از ناکثین و قاسطین انتقام خواهد گرفت. <ref>الدر المنثور 7/ 380؛ ينابيع المودة قندوزى ص 98؛ المناقب ابن مغازلى ص 274؛ المستدرك على الصحيحين 3/ 126؛ الفردوس شيرويه ديلمى 3/ 154؛ شواهد التنزيل حسكانى 2/ 152؛ مسند احمد بن حنبل 2/ 85 و 87 و 5/ 37، 39، 44؛ ارجح المطالب بسمل امر تسرى ص 74؛ خصائص نسائى ص 85؛ ترجمه الامام على عليه السّلام از تاريخ دمشق 2/ 369.</ref>

== علی علیه‌السّلام در افراط و تفریط طرفداران مثل عیسی علیه‌السّلام ==

حدیث: عن امیرالمؤمنین قال: قال لی رسول‌الله ان فیک مثلا عن عیسی احبه قوم فهلکوا فیه و ابغضه قوم فهلکوا فیه ....

کثیری از مفسران و بزرگان اهل سنت در تفسیر این آیه شریفه حدیثی را با کمتر تغییراتی نقل کرده‏اند من‏جمله: احمد بن حنبل در کتابش با سند از علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام نقل کرده است که فرمود: پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم بایشان فرمود:

قریب به این مضمون و مفصل‏تر در بعض کتب دیگر آمده است. <ref>فضائل الصحابه احمد بن حنبل ص 172؛ ينابيع المودة قندوزى ص 109؛ ذخائر العقبى محب الدين طبرى ص 92؛ المناقب خوارزمى ص 233؛ شواهد التنزيل حسكانى 2/ 159؛ الصواعق المحرقه ابن حجر ص 121؛ تاريخ الخلفاء سيوطى ص 117؛ الخصائص نسائى ص 39.</ref>

== علی علیه‌السّلام مصداق مومن عامل ==

<ref>21 جاثیه.</ref>

ترجمه: آیا کسانی که مرتکب کارهای بد شده‏اند پنداشته‏اند که آنان را مانند کسانی قرار می‏دهیم که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‏اند (به‏طوری که) زندگانی آنها و مرگشان یکسان باشد؟ چه بد داوری می‏کنند.

«وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»* علی و حمزه و عبیدة بن حارث بن عبد المطلب. <ref>مفاتیح الغیب فخر رازی در تفسیر آیه؛ تذکرة الخواص سبط ابن الجوزی ص 21؛ مناقب الخطیب البغدادی ص 186؛ کفایة الطالب محمد گنجی شافعی ص 120؛ ارجح المطالب علامه هندی الامر تسری ص 62؛ شواهد التنزیل حسکانی: 2/ 168.</ref>

== علی علیه‌السّلام  معیار شناخت منافقین ==

ترجمه: و اگر بخواهیم قطعا آنان را به تو می‏نمایانیم در نتیجه ایشان را به سیمای (حقیقی) شان می‏شناسی و از آهنگ سخن به جان آنان پی خواهی برد.

سیوطی در تفسیرش گفته است ابن مردویه و ابن عساکر از ابی سعید خدری نقل کرده‏اند در مورد قول خدا تعالی‏ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ‏ کلمه لحن القول یعنی به بغض و کینه‏شان نسبت به علی ابن ابی‌طالب علیه السّلام‏ پی خواهی برد:

== علی علیه‌السّلام  مصداق یعجب الزراع لیغلظ بهم الکفار ==

ترجمه: محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم پیامبر خداست و کسانی که با اویند، بر کافران، سخت گیر و با همدیگر مهربانند. آنان را در رکوع و سجود می‏بینی. فضل و خشنودی خدا را خواستارند. علامت (مشخصه) آنان بر اثر سجود در چهره‏هایشان است.

حدیث: علی بن احمد الاهوازی ... عن عطاء عن ابن عباس فی قوله تعالی ... تراهم رکعا و سجدا ... علی ... یعجب الزراع لیغلظ بهم الکفار ... بعلی.

ترجمه: از علی بن احمد اهوازی از ابن عباس نقل روایت می‏کند درباره قول خدا تعالی تراهم رکعا سجدا یعنی علی بن ابی‌طالب و یعجب الزراع لیغلظ بهم الکفار یعنی بعلی شواهد التنزيل حسكانى 2/ 180. و نیز روایت کرده فاستغلظ فاستوی علی سوقه یعنی علی بن ابی‌طالب فاستوی علی سوقه یعنی استوی در اسلام به شمشیر علی بن ابی‌طالب ایستاده و استوار است. <ref>ارجح المطالب علامه هندى عبيد اللّه بسمل ص 88.</ref>

== علی علیه‌السّلام و شیعیانش در بهشت ==

ترجمه: در حقیقت مردم پرهیزگار در میان باغ‏ها و نهرها در قرارگاه صدق نزد پادشاهی توانایند.

حدیث: عن جابر بن عبدالله انصاری قال: قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم لعلی: ان من احبک و تولاک اسکنه اللّه الجنة معنا، ثم تلا رسول‌الله ان المتقین ...

هرکس تو را دوست دارد و ولایت ترا داشته باشد خدا او را با ما در بهشت جا خواهد داد سپس رسول‌الله تلاوت کردند: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیک مُقْتَدِرٍ». ا<ref>لمناقب خوارزمى ص 195؛ ذخائر العقبى فى مناقب ذوى القربى محب الدين از محب الدين طبرى ص 61؛ مناقب خطيب بغدادى ص 186؛ توضيح الدلائل علامه شهاب الدين حسينى شافعى ص 167؛ بحر المناقب علامه درويشى برهان صنفى ص 158؛ ارجح المطالب علامه تسرى ص 82.</ref>

== علی علیه‌السّلام بحر قرآن ==

ترجمه: دو دریا را به‏گونه‏ای روان کرد که باهم برخورد کنند. میان آن دو حد فاصلی است که به هم تجاوز نمی‏کنند. از هر دو دریا مروارید و مرجان برآید

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: «مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ» قال: علی و فاطمة «بَینَهُما بَرْزَخٌ لا یبْغِیانِ» قال: حب دائم لا ینقطع و لا ینفد «یخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ» قال: الحسن و الحسین.

ترجمه: از ابن عباس در مورد کلام خدا که فرمود: مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ‏ نقل شده که گفت منظور از دو دریا علی و فاطمه علیهماالسّلام هستند و مراد از قول خدا بَینَهُما بَرْزَخٌ ... دوستی دائم و همیشگی آنها به‏طوری‏که قطع نشود و مراد از کلام خدا که فرمود یخْرُجُ مِنْهُمَا ... حسن و حسین علیهماالسّلام هستند که دو گوهرند از آن دو دریا. <ref>نور الابصار شبلنجى ص 115؛ الدر المنثور سيوطى 6/ 142؛ الفصول المهمه نور الدين على بن محمد بن صباغ مالكى در مقدمه؛ ينابيع المودة حافظ قندوزى ص 118؛ المناقب ابن مغازلى حافظ ابو الحسن بن المغازلى شافعى ص 339؛ شواهد التنزيل ج 2/ 120؛ مناقب المرتضوى ترمذى باب الاول؛ تذكرة الخواص ابن جوزى ص 245؛ مقتل الحسين خوارزمى ص 112.</ref>

== امام علی علیه السلام همان مقربون ==

حدیث: عن ابن عباس انه قال: سالت رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم عن هذه الایة من هم؟ فقال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: هم علی و شیعته فانهم السابقون المقربون الی اللّه و هم فی جنات النعیم.

از ابن عباس نقل شده که در مورد این آیه از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم پرسیدند که منظور کیست؟ فرمود: علی و شیعیان او می‏باشند. همان‏ها هستند که سابقون و مقربون به خدا و در جنات نعیم می‏باشند. المناقب مير محمد صالح ترمذى كشفى.  علی اول کسی است که اسلام آورد. <ref>تاريخ طبرى 3/ 312. علی فرمود: من اول مسلمان و اولین کسی هستم که با رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نماز خواندم. مسند الامام ابى حنيفه 1/ 111.</ref>

بنابراین باید نتیجه گرفت که ایمان علی علیه‌السّلام یک ایمان صحیح و پابرجا بوده که از ایمان و گرویدن دیگران کمتر نبوده است. و بهترین مصداق این آیه‏ «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِک الْمُقَرَّبُونَ» همان شخص علی بن ابی‌طالب بوده است. <ref>تلخيص از كتاب فروع ابديت استاد سبحانى ج 1/ 239.</ref>

== علی علیه‌السّلام اصحاب یمین ==

حدیث: عن جابر الجعفی عن ابی جعفر محمد بن علی قال: قال علی بن ابی‌طالب: انزلت النبوة علی النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم یوم الاثنین و اسلمت غداه یوم الثلثاء فکان النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم یصلی و انا اصلی عن یمینه و ما معه احد من الرجال غیری فانزل اللّه‏ «وَ أَصْحابُ الْیمِینِ» الایة.

حاکم حسکانی به اسنادش تا جابر جعفی از امام باقر علیه‌السّلام نقل می‏کند که گفت علی علیه‌السّلام فرموده‏اند: نبوت نبی اکرم در دوشنبه بود و من روز سه‏شنبه اسلام آوردم پیامبر نماز می‏خواند و با او در طرف راستش نماز می‏گذاردم و غیر از من احدی نبود پس خداوند آیه‏ وَ أَصْحابُ الْیمِینِ‏ تا آخر را نازل کرد. سپس حسکانی برای گواه نظر خود حدیثی از ابن مسعود نقل می‏کند که متواتر و مشهور است و خلاصه آن این است: عده‏ای خود را به نزد عباس بن عبدالمطلب که نزدیک زمزم نشسته بود رساندند و نزد او نشستند در این هنگام مردی از باب‏ صفا با صورتی درخشان و نورانی درحالی‏که دو قطعه پارچه‏ای سفید بر او بود وارد شد مرد جوانی در طرف راست او بود نیکومنظر و در آستانه بلوغ و زنی هم پشت سر آنها راه می‏رفت. نزدیک رکن رسیدند و دست را بالا گرفته و تکبیر گفت و آن دو نیز چنین کردند قنوت را طولانی کردند ... عباس گفت این پسر برادرزاده من محمد بن عبدالله و سمت راست او علی بن ابی‌طالب و آن زن خدیجه است احدی روی زمین غیر از این سه نفر به این دین خدا را عبادت نکرده‏اند. <ref>شواهد التنزيل حاكم حسكانى 2/ 220؛ مجمع الزوائد نور الدين هيثمى 9/ 222؛ لسان الميزان ابن حجر 1/ 395؛ المناقب خوارزمى ص 20؛ تاريخ الامم و الملوك طبرى 2/ 212؛ طبقات ابن سعد 8/ 17؛ تاريخ دمشق ابن عساكر 1/ 67؛ استيعاب ابن عبد البر 2/ 459؛ اسد الغابه ابن اثير 3/ 414؛ الاصابه ابن حجر عسقلانى 2/ 480؛ نظم درر السمطين جمال الدين زرندى ص 84؛ ذخائر العقبى محب الدين طبرى ص 59؛ ينابيع المودة قندوزى ص 61.</ref>

علی علیه‌السّلام صدیق اکبر

این آیه در شأن علی علیه‌السّلام نازل شده است. <ref>ارجح المطالب تسرى ص 60. و امام علی علیه‌السّلام در منبر بصره فرمودند من صدیق اکبرم. ایمان آوردم قبل از آنکه ابو بکر ایمان آورد و اسلام آوردم قبل از آنکه او اسلام آورد. انساب الاشراف بلاذرى 2/ 146؛ المناقب عينى ص 28- 20.</ref>

پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: صدیقون سه کس هستند، حبیب نجار مؤمن آل یاسین، حزبیل یا حزقیل مؤمن آل فرعون، و علی بن ابی‌طالب که افضل‏ آنهاست. <ref>شواهد التنزيل ج 2/ 224؛ تاريخ دمشق ابن عساكر 2/ 282؛ المناقب ابن مغازلى ص 245؛ كفاية الطالب گنجى ص 123؛ كنز العمال متقى هندى 11/ 601؛ ينابيع المودة قندوزى ص 124.</ref>

== علی علیه‌السّلام تنها انجام دهنده این آیه ==

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‏اید هرگاه با پیامبر گفتگوی محرمانه می‏کنید پیش از گفتگوی محرمانه خود صدقه‏ای تقدیم بدارید این کار برای شما بهتر و پاکیزه‏تر است و اگر چیزی نیافتید بدانید که خدا آمرزنده مهربان است آیا ترسیدید که پیش از گفتگوی محرمانه خود صدقه‏هایی تقدیم دارید؟

حدیث: عن مجاهد: ان علیا قال: ان فی القرآن لآیة ما عمل بها غیری قبلی و لا بعدی و هی آیة النجوی قال: کان لی دینار فبعته بعشرة دراهم فکلما اردت ان اناجی النبی تصدقت بدرهمن منه ثم نسخت.

از مجاهد از قول علی علیه‌السّلام نقل می‏کند که فرمود: آیه‏ای در قرآن هست که احدی قبل از من و بعد از من به آن عمل نکرده و نمی‏کند و آن آیه نجوی است.

نزد من یک دینار بود آن را به 10 درهم فروختم و هر وقت می‏خواستم با پیامبر نجوی کنم درهمی صدقه می‏دادم تا درهم‏ها تمام شد و این آیه نسخ گردید.

== علی علیه‌السّلام صالح المومنین ==  

ترجمه: و اگر علیه او به یکدیگر کمک کنید در حقیقت خدا خود سرپرست و جبرئیل و صالح مؤمنان و گذشته از این فرشتگان هم پشتیبان او خواهند بود.

جلال الدین سیوطی شافعی در تفسیرش با واسطه از رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل می‏کند که فرمود: منظور از صالح المؤمنین علی بن ابی‌طالب می‏باشد. الدر المنثور سيوطى 6/ 244.

روایات از طریق عامه (اهل‌سنت) در این باب کم نیست مثل آنچه ذکر شد و مانند آنچه حسکانی از امام صادق علیه‌السّلام نقل می‏کند: که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم 2 بار علی علیه‌السّلام را معرفی کردند یکبار فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه و بار دیگر وقتی‌که این آیه نازل شد که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: ای مردم این علی صالح المؤمنین است و مانند دو حدیث فوق، در منابع دیگر اهل‌سنت هم آمده است. <ref>شواهد التنزيل حسكانى 2/ 263؛ مجمع البيان طبرسى 10/ 475.</ref>

== علی علیه‌السّلام شنوای معارف ==  

حدیث: سمعت علی بن ابی‌طالب یقول: لما نزلت‏ «وَ تَعِیها أُذُنٌ واعِیةٌ» قال لی رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: سالت اللّه ان یجعلها اذنک یا علی علیه السّلام.

بلاذری با واسطه از رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل می‏کند که حضرتش این آیه را خواندند و سپس فرمود: ای علی! از خدا خواستم که گوش ترا این‏چنین قرار دهد. حضرت علی فرمود (بعد از دعا رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ) هیچ حدیثی را فراموش نکردم و آنچه از رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم شنیدم فراموش نکردم. و مانند این حدیث را عده زیادی از مورخین و اهل حدیث و تفسیر با عبارات مختلف نقل کرده‏اند <ref>انساب الاشراف بلاذرى 2/ 121؛ مجمع الزائد هيثمى 1/ 131؛ الدر المنثور سيوطى 6/ 260؛ جامع البيان طبرى 29/ 35؛ حلية الاولياء ابو نعيم 1/ 67؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد 4/ 319؛ شواهد التنزيل حسكانى 2/ 271؛ كنز العمال متقى هندى 15/ 157؛ ينابيع المودة قندوزى ص 120؛ كشاف زمخشرى ذيل آيه حاقه؛ اسباب النزول واحدى نيشابورى ص 339؛ نظم درر السمطين زرندى ص 92؛ شرح المقاصد تفتازانى 2/ 220؛ المناقب خوارزمى ص 199؛ كفاية الطالب گنجى ص 110.</ref>

== بارش سنگ بر منکر ولایت علی علیه السلام ==

ترجمه: به نام خداوند رحمت‏گر مهربان، پرسنده‏ای از عذاب واقع‏شونده‏ای پرسید، که اختصاص به کافران دارد و آن را بازدارنده‏ای نیست و از جانب خداوند صاحب درجات و مراتب است.

حدیث: و قیل: هو الحارث بن النعمان الفهری و ذلک انه لما بلغه قول رسول‌الله فی علی کرم اللّه تعالی وجهه: «من کنت مولاه فعلی مولاه» قال: اللهم ان کان ما یقول محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حقا فامطر علینا حجارة من السماء فما لبث حتی رماه اللّه تعالی بحجر، فوقع علی دماغه فخرج من اسفله، فهلک من ساعته و انت تعلم ان ذلک القول منه علیه الصلاة و السّلام فی امیرالمؤمنین کرم اللّه تعالی وجهه کان فی غدیر خم. تفسير روح المعانى 16/ 95.

هنگامی که رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم علی علیه‌السّلام را در روز غدیر خم به خلافت منصوب فرمود و درباره او گفت: من کنت مولاه فعلی مولاه «هرکس من مولی و ولی او هستم علی مولی و ولی اوست» چیزی نگذشت که این مسأله در شهرها منتشر شد نعمان بن حارث فهری خدمت پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم آمد و عرض کرد تو به ما دستور دادی شهادت به یگانگی خدا و اینکه تو فرستاده او هستی دهیم ما هم شهادت دادیم، سپس دستور به جهاد و حج و روزه و نماز ... دادی ما همه آنها را پذیرفته و قبول کردیم اما تو با اینها راضی نشدی تا اینکه این جوان (اشاره به حضرت علی علیه السّلام) را به جانشینی خود منصوب کردی. آیا این سخنی است از ناحیه خودت یا از سوی خدا؟ پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: قسم به خدایی که معبودی جز او نیست این از ناحیه خداست. نعمان روی برگرداند درحالی‏که می‏گفت اللهم ان کان هذا هو الحق من عندک فامطر علینا حجارة من السماء «خداوندا اگر این سخن حق است و از ناحیه تو، سنگی از آسمان بر ما بباران» اینجا بود که سنگی از آسمان بر سرش فرود آمد و او را کشت همین‏جا آیه‏ سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ ... نازل گشت‏. شواهد التنزيل ج 2/ 381. مضمون همین قضیه را بسیاری از مفسران اهل‌سنت و جماعت و روات حدیث با مختصری تفاوت نقل کرده‏اند. در مورد شخص موردنظر، اختلافی است بعضی او را حارث بن نعمان یا جابر بن نذر می‏دانند ولی این تغییر نام، ضرری به اصل قضیه نمی‏زند و آنان که به اصل قضیه، ایراد می‏گیرند به غرض‏ورزی بیشتر شبیه است تا اشکال منطقی، از جمله ابن تیمیه در کتاب منهاج السنة در مورد احادیثی که در شأن نزول آیات فوق آمده است اشکالاتی را ذکر کرده است که اساس ندارد و در جای خود دانشمندان، به آن پاسخ داده‏اند. <ref>کتاب الغدیر امینی 1/ 472</ref> و اما منابعی که این قضیه را با تغییر مختصری بیان کرده‏اند کم نیستند به بعضی از آنها در پاورقی اشاره می‏شود. <ref>حافظ ابو عبيد هروى در غريب القرآن؛ ابو بكر نقاش موصلى در شفاء الصدور؛ ابو اسحاق ثعلبى نيشابورى در الكشف و البيان ص 234؛ ابو بكر يحيى قرطبى در الجامع لاحكام القرآن 18/ 181؛ سبط ابن جوزى حنفى در تذكرة الخواص ص 30؛ حموينى در فرائد السمطين 1/ 82؛ شيخ محمد زرندى حنفى در نظم درر السمطين ص 93؛ ابن صباغ مالكى در الفصول المهمه ص 41؛ ابو السعود عمادى در ارشاد العقل السليم الى مزايا القرآن الكريم 9/ 29؛ شيخ زين الدين مناوى شافعى در فيض الغدير فى شرح الجامع الكبير 6/ 218؛ شيخ محمد صدر العالم سبط الشيخ ابى الرضا در معارج العلى فى مناقب المرتضى؛ شيخ محمد عبده مصرى در المنار 6/ 464؛ السيد مومن شبلنجى شافعى در نور الابصار ص 78؛ به نقل از الغدير امينى ج 1/ 460.</ref>

== علی علیه‌السّلام اطعام کننده مسکین و یتیم و اسیر در راه خدا ==

ترجمه: همانا نیکان از جامی نوشند که آمیزه‏ای از کافور دارد. چشمه‏ای که بندگان خدا از آن می‏نوشند و (به‌دلخواه خویش) جاری‌اش می‏کنند. (همان بندگانی که) به نذر خود وفا می‏کردند، و از روزی که گزند آن فراگیرنده است می‏ترسیدند و به پاس دوستی خدا بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می‏دادند. ما برای خشنودی خداست که به شما می‏خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‏خواهیم.

حدیث: و من روایة عطاء عن ابن عباس، ان الحسن و الحسین مرضا فعادهما جدهما محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و معه ابو بکر و عمر رحمهم اللّه و عادهما من عادهما من الصحابه، فقالوا لعلی کرم اللّه تعالی وجهه: یا ابا الحسن لو نذرت علی ولدیک، فنذر علی و فاطمة و فضه جاریة لهما ان برآ ممّا بهما ان یصوموا ثلاثة ایام شکرا، فالبس اللّه تعالی الغلامین ثوب العافیة. و لیس عند آل محمد قلیل و لا کثیر، فانطلق علی کرم اللّه تعالی وجهه الی شمعون الیهودی الخیبری، فاستقرض منه ثلاثه اصوع من شعیر فجاء بهاء فقامت فاطمة رضی اللّه تعالی عنها الی صاع فطحنته و خبزت منه خمسته اقراص علی عددهم و صلی علی کرم اللّه تعالی وجهه مع النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم المغرب، ثم اتی المنزل فوضع الطعام بین یدیه فوقف بالباب سائل فقال: السّلام علیکم یا اهل‌بیت محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم انا مسکین من مساکین المسلمین اطعمونی اطعمکم اللّه تعالی من موائد الجنة فآثروه و با توالم یذوقوا شیئا الّا الماء، و اصبحوا صیاما ثم قامت فاطمة رضی اللّه تعالی عنها الی صاع آخر فطحنته و خبزته و صلی علی کرم اللّه تعالی وجه مع النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم المغرب، ثم اتی المنزل فوضع الطعام بین یدیه فوقف یتیم بالباب، و قال: السّلام علیکم یا اهل‌بیت محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، یتیم من اولاد المهاجرین اطعمونی اطعمکم اللّه تعالی من موائد الجنة، فاثروه، و مکثوا یومین و لیلتین لم یذوقوا شیئا الا الماء القراح، و اصبحوا صیاما. فلمّا کان الیوم الثالث قامت فاطمة رضی اللّه تعالی عنها الی الصاع الثالث و طحنته و خبزته و صلی علی کرم اللّه تعالی وجه مع النبی المغرب، فاتی المنزل فوضع الطعام بین یدیه فوقف اسیر بالباب فقال:

== قاتل علی علیه‌السّلام اشقی الاخرین ==

   

حدیث: عن علی علیه‌السّلام قال: قال لی رسول‌الله: یا علی من اشقی الاولین؟ قلت: عاقر الناقة. قال: صدقت فمن اشقی الاخرین؟ قلت: لا ادری قال: الذی یضربک علی هذه کعاقر ناقة اللّه اشقی بنی فلان من ثمود.

که علی علیه‌السّلام گفت پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم بمن گفت ای علی اشقی الاولین کیست؟ گفتم آن‏کس که شتر صالح را کشت پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: درست گفتی پس اشقی الاخرین کیست؟ گفتم نمی‏دانم پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: آن‏کس که به سر تو ضربه می‏زند مانند کشنده شتر صالح.

این حدیث و مشابه آن بطرق مختلف از زبان خود حضرت علی علیه‌السّلام و عمار یاسر و ابن عباس و جابر بن عبدالله انصاری و صهیب و ابی هریره و دیگران به تواتر در حالات و مناسبات و حوادث گوناگون نقل شده است. <ref>شواهد التنزيل حسكانى 2/ 335؛ خصائص امير المؤمنين عليه السّلام نسائى ص 39؛ تاريخ الامم و الملوك طبرى 2/ 123؛ المعجم الكبير طبرانى 8/ 45؛ تاريخ الخلفاء سيوطى ص 173؛ الطبقات الكبرى ابن سعد 3/ 35؛ الكنى و الاسماء حافظ دولابى 2/ 163؛ المستدرك نيشابورى 3/ 113؛ دلائل النبوه ابو نعيم ص 484؛ السيرة النبوته ابن هشام 1/ 559؛ المناقب مغازلى ص 8؛ الامامة و السياسه ابن قتيبه 1/ 162.</ref>

== علی علیه‌السّلام بهترین آفریده‌شدگان ==

احادیث زیادی وارد شده مبنی بر اینکه وقتی این آیه نازل شد پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به علی علیه‌السّلام فرمودند: منظور از ایمان‏آورندگان خیر البریه تو و شیعیان توست. که هم شما از خدا راضی هستید و هم خدا از شما راضی است این حدیث با اختلاف در عبارات در کتب زیر آمده است. <ref>جامع البيان فى تفسير القرآن طبرى 30/ 171؛ الدر المنثور سيوطى 6/ 379؛ كنز العمال فاضل متقى 6/ 403؛ كفاية الطالب گنجى ص 118؛ المناقب خوارزمى ص 187؛ مناقب مرتضوى محمد صالح كشفى ص 47؛ تهذيب التهذيب ابن حجر هيثمى شافعى 9/ 419؛ روح المعانى آلوسى 20/ 207؛ التذكرة سبط ابن جوزى ص 22؛ نور الابصار شبلنجى ص 70؛ شواهد التنزيل حسكانى 2/ 357؛ سعد السعود ابن طاوس ص 108؛ الفصول المهمه ابن صباع مالكى ص 122؛ ذخائر العقبى محب طبرى ص 96.</ref>

== علی علیه‌السّلام مومن عامل به صالحات و متواصی به حق و صبر ==

ترجمه: سوگند به عصر (غلبه حق بر باطل) که واقعا انسان دستخوش زیان است، مگر کسانی که به خدا گرویده و کارهای شایسته کرده و همدیگر را به حق سفارش و به شکیبایی توصیه کرده‏اند.

حدیث: حدثنی ابی ابن کعب قال: قرأت علی النبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: «وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ» ابو جهل بن هشام‏ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» «وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ» علی بن ابی‌طالب. فقلت: بابی انت و امی یا رسول‌الله ما تفسیرها؟ فقال‏ لَفِی خُسْرٍ فهو.

حدیثی هم نقل شده که همه خصال نیک در علی علیه‌السّلام جمع است او بود اول‏ کسی که بعد از رسول خدا نماز خواند و روی زمین با رسول خدا نماز گزارد. پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به او وصیت کرد، دینش را قضا کند او را غسل بدهد بعد از مرگش و اطراف قبرش پرده‏ای بیاویزد زن‌هایش موقع جلوس بر سر قبر موجب آزار او نشوند و پیامبر وصیت کرد که مواظب حسن و حسین علیهماالسّلام باشد و آن قول خدا تعالی است که فرمود وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ، مانند این حدیث از طرق مختلف فراوان است. <ref>الدر المنثور سيوطى 6/ 392؛ روح المعانى آلوسى 30/ 228؛ كفاية الطالب گنجى ص 135؛ قرطبى اندلسى در تفسيرش 20/ 180؛ نزهة المجالس عبد الرحمن صفدرى شافعى 2/ 173؛ الامامة و السياسه ابن قتيبه ص 67؛ مناقب خطيب بغدادى ص 318.</ref>

== علی علیه‌السّلام و شباهت به سوره توحید ==

ترجمه: به نام خداوند رحمت‏گر مهربان، بگو: «او خدایی است یکتا، خدای صمد، نه کس را زاده نه زاییده از کس، و او را هیچ همتایی نباشد».

حدیث: عن عبدالله بن العباس قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: یا علی ما مثلک فی الناس الّا کمثل سورة «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» فی القرآن، من قراها مرّة فکانما قرأ ثلث القرآن، و من قراها مرّتین فکانما قرا ثلثی القرآن، و من قراها ثلاث مرات فکانما قراء القرآن کله.