۸٬۲۰۰
ویرایش
ارث: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''إرث''' به باقی مانده اموال میت گفته می شود، که در اسلام قانون خاصی برای تقسیم آن در بین ورثهٔ میت بیان شده است. | |||
این باب در فقه اسلام « باب فرائض» یا «کتاب الفرائض» نامیده می شود، که نام‌گذاری آن به «کتاب الفرائض» از آن رو است که سهم بعضی از خویشاوندان میت در قرآن بیان شده است. | این باب در فقه اسلام « باب فرائض» یا «کتاب الفرائض» نامیده می شود، که نام‌گذاری آن به «کتاب الفرائض» از آن رو است که سهم بعضی از خویشاوندان میت در قرآن بیان شده است. | ||
عنوان ارث از باب‌های مهم فقهی است که مسائل و احکام ارث به تفصیل در آن آمده است. | عنوان ارث از باب‌های مهم فقهی است که مسائل و احکام ارث به تفصیل در آن آمده است. | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
=نسب= | =نسب= | ||
نسب عبارت است از ارتباط و اتّصال فردی به دیگری به ولادت شرعی. | نسب عبارت است از ارتباط و اتّصال فردی به دیگری به ولادت شرعی.<ref>جواهر الکلام ج۳۹، ص۷. </ref> | ||
وارثان نسبی میّت به ترتیب اولویّت و تقدّم هر طبقه عبارتند از: | وارثان نسبی میّت به ترتیب اولویّت و تقدّم هر طبقه عبارتند از: | ||
==طبقۀ اول== | ==طبقۀ اول== | ||
پدر، مادر، فرزند و نوه در صورت نبودن فرزند. به قول مشهور، نوه با وجود پدر و مادر میّت ارث می‌برد. | پدر، مادر، فرزند و نوه در صورت نبودن فرزند. به قول مشهور، نوه با وجود پدر و مادر میّت ارث می‌برد. <ref>جواهر الکلام ج۳۹، ص۱۱۷. </ref> | ||
==طبقۀ دوم== | ==طبقۀ دوم== | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
==طبقۀ سوم== | ==طبقۀ سوم== | ||
عمو، عمّه، دایی و خاله و فرزندان آنان در صورت نبودن ایشان، جز یک صورت که پسر عموی پدری و مادری با عموی پدری با هم باشند. در این فرض، عموزاده بر عمو مقدّم است. | عمو، عمّه، دایی و خاله و فرزندان آنان در صورت نبودن ایشان، جز یک صورت که پسر عموی پدری و مادری با عموی پدری با هم باشند. در این فرض، عموزاده بر عمو مقدّم است. | ||
از جمله وارثان این طبقه - در صورت نبودن عمو، عمّه، دایی و خالۀ میّت و فرزندانشان - عمو، عمّه، دایی و خالۀ پدر میّت است. | از جمله وارثان این طبقه - در صورت نبودن عمو، عمّه، دایی و خالۀ میّت و فرزندانشان - عمو، عمّه، دایی و خالۀ پدر میّت است. <ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۸-۱۱. </ref> | ||
از طبقۀ سوم به تبع قرآن کریم | از طبقۀ سوم به تبع قرآن کریم<ref>احزاب/سوره۳۳، آیه۶. </ref><ref>انفال/سوره۸، آیه۷۵. </ref>به «اولوا الارحام» تعبیر شده است. در قرآن بر مقدار ارث این طبقه تصریح نشده است، بر خلاف طبقه‌های اول و دوم که «فرض بر» هستند؛ بدین معنا که در قرآن کریم بر مقدار ارث آنان تصریح شده است. | ||
==وجوب حفظ ترتیب طبقات== | ==وجوب حفظ ترتیب طبقات== | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
==زوجیت== | ==زوجیت== | ||
زوجیّت دائم موجب ارث بردن هر یک از زن و شوهر از دیگری می‌شود. زن و شوهر با وجود همۀ وارثان نسبی و سببی ارث می‌برند. از این رو، جزء طبقات به شمار نمی‌روند. | زوجیّت دائم موجب ارث بردن هر یک از زن و شوهر از دیگری می‌شود. زن و شوهر با وجود همۀ وارثان نسبی و سببی ارث می‌برند. از این رو، جزء طبقات به شمار نمی‌روند. | ||
به قول مشهور، اگر در ضمن عقد موقّت، شرط ارث بری از یکدیگر نشود، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند. | به قول مشهور، اگر در ضمن عقد موقّت، شرط ارث بری از یکدیگر نشود، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند.<ref>جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۹۰. </ref> | ||
ارث‌بری، در صورت شرط ضمن عقد موقّت، مورد اختلاف است. اشهر، ثبوت آن است. | ارث‌بری، در صورت شرط ضمن عقد موقّت، مورد اختلاف است. اشهر، ثبوت آن است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۹۳. </ref> | ||
==ولاء== | ==ولاء== | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
===ولاء عتق=== | ===ولاء عتق=== | ||
در قسم اول، مولا- که آزاد کنندۀ بردۀ خویش است- با شرایطی از جمله نبودن وارث نسبی برای برده، از او ارث می‌برد. | در قسم اول، مولا- که آزاد کنندۀ بردۀ خویش است- با شرایطی از جمله نبودن وارث نسبی برای برده، از او ارث می‌برد. <ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۲۳. </ref> | ||
===ولاء ضمان جریره=== | ===ولاء ضمان جریره=== | ||
در قسم دوم، ضامن جریره در صورت نبودن وارث نسبی و نداشتن مولا (آزاد کنندۀ برده)، ارث می‌برد. | در قسم دوم، ضامن جریره در صورت نبودن وارث نسبی و نداشتن مولا (آزاد کنندۀ برده)، ارث می‌برد.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۵۴. </ref> | ||
===ولاء امامت=== | ===ولاء امامت=== | ||
در قسم سوم، امام علیه‌السّلام در صورت نبودن هیچ یک از وارث نسبی، شوهر میّت، مولا و ضامن جریره، وارث میّت خواهد بود. | در قسم سوم، امام علیه‌السّلام در صورت نبودن هیچ یک از وارث نسبی، شوهر میّت، مولا و ضامن جریره، وارث میّت خواهد بود.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۶۰. </ref> | ||
در این که امام علیه‌السّلام با زن میّت در ارث بردن شریک است یا آن که وجود همسر میّت مانع از ارث او می‌شود، اختلاف است. نظر مشهور، شراکت است. | در این که امام علیه‌السّلام با زن میّت در ارث بردن شریک است یا آن که وجود همسر میّت مانع از ارث او می‌شود، اختلاف است. نظر مشهور، شراکت است. <ref>مستند الشیعة، ج۱۹، ص۳۹۳-۳۹۶. </ref><ref>مهذّب الاحکام، ج۳۰، ص۳۰۰.</ref> | ||
احکام موارد نام برده در کتاب‌های فقهی به تفصیل بیان شده است. | احکام موارد نام برده در کتاب‌های فقهی به تفصیل بیان شده است. | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
===کفر=== | ===کفر=== | ||
کافر از مسلمان ارث نمی‌برد، امّا مسلمان از کافر ارث می‌برد. | کافر از مسلمان ارث نمی‌برد، امّا مسلمان از کافر ارث می‌برد. <ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۱۵. </ref> | ||
===قتل=== | ===قتل=== | ||
کشتن عمدی کسی به ناحق- نه برای قصاص، دفاع یا حدّ و مانند آن- موجب محرومیّت قاتل از ارث است. به قول مشهور، در قتل خطایی، قاتل تنها از دیۀ پرداختی محروم است. | کشتن عمدی کسی به ناحق- نه برای قصاص، دفاع یا حدّ و مانند آن- موجب محرومیّت قاتل از ارث است. به قول مشهور، در قتل خطایی، قاتل تنها از دیۀ پرداختی محروم است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۳۷. </ref> | ||
در این که قتل شبه عمد مانند قتل خطایی است یا حکم قتل عمد را دارد، اختلاف است. | در این که قتل شبه عمد مانند قتل خطایی است یا حکم قتل عمد را دارد، اختلاف است. | ||
قول نخست به ظاهر کلمات بیشتر فقها نسبت داده شده است. | قول نخست به ظاهر کلمات بیشتر فقها نسبت داده شده است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۳۸-۴۰. </ref> | ||
===برده بودن=== | ===برده بودن=== | ||
برده بودن مورّث یا وارث مانع ارث است، مگر آن که وارث، منحصر به برده باشد. در این صورت، برده- هر چند به طور قهری- از ترکه خریداری و آزاد می‌گردد و باقی ماندۀ ترکه به او داده می‌شود. | برده بودن مورّث یا وارث مانع ارث است، مگر آن که وارث، منحصر به برده باشد. در این صورت، برده- هر چند به طور قهری- از ترکه خریداری و آزاد می‌گردد و باقی ماندۀ ترکه به او داده می‌شود.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۵۰. </ref> | ||
در این که برده در هر طبقه‌ای از طبقات سه‌گانه که باشد در صورت انحصار وارث به او، باید آزاد شود یا آن که این حکم اختصاص به پدر و مادر یا آنان به اضافۀ فرزندان میّت دارد، اختلاف است. | در این که برده در هر طبقه‌ای از طبقات سه‌گانه که باشد در صورت انحصار وارث به او، باید آزاد شود یا آن که این حکم اختصاص به پدر و مادر یا آنان به اضافۀ فرزندان میّت دارد، اختلاف است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۵۸-۶۱. </ref> | ||
===لعان=== | ===لعان=== | ||
اگر مردی با همسرش برای نفی فرزند از خود، ملاعنه کند، زن و شوهر از یکدیگر و نیز مرد از فرزند مورد لعان و بالعکس، ارث نمی‌برند. | اگر مردی با همسرش برای نفی فرزند از خود، ملاعنه کند، زن و شوهر از یکدیگر و نیز مرد از فرزند مورد لعان و بالعکس، ارث نمی‌برند.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۶۲. </ref> | ||
===زنا=== | ===زنا=== | ||
نه زنازاده از پدر و مادر خود ارث می‌برد و نه پدر و مادر و نزدیکان آنان از وی. | نه زنازاده از پدر و مادر خود ارث می‌برد و نه پدر و مادر و نزدیکان آنان از وی.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۷۴. </ref> | ||
===طبقه سابق=== | ===طبقه سابق=== | ||
وجود هر طبقۀ پیشین از طبقات یاد شده، مانع ارث بردن طبقۀ بعدی است. همچنین در یک طبقه، آن که به میّت نزدیک‌تر است، مانع ارث بردن خویشاوند دورتر می‌شود. | وجود هر طبقۀ پیشین از طبقات یاد شده، مانع ارث بردن طبقۀ بعدی است. همچنین در یک طبقه، آن که به میّت نزدیک‌تر است، مانع ارث بردن خویشاوند دورتر می‌شود. | ||
در فقه، از این نوع مانع به «حجب حرمان» تعبیر شده است. | در فقه، از این نوع مانع به «حجب حرمان» تعبیر شده است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۷۵. </ref> | ||
==موجب محرومیت از بعض ارث== | ==موجب محرومیت از بعض ارث== | ||
| خط ۹۹: | خط ۹۹: | ||
گاهی به خاطر بروز مانعی، سهم وارث از حدّ اعلی به حدّ ادنی تنزّل می‌کند. به عنوان مثال، وجود فرزند، موجب کاهش سهم شوهر از نصف به یک چهارم و سهم زن از یک چهارم به یک هشتم می‌شود. | گاهی به خاطر بروز مانعی، سهم وارث از حدّ اعلی به حدّ ادنی تنزّل می‌کند. به عنوان مثال، وجود فرزند، موجب کاهش سهم شوهر از نصف به یک چهارم و سهم زن از یک چهارم به یک هشتم می‌شود. | ||
فقها از این نوع مانع به «حجب نقصان» تعبیر کرده‌اند. | فقها از این نوع مانع به «حجب نقصان» تعبیر کرده‌اند.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۷۸. </ref> | ||
=جهات استحقاق ارث= | =جهات استحقاق ارث= | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
==سهم بالفرض== | ==سهم بالفرض== | ||
استحقاق ارث گاهی به «فرض» و «تسمیه» است؛ یعنی بر سهم وارث در قرآن کریم، تصریح شده است. | استحقاق ارث گاهی به «فرض» و «تسمیه» است؛ یعنی بر سهم وارث در قرآن کریم، تصریح شده است.<ref>نساء/سوره۴، آیه۱۱. </ref> | ||
==سهم بالقرابه== | ==سهم بالقرابه== | ||
گاهی نیز استحقاق ارث به «قرابت» مانند استحقاق عمو و عمّه که در قرآن، سهمی برای ایشان تعیین نشده است و تحت عنوان «اولوا الارحام» مندرج هستند، | گاهی نیز استحقاق ارث به «قرابت» مانند استحقاق عمو و عمّه که در قرآن، سهمی برای ایشان تعیین نشده است و تحت عنوان «اولوا الارحام» مندرج هستند،<ref>احزاب/سوره۳۳، آیه۶. </ref><ref>انفال/سوره۸، آیه۷۵. </ref> | ||
==سهم بالردّ== | ==سهم بالردّ== | ||
و گاهی به هر دو سبب که از آن به «ردّ» تعبیر می‌شود یعنی ارث بردن وارث، افزون بر فریضه به سبب قرابت با میّت نیز می‌باشد، برای مثال، اگر وارث، تنها یک دختر باشد، نصف ترکه را به «فرض» و نصف دیگر را به «قرابت» ارث می‌برد. | و گاهی به هر دو سبب که از آن به «ردّ» تعبیر می‌شود یعنی ارث بردن وارث، افزون بر فریضه به سبب قرابت با میّت نیز می‌باشد، برای مثال، اگر وارث، تنها یک دختر باشد، نصف ترکه را به «فرض» و نصف دیگر را به «قرابت» ارث می‌برد. <ref>الانتصار، ص۵۵۹. </ref> | ||
=سهام فرائض= | =سهام فرائض= | ||
سهام نام‌برده شده در قرآن کریم | سهام نام‌برده شده در قرآن کریم<ref>نساء/سوره۴، آیه۱-۱۲. </ref> | ||
عبارت است از: | عبارت است از: | ||
| خط ۱۶۰: | خط ۱۶۰: | ||
==یک هشتم== | ==یک هشتم== | ||
صاحب، آن زنی است که شوهر متوفّایش فرزند یا فرزندزاده داشته باشد. | صاحب، آن زنی است که شوهر متوفّایش فرزند یا فرزندزاده داشته باشد.<ref>تحریر الوسیلة،ج۲، ص۳۷۴. </ref> | ||
=سهم قرابت= | =سهم قرابت= | ||
| خط ۱۸۷: | خط ۱۸۷: | ||
=ارث در مرگ‌های جمعی= | =ارث در مرگ‌های جمعی= | ||
کسانی که از یکدیگر ارث می‌برند، چنانچه همگی غرق شدند یا زیر آوار مردند، اگر تقدّم مرگ یکی بر دیگری یا تقارن آن‌ها معلوم نباشد، همه از یکدیگر ارث می‌برند، و در صورتی که تقدّم یکی معلوم باشد دیگران از او ارث می‌برند و در صورت معلوم بودن تقارن، هیچ کدام از هم ارث نمی‌برند. در الحاق دیگر اسباب مرگ جمعی به دو سبب یاد شده، اختلاف است. | کسانی که از یکدیگر ارث می‌برند، چنانچه همگی غرق شدند یا زیر آوار مردند، اگر تقدّم مرگ یکی بر دیگری یا تقارن آن‌ها معلوم نباشد، همه از یکدیگر ارث می‌برند، و در صورتی که تقدّم یکی معلوم باشد دیگران از او ارث می‌برند و در صورت معلوم بودن تقارن، هیچ کدام از هم ارث نمی‌برند. در الحاق دیگر اسباب مرگ جمعی به دو سبب یاد شده، اختلاف است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۳۰۶-۳۰۸. </ref> | ||
=ارث جنین، خنثی، غایب و مجوسی= | =ارث جنین، خنثی، غایب و مجوسی= | ||