۸۷٬۷۷۵
ویرایش
فاطمیان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'عباسيان' به 'عباسیان') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
|عبیدیان | |عبیدیان | ||
|- | |- | ||
|وجه نام‌گذاری | |وجه نام‌گذاری | ||
|خلفای فاطمی از نسل فاطمه زهرا(س) | |خلفای فاطمی از نسل فاطمه زهرا(س) | ||
|- | |- | ||
|نسب | |نسب | ||
|از نسل امام صادق (ع) | |از نسل امام صادق (ع) | ||
|- | |- | ||
|منشعب از | |منشعب از | ||
|اسماعیلیان | |اسماعیلیان | ||
|- | |- | ||
|صدر خاندان | |صدر خاندان | ||
|اسماعیل فرزند امام صادق(ع) | |اسماعیل فرزند امام صادق(ع) | ||
|- | |- | ||
|بنیانگذار | |بنیانگذار | ||
|عبیدالله مهدی | |عبیدالله مهدی | ||
|- | |- | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
|نزاریان، مستعلویه، طیبیان، دروزیه | |نزاریان، مستعلویه، طیبیان، دروزیه | ||
|- | |- | ||
|مذهب | |مذهب | ||
|شیعه | |شیعه | ||
|- | |- | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
|۲۹۷ق | |۲۹۷ق | ||
|- | |- | ||
|پایان حکومت | |پایان حکومت | ||
|۵۶۷ق | |۵۶۷ق | ||
|- | |- | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
دوران طولانی حکومت فاطمیان به ترویج و تقویت مذهب [[تشیع]] در شمال آفریقا به خصوص در کشور مصر انجامید. در این دوران مراکز بزرگی مانند جامعة [[الازهر]] برای آموزش علوم اسلامی با گرایش اسماعیلی تاسیس شد و آثار مهم این مذهب نگاشته شد. فاطمیان در دوره حکومت خود با استفاده از نهاد دعوت و ارسال داعیان (مبلغان مذهب اسماعیلی) به سرزمینهای مختلف، موفق به رواج تشیع اسماعیلی در نقاط مختلفی از جهان اسلام مانند [[یمن]]، [[هند]] و مناطق شرقی [[ایران]] شدند. | دوران طولانی حکومت فاطمیان به ترویج و تقویت مذهب [[تشیع]] در شمال آفریقا به خصوص در کشور مصر انجامید. در این دوران مراکز بزرگی مانند جامعة [[الازهر]] برای آموزش علوم اسلامی با گرایش اسماعیلی تاسیس شد و آثار مهم این مذهب نگاشته شد. فاطمیان در دوره حکومت خود با استفاده از نهاد دعوت و ارسال داعیان (مبلغان مذهب اسماعیلی) به سرزمینهای مختلف، موفق به رواج تشیع اسماعیلی در نقاط مختلفی از جهان اسلام مانند [[یمن]]، [[هند]] و مناطق شرقی [[ایران]] شدند. | ||
=فاطمیان= | =فاطمیان= | ||
فاطمیان از اسماعیلیان مبارکه | فاطمیان از اسماعیلیان مبارکه هستند که معتقد بودند محمد بن اسماعیل؛ نوه امام صادق (ع)، از دار دنیا رفته و امامت در فرزندان وی ادامه یافته است. حکومت فاطمیان را فردى به نام ابو محمد عبیداللّه المهدى (متوفّاى ٣٢٢ ق) تأسیس نمود. این حکومت در سال ٢٩٢ هجرى در مغرب آغاز و در سال 362 با تصرف مصر و شامبخش بزرگی از جهان اسلام را متصرف شد و تا سال 567، حکومت مقتدری داشت و سرانجام در سال 567، توسط ایوبیان (صلاح الدین ایوبی)، برچیده شد.<ref>ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، درس دوازدهم؛ برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ص 97</ref> | ||
=وجه نام‌گذاری به فاطمیان= | =وجه نام‌گذاری به فاطمیان= | ||
اصطلاح فاطمیان | اصطلاح فاطمیان بیانگر آن است که آنان منسوب به فاطمه زهرا (ع) هستند ولی در وجه این نام‌گذاری دیدگاههاى مختلفى ابراز شده است: | ||
برخى با | برخى با قاطعیت نسبت آنان را به فاطمه زهرا (ع) انکار کردهاند، از آن جمله <big>دُخویه</big> است. وى در کتاب خود به نام «یادى از قرامطه بحرین و فاطمیان»، دلایل بسیارى بر این نظریه آورده است؛ یکى از آن دلایل این است که خلفاى عباسى بغداد و اموى قرطبه در دو نوبت، یک بار در سال ٤٠٢ و بار دیگر در سال ٤٤٤، نسب این سلسله را به فاطمیان انکار کردند، و از طرف دیگر در کتابهاى مقدس دروز، صریح آمده که «عبداللّه بن میمون»، جدّ خلفاى فاطمى بوده است.<ref>فرق و مذاهب کلامی، درس دوازدهم، به نقل از تاريخ شيعه، ص ٢١٣</ref> | ||
برخى | برخى دیگر انتساب آنان را به حضرت فاطمه (ع) درست دانستهاند، چنانکه جرجى زیدان گفته است: | ||
«فرمانروایان فاطمى ابتدا در افریقیه حکومت داشتند و مرکز حکومت آنان مهدیه بود. این فرمانروایان شیعى خود را از فرزندان حسین (ع) فرزند فاطمه (ع) مىدانستند، اما تاریخ نویسان که طرفدار بنى عباس بودند، صحّت نسب آنان را تکذیب مىکردند، ولى ما احتمال قوى مىدهیم که نسب آنان صحیح باشد و تردید و تکذیب عدّهاى از تاریخ نویسان، در نتیجه هواخواهى عباسیان بوده است».<ref>جرجى زيدان، تاريخ تمدن اسلامى، ص ٨٤٦</ref> | |||
عدّهاى بر آنند که اظهار نظر قطعى در این باره ممکن نیست، چنانکه س.م. استرن مىگوید: | |||
معروف است که طبق | معروف است که طبق یک سند رسمى فاطمى، خط خلفاى فاطمى از طریق یک سلسله ائمه مستوره به محمد بن اسماعیل بر مىگردد، لیکن وجود چندین گزارش متناقض در این زمینه، مسئله را آشفته ساخته است. مخالفان خلفاى فاطمى، ذرّیه آنها را از محمد بن اسماعیل ندانستهاند، بلکه تأسیس آیین اسماعیلى را به عبداللّه بن میمون قدّاح نسبت دادهاند، و ائمه مستوره و نیز فاطمیان را اعقاب دروغین على (ع) دانستهاند. این نظریه را مىتوان جعل کینهتوزانهاى به حساب آورد. البته با این تصور که در کنار فرقههاى مختلف نهضت اسماعیلى، نبایستى آیین اجداد قدّاحىها را نیز فراموش کرد؛ از این رو با سنجش و ارزیابى این شواهد گوناگون، نمىتوان به واقعیت واحدى رسید، چون اسناد و مدارک قانع کنندهاى در دسترس نیست.<ref>نهضت قرامطه، ص ٢٨ و ٢٩، مقاله «قرامطه و اسماعيليان» از استرن</ref> | ||
گروهى | گروهى دیگر با تفکیک میان امام مستودع و امام مستقر مشکل را حل کرده و گفتهاند: گر چه مؤسس سلسله فاطمیان؛ یعنى عبیداللّه المهدى، داراى نسب فاطمى نیست، ولى نسب خلفاى فاطمى پس از او حقیقتاً فاطمى است و عبیداللّه همان سعید بن حسین بن عبداللّه بن القداح است و میمون قداح و فرزندان او امامان مستودع بودند و عبیدالله مهدى هم امام مستودع بود و ودیعه امامت را به پسرخواندهاش القائم (دومین خلیفه فاطمى) رساند، و این بدان جهت بود که امامان حقیقى اسماعیلیان در سلمیه شام محصور بودند و از بیم «معتضد عباسى» (٢٧٩ ـ ٢٨٩) پنهان شده بودند؛ از این جهت حسین که امام مستودع بود، ودیعه امامت را به فرزند و حجت خود سعید سپرد، تا او این امانت را به صاحب واقعىاش که القائم بامراللّه فاطمى بود، برساند.<ref>ابراهیم حسن، حسن و طه احمد شرف، عبیدالله المهدی امام الشیعة الاسماعیلیة و مؤسس الدولة الفاطمیة فی بلاد مغرب، ص ٧٧ ـ ١٦٩</ref> | ||
=ضعف خلافت و سقوط= | =ضعف خلافت و سقوط= | ||
در نیمه دوم خلافت | در نیمه دوم خلافت فاطمیان قدرت و نفوذ وزرا به تضعیف خلافت فاطمی انجامید. در این دوران وزرا امور خلافت را بر عهده گرفتند و افزون بر امر و نهی بر خلیفه گاه با نصب خلیفه ناتوان به قدرت خود می‌افزودند. در این شرایط هنگامی که وزارت را فردی قوی بر عهده داشت، اوضاع به شکل موقت سر و سامان می‌یافت و با از میان رفتن او درگیری برای تصاحب منصب وزارت دربار فاطمیان را دچار کشمکش‌های طولانی بر سر قدرت می‌کرد. بدر الجمالی از مشهورترین وزرای دوران فاطمیان است که در زمان مستنصر به وزارت رسید و بعد از یک دوره آشفتگی که طی آن در مدت ۹ سال ۴۰ وزیر به قدرت رسیدند و عزل شدند، برای مدت طولانی مقتدرانه وزارت کرد و اوضاع مصر را سر و سامان داد. | ||
بعد از | بعد از او پسرش افضل ۲۷ سال منصب وزارت را در دست داشت تا این که به فرمان آمر کشته شد. بعد از مرگ افضل بار دیگر تغییر مکرر وزرا و توطئه‌های درباریان و نظامیان برای به دست آوردن منصب وزارت از سر گرفته شد. | ||
از زمان خلافت «حافظ»، فاطمیان دچار ضعف و درگیری‌های شدید داخلی شدند. در این زمان وزرا و حکام مناطق مختلف قیام می‌کردند و در نصب و برکناری خلفا نقش داشتند. در سال | از زمان خلافت «حافظ»، فاطمیان دچار ضعف و درگیری‌های شدید داخلی شدند. در این زمان وزرا و حکام مناطق مختلف قیام می‌کردند و در نصب و برکناری خلفا نقش داشتند. در سال ۵۴۸ نور‌الدین زنگی؛ حاکم محلی شام، شیرکوه و صلاح الدین ایوبی را به مصر فرستاد. با ورود شیرکوه به قاهره، «عاضد»؛ خلیفه وقت فاطمی او را وزیر خود کرد و بعد از مرگ شیرکوه صلاح الدین ایوبی وزیر شد. صلاح الدین ایوبی نهادهای خلافت فاطمی را تضعیف و تشیع را محدود کرد و علمای سنی را به قدرت رساند و سرانجام در محرم سال ۵۶۷ قمری در حالی که هنوز چند روزی به مرگ آخرین خلیفه فاطمی (عاضد) باقی مانده بود صلاح‌الدین دستور داد در قاهره به نام خلیفه عباسی خطبه بخوانند.<ref>دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه: بدره‌ای، فریدون، ص ۳۱۲</ref> | ||
=فاطمیان و نخستین جنگهای صلیبی= | =فاطمیان و نخستین جنگهای صلیبی= | ||
صلیبیون پس از آن که از خاک بیزانس عبور | صلیبیون پس از آن که از خاک بیزانس عبور کردند مدتی را در مرزهای دولت سلجوقیان به سرگردانی گذراندند.در این مدت آنان متحمل تلفات بسیار شدند، تا آن که توانستند در امتداد سواحل شرقی مدیترانه یعنی از حاشیه ساحلی کشورهای [[ترکیه]]، [[سوریه]] و [[لبنان]] فعلی عبور کنند . | ||
موفق به باز پس گیری این شهر شدند.جدال در بیت المقدس و نواحی مجاور آن، توان اقتصادی و نظامی [[مسلمانان]] را سخت ضعیف کرده بود.سه سال ازتصرف مجدد بیت المقدس به دست فاطمیان نگذشته بود که صلیبیون از راه رسیدند و آن شهر را به محاصره گرفتند.دولت فاطمیان نتوانست نیروی کمکی ارسال نماید و مدافعین شهر، پس از مدتی مقاومت از پای در آمدند.صلیبیون با ورود به بیت المقدس کشتار، غارت و تخریب را آغاز کردند.عده زیادی از ساکنان به مسجد بزرگ شهر پناهنده شدند اما آنجا نیز تبدیل به کشتارگاهی شد که حتی نویسندگان اروپایی از وقوع آن ابراز انزجار کرده اند.صلیبیون با تصرف بیت المقدس، مسلمانان را سرکوب نمودند و بر خلاف مسلمانان که در دوران حاکمیت خود، به همه ادیان الهی آزادی فعالیت داده بودند، با تعصب تمام با مسلمانان رفتار نمودند.یهودیان نیز از تعصب و تجاوزگری صلیبیون بی نصیب نماندند. | صلیبیون با تصرف نواحی ساحلی به سمت جنوب و به سوی [[فلسطین]] پیشروی کردند.در این زمان دو دولت بزرگ جهان اسلام یعنی سلجوقیان و فاطمیان ضعیف شده بودند.این دو دولت از مدتها قبل برای تصرف شام و فلسطین با هم می جنگیدند. سلجوقیان در سال 463 ه. بیت المقدس را تصرف کردند. این امر پس از سالها کشمکش صورت گرفت. پس از آن نیز تلاش فاطمیان موجب ادامه کشمکش شد و سرانجام در سال 490 ه.<ref>از جمله پتروس راهب جزو اولین دسته از مهاجمین صلیبی بود.او در بیابانهای آسیای صغیر جان خود را از دست داد</ref> موفق به باز پس گیری این شهر شدند.جدال در بیت المقدس و نواحی مجاور آن، توان اقتصادی و نظامی [[مسلمانان]] را سخت ضعیف کرده بود. سه سال ازتصرف مجدد بیت المقدس به دست فاطمیان نگذشته بود که صلیبیون از راه رسیدند و آن شهر را به محاصره گرفتند. دولت فاطمیان نتوانست نیروی کمکی ارسال نماید و مدافعین شهر، پس از مدتی مقاومت از پای در آمدند. صلیبیون با ورود به بیت المقدس کشتار، غارت و تخریب را آغاز کردند.عده زیادی از ساکنان به مسجد بزرگ شهر پناهنده شدند اما آنجا نیز تبدیل به کشتارگاهی شد که حتی نویسندگان اروپایی از وقوع آن ابراز انزجار کرده اند. صلیبیون با تصرف بیت المقدس، مسلمانان را سرکوب نمودند و بر خلاف مسلمانان که در دوران حاکمیت خود، به همه ادیان الهی آزادی فعالیت داده بودند، با تعصب تمام با مسلمانان رفتار نمودند.یهودیان نیز از تعصب و تجاوزگری صلیبیون بی نصیب نماندند. | ||
جنگ اول صلیبی با تصرف بیت المقدس پایان یافت.صلیبیونی که طی این جنگ به پیروزی رسیده بودند، در هر یک از شهرهای تصرف شده در سواحل سوریه و لبنان و نیز در فلسطین دولتهایی مجزا و مستقل برای خود تشکیل دادند.این دولتها عبارت بودند از دولت بیت المقدس، دولت ادسا، دولت طرابلس و غیره.اینان خیلی زود بر سر منافع سیاسی، ارضی و اقتصادی به جدال و کشمکش با هم مشغول شدند.حتی در شهر بیت المقدس، صلیبیون چند دسته شدند و به رقابت و دشمنی با هم پرداختند. | جنگ اول صلیبی با تصرف بیت المقدس پایان یافت. صلیبیونی که طی این جنگ به پیروزی رسیده بودند، در هر یک از شهرهای تصرف شده در سواحل سوریه و لبنان و نیز در فلسطین دولتهایی مجزا و مستقل برای خود تشکیل دادند. این دولتها عبارت بودند از دولت بیت المقدس، دولت ادسا، دولت طرابلس و غیره.اینان خیلی زود بر سر منافع سیاسی، ارضی و اقتصادی به جدال و کشمکش با هم مشغول شدند. حتی در شهر بیت المقدس، صلیبیون چند دسته شدند و به رقابت و دشمنی با هم پرداختند. | ||
جنگ اول صلیبی سر آغاز یک رشته طولانی از جنگهای دیگر شد، زیرا از یک طرف خبر پیروزی صلیبیون، در اروپا با شور و شعف مواجه شد و دسته های جدیدی از صلیبیون عازم شام و فلسطین شدند، و از طرف دیگر تصرف سرزمینهای مسلمین و بخصوص بیت المقدس، موجب ناراحتی و نگرانی بسیار مسلمانان شد، از این رو دولتهای مسلمان در صدد جبران بر آمدند.از جمله دولت فاطمیان که هنوز قسمتهایی از مصر و شام را در اختیار داشت، به جنگ در برابر صلیبیون ادامه می داد .در منطقه شام، سرداران مسلمانی که طرفدار فاطمیان بودند، دولتی به نام آل زنگی تشکیل دادند و یکی از رهبران آنان به نام ایلغازی حملات سختی به صلیبیون نمود.پس از چندی آل زنگی توانستند دولت صلیبی «ادسا» را شکست دهند و آن شهر را تصرف کنند.اگر چه داوطلبان جدیدی از اروپا به کمک صلیبیون شتافتند، اما به خاطر اختلافات داخلی آنها و نیز به دلیل بیداری و هوشیاری مسلمانان، کاری از پیش نبردند.صلیبیون که در اصل به فکر اموال و املاک متصرفی خود بودند، حتی از ورود داوطلبان اروپایی چندان رضایتی نداشتند زیرا حضور شریک و رقیب را بدتر از دشمن رویاروی می دانستند.<ref>تأسیس دولت فاطمیان | جنگ اول صلیبی سر آغاز یک رشته طولانی از جنگهای دیگر شد، زیرا از یک طرف خبر پیروزی صلیبیون، در اروپا با شور و شعف مواجه شد و دسته های جدیدی از صلیبیون عازم شام و فلسطین شدند، و از طرف دیگر تصرف سرزمینهای مسلمین و بخصوص بیت المقدس، موجب ناراحتی و نگرانی بسیار مسلمانان شد، از این رو دولتهای مسلمان در صدد جبران بر آمدند.از جمله دولت فاطمیان که هنوز قسمتهایی از مصر و شام را در اختیار داشت، به جنگ در برابر صلیبیون ادامه می داد .در منطقه شام، سرداران مسلمانی که طرفدار فاطمیان بودند، دولتی به نام آل زنگی تشکیل دادند و یکی از رهبران آنان به نام ایلغازی حملات سختی به صلیبیون نمود.پس از چندی آل زنگی توانستند دولت صلیبی «ادسا» را شکست دهند و آن شهر را تصرف کنند.اگر چه داوطلبان جدیدی از اروپا به کمک صلیبیون شتافتند، اما به خاطر اختلافات داخلی آنها و نیز به دلیل بیداری و هوشیاری مسلمانان، کاری از پیش نبردند.صلیبیون که در اصل به فکر اموال و املاک متصرفی خود بودند، حتی از ورود داوطلبان اروپایی چندان رضایتی نداشتند زیرا حضور شریک و رقیب را بدتر از دشمن رویاروی می دانستند.<ref>تأسیس دولت فاطمیان | ||
| خط ۱۳۰: | خط ۱۲۷: | ||
داعیان اسماعیلی به کمک دستیارانشان در مناطق مختلف و بین اقشار مختلف جامعه به دنبال افراد مستعد و کنجکاو می‌گشتند و آنان را با مذهب اسماعیلیه آشنا کرده و اگر فرد را راغب می‌یافتند طی مراحلی او را به کیش اسماعیلی در می‌آوردند. نوکیشان که با عنوان مستجیب خوانده می‌شدند، باید عهد پیمانی می‌بستند که اسرار دعوت را فاش نکنند.<ref>فاطمیان و سنتهای تعلیمی وعلمی آنان، ص۸۵؛ جان احمدی،ساخت، کارکرد و تحول نهاد دعوت فاطمیان مصر، ص۸۵</ref> | داعیان اسماعیلی به کمک دستیارانشان در مناطق مختلف و بین اقشار مختلف جامعه به دنبال افراد مستعد و کنجکاو می‌گشتند و آنان را با مذهب اسماعیلیه آشنا کرده و اگر فرد را راغب می‌یافتند طی مراحلی او را به کیش اسماعیلی در می‌آوردند. نوکیشان که با عنوان مستجیب خوانده می‌شدند، باید عهد پیمانی می‌بستند که اسرار دعوت را فاش نکنند.<ref>فاطمیان و سنتهای تعلیمی وعلمی آنان، ص۸۵؛ جان احمدی،ساخت، کارکرد و تحول نهاد دعوت فاطمیان مصر، ص۸۵</ref> | ||
= | =مهمترین اقدامات فاطمیان= | ||
در عصر فاطمى، | در عصر فاطمى، تشیع به خوبى در مصر متجلى شد. جلوههاى ظهور تشیع عبارت بود از: | ||
الف ـ سر دادن نداى «حىّ على | الف ـ سر دادن نداى «حىّ على خیر العمل» در اذان | ||
ب ـ آشكار شدن | ب ـ آشكار شدن احادیث و روایاتى كه بر افضلیت امام على و اهلبیت علیهمالسلامدلالت داشت | ||
ج ـ اضافه شدن | ج ـ اضافه شدن مناسبتهایى، مثل عاشورا، جشنهاى نیمه شعبان، غدیر، میلاد امام على و سایر ائمه علیهمالسلام به مراسم و مناسبتهاى مصرىها | ||
د ـ | د ـ تشكیل مجالس براى یادگیرىعلوم اهلبیت علیهمالسلام. | ||
مصریان در دوره خلیفه العزیز، پنجمین خلیفه فاطمى، نخستین بار سوگوارى براى امام حسین علیهالسلام را در روز عاشورا تجربه كردند. مقریزى در مورد سوگوارى مصریان براى امام حسین علیهالسلام چنین گزارش مىدهد: ادارههاى دولتى و مغازهها و محلهاى تجارت، سه روز مانده به عاشورا تعطیل مىشد و فقط نانوایىها به فعالیت مىپرداختند. | |||
به هر حال، با حضور | به هر حال، با حضور فاطمیان در مصر، مردم این دیار به مذهب آنها گرویدند و مذهب تشیع در این كشور به صورت رسمى طرفداران و پیروان فراوانى پیدا كرد.<ref>وضعيت شيعيان مصر در عصر صلاحالدين ايوبي / داوود كاظمپور ... | ||
http://tarikh.nashriyat.ir › node | http://tarikh.nashriyat.ir › node | ||
</ref> | </ref> | ||