confirmed، مدیران
۱۸٬۷۹۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class="wikiInfo">[[پرونده:عزاداری.jpg|جایگزین=عزاداری|بندانگشتی|عزاداری]] | <div class="wikiInfo">[[پرونده:عزاداری.jpg|جایگزین=عزاداری|بندانگشتی|عزاداری]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
!عنوان مقاله | !عنوان مقاله | ||
!عزاداری | !آیین عزاداری | ||
|- | |- | ||
|زبان مقاله | |زبان مقاله | ||
| خط ۴۷: | خط ۲۰: | ||
= عزاداری در کشورهای اسلامی = | = عزاداری در کشورهای اسلامی = | ||
''ابن اثیر'' در الکامل فی التاریخ، دربارهٔ نخستین سوگواری رسمی-اجتماعی در رویدادهای سال ۳۵۲ق نوشته‌است که معزالدوله دیلمی در [[بغداد]] دستور داد که «مردم در روز عاشورا دکان‌هایشان را ببندند، خرید و فروش در بازارها را لغو کنند، زاری کنند، گنبدها و مزارها را آماده سازند، زنان موهایشان را چاک کنند و سر روی را سیاه‌پوش کنند… و این نخستین روزی بود که برای حسین زاری شد.»<ref>الکامل فی التاریخ. ۷. ص. ۴-۷ | ''ابن اثیر'' در الکامل فی التاریخ، دربارهٔ نخستین سوگواری رسمی-اجتماعی در رویدادهای سال ۳۵۲ق نوشته‌است که معزالدوله دیلمی در [[بغداد]] دستور داد که «مردم در روز عاشورا دکان‌هایشان را ببندند، خرید و فروش در بازارها را لغو کنند، زاری کنند، گنبدها و مزارها را آماده سازند، زنان موهایشان را چاک کنند و سر روی را سیاه‌پوش کنند… و این نخستین روزی بود که برای حسین زاری شد.»<ref>الکامل فی التاریخ. ۷. ص. ۴-۷</ref>. | ||
عزاداری محرم، سوگواری‌ها و یادبودهایی است که به مناسبت کشته‌شدن حسین بن علی(ع) و جمعی از یارانش که در سال ۶۱ هجری قمری در واقعه کربلا روی داد، انجام می‌شود. | عزاداری محرم، سوگواری‌ها و یادبودهایی است که به مناسبت کشته‌شدن حسین بن علی(ع) و جمعی از یارانش که در سال ۶۱ هجری قمری در واقعه کربلا روی داد، انجام می‌شود. | ||
سوگواری برای حسین بن علی(ع) و دیگر یارانش از شب اول ماه محرم آغاز می‌شود و در ظهر [[عاشورا]] به اوج می‌رسد. در غروب و شامگاه عاشورا، این سوگواری تحت عنوان مراسم شام غریبان ادامه پیدا می‌کند. در روز ۱۲ محرم نیز مراسمی با نام «سوم امام حسین» انجام می‌شود. این نوع مراسم‌ها در روز ۱۶ محرم با نام «هفتم امام حسین» و ۲۰ ماه صفر با نام «اربعین» ادامه پیدا می‌کند. البته سوگواری برای حسین بن علی مختص ماه محرم نمی‌شود و در دیگر روزهای سال نیز با توجه به فرهنگ و رسم هر منطقه انجام می‌شود. مراسم سوگواری سومین امام [[شیعیان]] از دیدگاه [[شیعه]] اهمیت بسیاری دارد و انجام آن عبادت است. <ref>محمدمهدی اشتهاردی. سوگنامه آل محمد صلی الله علیه و آله. ناصر. ص. ۶ تا ۸. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۶۶۸۳-۰۳-۷ | سوگواری برای حسین بن علی(ع) و دیگر یارانش از شب اول ماه محرم آغاز می‌شود و در ظهر [[عاشورا]] به اوج می‌رسد. در غروب و شامگاه عاشورا، این سوگواری تحت عنوان مراسم شام غریبان ادامه پیدا می‌کند. در روز ۱۲ محرم نیز مراسمی با نام «سوم امام حسین» انجام می‌شود. این نوع مراسم‌ها در روز ۱۶ محرم با نام «هفتم امام حسین» و ۲۰ ماه صفر با نام «اربعین» ادامه پیدا می‌کند. البته سوگواری برای حسین بن علی مختص ماه محرم نمی‌شود و در دیگر روزهای سال نیز با توجه به فرهنگ و رسم هر منطقه انجام می‌شود. مراسم سوگواری سومین امام [[شیعیان]] از دیدگاه [[شیعه]] اهمیت بسیاری دارد و انجام آن عبادت است. <ref>محمدمهدی اشتهاردی. سوگنامه آل محمد صلی الله علیه و آله. ناصر. ص. ۶ تا ۸. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۶۶۸۳-۰۳-۷</ref>. | ||
سوگواری محرم در جاهای مختلف به صورت‌های گوناگون انجام می‌شود. سوگواری محرم علاوه بر ابعاد مذهبی، ابعاد سیاسی و اجتماعی نیز دارد. سوگواری شیعیان [[ایران]] در ماه محرم همواره به صورت خودجوش بوده است و حکومت‌ها دخالتی در راه‌اندازی دسته‌های عزادار و برپایی مجالس سوگواری نداشته‌اند.<br> | سوگواری محرم در جاهای مختلف به صورت‌های گوناگون انجام می‌شود. سوگواری محرم علاوه بر ابعاد مذهبی، ابعاد سیاسی و اجتماعی نیز دارد. سوگواری شیعیان [[ایران]] در ماه محرم همواره به صورت خودجوش بوده است و حکومت‌ها دخالتی در راه‌اندازی دسته‌های عزادار و برپایی مجالس سوگواری نداشته‌اند.<br> | ||
| خط ۷۰: | خط ۴۳: | ||
===دسته طویریج === | ===دسته طویریج === | ||
در این عزاداری، عزاداران با پای برهنه از طویریج -شهری در نزدیکی [[کربلا]]- حرکت می‌کنند و در حالی که هروله‌کنان شعار «لبیک یا حسین» می‌گویند و با دست بر سر و صورت خود می‌زنند، خودشان را به حرم حسین بن علی(ع) می‌رسانند و پس از زیارتی کوتاه مدت که چند دقیقه‌ای بیشتر طول نمی‌کشد، محل را ترک می‌کنند. این مراسم پیش از نماز ظهر و عصر از منطقه طویریج آغاز شده، به گونه‌ای که عزاداران نماز را در میانه راه و در نزدیکی خیمه‌گاه اقامه کرده و پس از خاموش کردن خیمه‌های آتش گرفته، خود را دوان دوان و هروله‌کنان به حرم حسین بن علی می‌رسانند. | در این عزاداری، عزاداران با پای برهنه از طویریج -شهری در نزدیکی[[کربلا]]- حرکت می‌کنند و در حالی که هروله‌کنان شعار «لبیک یا حسین» می‌گویند و با دست بر سر و صورت خود می‌زنند، خودشان را به حرم حسین بن علی(ع) می‌رسانند و پس از زیارتی کوتاه مدت که چند دقیقه‌ای بیشتر طول نمی‌کشد، محل را ترک می‌کنند. این مراسم پیش از نماز ظهر و عصر از منطقه طویریج آغاز شده، به گونه‌ای که عزاداران نماز را در میانه راه و در نزدیکی خیمه‌گاه اقامه کرده و پس از خاموش کردن خیمه‌های آتش گرفته، خود را دوان دوان و هروله‌کنان به حرم حسین بن علی می‌رسانند. | ||
طویریج که نام دیگر آن «هندیه» است نام منطقه‌ای در ۱۰ کیلومتری کربلاست که در زمان قیام حسینی محل سکونت قبیله بنی اسد بوده و عزاداران حسینی در کربلا به رسم دیر رسیدن این قبیله در عصر عاشورا به کربلا، مراسم عزاداری خود را از این منطقه آغاز می‌کنند.<br> | طویریج که نام دیگر آن «هندیه» است نام منطقه‌ای در ۱۰ کیلومتری کربلاست که در زمان قیام حسینی محل سکونت قبیله بنی اسد بوده و عزاداران حسینی در کربلا به رسم دیر رسیدن این قبیله در عصر عاشورا به کربلا، مراسم عزاداری خود را از این منطقه آغاز می‌کنند.<br> | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۸۳: | ||
= پیشینه و تحولات = | = پیشینه و تحولات = | ||
سوگواری و عزاداری برای شهیدان واقعه عاشورا، از اولین روزهای پس از عاشورای سال ۶۱ هجری آغاز شده و همچنان ادامه دارد؛ اما شیوه‌های عزاداری در طول تاریخ تغییرات فراوانی کرده و بسیاری از آیین‌ها و سنت‌ها به آن اضافه شده است. | سوگواری و عزاداری برای شهیدان واقعه عاشورا، از اولین روزهای پس از عاشورای سال ۶۱ هجری آغاز شده و همچنان ادامه دارد؛ اما شیوه‌های عزاداری در طول تاریخ تغییرات فراوانی کرده و بسیاری از آیین‌ها و سنت‌ها به آن اضافه شده است. | ||
== سوگواری در عصر معصومین(ع) == | == سوگواری در عصر معصومین(ع) == | ||
اولین مرثیه‌خوانان بر حسین بن علی(ع) پس از واقعه عاشورا، زینب(س) و علی بن الحسین(ع) بودند. زینب(س) هنگام گذر از کنار تن برادرش با خواندن اشعاری، حتی دشمنان را متأثر کرد.<ref>بلاذری، انساب‌الاشراف، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج۳، ص۲۰۶ | اولین مرثیه‌خوانان بر حسین بن علی(ع) پس از واقعه عاشورا، زینب(س) و علی بن الحسین(ع) بودند. زینب(س) هنگام گذر از کنار تن برادرش با خواندن اشعاری، حتی دشمنان را متأثر کرد.<ref>بلاذری، انساب‌الاشراف، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج۳، ص۲۰۶</ref>. با ورود اسیران کربلا به شام، زنان بنی‌امیه بر آنان گریستند، و به گفته‌ای سه روز یا هفت روزعزا به پا کردند. گفته می‌شود اولین کسی که در رثای شهدای کربلا و امام حسین(ع) مرثیه سرود عقبة بن عمرو سهمی بوده است.<ref>ابن جوزی٬ تذكرة الخواص٬ شریف رضی٬ ج۱ ٬ ص ۲۴۱</ref>. عبیدالله بن حر جعفی را نیز نخستین زیارت کننده قبر امام(ع) دانسته اند. <ref>شهرستانی، تاریخ النیاحه، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص ۱۰۰</ref>. او پس از شهادت امام حسین(ع) از منزل خود در قصر بنی مقاتل به کربلا رفت و گریست و قصیده بلندی در رثای امام حسین(ع) سرود. | ||
توابین که پس از شهادت [[امام حسین(ع)]] توبه کرده و بر ضد [[امویان]] به قیام برخاستند ابتدا به کربلا رفتند و در آن جا به عزاداری پرداختند و برای خونخواهی امام(ع) هم قسم شدند. <ref>خوارزمی، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص ۲۱۸ | توابین که پس از شهادت [[امام حسین(ع)]] توبه کرده و بر ضد [[امویان]] به قیام برخاستند ابتدا به کربلا رفتند و در آن جا به عزاداری پرداختند و برای خونخواهی امام(ع) هم قسم شدند. <ref>خوارزمی، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص ۲۱۸</ref>. | ||
بشر بن جذلم، به دستور [[امام سجاد(ع)]] ورود اهل بیت به مدینه را با سرایش اشعاری به مردم اعلام کرد و آنان را گریاند.<ref>حکیم، موسوعة الامام...، دار المورخ العربی، ج۵، ص۲۱۵۷ | بشر بن جذلم، به دستور [[امام سجاد(ع)]] ورود اهل بیت به مدینه را با سرایش اشعاری به مردم اعلام کرد و آنان را گریاند.<ref>حکیم، موسوعة الامام...، دار المورخ العربی، ج۵، ص۲۱۵۷</ref>. همچنین زنانی از اهل بیت(ع)، به سوگواری پرداختند و مردم مدینه را به سوگ نشاندند؛ زنانی از جمله: زینب دختر عقیل، ام البنین و رباب.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، ج۴، ص۸۸</ref>. | ||
== تشویق و ترغیب به سوگواری == | == تشویق و ترغیب به سوگواری == | ||
امامان خود هنرمندان و شعرا را به مرثیه‌گوئی تشویق می‌کردند. چنان که [[امام صادق(ع)]] سرایش شعر برای شهدای کربلا و گریاندن مردم را عامل واجب گشتن بهشت برای شاعر برشمرده است. نیز آن حضرت در روز عاشوراء در منزل خود مراسم عزا برپا می کرد و بستگان و اصحاب خود را بدان دعوت می‌نمود.<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات، قم، باب ۳۲ و ۳۳.</ref>. | امامان خود هنرمندان و شعرا را به مرثیه‌گوئی تشویق می‌کردند. چنان که [[امام صادق(ع)]] سرایش شعر برای شهدای کربلا و گریاندن مردم را عامل واجب گشتن بهشت برای شاعر برشمرده است. نیز آن حضرت در روز عاشوراء در منزل خود مراسم عزا برپا می کرد و بستگان و اصحاب خود را بدان دعوت می‌نمود.<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات، قم، باب ۳۲ و ۳۳.</ref>. | ||
کمیت اسدی از شاعران زمان [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] و دعبل خزاعی از شاعران شیعی دوران امام رضا(ع) برای امام حسین(ع) مرثیه خوانده‌اند.در آن دوره، به کسانی که مصائب امام حسین(ع) را با شعر حکایت می‌کردند، مُنشِد گفته می‌شد. <ref>مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۳۳، به نقل از پوراحمدی، عزاداری امام حسین(ع) در محضر امامان شیعه، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره۸، ص۱۱۸ | کمیت اسدی از شاعران زمان [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] و دعبل خزاعی از شاعران شیعی دوران امام رضا(ع) برای امام حسین(ع) مرثیه خوانده‌اند.در آن دوره، به کسانی که مصائب امام حسین(ع) را با شعر حکایت می‌کردند، مُنشِد گفته می‌شد. <ref>مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۳۳، به نقل از پوراحمدی، عزاداری امام حسین(ع) در محضر امامان شیعه، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره۸، ص۱۱۸</ref>.<br>. | ||
== رشد و گسترش عزاداری == | == رشد و گسترش عزاداری == | ||
با روی کار آمدن آل‌بویه فشارها از شیعیان برداشته شد و در سال ۳۵۲ق، برای نخستین بار حکومت روز عاشورا را تعطیل رسمی و عزای عمومی اعلام کرد؛ خرید و فروش ممنوع شد، به قصابان دستور داده شد به احترام این روز ذبح نکنند، آشپزان غذا نپزند و در بازارها خیمه عزا برپا شد. | با روی کار آمدن آل‌بویه فشارها از شیعیان برداشته شد و در سال ۳۵۲ق، برای نخستین بار حکومت روز عاشورا را تعطیل رسمی و عزای عمومی اعلام کرد؛ خرید و فروش ممنوع شد، به قصابان دستور داده شد به احترام این روز ذبح نکنند، آشپزان غذا نپزند و در بازارها خیمه عزا برپا شد. شیعیان دوران آل‌بویه، مراسم عزاداری را با عنوان مجالس «النياحه» یا «الرثا» برگزار می‌کردند. مردم با حالتی پریشان و لباس سیاه به کوچه ها می‌آمدند و بر سر و روی خود کاه می‌ریختند و بر سر و سینه می‌زدند و در حالی که اشعاری در رثای امام حسین(ع) می‌خواندند در خیابان‌ها می‌گشتند.<ref>ابن‌کثیر البدایه و النهایه٬ ۱۴۰۷ق٬ ج۱۱ ٬ ص۲۵۹</ref>. | ||
در دوره تیموریان مداحان به آزادی به منقبت‌خوانی ائمه در ملأعام می‌پرداختند | در دوره تیموریان مداحان به آزادی به منقبت‌خوانی ائمه در ملأعام می‌پرداختند و اصطلاح مداحی از این زمان رواج یافت اصطلاح روضه‌خوان نیز از این دوره به بعد رایج شد و علت آن نگارش کتاب روضة الشهدا به دست ملاحسین واعظ کاشفی و رواج بسیار آن میان مردم بود؛ به‌طوری‌که بسیاری از افراد در مراسم عزاداری به مطالب آن استناد می‌کردند. کم‌کم به خوانندگان این کتاب روضه‌خوان گفتند و به‌مرور زمان این اصطلاح به هر کسی که مصیبت امام حسین(ع) را می‌خواند اطلاق شد و جای منقبت‌خوانی را گرفت. | ||
اوج گسترش عزاداری برای سیدالشهدا، در زمان صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع در ایران در زمان شاه اسماعیل صفوی بود. در این دوره با پشتیانی دولت و حضور شاهان صفوی مراسم نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و سوگواری برگزار می‌شد. | اوج گسترش عزاداری برای سیدالشهدا، در زمان صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع در ایران در زمان شاه اسماعیل صفوی بود. در این دوره با پشتیانی دولت و حضور شاهان صفوی مراسم نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و سوگواری برگزار می‌شد. از این دوره به بعد، تکیه‌ها و حسینیه‌ها و موقوفات مربوط به عزاداری امام حسین(ع) در ایران شکل گرفت.<ref>محرمی، «تاریخ عزاداری برای امام حسین»، ص۲۹۴</ref>. در دوره افشاریه، نادرشاه عزاداری را محدود کرد. شاخصه مهم دوران زندیه، شکل‌گیری اولین نمونه‌های مجالس تعزیه و شبیه‌خوانی است. | ||
== | == اهل‌سنت و عزای امام حسین == | ||
گزارش هایی حاکی از سوگواری | گزارش هایی حاکی از سوگواری [[اهل‌سنت]] به ویزه علمای آنان در ایام محرم است. حسن بصری با شنیدن خبر شهادت امام حسین(ع) به شدت گریست و گفت: امت ذلیل، امتی است که پس دختر پیامبرش را می کشد. امام شافعی برای حضرت سید الشهداء مرثیه های متعددی سروده است. خالد بن معدان (م۱۰۲ق)، یکی از تابعین در رثای شهدای کربلا شعر گفته است.<ref>امین٬ أعيان الشيعة،۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۶۲۳</ref> یحیی بن سلامه حفصکی قصیده‌ای در رثای امام حسین(ع) سروده است.<ref>جعفریان، تاملی در نهضت عاشورا، ۱۳۸۱ش، ج۲، صص۲۸۲</ref>. | ||
برخی از علمای اهل سنت چون امام نجم الدین بلمعانی حنفی دستار از سر باز می‌کرد و خاک بر سر می‌فشاند و نوحه می‌خواند. همچنان که خواجه علی غزنوی آشکارا معاویه و سفیانیان را لعن می‌کرد. | برخی از علمای اهل سنت چون امام نجم الدین بلمعانی حنفی دستار از سر باز می‌کرد و خاک بر سر می‌فشاند و نوحه می‌خواند. همچنان که خواجه علی غزنوی آشکارا معاویه و سفیانیان را لعن می‌کرد.رازی نقل کرده است برپا داشتن عزاداری رسم معمول بزرگان و اصحاب ابوحنیفه و امام شافعی بوده است.<ref>رازی قزوینی٬ نقض٬ ۱۳۵۸ش٬ ص۳۷۰</ref>. | ||
== رواج تعزیه‌خوانی در دوران قاجار == | == رواج تعزیه‌خوانی در دوران قاجار == | ||
دوره قاجار، دوران رونق بی‌سابقه مجالس عزاداری، به‌ویژه آئین تعزیه است. | دوره قاجار، دوران رونق بی‌سابقه مجالس عزاداری، به‌ویژه آئین تعزیه است. ناصرالدین‌شاه موجب رواج تجمل و اشرافی‌گری در مجالس روضه شد؛ به‌طوری‌که شاه گاه در شب‌های دهه اول محرم برای واعظان و پامنبری‌های آنان مشت‌مشت سکه پرتاب می‌کرد.<ref>مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۹۱ به نقل از همایونی، تعزیه در ایران، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۹</ref>. علاوه بر قمه‌زنی، شمایل‌کشی، زنجیرزنی و رسم ۴۱ منبر از دیگر رسومی بود که در دوره ناصرالدین‌شاه تأسیس شده یا رواج بیشتر یافت. | ||
از دیگر ویژگی‌های سوگواری محرم در دوران قاجار، انتقادات برخی روشنفکران مانند میرزا ملکم خان و میرزا فتحعلی آخوندزاده به عزاداری است. | از دیگر ویژگی‌های سوگواری محرم در دوران قاجار، انتقادات برخی روشنفکران مانند میرزا ملکم خان و میرزا فتحعلی آخوندزاده به عزاداری است. عمومیت یافتن مراسم شام غریبان از ویژگی‌های عزاداری دوران مظفرالدین شاه بود. سوگواری بر امام حسین(ع) در دوران قاجار علاوه بر ماه محرم به ماه صفر نیز تعمیم یافت. | ||
== پهلوی اول و اعمال محدودیت‌ها == | == پهلوی اول و اعمال محدودیت‌ها == | ||
هر چند رضاخان در سال‌های نخست حکومتش مقید به شرکت در مجالس عزاداری | هر چند رضاخان در سال‌های نخست حکومتش مقید به شرکت در مجالس عزاداری بود؛ اما با اجرای برنامه‌های تجددخواهی رفته‌رفته از مجالس سوگواری فاصله گرفت و محدودیت‌هایی نیز برای سوگواران وضع کرد. از سال ۱۳۱۴ش و به‌موازات اجرای قانون کشف حجاب، به حاکمان مناطق مختلف دستور داده شد از راه انداختن دسته‌های عزاداری در ماه محرم و صفر جلوگیری کنند و مردم را تشویق کنند تا در مجالس روضه بر روی صندلی و نیمکت بنشینند. پس از واقعه گوهرشاد، سختگیری درباره برپایی مجالس روضه افزایش یافت و مأموران شهربانی موظف شدند که از برگزاری مجالس عزاداری جلوگیری کنند. حتی کار به‌جایی رسید که در بعضی شهرها وعاظ و برپاکنندگان مجالس روضه را به زندان می‌فرستادند. تخریب بنای تکیه دولت در ۱۳۱۷ش که باعث انزوای بیش از پیش مراسم تعزیه شد، از دیگر اقدامات رضاخان بود. | ||
در مقابل شیخ عبدالکریم حائری یزدی برای برپا ماندن مجالس عزاداری کوشید. او طلاب را برای تبلیغ و منبر در ایام سوگواری به مناطق مختلف می‌فرستاد. | در مقابل شیخ عبدالکریم حائری یزدی برای برپا ماندن مجالس عزاداری کوشید. او طلاب را برای تبلیغ و منبر در ایام سوگواری به مناطق مختلف می‌فرستاد. وی همچنین گام‌هایی هم برای اصلاح این مجالس برداشت؛ از جمله شبیه‌خوانی را در قم ممنوع و مجالس بزرگ تعزیه را به مجلس روضه‌خوانی تبدیل کرد. | ||
با سقوط رضاخان در شهریور ۱۳۲۰ش و ورود نیروهای متفقین به ایران، ممنوعیت برگزاری مجالس سوگواری رنگ باخت و قمه‌زنی، قفل‌بندی، زنجیرزنی، شاه حسینی و... احیاء شد. | با سقوط رضاخان در شهریور ۱۳۲۰ش و ورود نیروهای متفقین به ایران، ممنوعیت برگزاری مجالس سوگواری رنگ باخت و قمه‌زنی، قفل‌بندی، زنجیرزنی، شاه حسینی و... احیاء شد.<br> | ||
== مجالس عزاداری در آستانه انقلاب اسلامی == | == مجالس عزاداری در آستانه انقلاب اسلامی == | ||
در اواخر دوران پهلوی، مجالس روضه خانگی و زنانه، رشد داشت؛ تا آنجا که گستره شهرت و فعالیت برخی خطیبان زن به بیرون از مجالس خانگی هم کشیده و مجالس زنانه بزرگ تشکیل می‌شد | در اواخر دوران پهلوی، مجالس روضه خانگی و زنانه، رشد داشت؛ تا آنجا که گستره شهرت و فعالیت برخی خطیبان زن به بیرون از مجالس خانگی هم کشیده و مجالس زنانه بزرگ تشکیل می‌شد پس از به چالش کشیده شدن ارتباط شاه با علما و روشن شدن جرقه‌های نخست مبارزه علیه رژیم پهلوی، روحانیون از مراسمات عزاداری برای مخالفت با شاه استفاده کردند. وقایع محرم ۱۳۴۲ش باعث شد در محرم ۱۳۴۳ش، برگزاری هر نوع عزاداری منوط به گرفتن مجوز شود. | ||
== دوره جمهوری اسلامی، اصلاح عزاداری و ظهور سبک‌ها == | == دوره جمهوری اسلامی، اصلاح عزاداری و ظهور سبک‌ها == | ||
با پیروزی انقلاب اسلامی، هیئت‌های مذهبی و مجالس عزاداری، تغییرات صوری و محتوایی بسیاری به خود دیدند. با به وجود آمدن جریان‌های مربوط به مداحی عامه‌پسند و رواج برخی آئین‌ها مثل قمه‌زنی و قفل‌زنی در هیئت‌های سنتی، اصلاحات در هیئت‌های مذهبی آغاز شد. روندی که مرتضی مطهری و علی شریعتی آن را با خرافه‌زدایی و پیراستن از نگرش‌های خاص به واقعه عاشورا آغاز کرده بودند، به شکل اِعمال اصلاح در آئین‌های عزاداری اجرا شد.[ | با پیروزی انقلاب اسلامی، هیئت‌های مذهبی و مجالس عزاداری، تغییرات صوری و محتوایی بسیاری به خود دیدند. با به وجود آمدن جریان‌های مربوط به مداحی عامه‌پسند و رواج برخی آئین‌ها مثل قمه‌زنی و قفل‌زنی در هیئت‌های سنتی، اصلاحات در هیئت‌های مذهبی آغاز شد. روندی که مرتضی مطهری و علی شریعتی آن را با خرافه‌زدایی و پیراستن از نگرش‌های خاص به واقعه عاشورا آغاز کرده بودند، به شکل اِعمال اصلاح در آئین‌های عزاداری اجرا شد. بعدها [[آیت‌الله خامنه‌ای]]، [[رهبر جمهوری اسلامی ایران]] حکم به حرمت قمه‌زنی داد و سپس مراجعی چون مکارم شیرازی، فاضل لنکرانی، نوری همدانی، میرزا جواد تبریزی و مظاهری فتواهای مشابهی صادر کردند. | ||
از اواخر دهه هفتاد، در کنار مجالس سنتی عزاداری، رفته‌رفته سبک متفاوتی از عزاداری به‌ویژه بین جوانان مرسوم شد که اشعار و سبک‌های شورانگیزی داشت. جرقه‌های جریان جدید مداحی با نریمان پناهی و حاج قربان (علی قربانی) زده شد. سیدجواد ذاکر این مسیر را با سرعت بیشتری ادامه داد. در جلسات هیئت او گاه عباراتی کفرآمیز چون «لا اله الا علی» «لا اله الا الزهرا» و... گفته می‌شده و کارهایی چون قلاده و زنجیر به گردن انداختن رواج داشته است. رواج چنین اموری در مجالس، موجب مخالفت و واکنش مراجع به این نوع عزاداری شد. | از اواخر دهه هفتاد، در کنار مجالس سنتی عزاداری، رفته‌رفته سبک متفاوتی از عزاداری به‌ویژه بین جوانان مرسوم شد که اشعار و سبک‌های شورانگیزی داشت. جرقه‌های جریان جدید مداحی با نریمان پناهی و حاج قربان (علی قربانی) زده شد. سیدجواد ذاکر این مسیر را با سرعت بیشتری ادامه داد. در جلسات هیئت او گاه عباراتی کفرآمیز چون «لا اله الا علی» «لا اله الا الزهرا» و... گفته می‌شده و کارهایی چون قلاده و زنجیر به گردن انداختن رواج داشته است. رواج چنین اموری در مجالس، موجب مخالفت و واکنش مراجع به این نوع عزاداری شد. همچنین برخی مراجع در اوایل دهه ۸۰ شمسی، استفاده از مفاهیم غلوآمیز درباره اهل بیت و به‌کارگیری واژگان نامناسب و دور از شأن آنان را مورد انتقاد قرار دادند.<ref>مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۶۱-۲۶۴</ref>. | ||
== آیین‌های عزاداری == | == آیین‌های عزاداری == | ||
سوگواری برای امام حسین(ع) و یارانش، آیین‌ها، سبک‌ها و قالب‌های مختلف و متعددی در مناطق مختلف شیعه‌نشین یافته و در طول تاریخ نیز تحولاتی را از سر گذرانده است. برخی از این آیین‌ها را می‌توان در عصر امامان شیعه هم دید. | سوگواری برای امام حسین(ع) و یارانش، آیین‌ها، سبک‌ها و قالب‌های مختلف و متعددی در مناطق مختلف شیعه‌نشین یافته و در طول تاریخ نیز تحولاتی را از سر گذرانده است. برخی از این آیین‌ها را می‌توان در عصر امامان شیعه هم دید. | ||
# مرثیه‌سرایی: سرودن و خواندن شعر درباره شهادت امام حسین(ع) و یارانش. مرثیه‌سرایی و مرثیه‌خوانی در دوره‌های مختلف در بین شیعیان رواج داشته است.<ref>محمدی ری‌شهری، فرهنگ‌نامه مرثیه‌سرایی، ۱۳۸۷ش، ص۱۴</ref>. | |||
# سینه‌زنی: متداول‌ترین گونه عزاداری مذهبی شیعیان در کشورهای مختلف است که در عزاداری محرم هم دیده می‌شود. سینه‌زنی، مکان خاصی ندارد و در همه مجالس عزاداری در مسجد، حسینیه و مراسم‌های خانگی انجام می‌شود. | |||
# تعزیه‌خوانی: تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی، نمایشی است برای بازسازی وقایع کربلا که لباس‌های مخصوص و ابزار جنگی، در آن به کار گرفته می‌شود. تعزیه در کشورهای اسلامی و شیعی از جمله ایران، افغانستان، هند و پاکستان به شیوه‌های مختلف اجرا می‌شود. | |||
# روضه‌خوانی: روضه‌خوانی، بیان وقایع عاشورا همراه با غم و اندوه است که ذکر مصیبت سید الشهدا هم خوانده می‌شود و معمولا همراه با مرثیه‌خوانی و اشک ریختن برای امام حسین و یاران اوست. <ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۹</ref>. | |||
# زنجیرزنی: زنجیرزنی، از آیین‌های رایج عزاداری شیعیان که به صورت گروهی و در قالب چند ستون موازی و با فاصله برگزار می‌شود. زنجیرزنی آیینی است که بیشتر در دهه اول محرم و دهه آخر صفر در کشوآرهای ایران، عراق، لبنان، پاکستان و هند دیده می‌شود. زنجیر، متشکل از چند رشته زنجیر کوتاه طلایی یا نقره‌ای رنگ است که یک سر آنها به دسته‌ای متصل شده و سر دیگر به چند شاخه تقسیم می‌شود.زنجیرزنان، زنجیر را به صورت هماهنگ و با ریتمی مشخص، بالا می‌برند و بر کتف و پشت و گاه بر سر خود می‌زنند.<ref>مظاهری، «زنجیرزنی»، در فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۶۱</ref>. | |||
# عَلَم‌گردانی: علم‌گردانی، علم‌کشی یا علم‌برداری، آیین حمل علم در دسته‌های عزاداری محرم که از رایج‌ترین آیین‌های عزاداری در ایران است.<ref>رحمانی، «علم‌گردانی»، در فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۳۵۶</ref>. شیعیان افغانستان نیز، در شب ۷ محرم علم مخصوصی را بنام و یاد حضرت عباس به مجلس عزاداری آورده و نصب می‌کنند. | |||
# دسته عزاداری: دسته عزاداری، گروه سازمان‌یافته عزاداران، و جمعیتی که با آیین‌ها و تشریفات خاص، در معابر عمومی حرکت کرده و عزاداری می‌کنند. این آیین معمولا همراه با حمل نمادهایی مانند علم، بیرق، نخل و... است. <ref>رحمانی، «دسته‌روی»، در فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۲۳</ref>. | |||
# شام غریبان: مراسم شام غریبان، آیینی در شب یازدهم محرم، با هدف سوگواری برای رنج‌ها و مصائب فرزندان و خاندان امام حسین (ع) که حضور کودکان و زنان در آن چشمگیر است و روشن کردن شمع، از رسوم آن است.<ref>حجتی، «شام غریبان»، در فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۳۰۱</ref>. | |||
# نخل‌گردانی: از آیین‌های عزاداری در روز عاشورا که عده‌ای از مردان جوان و نیرومند، نخل سیاه‌پوش آذین‌بسته را با آدابی خاص در مسیر مشخصی می‌گردانند.<ref>رحمانی، «نخل‌گردانی»، در فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۴۹۲</ref>. | |||
# قمه‌زنی: یکی از آیین‌ها و رسوم عزاداری برخی شیعیان در صبح روز عاشوراست که عزاداران با ابزار بُرنده مانند تیغ و قمه، سر یا پیشانی خود را زخمی می‌کنند. موافقان قمه‌زنی آن را از جمله شعائر عاشورا و ابزار تقویت مذهب می‌دانند و مخالفان، آن را رسمی خرافی و موجب وهن مذهب تشیع قلمداد می‌کنند. برخی محققان، منشأ قمه‌زنی را از مسیحیت دانسته و برخی دیگر آن را سنتی هندی یا از رسوم ترک‌های آذربایجان و قزلباش‌های آناتولی برشمرده‌اند. | |||
# تابوت‌گردانی: از آیین‌های عزاداری عاشوراست که عزاداران تابوت‌واره‌ای را بر دوش گرفته و در معابر عمومی می‌گردانند. این آیین، تشییع نمادین امام حسین (ع) و برخی دیگر از امامان شیعه است. تابوت‌گردانی علاوه بر ایران، در عراق، شبه قاره هند، آسیای شرقی و اندونزی نیز برگزار می‌شود. | |||
# پیاده‌روی اربعین: پیاده‌روی شیعیان از نقاط مختلف کشور عراق به طرف کربلا به مناسبت اربعین حسینی. در سال‌های اخیر، شیعیان از کشورهای دیگر مانند ایران خود را برای روز اربعین به این مراسم می‌رسانند. جمعیت حاضر در این راهپیمایی، میلیون‌ها نفر تخمین زده می‌شود. تعداد زائران در سال ۱۳۹۲ش، حدود ۱۵ میلیون و در سال ۱۳۹۳ش حدود ۲۰ میلیون نفر گزارش شده است.<br> | |||
# | |||
== بدعت‌ها == | == بدعت‌ها == | ||
سید محسن امین در رسالة التنزیه لأعمال الشبیه، برخی از این رفتارها را بدعت و منکَر دانسته است: | سید محسن امین در رسالة التنزیه لأعمال الشبیه، برخی از این رفتارها را بدعت و منکَر دانسته است: | ||
| خط ۱۶۵: | خط ۱۴۱: | ||
• داد و فریاد زدن با نعره‌های منکر. | • داد و فریاد زدن با نعره‌های منکر. | ||
• هر آنچه که به نام دین در مجالس عزاداری وارد شده و موجب هتک حرمت دین می‌گردد. | • هر آنچه که به نام دین در مجالس عزاداری وارد شده و موجب هتک حرمت دین می‌گردد. | ||
همچنین سید عبدالحسین لاری فقیه شیعه در دوره قاجار، در کتاب «اکسیر السعادة فی اسرار الشهادة»، گفته است که در گریاندن مردم در عزاداری امام حسین(ع)، نباید به محرمات، بدعت‌ها و منکراتی همچون دروغ، غنا، شبیه‌خوانی متوسل شد و از ابزارهایی مانند طبل، رقص، شیپور، ناقوس، نی و دف که شعار کفار و فاسقان است، استفاده کرد. | همچنین سید عبدالحسین لاری فقیه شیعه در دوره قاجار، در کتاب «اکسیر السعادة فی اسرار الشهادة»، گفته است که در گریاندن مردم در عزاداری امام حسین(ع)، نباید به محرمات، بدعت‌ها و منکراتی همچون دروغ، غنا، شبیه‌خوانی متوسل شد و از ابزارهایی مانند طبل، رقص، شیپور، ناقوس، نی و دف که شعار کفار و فاسقان است، استفاده کرد.گفته شده شیخ عبدالکریم حائری و آیت الله بروجردی با مسائل خلاف شرع در آیین‌های عزاداری مخالفت کرده‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای، نسبت به روش‌های غیرمتعارف عزاداری در فتوایی، آنچه را موجب وهن گردد، دارای اشکال دانسته است.<ref>اکبرنژاد، قمه‌زنی و اعمال نامتعارف در عزاداری، ص۲۱۵</ref>. | ||
=کتابشناسی سوگواری محرم= | =کتابشناسی سوگواری محرم= | ||
کتاب‌های فراوانی پس از واقعه عاشورا نگاشته شده که به بازخوانی واقعه عاشورا و تحلیل وقایع آن پرداخته‌اند. این آثار فارسی و عربی که بسیاری از آنها به زبان‌های دیگر هم ترجمه شده، در مقاطع مختلف تاریخی و همچنین در قالب‌های متفاوت نوشته شده‌اند. برخی از این موارد عبارتند از: | کتاب‌های فراوانی پس از واقعه عاشورا نگاشته شده که به بازخوانی واقعه عاشورا و تحلیل وقایع آن پرداخته‌اند. این آثار فارسی و عربی که بسیاری از آنها به زبان‌های دیگر هم ترجمه شده، در مقاطع مختلف تاریخی و همچنین در قالب‌های متفاوت نوشته شده‌اند. برخی از این موارد عبارتند از: | ||
| خط ۱۷۵: | خط ۱۵۱: | ||
5. آثار اخلاقی و عرفانی: الخصائص الحسینیه، و گنجینة الاسرار. | 5. آثار اخلاقی و عرفانی: الخصائص الحسینیه، و گنجینة الاسرار. | ||
6. آثار دائرة المعارفی: ابصار العین، فرسان الهیجاء، فرهنگ عاشورا، دانشنامه امام حسین (ع)، و مقتل جامع سید الشهداء. | 6. آثار دائرة المعارفی: ابصار العین، فرسان الهیجاء، فرهنگ عاشورا، دانشنامه امام حسین (ع)، و مقتل جامع سید الشهداء. | ||