۸۷٬۷۹۴
ویرایش
تصوف در جنوب شرق آسیا: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'ك' به 'ک') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تصوف در جنوب شرقی آسیا'''، خصوصاً اندونزی و مالزی، با ظهور و گسترش اسلام در قرن هفتم/ سیزدهم در این منطقه، پیوند خورده | '''تصوف در جنوب شرقی آسیا'''، خصوصاً اندونزی و مالزی، با ظهور و گسترش اسلام در قرن هفتم/ سیزدهم در این منطقه، پیوند خورده است و صوفیان در اسلامی شدن این حوزه که گویا تا قرن نهم/ پانزدهم طول کشید نقش مهمی داشته‌اند. البته در اسناد این دوره به‌طور مشخص از هیچیک از طریقتهای تصوف ذکری به میان نیامده است. | ||
==تاریخ تصوف== | |||
== تاریخ تصوف == | تاریخ تصوف در فرهنگ‌وتمدن آسیای جنوب‌شرقی، خصوصاً اندونزی[https://www.noonpost.com/content/36749] و مالزی، با ظهور و گسترش اسلام در قرن هفتم/ سیزدهم در این منطقه، پیوند خورده است. به نظر پژوهشگران صوفیان در اسلامی شدن این حوزه که گویا تا قرن نهم/ پانزدهم طول کشید نقش مهمی داشته‌اند.<ref>مرل کالوین ریکلفس، تاریخ جدید اندونزی، ج۱، ص ۱۸ـ۱۹.</ref> <ref>سدروث، ج۱، ص ۲۶۵.</ref> | ||
تاریخ تصوف در فرهنگ‌وتمدن آسیای جنوب‌شرقی، خصوصاً اندونزی[https://www.noonpost.com/content/36749] و مالزی، با ظهور و گسترش اسلام در قرن هفتم/ سیزدهم در این منطقه، پیوند خورده است. به نظر | |||
به عقیده آنان صوفیان پس از سقوط بغداد به دست | به عقیده آنان صوفیان پس از سقوط بغداد به دست مغولان همراه با تجار و کشتیهای بازرگانی تعالیم اسلام را همراه با افکار صوفیانه به مالاکا (واقع در مالزی امروزی) آوردند. البته در اسناد این دوره، به‌طور مشخص از هیچیک از طریقتهای تصوف ذکری به میان نیامده است.<ref>مرل کالوین ریکلفس، تاریخ جدید اندونزی، ج۱، ص ۱۸.</ref> <ref>سدروث، ج۱، ص ۲۶۵.</ref> <ref>لاپیدوس، ج۱، ص ۲۴۸ـ۲۴۹.</ref> | ||
== حمایت و مقابله حاکمان == | ==حمایت و مقابله حاکمان== | ||
ظاهراً در آغاز، حاکمان و قدرتمندان از صوفیان حمایت و برای توجیه قدرت و مشروعیت حکومت خود از تعالیم عرفانی ابن‌عربی و مکتب او، مانند نظریه انسان کامل، استفاده می‌کردند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۶۶.</ref> | ظاهراً در آغاز، حاکمان و قدرتمندان از صوفیان حمایت و برای توجیه قدرت و مشروعیت حکومت خود از تعالیم عرفانی ابن‌عربی و مکتب او، مانند نظریه انسان کامل، استفاده می‌کردند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۶۶.</ref> | ||
با این حال بر لزوم پیروی از شریعت نیز تأکید داشتند، ازینرو با صوفیانی که از نظر حاکمان محلی و عالمان دینی مرتد شناخته می‌شدند بشدت مقابله می‌کردند، چنانکه یکی از این صوفیان به نام سیتی‌جنار، که زندگی و سخنانش را شبیه حلاج دانسته‌اند، در ۹۲۲/ ۱۵۱۶ اعدام شد. تا قرن یازدهم نیز چند تن دیگر از این گروه صوفیان محکوم به مرگ شدند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۷۱ـ۶۷۲.</ref> | با این حال بر لزوم پیروی از شریعت نیز تأکید داشتند، ازینرو با صوفیانی که از نظر حاکمان محلی و عالمان دینی مرتد شناخته می‌شدند بشدت مقابله می‌کردند، چنانکه یکی از این صوفیان به نام سیتی‌جنار، که زندگی و سخنانش را شبیه حلاج دانسته‌اند، در ۹۲۲/ ۱۵۱۶ اعدام شد. تا قرن یازدهم نیز چند تن دیگر از این گروه صوفیان محکوم به مرگ شدند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۷۱ـ۶۷۲.</ref> | ||
== مشهورترین نماینده قادریه == | ==مشهورترین نماینده قادریه== | ||
اما مشهورترین نماینده سلسله قادریه و اندیشه وحدت وجود، در آسیای جنوب‌شرقی حمزه فَنْصوری (قرن دهم/ شانزدهم) است <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۷۲.</ref> که از پیشروان اشاعه تفکر اسلامی در این منطقه محسوب می‌شود. مرید او، شمس‌الدین سوماترانی (متوفی ۱۰۴۰)، نیز صاحب آثاری در کلام و عرفان بود. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۷۲ـ۶۷۳.</ref> | اما مشهورترین نماینده سلسله قادریه و اندیشه وحدت وجود، در آسیای جنوب‌شرقی حمزه فَنْصوری (قرن دهم/ شانزدهم) است <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۷۲.</ref> که از پیشروان اشاعه تفکر اسلامی در این منطقه محسوب می‌شود. مرید او، شمس‌الدین سوماترانی (متوفی ۱۰۴۰)، نیز صاحب آثاری در کلام و عرفان بود. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۷۲ـ۶۷۳.</ref> | ||
==انتشار اندیشه وحدت== | |||
== انتشار اندیشه وحدت == | |||
مشابهتهای موجود میان اندیشه وحدت‌وجود، آیین هندو و بودا و تأثیر درازمدت این دو آیین در آسیای جنوب‌شرقی، سبب شد اندیشه وحدت‌وجود که بیشتر از طریق فنصوری و سوماترانی معرفی شده بود، بسرعت انتشار یابد. <ref>نوئر، ص ۲۵.</ref> <ref>لاپیدوس، ج۱، ص ۲۴۸ـ۲۴۹.</ref> | مشابهتهای موجود میان اندیشه وحدت‌وجود، آیین هندو و بودا و تأثیر درازمدت این دو آیین در آسیای جنوب‌شرقی، سبب شد اندیشه وحدت‌وجود که بیشتر از طریق فنصوری و سوماترانی معرفی شده بود، بسرعت انتشار یابد. <ref>نوئر، ص ۲۵.</ref> <ref>لاپیدوس، ج۱، ص ۲۴۸ـ۲۴۹.</ref> | ||
<ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۱۶۸.</ref> | <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۱۶۸.</ref> | ||
== تاثیر صوفی مهم منطقه == | ==تاثیر صوفی مهم منطقه== | ||
از دیگر صوفیان مهم این منطقه، نورالدینِ رانیری (متوفی ۱۰۶۸) است. وی که از پیروان احمد سرهندی، صوفی اصلاح‌طلب هندی بود، حدود ۲۹ کتاب نوشت که بیشتر آنها در نفی تعالیم وحدت وجودی فنصوری و سوماترانی بود، آثار وی هنوز در مراکز دینی سنّتی مالزی تدریس می‌شود. | از دیگر صوفیان مهم این منطقه، نورالدینِ رانیری (متوفی ۱۰۶۸) است. وی که از پیروان احمد سرهندی، صوفی اصلاح‌طلب هندی بود، حدود ۲۹ کتاب نوشت که بیشتر آنها در نفی تعالیم وحدت وجودی فنصوری و سوماترانی بود، آثار وی هنوز در مراکز دینی سنّتی مالزی تدریس می‌شود. | ||
<ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۶ـ۲۸۷.</ref><ref>اسماعیل حمید، ج۱، ص۲۱۴ـ۲۱۵.</ref> | <ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۶ـ۲۸۷.</ref><ref>اسماعیل حمید، ج۱، ص۲۱۴ـ۲۱۵.</ref> | ||
| خط ۳۰: | خط ۲۸: | ||
وی با از دست دادن حمایت جانشینِ اسکندر دوم به هند رفت و چهارده سال بعد در هند وفات یافت.<ref>مرل کالوین ریکلفس، تاریخ جدید اندونزی، ج۱، ص ۷۹.</ref> | وی با از دست دادن حمایت جانشینِ اسکندر دوم به هند رفت و چهارده سال بعد در هند وفات یافت.<ref>مرل کالوین ریکلفس، تاریخ جدید اندونزی، ج۱، ص ۷۹.</ref> | ||
== اختلاف علما و صوفیان == | ==اختلاف علما و صوفیان== | ||
در قرن یازدهم و دوازدهم، میان آن دسته از علمای دینی که با تکیه بر آثار غزالی مدافع سرسخت عرفان متشرعانه بودند و صوفیانی که می‌کوشیدند عقاید عرفانی اسلامی را با اندیشه‌ها و مناسک آیینهای هندو و بودا تلفیق کنند، بخصوص در‌باره وحدت‌وجود بحثهایی در گرفت که سبب ابهام و سردرگمی دینی مسلمانان مالایایی شد. <ref>دایره‌المعارف جهان اسلام آکسفورد، ج ۳، ص ۲۹ـ۳۰.</ref> | در قرن یازدهم و دوازدهم، میان آن دسته از علمای دینی که با تکیه بر آثار غزالی مدافع سرسخت عرفان متشرعانه بودند و صوفیانی که می‌کوشیدند عقاید عرفانی اسلامی را با اندیشه‌ها و مناسک آیینهای هندو و بودا تلفیق کنند، بخصوص در‌باره وحدت‌وجود بحثهایی در گرفت که سبب ابهام و سردرگمی دینی مسلمانان مالایایی شد. <ref>دایره‌المعارف جهان اسلام آکسفورد، ج ۳، ص ۲۹ـ۳۰.</ref> | ||
این موضوع توجه عالمان و صوفیان مکه و مدینه را نیز جلب کرد، چنانکه ابراهیم کورانی (متوفی ۱۱۰۲) با نوشتن کتابهایی سعی کرد به مشکلات دینی مردم در این باب پاسخ گوید. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص۱۷۰ـ۱۷۲.</ref> | این موضوع توجه عالمان و صوفیان مکه و مدینه را نیز جلب کرد، چنانکه ابراهیم کورانی (متوفی ۱۱۰۲) با نوشتن کتابهایی سعی کرد به مشکلات دینی مردم در این باب پاسخ گوید. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص۱۷۰ـ۱۷۲.</ref> | ||
[۲۰] | [۲۰] | ||
== صوفیان اصلاح‌طلب == | ==صوفیان اصلاح‌طلب== | ||
به نظر می‌رسد که در اواخر قرن یازدهم، اصلاح دینی و مبارزه با آنچه از نظر عالمان دینی در تعالیم صوفیان بدعت شمرده می‌شد، از طریق عالمان و صوفیانی مانند احمد قُشاشی (متوفی ۱۰۷۱)، ابراهیم کورانی و عبدالکریم سمّان (متوفی ۱۱۸۹) که در مدارس دینی مکه و مدینه تحصیل و تدریس کرده بودند، به آسیای جنوب‌شرقی راه یافت. اصولاً همه مبلّغان سلسله‌های صوفیه در این منطقه، در مدارس دینی مکه و مدینه درس خوانده بودند؛ حتی شطاریه و نقشبندیه نیز مستقیماً از هند به این مناطق نرسیدند بلکه از حرمَین شریفَین (مکه و مدینه) به آنجا راه یافتند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۱۷۱ـ۱۷۲.</ref> | به نظر می‌رسد که در اواخر قرن یازدهم، اصلاح دینی و مبارزه با آنچه از نظر عالمان دینی در تعالیم صوفیان بدعت شمرده می‌شد، از طریق عالمان و صوفیانی مانند احمد قُشاشی (متوفی ۱۰۷۱)، ابراهیم کورانی و عبدالکریم سمّان (متوفی ۱۱۸۹) که در مدارس دینی مکه و مدینه تحصیل و تدریس کرده بودند، به آسیای جنوب‌شرقی راه یافت. اصولاً همه مبلّغان سلسله‌های صوفیه در این منطقه، در مدارس دینی مکه و مدینه درس خوانده بودند؛ حتی شطاریه و نقشبندیه نیز مستقیماً از هند به این مناطق نرسیدند بلکه از حرمَین شریفَین (مکه و مدینه) به آنجا راه یافتند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۱۷۱ـ۱۷۲.</ref> | ||
<ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۷.</ref> <ref>بروئینسن، ج۱، ص ۷۰۶.</ref> | <ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۷.</ref> <ref>بروئینسن، ج۱، ص ۷۰۶.</ref> | ||
=== عبدالرئوف سینکیلی === | ===عبدالرئوف سینکیلی=== | ||
از جمله عبدالرئوف سینکیلی (متوفی ۱۱۰۴/ ۱۱۰۵) که در آچه متولد شد و سپس به حجاز رفت. در آنجا به‌واسطه کورانی از تعالیم احمد قشاشی که از مشایخ شطاریه ـ قادریه بود، بهره‌مند شد. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص۶۷۸.</ref> <ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۷.</ref> | از جمله عبدالرئوف سینکیلی (متوفی ۱۱۰۴/ ۱۱۰۵) که در آچه متولد شد و سپس به حجاز رفت. در آنجا به‌واسطه کورانی از تعالیم احمد قشاشی که از مشایخ شطاریه ـ قادریه بود، بهره‌مند شد. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص۶۷۸.</ref> <ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۷.</ref> | ||
سینکیلی قرآن و تفسیر بیضاوی را به زبان مالایی ترجمه کرد. تألیفاتی در فقه شافعی نیز از او به‌جا مانده است. <ref>د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل "Indonesia .IV".</ref> <ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۷.</ref> | سینکیلی قرآن و تفسیر بیضاوی را به زبان مالایی ترجمه کرد. تألیفاتی در فقه شافعی نیز از او به‌جا مانده است. <ref>د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل "Indonesia .IV".</ref> <ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۷.</ref> | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۴: | ||
هدف اصلی او هماهنگ کردن شریعت و طریقت (تصوف) بود و تعالیم شطاریه را مطابق با شریعت می‌دانست. <ref>اسماعیل حمید، ج۱، ص ۲۵۱.</ref> | هدف اصلی او هماهنگ کردن شریعت و طریقت (تصوف) بود و تعالیم شطاریه را مطابق با شریعت می‌دانست. <ref>اسماعیل حمید، ج۱، ص ۲۵۱.</ref> | ||
== شیخ یوسف == | ==شیخ یوسف== | ||
یکی دیگر از صوفیان اصلاح‌طلب که شاگرد کورانی نیز بود، [[محمدیوسف بن عبداللّه خلوتی]] مَقاصِری (متوفی ۱۰۳۷) مشهور به شیخ‌یوسف است. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۱.</ref> | یکی دیگر از صوفیان اصلاح‌طلب که شاگرد کورانی نیز بود، [[محمدیوسف بن عبداللّه خلوتی]] مَقاصِری (متوفی ۱۰۳۷) مشهور به شیخ‌یوسف است. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۱.</ref> | ||
او تصوف را ایمان خالص به یگانگی خداوند می‌دانست. به نظر شیخ‌یوسف وجود خدا حقیقی و وجود مخلوقات مجازی است و به‌زعم او، این عقیده مشکلات وحدت وجود را حل می‌کند. | او تصوف را ایمان خالص به یگانگی خداوند می‌دانست. به نظر شیخ‌یوسف وجود خدا حقیقی و وجود مخلوقات مجازی است و به‌زعم او، این عقیده مشکلات وحدت وجود را حل می‌کند. | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۰: | ||
شیخ‌یوسف طریقت خود را، که تلفیقی از تعلیمات نقشبندیه و خلوتیه بود، طریقت محمدیه یا احمدیه می‌خواند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۱.</ref> <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۱۷۴.</ref> | شیخ‌یوسف طریقت خود را، که تلفیقی از تعلیمات نقشبندیه و خلوتیه بود، طریقت محمدیه یا احمدیه می‌خواند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۱.</ref> <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۱۷۴.</ref> | ||
=== عبدالصمد پالیمبانی === | ===عبدالصمد پالیمبانی=== | ||
یکی دیگر از تربیت‌یافتگان مدینه، عبدالصمد پالیمبانی (متوفی ۱۲۰۳) است که از نمایندگان تصوف غزالی بود و در هدایه‌السالکین و سِیرالسالکین، از آثار غزالی بسیار اقتباس کرده است. وی و شاگردانش تلفیقی از تعالیم سمّانیه (شاخه‌ای از خلوتیه)، خلوتیه، نقشبندیه و قادریه را در آسیای جنوب‌شرقی گسترش دادند و هدف اصلی آنها هماهنگ کردن طریقت با شریعت بود. | یکی دیگر از تربیت‌یافتگان مدینه، عبدالصمد پالیمبانی (متوفی ۱۲۰۳) است که از نمایندگان تصوف غزالی بود و در هدایه‌السالکین و سِیرالسالکین، از آثار غزالی بسیار اقتباس کرده است. وی و شاگردانش تلفیقی از تعالیم سمّانیه (شاخه‌ای از خلوتیه)، خلوتیه، نقشبندیه و قادریه را در آسیای جنوب‌شرقی گسترش دادند و هدف اصلی آنها هماهنگ کردن طریقت با شریعت بود. | ||
<ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۲ـ۶۸۳.</ref> <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۱۷۶.</ref> | <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۲ـ۶۸۳.</ref> <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۱۷۶.</ref> | ||
==شورش علیه استعمارگران== | |||
== شورش علیه استعمارگران == | |||
در قرن سیزدهم برخی سلسله‌های صوفیانه مانند سمانیه، قادریه، نقشبندیه و گاه شطاریه، سازمانها و تشکیلاتی برای شورش علیه استعمارگران تدارک می‌دیدند، ازینرو در دوران استعمار هلند این سلسله‌ها مورد تهدید و ارعاب قرار گرفتند. بتدریج با رشد جریانات ملی‌گرایانه در آغاز قرن چهاردهم، شورشهای ضداستعماری صوفیه رو به افول نهاد و سلسله‌های صوفیانه موردحمله جریانات اصلاح‌طلب اسلامی قرار گرفتند. <ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۸.</ref> <ref>بروئینسن، ج۱، ص ۷۰۹</ref> | در قرن سیزدهم برخی سلسله‌های صوفیانه مانند سمانیه، قادریه، نقشبندیه و گاه شطاریه، سازمانها و تشکیلاتی برای شورش علیه استعمارگران تدارک می‌دیدند، ازینرو در دوران استعمار هلند این سلسله‌ها مورد تهدید و ارعاب قرار گرفتند. بتدریج با رشد جریانات ملی‌گرایانه در آغاز قرن چهاردهم، شورشهای ضداستعماری صوفیه رو به افول نهاد و سلسله‌های صوفیانه موردحمله جریانات اصلاح‌طلب اسلامی قرار گرفتند. <ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۸.</ref> <ref>بروئینسن، ج۱، ص ۷۰۹</ref> | ||
این جریانات بیشتر تحت‌تأثیر عقاید اصلاح‌طلبانه مصر بودند و از آرای شیخ‌محمد عبده و رشیدرضا الهام می‌گرفتند | این جریانات بیشتر تحت‌تأثیر عقاید اصلاح‌طلبانه مصر بودند و از آرای شیخ‌محمد عبده و رشیدرضا الهام می‌گرفتند | ||
| خط ۷۰: | خط ۶۵: | ||
<ref>بروئینسن، ج۱، ص ۷۲۸</ref> | <ref>بروئینسن، ج۱، ص ۷۲۸</ref> | ||
==موجبات تضعیف تصوف== | |||
== موجبات تضعیف تصوف == | |||
در قرن چهاردهم/ بیستم، پیروان بعضی از سلسله‌ها با انجام دادن کارهایی از قبیل فروکردن میخ و میله‌های آهنی در قفسه‌سینه و نواختن طبل در ملأعام و رفتن به زیارت اولیا و تقدیم هدایا به زیارتگاهها، که به نظر اصلاح‌طلبان شرک محسوب می‌شود، موجب تضعیف تصوف در این منطقه شدند <ref>بالدیک، ج۱، ص ۱۶۴</ref> | در قرن چهاردهم/ بیستم، پیروان بعضی از سلسله‌ها با انجام دادن کارهایی از قبیل فروکردن میخ و میله‌های آهنی در قفسه‌سینه و نواختن طبل در ملأعام و رفتن به زیارت اولیا و تقدیم هدایا به زیارتگاهها، که به نظر اصلاح‌طلبان شرک محسوب می‌شود، موجب تضعیف تصوف در این منطقه شدند <ref>بالدیک، ج۱، ص ۱۶۴</ref> | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۱: | ||
<ref>نوئر، ص۳۷۰ـ۳۷۱</ref> | <ref>نوئر، ص۳۷۰ـ۳۷۱</ref> | ||
امروزه بعضی از سلسله‌ها خود را با نیازهای روز همراه ساخته‌اند و مهمترین کارکرد آنها استفاده از تعلیمات عرفانی برای ترک اعتیاد و درمان بیماریهای روانی است.<ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۸</ref> | امروزه بعضی از سلسله‌ها خود را با نیازهای روز همراه ساخته‌اند و مهمترین کارکرد آنها استفاده از تعلیمات عرفانی برای ترک اعتیاد و درمان بیماریهای روانی است.<ref>کنیش، ج۱، ص ۲۸۸</ref> | ||
==موفقیت تصوفِ منطبق با شریعت== | |||
== موفقیت تصوفِ منطبق با شریعت == | |||
تا به امروز، تصوفِ منطبق با شریعت در آسیای جنوب‌شرقی موفقتر بوده و آثار رانیری و سینکیلی رواج بیشتری داشته و معمولاً عالمان دینی نیز طرفدار تصوف جنید، قشیری و غزالی بوده‌اند. بعلاوه، تقریباً از ابتدای گسترش تصوف در این منطقه تاکنون، فقهای آن، خود از صوفیه بوده‌اند، ازینرو مخالفتی با تصوفِ سازگار با شریعت ندارند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۲ـ۶۸۳</ref> | تا به امروز، تصوفِ منطبق با شریعت در آسیای جنوب‌شرقی موفقتر بوده و آثار رانیری و سینکیلی رواج بیشتری داشته و معمولاً عالمان دینی نیز طرفدار تصوف جنید، قشیری و غزالی بوده‌اند. بعلاوه، تقریباً از ابتدای گسترش تصوف در این منطقه تاکنون، فقهای آن، خود از صوفیه بوده‌اند، ازینرو مخالفتی با تصوفِ سازگار با شریعت ندارند. <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۲ـ۶۸۳</ref> | ||
<ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۵ـ۶۸۶ </ref> | <ref>عظیمردی آزرا، ج۱، ص ۶۸۵ـ۶۸۶ </ref> | ||
امروزه گرایش به تصوف در میان مقامات بالای دولتی، روشنفکران، علمای دینی و حتی اصلاح‌طلبان وجود دارد | امروزه گرایش به تصوف در میان مقامات بالای دولتی، روشنفکران، علمای دینی و حتی اصلاح‌طلبان وجود دارد | ||
| خط ۹۵: | خط ۸۵: | ||
<ref>محمدرضا مظفری، اندونزی، ج۱، ص ۳۲</ref> | <ref>محمدرضا مظفری، اندونزی، ج۱، ص ۳۲</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس|2}} | {{پانویس|2}} | ||
== فهرست منابع == | ==فهرست منابع== | ||
(۱) مرل کالوین ریکلفس، تاریخ جدید اندونزی، ترجمه عبدالعظیم هاشمی‌نیک، تهران ۱۳۷۰ ش. | (۱) مرل کالوین ریکلفس، تاریخ جدید اندونزی، ترجمه عبدالعظیم هاشمی‌نیک، تهران ۱۳۷۰ ش. | ||