پرش به محتوا

بلخ: تفاوت میان نسخه‌ها

۳٬۴۷۵ بایت اضافه‌شده ،  ‏۳ اکتبر ۲۰۲۱
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۹۵: خط ۲۹۵:


از آثار اسلامی پیش از حمله مغول که از جذابیت بسیاری برخوردار است، مسجدی در حومه بلخ از دوره عباسی است که به نُه گنبد یا حاجی پیاد معروف است. این بنای آجری که در ۱۳۴۵ ش/ ۱۹۶۶ کشف شد، در جنوب توپ رستم واقع است. نقش‌مایه تزیینات گچبری این بنا از برگ‌های انگور، زنجیره طوماری درخت مو، میوه‌های صنوبر، برگ‌های نخل و گل‌سرخ، در میان نوارهای درهم تابیده تشکیل شده است. ترکیب معماری و تزیینات آن، در سنت آسیای مرکزی‌ به‌طور مستقیم ریشه ندارد؛ معماری و تزیینات این بنا نشان دهنده طرحی است که در قلب قلمرو حکومت عباسی شکل گرفته و از آن‌جا به شرق و غرب گسترش یافته است. تزیینات گچبری بسیار شبیه گچبری‌های سامرا و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن نیمه اول قرن سوم است [۷۲] [۷۳] [۷۴]
از آثار اسلامی پیش از حمله مغول که از جذابیت بسیاری برخوردار است، مسجدی در حومه بلخ از دوره عباسی است که به نُه گنبد یا حاجی پیاد معروف است. این بنای آجری که در ۱۳۴۵ ش/ ۱۹۶۶ کشف شد، در جنوب توپ رستم واقع است. نقش‌مایه تزیینات گچبری این بنا از برگ‌های انگور، زنجیره طوماری درخت مو، میوه‌های صنوبر، برگ‌های نخل و گل‌سرخ، در میان نوارهای درهم تابیده تشکیل شده است. ترکیب معماری و تزیینات آن، در سنت آسیای مرکزی‌ به‌طور مستقیم ریشه ندارد؛ معماری و تزیینات این بنا نشان دهنده طرحی است که در قلب قلمرو حکومت عباسی شکل گرفته و از آن‌جا به شرق و غرب گسترش یافته است. تزیینات گچبری بسیار شبیه گچبری‌های سامرا و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن نیمه اول قرن سوم است [۷۲] [۷۳] [۷۴]
۱۶.۷ - مزار باباروشنی
بنای تاریخی منحصر به فرد دیگر، از دوران اسلامی پیش از مغول، مزار گنبددار ساده و تک اتاقه‌ای به نام بابا‌روشنی است (در شمال شرقی بالاحصار، قرن پنجم). [۷۵]
۱۶.۸ - مزار میر روزه دار
در سه کیلومتری شرق بلخ، دیوارهای مزاری برپاست که ساکنان محلی آن را میر روزه دار می‌نامند و در میان گورستانی با آجرهای تزیینی محصور است. داخل این بقعه ماهرانه تزیین شده است (طرح روی گنبد و طاقچه با رنگ آمیزی جلوه بیشتری یافته است )؛ اما نبود گنبد بیرونی و روکار بنا، به این فرض می‌انجامد که به دلیل ناآرامی‌های سیاسی در سده هشتم، مزار نیمه تمام مانده است. [۷۶] [۷۷] ترکیب معماری این بنا در اتاق مقبره هشت ضلعی با طاقچه‌های قوس دار حکاکی شده در سطوح و گوشه‌ها و پیش آمدگی اتاق ورودی، بیان کننده ذوق تیموری است. همین ترکیب با تنوع‌هایی در مزار خواجه بَجگاهی (حاشیه شرقی شهر، قرن یازدهم) و خواجه عکاشه دیده می‌شود که شکل آن پیچیده تر است.
۱۶.۹ - آرامگاه خواجه ابونصر پارسا
مسجدِ آرامگاه خواجه ابونصر پارسا، شاید معروفترین بنای تاریخی بلخ باشد. این بنا در ۸۶۷، کمی بعد از درگذشت این عارف ساخته شد. در اینجا، یک پیشطاق بلند با دو مناره در اطراف، جایگزین اتاق ورودیِ معمول می‌شود. در جلو هر یک از این دو مناره ستون‌های باریک مارپیچ قرار گرفته است. تمام نما و گنبدِ شیاردار بیرونی به بهترین صورت با کاشی آبی نقره‌ای پوشیده شده اما، به سبب سستی مواد، سطوح وسیعی از آن از بین رفته است. فضای داخلی، با شانزده منفذ مشبک در ساقه گنبد که با گچبری‌هایی تزیین شده است، روشن می‌شود. [۷۸] این بنا از عالیترین نمونه‌های معماری تیموری است.
۱۶.۱۰ - مدرسه سید‌سبحان‌قلی‌خان
آخرین دوره آبادانی بلخ به زمان هشترخانیان بازمی‌گردد، هنگامی که اقطاع وارثان بخارا شد (۱۰۰۷ـ۱۱۶۴). از این تاریخ مدرسه‌ای باقی است که سید‌سبحان‌قلی‌خان در سال‌های آخر سده یازدهم ساخته است و فقط ورودی کاشیکاری ایوان آن باقی است. این مدرسه روبروی مسجد ابونصر پارسا در باغی که اکنون مرکز شهر است، قرار دارد. ویرانه‌های کاخ حاکم، از جمله مسجدی کوچک، که فوچر آن را در بالاحصار حفاری کرده است، تاریخ دقیق بنا را روشن نمی‌سازد، اما بیقین متعلق به اواخر دوره اسلامی است. [۷۹] [۸۰]