۸۶٬۱۰۷
ویرایش
ابن ندیم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
|- | |- | ||
|نام پدر | |نام پدر | ||
| | |ابى‌یعقوب اسحاق | ||
|- | |- | ||
|اساتید | |اساتید | ||
|ابوسعید سیرافی • ابوسلیمان منطقی سجستانی • ابوالفرج اصفهانی • سرى بن احمد کندى • ابوعلى بن سوار کاتب • ابوالفتح ابن نحوى • ابودلف | |ابوسعید سیرافی • ابوسلیمان منطقی سجستانی • ابوالفرج اصفهانی • سرى بن احمد کندى • ابوعلى بن سوار کاتب • ابوالفتح ابن نحوى • ابودلف ینبوعى و.... | ||
|- | |- | ||
|آثار | |آثار | ||
|الفهرست • الاوصاف • التشبیهات که از بین رفته است. | |الفهرست • الاوصاف • التشبیهات که از بین رفته است. | ||
|- | |- | ||
| وفات | |وفات | ||
|اوایل سده پنجم قمری ( 385 ق ) | |اوایل سده پنجم قمری ( 385 ق ) | ||
|- | |- | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
</div> | </div> | ||
'''ابن ندیم''' | '''ابن ندیم''' [[کتاب شناس]]، [[فهرست نگار]] و محقق بغدادی سده چهارم هجری است. از زندگی و فعالیت های علمی ابن ندیم اطلاع چندانی در دست نیست زیرا نویسندگان و [[تذکره نویسان]] پس از او شاید به سبب اختلافات عقیدتی و مذهبی توجه چندانی به او نداشته اند. | ||
وی با علوم مختلف آشنایی نسبی داشته و احتمالاً در برخی زمینه‌ها | وی با علوم مختلف آشنایی نسبی داشته و احتمالاً در برخی زمینه‌ها مثل [[ادبیات عرب]] و [[علوم اوائل]] به ویژه [[فلسفه]] و تاریخ فلسفه صاحب‌نظر بوده است. | ||
کتاب | کتاب [[الفهرست ابن ندیم]] است که گنجینه اى است شامل تمام کتب مؤلفه و منقوله [[عالم اسلامى]] تا اواخر قرن چهارم و همچنین شرح حال مؤلفین و نقله و بسى فواید دیگر چون تفصیل [[اديان|ادیان]] و [[مذاهب]] گذشتگان و [[ملل]] و [[نحل]] سالفه. | ||
=زندگینامه ابن ندیم= | =زندگینامه ابن ندیم= | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
قدیم‌ترین منبع درباره احوال ابن ندیم، گزارش موجز [[ابن شهر آشوب]] (وفات ۵۸۸ق) در [[معالم العلماء]] <ref> ابن شهر آشوب، ص۱۴۳</ref> است. پس از وی [[یاقوت حموی]] (درگذشت ۶۲۶ق) در شرح حالی مختصر و برگرفته از الفهرست، به ستایش از ابن ندیم و اینکه این اثر، دانش مؤلف را در کتابشناسی و علوم مختلف نشان می دهد، پرداخته است. <ref>یاقوت، ص۱۸-۱۷</ref> | قدیم‌ترین منبع درباره احوال ابن ندیم، گزارش موجز [[ابن شهر آشوب]] (وفات ۵۸۸ق) در [[معالم العلماء]] <ref> ابن شهر آشوب، ص۱۴۳</ref> است. پس از وی [[یاقوت حموی]] (درگذشت ۶۲۶ق) در شرح حالی مختصر و برگرفته از الفهرست، به ستایش از ابن ندیم و اینکه این اثر، دانش مؤلف را در کتابشناسی و علوم مختلف نشان می دهد، پرداخته است. <ref>یاقوت، ص۱۸-۱۷</ref> | ||
در میان منابع | در میان منابع متأخرتر باید از [[لسان المیزان]] [[ابن حجر]] <ref>ابن حجر، ج۵، ص۷۲-۷۳</ref> یاد کرد که شامل شرح حال نسبتاً مفصل تری از ابن ندیم بر مبنای گفته های [[ابن نجار]]، [[ذهبی]] و بررسی انتقادی الفهرست است. انتقاد تند از شخصیت ابن ندیم ویژگی کار ابن حجر محسوب می شود. | ||
=اصل و نسب ابن ندیم= | =اصل و نسب ابن ندیم= | ||
درباره نسب و خاستگاه ابن ندیم نمی توان به صورت قطعی سخن | درباره نسب و خاستگاه ابن ندیم نمی توان به صورت قطعی سخن گفت اما باتوجه به اینکه وی در نسبت یا وابستگی خود به قبیله ای از قبایل عرب در [[الفهرست]] مطلبی نیاورده می توان گفت که احتمالاً عرب نبوده است. | ||
همچنین شواهدی چون نپرداختن ابن ندیم به ادیان ایرانی در بخش مربوط به مذاهب و ادیان الفهرست و نیز مطالبی که در صفحات ۲۳۹-۲۴۰ آن آورده است، می‌تواند احتمال ایرانی نبودن وی را تقویت کند. | همچنین شواهدی چون نپرداختن ابن ندیم به ادیان ایرانی در بخش مربوط به مذاهب و ادیان الفهرست و نیز مطالبی که در صفحات ۲۳۹-۲۴۰ آن آورده است، می‌تواند احتمال ایرانی نبودن وی را تقویت کند. | ||
از سوی | از سوی دیگر علاقه ابن ندیم به علوم اوائل و دوستی وی با عالمان [[مسیحی]] [[بغداد]] <ref>"علم ابن الندیم بالیهودیه و النصرانیه"، ج۸، ص۸۴-۱۱۳؛ ج۱۰، ص۱۵۶-۱۸۳</ref> و شناخت درخور ستایش او از وضعیت [[بین النهرین]] پیش از [[اسلام]] شاید بتواند شاهدی برای انتساب او به اقوامی باشد که قبل از [[ظهور اسلام]] در بین النهرین ساکن بودند، چنانکه نام پدر و جدش ـ اسحاق ـ و کنیه های خود او و پدرش ـ ابوالفرج و ابویعقوب ـ به این احتمال قوت می بخشد. | ||
=ولادت ابن ندیم= | =ولادت ابن ندیم= | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
باتوجه به اینکه در خود الفهرست همواره از وی با عنوان محمد بن اسحاق الندیم یاد می شود و هچنین [[منابع رجالی]] و تاریخی غالباً نام او را به همین صورت یا به صورت <big>ابن الندیم</big> ضبط کرده‌اند، <ref>شیخ طوسی، ص۴۱، ص۶۸، جاهای مختلف؛ نجاشی، ص۱۱۴؛ ابن شهر آشوب، ص۱۴۳؛ فقطی، ج۱، ص۷، ۸، ۹؛ ابن ابی اصیبعه، ج۱، ص۵۷، ص۲۸۷</ref> می توان گفت که <big>ندیم</big> لقب پدر او بوده است، اما علت این نامگذاری معلوم نیست. | باتوجه به اینکه در خود الفهرست همواره از وی با عنوان محمد بن اسحاق الندیم یاد می شود و هچنین [[منابع رجالی]] و تاریخی غالباً نام او را به همین صورت یا به صورت <big>ابن الندیم</big> ضبط کرده‌اند، <ref>شیخ طوسی، ص۴۱، ص۶۸، جاهای مختلف؛ نجاشی، ص۱۱۴؛ ابن شهر آشوب، ص۱۴۳؛ فقطی، ج۱، ص۷، ۸، ۹؛ ابن ابی اصیبعه، ج۱، ص۵۷، ص۲۸۷</ref> می توان گفت که <big>ندیم</big> لقب پدر او بوده است، اما علت این نامگذاری معلوم نیست. | ||
از محل تولد ابن ندیم نیز اطلاعی در دست | از محل تولد ابن ندیم نیز اطلاعی در دست نیست. تنها می دانیم که در [[بغداد]] می زیسته و مدتی در [[موصل]] اقامت داشته است. <ref> ابن ندیم، ص۹۴، ص۱۸۱</ref> | ||
در مورد تاریخ تولد ابن ندیم گزارشی که خود او در الفهرست <ref> ابن ندیم،ص۲۹۵</ref> درباره ملاقاتش با فقیه خارجی، ابوبکر بردعی در ۳۴۰ق به دست داده، تا حدودی راهگشاست. با توجه به اطلاعاتی که ابن ندیم از آثار و | در مورد تاریخ تولد ابن ندیم گزارشی که خود او در الفهرست <ref> ابن ندیم،ص۲۹۵</ref> درباره ملاقاتش با فقیه خارجی، ابوبکر بردعی در ۳۴۰ق به دست داده، تا حدودی راهگشاست. با توجه به اطلاعاتی که ابن ندیم از آثار و عقاید بردعی در این دیدار گردآوری کرده می توان دریافت که وی در زمان ملاقات از بلوغ علمی برخوردار بوده است و در حدود سی تا چهل ساله بوده است. | ||
=[[مذهب]] ابن ندیم= | =[[مذهب]] ابن ندیم= | ||
اختلاف نظری که در مورد مذهب ابن ندیم دیده می | اختلاف نظری که در مورد مذهب ابن ندیم دیده می شود از تشتت و گوناگونی آرای وی در الفهرست ریشه می گیرد. قرائن موجود در الفهرست بر میل او به [[اعتزال]] و مکتب [[معتزله]] دلالت دارد. از آن جمله است: | ||
نقل اظهارات معتزله درباره [[پیامبر(ص)]] به عنوان سرچشمه اندیشه اعتزال. <ref>ابن ندیم، ص۲۰۲</ref> | نقل اظهارات معتزله درباره [[پیامبر(ص)]] به عنوان سرچشمه اندیشه اعتزال. <ref>ابن ندیم، ص۲۰۲</ref> | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
قرائن دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند بر [[تشیع]] وی دلالت کند: | قرائن دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند بر [[تشیع]] وی دلالت کند: | ||
* ذکر تعبیر خاصه برای [[شیعیان]] و عامه برای اهل سنت؛ <ref> ابن ندیم، ص ۲۴۶، ۲۸۷، ۲۸۹</ref> | *ذکر تعبیر خاصه برای [[شیعیان]] و عامه برای اهل سنت؛ <ref> ابن ندیم، ص ۲۴۶، ۲۸۷، ۲۸۹</ref> | ||
* | * | ||
* نقل [[روایتی]] از [[واقدی]] مبنی بر آنکه [[علی(ع)]] [[معجزه]] پیامبر(ص) بوده است. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | *نقل [[روایتی]] از [[واقدی]] مبنی بر آنکه [[علی(ع)]] [[معجزه]] پیامبر(ص) بوده است. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | ||
* | * | ||
* حسن المذهب خواندن واقدی که خود، او را شیعی می داند. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | *حسن المذهب خواندن واقدی که خود، او را شیعی می داند. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | ||
* | * | ||
* ستایش از [[هشام بن حکم]] که به [[امامت]] [[امام صادق(ع)]] گروید. <ref>ابن ندیم، ص ۲۲۳-۲۲۴</ref> | *ستایش از [[هشام بن حکم]] که به [[امامت]] [[امام صادق(ع)]] گروید. <ref>ابن ندیم، ص ۲۲۳-۲۲۴</ref> | ||
* | * | ||
* رجال‌نویسان اهل سنت همواره بر گرایش ابن ندیم به [[تشیع]] و اعتزال تصریح و گاه از او به سختی انتقاد کرده اند. <ref> یاقوت، ص۱۸-۱۷؛ تاریخ الاسلام</ref> | *رجال‌نویسان اهل سنت همواره بر گرایش ابن ندیم به [[تشیع]] و اعتزال تصریح و گاه از او به سختی انتقاد کرده اند. <ref> یاقوت، ص۱۸-۱۷؛ تاریخ الاسلام</ref> | ||
* | * | ||
* لازم به ذکر است که علمای [[امامیه]] هچون [[شیخ طوسی]] و نجاشی، با اینکه از الفهرست بهره گرفته اند، او را از جمله رجال امامیه محسوب نداشته اند. <ref> ابن شهر آشوب، ص۱۴۳</ref> | *لازم به ذکر است که علمای [[امامیه]] هچون [[شیخ طوسی]] و نجاشی، با اینکه از الفهرست بهره گرفته اند، او را از جمله رجال امامیه محسوب نداشته اند. <ref> ابن شهر آشوب، ص۱۴۳</ref> | ||
=آثار ابن ندیم= | =آثار ابن ندیم= | ||