تصوف در تونس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تصوف در تونس'''، تصوف و انواع خانقاه‌ها نقش مهمی در دستيابی به ثبات و امنيت اجتماعی به ويژه در زمان حکومت علی داشت پس از استقلال، بورقيبه سعی کرد اين رويکرد دينی را با همه عناصر خود از بين ببرد، اما موفق نشد؛ بنابراين وی با پيشنهاد مشاوران خود مجبور شد از روشها و [[خانقاه‌های صوفيانه]] برای مقابله با گسترش [[سلفی]] افراطی در آن زمان استفاده کند. برنامه [[صوفيان]] به مثابه يک خروجی مذهبي معتدل برای مردم در نظر گرفته شد و صرفاً وسيله‌ای برای قدرت سياسی در نظر گرفته می‌شود؛ بنابراين اهداف اين برنامه با توجه به الزامات صلح و امنيت اجتماعی در نظر [[بورقيبه]] و بن علی ترسيم شد.

روند تصوف در شمال آفريقا از قرن دوم هجری از طريق [[اسدبن الفورات]] و [[امام سحنون]] که ريشه تفکر مذهبی خود را از شرق گرفتند و به گسترش مکتب مالکي در کل آفريقای شمالی کمک کردند، انتشار يافت. آن هنگام که يکتا پرستان به آفريقا آمدند و مکتب مالکی زمينه‌ای بارور برای ظهور طريقت‌های [[تصوف]] که نمايانگر تدوام آن و شکل جديدی از دينداری موازی بود. مهمترين رکن آن تسلط تصوف اهل سنت بود. اين پديده جديد در مناطق شهری و به طور کلی در ميان جمعيت روستايی رواج پيدا کرد و چيزی جز بازنمايی جديد تصوف که توسط [[الغزالی]] در کتاب‌های مختلف خود از جمله کتاب «احياء علوم الدين منتشر» شده است نبود.

=دليل گسترش و تثبیت تصوف=

آنچه باعث  گسترش و تثبيت تصوف شد، گسترش شهرت شيخ صوفی معروف به [[ابومدين شعيب]] بود که زمينه را برای ظهور تصوف اهل سنت هموار کرد. نقل قول‌های مشهوری وجود دارد که پيروان او ذکر کرده اند،

اين نقل قول‌ها در قالب شعارهای بيان شده است که راحت تر به حافظه سپرده شود، و به دليل سادگی زبان و صراحت معنی به راحتی نزد اهل تصوف رواج می‌یابد.

روشن است که اين امر تأثير مستقيمی بر قلب ساکنان روستا به ويژه کسانی که از نآرامی و هجوم ارتشهای متجاوز، ماليات و درگيری بين قبايل و قحطی رنج می‌برند داشته است. اين افراد به کسی احتياج داشتند که به آنها اميد به آينده را القا کند تا اميد و مأيوس نشوند. تونس پايتخت دولت، نيمه دوم قرن هفتم هجری نيز متاثر از شيخ صوفی ابوالحسن الشاذلی است که مورد استقبال گسترده مردم قرار گرفت و نقش مهمی در گسترش تصوف اهل سنت داشت. وی همچنين به ميراث ابومدين شعيب عموميت بيشتری بخشيد و موجب پذيرش از سوی اهل [[تونس]] از جمله مريدانی چون علی النفطی شد. از قرن هفتم هجری، طريقت‌های صوفيان شروع به شکل‌گيری و گسترش يافت، که مهمترين آنها در سرزمين‌های تونس چون: القادريه- الشاذليه-العيساويه- السلاميه- العروسيه ... نشر يافت.

راه‌ها و محافل ذکر و پرستش در شهرهای تونس و دهکده‌ها به سبب اعنقاد به آن انتشار يافت و خانقاه‌هايی که مکان ملاقات پيروان يکی از طرق اهل تصوف برای انزوا و عبادت و ذکر دعا، نزديک شدن به خدا و تمجيد از مريدی که متعلق به آنهاست بنا شد.

=نظر لطيفه الاخضر در مورد تصوف=

[[لطيفه الاخضر]] در کتاب" الاسلام الطرقی: دراسة موقعه من المجتمع و من القضية الوطنية" بيان می‌دارد که تصوف به شکل فعلی خود به عنوان يک‌ دوره تاريخی وارد شمال [[آفريقا]] و تونس شد، که در آن، بحث و مناقشه در سطح کل جهان اسلام بر خلاف شکوفايی آن در عصر عباسی از بين رفت. وی همچنين يادآور می‌شود که روش الشابيه از نيمه اول قرن شانزدهم ميلادی موفق به ايجاد يک دولت در بخشی از کشور تونس بود. اين روش استقلال خود را تحميل کرد. کسانی که اقرار کردند که حزب گرایی بخشی اساسی در توازن سياسی و اجتماعی دولت آنها است. تصوف به صورت جداگانه در قالب شبکه‌ها آغاز شد و سپس به شکل سازمانی قوی که برای انتقال ولايت در درون خانواده به سمت خانقاه‌ها حرکت کرد تا منجر به تقاضای نقش سياسی شد. تصوف خود يکی از ارکان هويت در تونس به حساب می‌آيد، زيرا به اسلام غير رسمی نسبت داده شده است که مورد استقبال و پذيرش افراد عادی قرار گرفته و اهل تصوف معتقد است که برای تحقق نيازهای خود به ميانجيگری بين آنها و پروردگارش احتياج دارد.

با گذشت زمان، ارتباط جامعه تونس با تصوف و خانقاه‌ها به سبب چندين پديده، متاثر از تغيير نقش‌ها و گرايش‌های صوفيانه از طريق بنياد خانقاه در انواع مختلف تغيير کرده و شکل گرفته است. بر هيچ پژوهشگر متخصص در پديده‌های ديني در هيچ جامعه‌ای مخفی نيست که آن را با تغييرات سياسی و اجتماعی پيوند می‌دهد وهمن رويکردی است که ما را به مراحل سياسی تاريخی در سرزمين های تونس سوق می‌دهد و هنوز هم تأثير زياد و عميقی بر دينداری مردمی جامعه تونس به ويژه در تصوف اهل سنت و بنياد خانقاه دارد که در نهايت صحنه‌های مذهبی، اجتماعی و فرهنگی در سرزمين‌های تونس شکل خواهد گرفت.

=اولين مرحله تاريخی و اساسی=

اولين مرحلهٔ تاريخی و اساسی در تعريف ويژگی‌ها و وضعيت تصوف و خانقاه‌ها، مرحله ساختن دولت ملی پس از استقلال به دست رهبر بورقيبه است. به گونه‌ای که پروژه مدر‌نيستی وی به منزله آغاز اعتصاب تصوف و انحراف برخی از خانقاه‌ها از رويکرد تصوف است که منجر به تداخل زياد بين مفاهيم حقيقی تصوف و شيوه‌های جديد مردمی در تصوف و خانقاه‌ها شد. بنابراين پروژه مدر‌نيستی او بر پايه جذب ملت در دولت بود، که اين امر از طريق تضعيف اقتدار مذهبی و نمادين شيوخ خانقاه‌ها و منحل کردن سيستم وقف پس از يک سال استقلال و تلاش برای ولايت يگانه يعنی ولايت تونسيی‌ها نسبت به دولت و رهبر سياسی آن صورت گرفت.

برای اينکه کشور ملی تجسم عملی استراتژی خود را بر اساس خنثی کردن نيرو‌های محافظه کار سنتی و انجماد نهادهای مرتبط با آن (مانند خانقاه‌ها، جزوه‌ها و ...) تضمين کند، به فعال کردن مؤسسات جديدی که ايجاد کرده بود پرداخت. اين در حالی است که گاه دولتها در برابر آنها مي‌ايستادند، اما اين امر مانع از ادامه وجود صوفيان و خانقاه‌ها در جامعه تونس نشد، برعکس، آيين‌های صوفيان در محلات، حومه شهر و روستا همچنان ادامه داشت.

اگر دوره بيهودگی که مشخصه روابط تأسيس طارق با پيشگامان نهضت ملی و رژيم بوروجيبا بود را کنار بگذاريم، آنگاه يک مرحله تاريخی جديد با رژيم بن علی آغاز شد که اکثر دستورات صوفيان را احيا کرد و برای تحريک آنها تلاش کرد تا جلوی خلاء مذهبی باقی مانده از مبازرات خونين او با اسلام سياسی را بگيرد؛ بنابراين تصوف به صورت مذهبی تبديل سد. بنابراين بر اساس آن صحنه اجتماعی و حتی فرهنگی جامعه تونس در آن دوره ساخته شد.

بحث پيرامون عرفان و خانقاه‌ها بين پذيرش و طرد باقی مانده است، کسانی هستند که خانقاه‌ها را لانه‌های بدعت و خرافات، مراکز فساد و منشأ عادت‌های بد می‌دانند که فرد را به عقب می‌کشاند، و از طرف ديگر کسانی هستند که اين خانقاه‌ها را مراکز تابش معنوی و علمی و منشأ هدايت، فضيلت و اخلاق می‌دانند و آنها صاحبان فضل و استمرار در عقايد صوفيانه و همچنين حفظ اسلام و قرآن هستند. اين مکان جايی است که شاگردان با شيوخ صوفيان ملاقات می‌کنند، و به تدريس فقه و علوم دينی می‌پردازد.  

=ظهور طريقت‌های صوفیانه=

پس از سال 2011 انقلاب به عنوان يک نقطه عطف واقعی برای همه پديده‌های مذهبی و به عنوان بازتاب واقعيت و بدون فشار و محدوديت است و جريان‌های مختلف مذهبی در صحنه ملی ظهور کرده اند که اين نشان دهنده آزمون واقعی برای طريقت‌های صوفيانه و برای آنچه که عرفان عامه خوانده می‌شود بود. خطر اسلام سياسی و جريان وهابی در مورد تصوف در تونس و عدم موفقيت فرامين صوفيان در نقش سنتی خود با وجود برخی از اصلاحات در گفتمان دينی صوفيان وجود دارد.

==بوالحسن شاذليه==