تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

یکی از مهمترین مباحث علوم قرانی بررسی مساله تحریف قران است . این مساله بعنوان یکی از مبانی تفسیری شمرده شده و هر نوع تفسیری از قران مبتنی بر حل آن می باشد. در این مقاله به ابعاد مختلف این مساله از منظر فریقین پرداخته شده و ادله قائلین به تحریف مورد نقد و بررسی قرار گرفته است .

از جمله مبانی تفسیری [[فریقین]] مبحث تحریف ناپذیری قرآن کریم است . تبیین این امر مبتنی بر تحقیق در امور ذیل می باشد :

1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قران

3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قران

==1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قران==

اصالت قران و تحریف ناپذیری ان از ضروریات  دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمانان و عالمان فریقین از گذشته  تا کنون  بر این  امراستوار بوده است . هر چند  در بین فریقین اقلیتی قائل به تحریف به نقیصه در قران بوده اما همیشه گفتارشان مورد اعتراض شدید مسلمانان و عالمان دینی قرار گرفته است .

 

 

در اینجا گفتار برخی ازاعلام  امامیه را که قائل به عدم تحریف قران  هستند بعنوان نمونه بیان می کنیم :  

===شیخ صدوق===  

ایشان در "الاعتقادات فی دین الامامیه " می نویسد :  

امامیه معتقد است به اینکه قران موجود در بین مردم همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردید و تعداد سوره های قران نیز 114سوره می باشد و هر زیادتی که بیش از تعداد مذکور به امامیه نسبت داده شود افترا بر انان خواهد بود <ref>الاعتقادات فی دین الامامیه ص 84</ref>

===سید مرتضی===  

ایشان در کتاب " الموضح عن وجه إعجاز القرآن "- طبق نقل طبرسی در مجمع البیان - می فرماید- :  

قطعیت ، صحت و سلامت قران موجود – از تحریف – همانند قطعیت و علم به وجود شهرها ، حوادث مهم تاریخی ، کتب مشهور و... می باشد. این امر معلول عوامل زیادی است که سبب حفظ قران از تحریف گردیده است نظیر اعجاز قران در اثبات رسالت و نیز مرجعیت قران برای مسلمانان در زندگی فردی و اجتماعی و ....که سبب عنایت ویژه مسلمانان در ممارست بر حفظ قران می گردید . <ref>مجمع البیان ج 1ص 42</ref>

شیخ طبرسی در مجمع البیان در گفتاری دیگر از سید مرتضی نقل می کند که :  

قران موجود همان قرانی است که در عصر پیامبر به همین گونه تالیف یافت و بر این امر دلائل متعددی اقامه شده است . <ref>همان ص 43</ref>

===شیخ طوسی===

ایشان در کتاب التبیان می نویسد :  

بحث زیادتی یا نقصان در قران از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون ان بحث شود ؛ چون درنفی زیادتی قران اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قران موجود نسبت به قران حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمانان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر ان است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قران - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می کند . هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قران وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از انها اعراض گردد .<ref>التبیان فی تفسیر القرآن ج 1ص 3</ref>

===علامه حلی===  

ایشان در پاسخ به این سئوال که " ایا در کتاب خدا تحریفی صورت گرفته است یا خیر ؟  " می فرماید :  

هیچ نوع تحریفی در قران صورت نگرفته است و این امر به تواتر ثابت شده است .و احتمال وجود تحریف در قران سبب بروز تزلزل و شبهه در معجزه پیامبر ص می گردد ا<ref>جوبة المسائل المهنائیة : 121 ، المسألة 13ص 121.</ref>

===طبرسی===  

ایشان در مجمع البیان می نویسد :  

سزاوار نیست در علم تفسیر بحث در احتمال زیادتی و نقیصه در قران مطرح گردد چون بر بطلان زیادتی قران اجماع اقامه شده است و نسبت به احتمال نقیصه در قران نیز گرچه روایاتی وارد شده است اما مذهب حق ان است که این امر مخالف با واقع است . <ref>مجمع البیان ج 1ص 43</ref>

===علامه طباطبائی===  

ایشان در کتاب القران فی الاسلام تحت عنوان :" القرآن مصون من التحریف "می نویسد :

قران از تاریخ روشنی برخوردار است و قرائت ایات و سوره هایش در بین مردم تاکنون متداول بوده است و همه ما می دانیم که قران موجود همان قرانی است که بصورت تدریجی بر پیامبر اکرم ص نازل گردید .

ایشان در ادامه می فرماید :  

در اعتبار قران موجود حتی نیازی به اثبات تاریخی ان نیست بلکه در تحریف ناپذیری ان اعلام تحدی قران مبنی بر اینکه مخالفین اگر انرا کتابی از ناحیه غیر خداوند می دانند همانندش را بیاورند، کافی است . <ref>القران فی الاسلام ص 138-139</ref>

===ایه الله خوئی===  

ایشان در کتاب "البیان فی علوم القران "تحت عنوان : رأی المسلمین فی التحریف :می نویسد :  

معروف بین مسلمین عدم وقوع تحریف در قران بوده و همگی معتقدند به اینکه قران موجود همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردیده است و جمع زیادی از اعلام شیعه به این امر تصریح نموده اند . بنابر این قول به عدم تحریف قران را می توان از معتقدات پیروان مذهب امامیه دانست ..   البیان فی تفسیر القران ص 200-201

ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پایه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قران می نویسد : تنها کسانی که قاقد اندیشه و تامل در مساله تحریف قران برخوردارهستند چنین گفتاری را مطرح کرده اند و انسانهای عاقل و منصف به بطلان این دیدگاه اذعان دارند . <ref>البیان فی تفسیر القران  ص 259</ref>

===امام خمینی ره===  

ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمانان به جمع و حفظ قران را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قران دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پایه ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قران نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می کند که تفسیر و تاویل برخی از ایات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است . <ref>رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44</ref>

ایه الله سبحانی بعد از نقل گفتار امام می نویسد :

اری عده ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قران بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی انها با قران ، فاقد ارزش بررسی می باشد . <ref>رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44</ref>

===اتهام تحریف قران به امامیه===  

برغم اجماع امامیه بر عدم تحریف قران برخی از عالمان اهل سنت ، نسبت تحریف به علمای امامیه داده بلکه قول به تحریف قران را از موارد وفاق بین همه شیعیان می دانند . علامه سید جعفر مرتضی ضمن اظهارشگفتی خود از ادعای بی پایه چنین عالمانی اینچنین ابراز می دارد :

از جمله دلائلی که اینان را وادار به اظهارات سخیف وسست در زمینه نسبت تحریف قران به اعلام شیعه کرده است وجود برخی روایاتی است که درکتب روائی شیعیان وارد شده است در حالی که همه این روایات مورد بحث عالمان شیعی قرار گرفته و شبهات مربوط به ان پاسخ داده شده است از جمله انکه برخی از این روایات در صدد تفسیر و تاویل ایات بوده است و در برخی دیگر واژه تحریف بمعنای دیگری – غیر از معنای مصطلح – بکار رفته است. <ref>حقائق هامه حول القران الکریم ص 20</ref>  

باید گفت در برابر اینان برخی از عالمان منصف و غیر متعصب اهل سنت دیدگاه افراطی گروه مذکور را بشدت انکار کرده و ان را بر خلاف واقعیت موجود می دانند . در اینجا گفتار انان را بیان می کنیم :  

==گفتار برخی از عالمان اهل سنت در رد تهمت تحریف قران به شیعیان==  

===ابوزهره===

ایشان اظهار می دارد برادران شیعه ما نظیر سید مرتضی و ...قول به تحریف قران را مستلزم تشکیک در معجزه پیامبر ص و انکار ضروری دین دانسته اند  بنابر این انتساب قول به تحریف قران به همه شیعیان افترائی بیش نیست - <ref>کتاب الامام الصادق ع ص 329</ref>

===امام محمد غزالی===

ایشان در رد اتهام قول به تحریف به شیعیان اظهار می دارد : در مجلسی که مخالفین شیعه در ان حضور داشتند ادعا شد که قران شیعه با قران های موجود بین مسلمانان متفاوت است از انان خواستم اگر چنین است ان را بمن نشان دهید .چرا تا کنون کسی ان نسخه تحریف شده را مشاهده ننموده است ؟ ادعای کذبی که در طی مدت طولانی به شیعیان نسبت داده شده و هیچگاه اثبات نشده است . <ref>الشیعه فی المملکة العربیة السعودیه، ج 2 ص414 </ref>

==گفتار اعلام اهل سنت در عدم تحریف قران==  

 

در اینجا گفتار برخی از اعلام اهل سنت را در عدم تحریف قران  -که غالبا در کتب تفسیری شان ذکر گردیده است - بیان می کنیم :  

===ابن جریر طبری – قرن چهارم هجری -===

ایشان در تفسیر جامع البیان فى تفسیر القرآن ذیل ایه :" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏ " می نویسد :  

بر اساس ایه مذکور قران بدلیل حفظ الهی از عروض هر نقص و زیادتی بران مصون بوده و بر اساس ایه نفی باطل در قران  "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ‏ "و الباطل شیطان قدرت ایجاد زیادت و نقیصه در قران رادارا نخواهد بود . <ref>جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏14، ص: 7</ref>

===علی بن محمد ماوردی – قرن پنجم هجری -===  

ایشان در کتاب النکت و العیون ذیل ایه شریفه : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ با بیان سه وجه برای کلمه حفظ اظهار می دارد بنابر قول قتاده قران کریم از دسترسی شیطان به تحریف ان  – ایجاد کمی و زیادتی در قران – بدور است . <ref>النکت و العیون   ج‏3   149</ref>

===ابو حیان محمد بن یوسف – قرن هشتم هجری –===  

ایشان نیزذیل ایه شریفه حفظ می نویسد: قران کریم بدلیل محافظت الهی در تمامی زمانها از خطر تحریف مصون بوده و امکان عروض زیادت یا نقصان در ان از طریق شیاطین وجود ندارد . <ref>تفسیر النهر المارد من البحر المحیط   القسم ‏الاول ‏ج‏2 ص 215</ref>    

===سید محمد طنطاوی –معاصر -===  

ایشان در "التفسیر الوسیط للقرآن الکریم "ذیل ایه "إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏."می نویسد :  

قران به قدرت و شان عظیم الهی برقلب پیامبر ص نازل گردیده از اینرو به حفظ الهی از عروض هر نوع تحریفی مصونیت خواهد داشت . هیچکس را قدرت مقابله با قران نیست و تا استقرار کامل توحید در جهان همچنان محفوظ خواهدبود . <ref>التفسیر الوسیط للقرآن الکریم   ج‏8 ص 20</ref>  

===وهبه زحیلی – معاصر -===  

ایشان ذیل ایه : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ می نویسد :  

ایه مذکور با ایه نفی باطل "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ [فصّلت: 42"]مضمون مشترک داشته و در صدد بیان این معناست که قران برخلاف کتب اسمانی دیگر مصون از هر نوع تحریفی خواهد بود. <ref>تفسیر الوسیط، ج‏2، ص: 1214</ref>

دو نکته مهم :  

نکته اول  : نسخ تلاوت در کتب اهل سنت و ارتباط ان با تحریف قران

هر چند از مبانی مسلم قاطبه اهل سنت ، عدم تحریف قران بوده اما در کتب علوم قرانی اهل سنت مباحثی در زمینه نسخ قران مطرح گردیده است که لازمه پذیرش انها  در برخی از صور قبول تحریف در قران کریم می باشد.

 

 

ایشان دربیان انواع نسخ می نویسد  :  

ایشان در پاسخ این سئوال که فلسفه نسخ تلاوت بدون نسخ حکم- نوع سوم نسخ- چیست از قول صاحب الفنون نقل می کند که : غرض از نوع سوم نسخ اشکار شدن مقدار اطاعت پذیری و تسلیم انسان در برابر خداوند می باشد بدین معنا که وقتی انسان بمجرد ظن به محبوبیت عملی در نزد خداوند به سرعت در مقام انجام ان بر می اید – بدون اینکه نصی بران دلالت کند – میزان تسلیم او در مقابل خداوند معلوم می گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزند <ref>الاتقان ج 2ص 58-66</ref>

باید گفت لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم وقوع تحریف در قران می باشد . تفصیل این امر و   نقد و بررسی گفتار سیوطی در ادامه مباحث خواهد بود .  

باید گفت گرچه برخی از اعلام اهل سنت نظیر الوسی و سیوطی از قول به تحریف قران  استیحاش داشته و غالبا شیعه را متهم به پذیرش تحریف قران می کنند اما گفتار انان در زمینه نسخ تلاوت ایات و سور- که در توجیه روایات تحریف ان را بیان می کنند –مستلزم پذیرش تحریف می باشد چون - همانطور که تبیین شد - پذیرش نسخ تلاوت و ثبوت حکم نظیر ایه ای که در زمینه رجم شیخ و شیخه ادعا شده است مفهوی جز تحریف نخواهد داشت . تبیین این امر در مبحث پاسخ اهل سنت نسبت به وجود روایات تحریف در منابع روائی شان خواهد بود .

نکته دوم  : تاملی درگفتار شیخ مفید  

از گفتار شیخ مفید در کتاب "المسائل السرویه "استظهار می شود که-  ایشان گرچه قران موجود  را کلام  و حجت الهی دانسته و التزام به ان را بر همگان  لازم می داند اما از منظر او بین قران موجود با قرانی که در نزد اخرین حجت الهی است تفاوتهائی وجود دارد .

تبیین گفتار شیخ مفید ره :  

ایشان در پاسخ این سئوال که: ایا قران موجود بین مسلمانان همان قران نازل شده بر پیامبر ص بوده و نیز هماهنگ با قرانی که علی ع به جمع ان اقدام فرمود می باشد یا خیر ؟ می نویسد:

شکی نیست که قران موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در ان وجود ندارد . البته برخی از ایات نازل شده در نزد اخرین حجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت  . لازم به ذکر است  قران موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قران بودند ازاینرو  با قرانی که امیر المومنین به جمع ان اقدام نمود تفاوت دارد.چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قران به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می گرفت اسامی اهل بیت را در ان مشاهد می کردید . <ref>المسائل السرویه ص 78- 80</ref>

نقد و بررسی  :

باید گفت  : به رغم گفتاری که از شیخ مفید ره در زمینه تفاوت قران با قرانی که امام علی ع به جمع ان اقدام نمود ذکر شد ایشان و همه کسانی که قائل به چنین امری هستند خود را در مقام عمل ملتزم به قران موجود دانسته  و همه ان را کلام الله می دانند . اینان  معتقدند که ائمه علیهم السلام  امر به قرائت قران موجود نموده  و انرا حجت الهی بر مردم می دانستند .

در اینجا برخی از گفتار شیخ مفید را در این زمینه بیان می کنیم :

اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قران موجود رسیده است تا انگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قران کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد .از طرفی در عصر غیبت  از  قرائت  قرانی غیر از قران موجود نهی شده است بنابر این تعبد و تقید به قران موجود لازم است . المسائل السرویه ص 82-81

نتیجه انکه اجماع  و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قران امر قطعی می باشد  از طرفی ادعای برخی از انان به وجود تحریف به نقصان در قران تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی انان قران موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به ان می دانند .  

==2-دلائل تحریف ناپذیری قران==

قبل از انکه به تبیین دلائل تحریف ناپذیری قران بپردازیم ذکر دو نکته لازم است :

1- یکی از عوامل اساسی  بروز شبهه تحریف قران در بین برخی از عالمان فریقین وجود اخبار و روایاتی است که در کتب معتبر روائی انان وجود دارد . مفاد این اخبار نفی تحریف به زیاده  و اثبات تحریف به نقیصه در قران موجود می باشدکه در این فصل به بررسی  تفصیلی ان خواهیم پرداخت .

2- از جمله سئوالاتی که طرح و بررسی  ان لازم است این است که ایا قول به تحریف قران مستلزم کفر خواهد بود یا خیر؟ اهمیت این نکته بدان جهت است که  بسیاری از اعلام اهل سنت  حتی برخی از اندیشمندان تقریبی انان نظیر محمد ابوزهره  ، برخی از شخصیت های شیعی نظیر کلینی را بدلیل ذکر  روایات تحریف در کتب روائی شان  مورد تکفیر قرار داده اند  .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

از ضروریات تاریخ این معنا است که تقریبا در 14 قرن قبل پیامبری  از نژاد عرب به نام محمد ( ص ) مبعوث به نبوت شد و دعوى نبوت کرد. امتى از عرب و غیر عرب به وى ایمان آوردند و نیز کتابى آورده که آن را به نام « قرآن » نامیده و به خداى سبحان نسبتش داده است و این قرآن متضمن معارف و کلیاتى از شریعت است که در طول حیاتش مردم را به آن شریعت دعوت می کرد.

و نیز از مسلمات تاریخ است که آن جناب با همین قرآن تحدى کرده و آن را معجزه نبوت خود خوانده ، و نیز هیچ حرفى نیست در اینکه قرآن موجود در این عصر همان قرآنى است که او آورده و براى بیشتر مردم معاصر خودش قرائت کرده است . و مقصود ما از اینکه گفتیم این همان است تکرار ادعا نیست بلکه منظور این است که بطور مسلم این چنین نیست که آن کتاب به کلى از میان رفته باشد و کتاب دیگرى نظیر آن و یا غیر آن به دست اشخاص دیگرى تنظیم و به آن جناب نسبت داده شده و در میان مردم معروف شده باشد که این ، آن قرآنى است که به محمد نازل شده است .

ایشان در ادامه می نویسد :

همه اینها که گفتیم امورى است که احدى در آن تردید ندارد ، مگر کسى که فهمش آسیب دیده باشد . حتى موافق و مخالف در مساله تحریف و عدم آن نیز در هیچ یک آنها احتمال خلاف نداده است .

تنها چیزى که بعضى از مخالفین و موافقین احتمال داده‌اند این است که جملات مختصرى و یا آیه اى در آن زیاد و یا از آن کم شده و یا جا بجا و یا تغییرى در کلمات و یا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل کتاب الهى ، به همان وضع و اسلوبى که در زمان رسول خدا ( ص ) بوده باقى مانده است ، و به کلى از بین نرفته است . <ref>المیزان ج 12ص 132-104:</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

3-اعجاز و تحدی قران

در ایات متعدد قران امده است که بشر از اوردن کتابی همانند قران عاجز است :  

قل لئن اجتمعت الإنس والجن على أن یأتوا بمثل هذا القرآن لا یأتون بمثله ولو کان بعضهم لبعض ظهیرا- اسراء : 88

حتی مفاد برخی از ایات  اعلام عجز بشر از اوردن سوره ای همانند یکی از سوره های  قران می باشد: وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ –بقره : 23

ایه دیگر : أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا " النساء : 82

مفاد ایات  مذکور این است که جن و انس از معارضه با قران  عاجز بوده و تدبر در ایات قرانی مستلزم اعتراف به وحیاتی بودن قران و بشری نبودن ان خواهد بود . در نتیجه عجز بشر از اوردن کتاب یا سوره ای نظیر یکی از سور قرانی  مستلزم عجز او از تحریف قران  خواهد بود .

 

 

 

 

باز مىبینیم که با معارف حقیقى و کلیات شرایع فطرى و جزئیات فضائل عقلى که مبتکر آن است تحدى نموده ، و عموم دانشمندان عالم را نه تنها اهل لغت و ادبیات را به آوردن مانند آن دعوت کرده و از آن جمله فرموده است : « قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلى أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِه وَلَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً » و نیز فرموده : « إِنَّه لَقَوْلٌ فَصْلٌ وَما هُوَ بِالْهَزْلِ » 

تبیین دیگر از اعجاز و تحدی قران :  

بر اساس ایه شریفه : أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا " النساء : 82  ، هر گاه با تدبر و تعمق در قران موجود نگریسته شود شاهد وحدت ، انسجام و هماهنگی بین ایات قران خواهیم بود بگونه ای که اگر قران از سنخ کلام بشر می بود امکان چنین هماهنگی و انسجامی در ان مشاهده نمی شد .  

 

برغم انکه در قران کریم از مسائل متنوعی سخن بمیان امده است اما این امر سبب بروز تناقض و تنافی بین ایات نگردیده و توحید بر سراسر ان حکفرماست  

بر این اساس کثرتهای قران- مسائل گوناگونی که در قران ذکر شده است - به وحدت – توحید – منتهی می گردد .  

نکته مهم : باید گفت ظرفیت استدلال مذکور در تحریف ناپذیری قران محدود به عجز بشر از اوردن کتابی همانند قران یا سوره ای نظیران می باشد .بدیهی است نافی احتمال وجود تحریف در نقصان یا زیادتی یک یا چند ایه و نیز تغییرات جزئی و عجز بشر از تصرفاتی اینچنین در قران  نمی باشد .

 

 

 

 

 

 

 

 

چون از اسامى قرآن هیچ اسمى در دلالت بر آثار و شؤون قرآن به مثل اسم « ذکر » نیست ، به همین جهت در آیاتى که راجع به حفظ قرآن از زوال و تحریف صحبت مىکند آن را به نام ذکر یاد نموده ، و از آن جمله مىفرماید : « إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا أفَمَنْ یُلْقى فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَإِنَّه لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ »  که مىفرماید : قرآن کریم از این جهت که ذکر است باطل بر آن غلبه نمىکند ، نه روز نزولش و نه در زمان آینده ، نه باطل در آن رخنه مىکند و نه نسخ و تغییر و تحریفى که خاصیت ذکریتش را از بین ببرد .

و نیز در آیات مورد بحث ذکر را به طور مطلق بر قرآن کریم اطلاق نموده ، و نیز به طور مطلق آن را محفوظ به حفظ خداى تعالى دانسته و فرموده : « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ » که از آن دو اطلاق این معنا استفاده مىشود که گفتیم قرآن کریم از هر زیاده و نقصان و تغییر لفظى و یا ترتیبى که ذکر بودن آن را از بین ببرد محفوظ خواهد بود .<ref>همان</ref>

نتیجه انکه ایشان استدلال به ایه "انا نحن نزلنا الذکر" را بر تحریف ناپذیری قران تمام دانسته و قول کسانی را که مرجع ضمیر در " وانا له لحافظون" را پیامبر ص می دانند سخیف و سست می داند . <ref>المیزان ج 12ص 106</ref>

ایه الله خوئی در استدلال بر ایه شریفه" انا نحن نزلنا الذکر "بر تحریف ناپذیری قران می فرماید : این ایه نیز بر حقظ قران از تحریف دلالت داشته و بیانگر ان است که هیچ قدرت جائری را یارای تحریف  و تلاعب با قران نیست . <ref>البیان فی تفسیر القران  ص 207</ref>

ایشان ذیل ایه لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ می نویسد :  

فقره " وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ" بیانگر اتقان و غلبه محتوای قران بر همه اندیشه ها می باشد و نیز بیانگر ان است که هیچکس را توان تحریف ان نخواهد بود چون قران حق خالص است و باطل نمی تواند دران نفوذ کند . <ref>من وحى القرآن، ج‏20، ص126</ref>

==گفتار اعلام اهل سنت  دردلالت ایه حفظ : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ... بر عدم تحریف در قران==

ایشان در تبیین دلالت  ایه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ - بر نفی تحریف قران  می نویسد :

ایشان در تبیین بیشتر دلالت ایه برتحریف ناپذیری قران به گفتار برخی از عالمان اهل سنت  نیز استناد می کند . <ref>روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم    ج‏7 ص  263 </ref>

مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می دهد که وعده الهی در حفظ قران همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر ان است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام هنوز نتوانسته اند کلمه ای از ان را تغییر دهند . <ref>فی ظلال القران ج 4ص 2128-2129

ایشان در ادامه به وقوع برخی از بحرانها و فتنه های اجتماعی در جوامع اسلامی که سبب پیدایش فرقه های گوناگونی گردید اشاره نموده و با اذعان به توانائی و اقدام عملی دشمنان در تحریف برخی روایات اظهار می دارد  : اینان برغم تلاش گسترده شان در تحریف قران همچنان عاجز از این هدف شومشان بوده اند که این امرحاکی از اعجاز قران می باشد.

 

طبری در "جامع البیان فى تفسیر القرآن"   

ایشان ذیل ایه "وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ "می نویسد :  

نتیجه انکه عالمان فریقین دلالت دو ایه حفظ و نفی باطل – انا نحن نزلنا الذکر و لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ -را برتحریف ناپذیری قران تمام می دانند .

 

 

در منابع روائی فریقین روایاتی است که بر عدم تحریف قران دلالت می کند  از قبیل اخبار عرض روایات به قران ، حدیث ثقلین و نیز اخباری که مردم را در مواجهه با مشکلات و فتنه ها به قران ارجاع می دهد  .

دلیل دیگر آن حدیث شریف ثقلین است که از طریق شیعه و سنى به حد تواتر نقل شده که رسول خدا ( ص ) فرمود : « انى تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و عترتى اهل بیتى ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدى ابدا - به درستى که من در میان شما دو چیز گرانقدر باقى مىگذارم : کتاب خدا و عترتم ، اهل بیتم ، ما دام که به آن دو تمسک جویید هرگز گمراه نخواهید شد » ، چون اگر بنا بود قرآن کریم دستخوش تحریف شود معنا نداشت آن جناب مردم را به کتابى دستخورده و تحریف شده ارجاع دهد و با این شدت تاکید بفرماید « تا ابد هر وقت به آن دو تمسک جویید گمراه نمىشوید » .

و همچنین اخبار بسیارى که از طریق رسول خدا و ائمه اهل بیت ( ع ) رسیده ، دستور داده‌اند اخبار و احادیثشان را به قرآن عرضه کنند ، زیرا اگر کتاب الهى تحریف شده بود معنایى براى این گونه اخبار نبود <ref>المیزان ج 12ص 107 </ref>

ایشان در دفع این احتمال که روایات مذکور –روایات عرض احادیث بر قران – مربوط به ایات الاحکام است و شامل ایات دیگر نمی شود می فرماید :  

و اینکه بعضى گفته‌اند « مقصود از این دستور تنها در اخبار فقهى است که باید عرضه به آیات احکام شود و ممکن است قبول کنیم که آیات احکام تحریف نشده ، اما دلیل بر این نیست که اصل قرآن تحریف نشده باشد » صحیح نیست ، زیرا دستور مذکور مطلق است و زیرنویسى ندارد که تنها اخبار فقهى را به قرآن عرضه کنید و اختصاص دادنش به اخبار فقهى تخصیص بدون مخصص است .

علاوه بر اینکه زبان اخبار عرضه به قرآن صریح و یا دست کم نزدیک به صریح است در اینکه دستور عرضه مزبور به منظور تشخیص راست از دروغ و حق از باطل است ، و معلوم است که اگر در روایات دسیسه و دستبردى شده باشد تنها در اخبار مربوط به فقه و احکام نبوده بلکه اگر دشمن داعى به دسیسه در اخبار داشته داعیش در اخبار مربوط به اصول و معارف اعتقادى و قصص انبیاء و امم گذشته ، و همچنین اوصاف مبدأ و معاد قوىتر و بیشتر بوده است . و لذا مىبینیم روایات اسرائیلى که یهود داخل در روایات ما کرده‌اند و همچنین نظائر آن غالبا در مسائل اعتقادى است نه فقهى . <ref>المیزان ج 12ص 107-108</ref>

ایشان در ادامه به روایات دیگری تمسک می کند که بیانگر سیره اهل بیت ع در تمسک به قران موجود  و معیار قرار دادن ان در مواجهه با احادیث دیگر می باشد :

دلیل دیگر عدم تحریف از نظر روایات ، روایاتى است که در آنها امامان اهل بیت ( ع ) آیات کریمه قرآن را در هر باب موافق و هماهنگ با آنچه در قرآن موجود در عصر کنونی قرائت کرده‌اند ، حتى در آن روایات ، اخبار آحادى که مىخواهند قرآن را تحریف شده معرفى کنند آیه را آن طور که در قرآن عصر کنونی است تلاوت کرده‌اند و این بهترین شاهد است بر اینکه مراد در بسیارى از آنها که دارد آیه فلان جور نازل شده است تفسیر بر حسب تنزیل و در مقابل بطن و تاویل استدلیل دیگر ، روایاتى است که از امیر المؤمنین و سائر ائمه معصومین ( ع ) وارد شده که قرآن موجود در دست مردم همان قرآنى است که از ناحیه خدا نازل شده ، اگر چه غیر آن قرآنى است که على ( ع ) آن را به خط خود تنظیم نموده است ، و در زمان ابو بکر و همچنین در زمان عثمان که به تنظیم و کتابت قرآن پرداختند آن حضرت را مشارکت ندادند . و از همین باب است اینکه به شیعیان خود فرموده‌اند « اقرؤا کما قرء الناس - قرآن را همانطور که مردم مىخوانند بخوانید » <ref>ترجمه المیزان ج 12ص 157</ref>

ایشان در پایان استناد به روایات مذکور بر عدم تحریف قران می نویسد :

پس مجموع این اخبار - هر چند که مضامین آنها با یکدیگر مختلف است - دلالت قطعى دارد بر اینکه قرآنى که امروز در دست مردم است همان قرآنى است که از ناحیه خداى تعالى بر خاتم انبیاء ( ص ) نازل شده است ، بدون اینکه چیزى از اوصاف کریمه اش و آثار و برکاتش از بین رفته باشد . 

نتیجه : دلائل قطعی بر عدم تحریف قران ، حکم قطعی عقل ، ضرورت  و تواتر تاریخی ، تحدی و اعجاز قران و نیز روایات متواتره نظیر حدیث ثقلین و  احادیث عرض بر کتاب خواهد بود .

دلیل اول عمده ادله و نقدها در این قسمت از کتاب تفسیر المیزان  علامه طباطبائی استفاده شده است: -روایات تحریف در کتب معتبر فریقین

روایات تحریف در کتب اهل سنت :  

در کتب معتبر اهل سنت  مفاد بسیاری از روایات ان است  که قران کریم مورد تحریف قرار گرفته است  بگونه ای که آلوسی-متوفای1270- صاحب کتاب روح المعانی، از مفسران بنام أهل سنت اظهار می دارد روایات در تحریف قران قابل شمارش نیست . <ref>روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم   ج‏1   25</ref>    

 

 

در یک جمعبندی کلی می توان اخبار تحریف در منابع اهل سنت را به طوائفی تقسیم کرد :  

1-روایاتی که مفادشان حذف بیشتر آیات قرآن می باشد :

 

 

 

 

ابی بن کعب می گوید : سوره احزاب معادل سوره بقره بود و در ان ایه رجم شیخ و شیخه وجود داشت که حذف گردیده است . <ref>کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال ج2 ص480</ref>

3- روایاتی که مفادشان حذف آیاتی از سوره توبه می باشد:

از حذیفه روایت شده که ایات سوره برائت - کنونی -یک چهارم سوره برائتی است که نازل شده است : ... ما تقرأون ربعها - یعنی براءة  <ref>المصنف ابن ابی شیبه  ج 7ص 178</ref>

4- روایاتی که بیانگر حذف دو سوره از قران  به نامهای :  (( خلع )) و (( حفد )) می باشد :

طبق روایات متعددی که از اهل سنت وارد شده است این دو سوره در بعضی قرآنها وجود داشته و عمر ابن خطاب پیش از رکوع آنها را می خوانده است.

عن عمر بن الخطاب رضی الله عنه أنه قنت بهاتین السورتین ( اللهم إنا نستعینک ونستغفرک ونثنی علیک الخیر نشکرک ولا نکفرک ونخلع ونترک من یفجرک اللهم إیاک نعبد ولک نصلی ونسجد وإلیک نسعى ونحفد نرجو رحمتک ونخشى عذابک إن عذابک بالکفار ملحق ) وکان یحدث عن ابن عباس رضی الله عنهما عن عمر رضی الله عنه بهذا الحدیث ویحدث عن علی رضی الله عنه أنه قنت معرفه <ref>السنن و الاثار ج 2ص 170</ref>   

5- روایاتی که بیانگر حذف سوره های فلق و ناس از قران می باشد :

عبدالرحمن بن یزید از عبدالله –بن مسعود- نقل می کند که معوذتین را از مصاحفش حذف نموده و می گفت این دو از سور قران نیستند . <ref>مسند احمد ج 5ص 130 -مجمع الزوائد ومنبع الفوائد - ج7 ص149</ref>

6 -روایاتی که مفادشان نابود شدن برخی از ایات قران توسط بزغاله می باشد  :  

از مطالب عجیبی که دربرخی از منابع روائی اهل سنت آمده است آن است که آیه ای از قرآن که درباره محرم شدن بزرگسالان از طریق شیرخوردن – بگونه خاصی که در روایت ذکر شده است - نازل شده بود از قرآن حذف گردیده است و دلیل حذف آن را اینگونه بیان کرده اند که" عایشه آن آیه را روی کاغذ نوشته بودو زیر بالش خود نهاده بود که بزغاله ای آن را خورد و از بین برد":!!! <ref>سنن ابن ماجه ج1 ص625،</ref>

 

....عائشه به دختران خواهر و دختران برادرش دستور مى‌داد به مردانى که عائشه دوست داشت، آن مردان وى را ببیند و بر او وارد شوند؛ پنج بار شیر بدهند؛ اگر چه آن مردان بزرگسال بودند. <ref>صحیح البخاری ج 3ص 150</ref>

 

عایشه می‏گوید: رسول خدا بر من وارد شد. مردى نزدم نشسته بود. این صحنه بر آن حضرت گران آمد و آثار غضب را در چهره‏اش مشاهده کردم. گفتم: یا رسول اللّه این مرد برادر رضاعى من است. فرمود: در این امر دقت کنید که رضاع وقتى ثابت است که طفل شیر خوار از پستان زنى شیر بخورد. (و به وسیله شیر، سیر شود)  

 

آیا قبلا آیه ای به این صورت نبود؟ ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره؟ ما چنین ایه ای را در قران مشاهده نکردیم. )) و عبدالرحمن پاسخ داد: این ایه از قرآن حذف شده است. <ref>الدرالمنثور ج 1ص 106</ref>  

8-روایاتی که بیانگر حذف آیات (( ان انتفائکم . . )) و آیه (( الولد للفراش . . )) از قرآن می باشد :  

عدی بن عدی بن عمیره بن فروه از پدرش از جدش روایت می کند که عمر از ابی ابن کعب پرسید:  آیا این آیه از قرآن نبود: ان انتفائکم من آبائکم کفر بکم ؟  پاسخ داد: آری. پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: الولد للفراش و للعاهر الحجر که با مقداری از آیات از بین رفته است؟ جواب داد: بله. <ref>الدرالمنثورج 1ص 106  </ref>

 

بخاری در کتاب خود ضمن حدیثی از ابن عباس روایت کرده است که عمر پس از آخرین حج خود و بازگشت به مدینه به منبر رفت واظهار داشت :  

می ترسم زمانی بگذرد و طول زمان سبب شود عده ای بگویند به خدا قسم ما آیه رجم را در کتاب خدا ندیدیم و گمراه شوند و به حکم خدا عمل نکنند در حالی که رجم در کتاب خدا حق زنان و مردان متاهلی است که زنا کنند و بینه بر آن قائم شود یا خود اعتراف کنند یا زن از زنا حامله شود. <ref>صحیح البخاری ج8 ص26  

10- حذف ایه "أن لا ترغبوا عن آبائکم فإنه کفر بکم ان ترغبوا عن آبائکم" از قران :  

از عمر نقل شده که در خطبه ای برای مردم اظهار داشت :  

از جمله آیاتی که در قرآن آنرا می خواندیم این آیه است. و سپس خواند: أَنْ لاَ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ، فَإِنَّهُ کُفْرٌ بِکُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ، أَوْ إِنَّ کُفْرًا بِکُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ <ref>صحیح البخاری ج8 ص26</ref>

 

 

 

 

بدیهی است مفاد  روایت مذکور با قران موجود که مشتمل بر شش  هزار و اندی ایه می باشد منافات دارد .

2- روایاتی که بیانگر حذف بسیاری ایات از قران است :  

حبیب سجستانی می گوید : از امام باقر علیه السلام در زمینه ایه " وإذ أخذ الله میثاق النبیین لما آتیتکم من کتاب وحکمة ثم جاءکم رسول مصدق لما معکم لتؤمنن به ولتنصرنه " سئوال کردم که چگونه پیامبری که رسول و نبی بعد از خودش را ندیده است می تواند بدو ایمان داشته و در یاری او تلاش نماید . امام ع فرمود : ایات بسیاری از قران – نظیر ایه مذکور – حذف و یا حروفی به خطا در قران وارد شده است که این امرسبب ابهاماتی برای مردم گردیده است .، <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص180 </ref>

3-روایاتی که قران  واقعی را – که نزد اهل بیت ع می باشد - متفاوت با قران موجود می داند :  

محمد بن سلیمان از برخی اصحاب امام رضا ع نقل می کند که از امام ع سئوال کردم گاه از برخی افراد ، ایاتی - از قران- را می شنویم که با قرانی که از شما به ما رسیده است متفاوت است – و چنین ایاتی در ان یافت نمی شود - اما نمی توانیم همانند قران شما ان را قرائت کنیم ایا چنین عملی گناه محسوب می گردد ؟ امام ع فرمود : انگونه که به شما اموزش داده شده است قران را تلاوت کنید بزودی حجت الهی بسوی شما خواهد امد و قران حقیقی را به شما تعلیم خواهد داد . <ref>الکافی ج2ص 619 </ref>

در روایتی دیگر امده است : شخصی در نزد امام صادق ع ایاتی از قران را تلاوت نمود در حالی که قرائتش باقرانی که در بین مردم تلاوت می گردید متفاوت بود . امام ع فرمود :  

این نوع قرائت را ترک بنما و قران را بگونه ای که دیگران می خوانند تلاوت نما تا اینکه حجت نهائی خداوند ظهور نموده و قران حقیقی را به مردم ارائه خواهد کرد انگاه حضرت مصحف امام علی ع را به ان شخص نشان داد . <ref>الکافی ج2ص 633</ref>

 

 

 

درروایتی دیگر از امام صادق ع می خوانیم  : هرگاه قران حقیقی انگونه که نازل گردیده است  در بین مردم قرائت می شد اسامی ما را در ان بوضوح می یافتید . <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص 13</ref>

در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که : در قران امور گذشته و مسائل اینده و حال وجود دارد .در قران اسامی شخصیت هائی وجود داشت که حذف گردید  <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص 12</ref>

و در روایتی از امام باقر ع نقل شده است که فرمود: قران در چهار موضوع نازل شده است : یک چهارم ان در فضائل ما ، یک چهارم ان در اوصاف دشمنان ما، یک چهارم ان  در فرائض و احکام و یک چهارم دیگرش در سنن و امثال می باشد و کرامتهای قران –گزیده های ان - درباره ما می باشد. <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص 9  

5- روایاتی که مصحف امام علی ع را متفاوت با مصاحف دیگرصحابه می داند :  

سالم بن سلمه نقل می کند که شخصی در نزد امام صادق ع ایاتی از قران را قرائت نمود که با قران موجود بین مردم متفاوت بود . امام ع اورا از ادامه چنین قرائتی باز داشت . سپس مصحف امام علی ع را بیرون اورد و فرمود : امام علی ع بعد از انکه از کتابت مصحف خویش فارغ شد انرا به مردم ارائه داد و خطاب به انان فرمود : این مصحف، همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردید و من انرا بصورت کامل جمع کردم . اما مردم گفتند در نزد ما مصحف جامع وجود دارد و ما نیازی به مصحف شما نداریم . امام ع نیز فرمود من بعنوان وظیفه مصحف واقعی را به شما عرضه کردم که بر اساس ان قرائت کنند حال که نمی پذیرید بدانید دیگر برای همیشه این مصحف را نخواهید دید. <ref>الکافی ج2ص 633</ref>

 

در زمینه مصحف امام علی ع روایات دیگری نیز ذکر شده است که به جزئیات ان پرداخته شده است .  

لازم به ذکر است در این روایات برغم تایید برخی تحریفات در قران ،  همچنان قران کنونی حجت بوده و عمل به ان مایه نجات از دوزخ و ورود در بهشت دانسته شده است . <ref>الاحتجاج ج 1ص 222-225</ref>

6- سور و ایاتی که بر اساس برخی روایات قسمتی از انها حذف یا تبدیل شده است :  

در تفسیر قمی برخی از مصادیق تحریف از نوع حذف یا تبدیل ذکرشده است .از جمله این ایات ایه شریفه : کنتم خیر أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله .می باشد که امام صادق ع به قاری این ایه فرمود :  

اگرایه ای که قرائت شد اینچنین باشد مفهومش این خواهد بود که : شما بهترین امتی هستید که امیر المومینن و امام حسین را به قتل رساندید .

قاری از امام ع پرسید : پس ایه قران چگونه نازل شده است ؟امام ع فرمود : ایه در اصل اینگونه است : - کنتم خیر أئمة أخرجت للناس ؛ انگاه فرمود : شاهد بر این امر فقرات اخر ایه می باشد که در ان امده است : تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله ،

مصداق دیگر در تحریف قران از نوع حذف یا تبدیل، ایه ( الذین یقولون ربنا هب لنا من أزواجنا وذریتنا قرة أعین واجعلنا للمتقین إماما ) می باشد که وقتی قاری این ایه را در نزد امام ع خواند ان حضرت فرمود : در خواست بزرگی – که در شانشان نیست - از خدا کردند . در حالی که اصل ایه اینچنین است : : واجعل لنا من المتقین إماما .

و مصادیق دیگری که در کتاب تفسیر قمی و ...ذکر شده است . <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 50-51</ref>

7- روایاتی که بیانگر وقوع تحریف از نوع  تقدیم  و تاخیر  برخی  از ایات  می باشد  :

در تفسیر قمی نسبت به این نوع از تحریف امده است :

و نیز ایه "أفمن کان على بینة من ربه ویتلوه شاهد منه ومن قبله کتاب موسى إماما ورحمة" ،که در اصل اینگونه بوده است : "ویتلوه شاهد منه إماما ورحمة ومن قبله کتاب موسى "، و ایه دیگر: "وما هی إلا حیاتنا الدنیا نموت ونحیا " که در اصل اینگونه بوده است : "...نحیی ونموت" بدلیل انکه منکرین قیامت قائل به مبعوث شدن بعد از مرگ نیستند. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 50-51</ref>

8-روایاتی که بیانگر جابجائی برخی از ایات  در سور قران  می باشد :  

نقد و بررسی دلیل نخست قائلین به تحریف قران :  

پاسخ فیض کاشانی نسبت به روایات تحریف :

ایشان  مفاد روایات مذکور را بمعنای وقوع تحریف گسترده در قران  دانسته که لازمه اش عدم انطباق قران موجود با قران واقعی می باشد . التفسیر الصافی ج 1ص 49 

انگاه در پاسخ  به شبهه مطرح  شده نسبت به تحریف قران می فرماید :  

ایشان راهکار مشکل مطرح شده را این می داند که بگوئیم تحریف صورت گرفته بگونه ای نیست که به هدف اصلی قران – هدایت انسانها- لطمه ای وارد سازد بدین معنا که حذف برخی از اسامی در قران و تحریفهائی نظیر ان با وجود اهل بیت ع جبران شده است از اینرو عمل به قران موجود نیز انسان را به هدایت مطلوب نائل خواهد کرد . <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 51</ref>   

ایشان  شاهد بر صحت پاسخ مذکور را فقره ذیل حدیث طلحه می داند که امام ع عمل به قران موجود را سبب نجات از دوزخ و ورود به بهشت دانستند  : 

ایشان در ادامه با نفی ادعای تحریف قران  ، برخی از روایات مذکور را  از قبیل تفسیر و بیان دانسته و قرائنی را در این زمینه بیان می کند از جمله انکه در روایتی از امام باقر ع امده است که مراد از تحریف صورت گرفته در کتب اسمانی تحریف معنوی است نه تحریف لفظی. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 52-51</ref> 

پاسخ علامه طباطبائی به روایات تحریف : 

ایشان  با پاسخهای هفتگانه شان  به نقد روایات تحریف  پرداخته  که  عبارتند از :  

اما اولا فبأن التمسک بالاخبار بما انها حجة شرعیة یشتمل من الدور <ref>المیزان ج 12ص 112</ref>  

در تبیین دور مذکور باید گفت : تمسک به اخبار تحریف بعنوان اینکه این اخبار حجت شرعی است مبتنی بر اثبات نبوت پیامبر ص است و اثبات نبوت هم مبتنی بر عدم تحریف قران  است بنابر این احتمال وجود تحریف در قران سبب عدم اثبات نبوت و در نتیجه عدم حجیت این اخبار خواهد بود .  

2-روایات تحریف حتی با فرض صحتشان ، اخبار احاد بوده و مفید قطع نمی باشد :  

به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می توان استناد نمود چون در بین انها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی شود و بندرت می توان در بین انها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت . 

روایات تحریف با قطع نظر از ایراد دور، مشتمل بر ایات و سوری است که سیاق و نظمشان شباهتی با قران ندارند . المیزان ج 12ص 112.  

ایشان در بخش دیگری از گفتارشان به برخی از سور ادعا نظیر سوره خلع و سوره حفد در روایات تحریف اشاره نموده و انها را در مقایسه با قران در سطح بسیار نازل و فاقد هر نوع شباهتی می داند . <ref>المیزان ج 12ص 115</ref>

.... محدثینى که به چنین سوره هایى – نظیر سوره حفد و خلع - اعتناء مىکنند ، بخاطر تعصب و تعبد شدیدى است که نسبت به روایات دارند و در تشخیص صحیح از مجعول آن و در عرضه داشتن احادیث بر قرآن کوتاهى مىکنند و اگر این تعصب و تعبد نبود ، کافى بود در یک نظر حکم کنند به اینکه ترهات مذکور جزو قرآن کریم نیست . همان

متن گفتار ایشان در این زمینه عبارتست از : ومع الغض عن جمیع ذلک فإنها مخالفة للکتاب مردودة <ref>المیزان ج 12ص 112.</ref>

ایشان در تبیین مخالفت روایات تحریف با قران می نویسند :

و چطور ممکن است در این دلالت خدشه کرد ، و حال آنکه قرآنى که در دست ما هست اجزایش در نظم بدیع ، و معجزه بودن نظیر یکدیگرند و خودش در دفع اختلافاتى که در به دو نظر به ذهن مىرسد کافى است . نه در دفع آن اختلافات نقصى دارد ، و نه در افاده معارف حقیقى و علوم الهى کلى و جزئیش قصورى ، معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب ، و اطرافش بر اوساطش منعطف است ، و این خصوصیات که در نظم قرآنى است و خداوند آن را به آن خصوصیات ، وصف نموده در همه جاى این کتاب مشهود است . <ref>المیزان ج 12ص 115-116</ref>  

علامه در نقد دیدگاه کسانی که قائل به حذف بسیاری از ایات قران - بر اساس روایات تحریف - می باشند می فرماید :  

چگونه می توان پذیرفت که قران برغم دواعی فراوان مسلمانان در محافظت از ان و تلاش گسترده پیامبر ص در تعلیم و تبیین ان، هزاران ایه – بر اساس روایات مرسل - از ان حذف شده باشد .. <ref>المیزان ج 12ص 116 </ref>

ایشان معتقد است با مراجعه به اسناد روایات تحریف معلوم می گردد که بیشتر انها  فاقد سند بوده یا اسنادشان ضعیف می باشد <ref>المیزان ج 12ص 112</ref>

شگفتی علامه از کسانی که اخبار تحریف را پذیرفته اند

علامه طباطبائی  بعد از نفی اعتبار روایات تحریف شگفتی خویش  را از کسانی که روایات تحریف را پذیرفته اند اظهار داشته و می فرماید :

و عجب از این گونه علماى دینى است که در مقام استدلال بر تحریف شدن قرآن بر مىآیند و آن گاه به روایاتى که به صحابه و یا به ائمه اهل بیت منسوب شده احتجاج مىکنند و هیچ فکر نمىکنند که چه مىکنند . اگر حجیت قرآن باطل گردد ، نبوت خاتم الأنبیاء باطل شده ، و معارف دینى لغو و بى اثر مىشود ، و در چنین فرضى این سخن به کجا مىرسد که در فلان تاریخ مردى دعوى نبوت نموده و قرآنى به عنوان معجزه آورد ، خودش از دنیا رفت ، و قرآنش هم دستخورده شد ، و از او چیزى باقى نماند مگر اجماع مؤمنین به وى ، بر اینکه او به راستى پیغمبر بوده ، و قرآنش هم به راستى معجزه اى بر نبوت او بوده است ، و چون اجماع حجت است - زیرا همان پیغمبر آن را حجت قرار داده ، و یا از اجماع مجمعین کشف مىکنیم که قول یکى از جانشینانش در آن هست- پس باید نبوت او و قرآنش را قبول کنیم ؟ ! !  <ref>المیزان ج 12ص 114</ref>  

ایشان احتمال جعل روایات تحریف را قوی دانسته  و انرا موید به شواهدی می دانند :

و کوتاه سخن انکه  احتمال دسیسه و جعل حدیث که احتمال قوى هم هست و شواهد و قرائن آن را تایید مىکند ، وقعى و اعتبارى براى روایات مذکور باقى نمىگذارد ، و با در نظر گرفتن آن ، دیگر نه حجیت شرعى بر آن اخبار باقى مىماند ، و نه حجیت عقلانى ، حتى صحیح السندترین آنها هم از اعتبار ساقط مىگردد .زیرا حجیت سند ، معنایش این است که رجال حدیث دروغ عمدى نمىگویند ، و اما اینکه فریب نمىخورند ، و در اصول روایتى آنان هم دست برده نمىشود ، ربطى به صحت سند ندارد . <ref>المیزان ج 12ص- 114-115</ref>

دیدگاه  علامه محمد تقی حکیم در زمینه روایات تحریف :  

ایشان در الاصول العامه بعد از بیان انکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و .... دلیل بر پذیرش مولفان انها نمی باشد  می نویسد :

شبهه تحریف قران از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان ان – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود . روایات تحریف قران نیز علاوه بر تعارضی که بین انها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قران را ندارد .

از طرفی ایشان سورو ایاتی را که برخی ادعای حذف ان را از قران دارند در مقایسه با قران موجود بسیار سخیف می داند .  الاصول العامه  للفقه المقارن ص 116.

ایشان معتقد است بر فرض مفاد روایاتی که بیانگر وجود تحریف به نقیصه در قران  است  را بپذیریم طبعا مسئولیت این عمل بعهده عثمان خواهد بود  چون در عصر عثمان  این عمل – توحید مصاحف - صورت گرفته است  در این صورت سکوت مسلمانان دیگر را در برابر عمل عثمان چگونه پاسخ خواهیم داد درحالی که تاریخ هیچگونه اعتراضی از صحابه و مسلمانان را در برابر عمل عثمان ثبت نکرده است .  <ref>الاصول العامه ص 116- 117</ref> 

ایشان  عمل عثمان را در تجمیع مردم بر مصحف واحد مورد تایید  مسلمانان ان عصر دانسته و می نویسد : بنظر می رسد بسیاری از این روایات تحریف در صدد مخالفت و بدجلوه دادن عمل عثمان در توحید مصاحف باشد . <ref>الاصول العامه ص 116- 117</ref>

بیشتر اعلام اهل سنت  مفاد روایات تحریف را بعنوان نسخ تلاوت پذیرفته و معتقدند که ایات  حذف شده  گر چه از ناحیه خداوند نازل شده اند اما در زمان رسول اکرم ص  تلاوتشان منسوخ شده  گرچه حکمشان باقی مانده است.

در اینجا بعنوان نمونه گفتار برخی از انان از  کتاب "الاتقان  فی علوم  القران"  جلال الدین سیوطی بیان می کنیم  :

ایشان بعد از بیان انواع سه گانه نسخ: نسخ تلاوت و حکم ،نسخ حکم بدون نسخ تلاوت و نسخ تلاوت بدون نسخ حکم در مورد نوع اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – می نویسد :  

از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که ایه ای بصورت ( عشر رضعات معلومات  در قران کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است  و بعد از پیامبر ص این ایه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم اگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان ، همچنان در بین مردم قرائت می شد .  

ایشان در زمینه حکمت نوع سوم نسخ– نسخ تلاوت  بدون نسخ حکم – به نقل از صاحب الفنون می نویسد : این امر بجهت ان است که میزان طاعت و تعبد مکلف نسبت به فرامین الهی مشخص گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزندش <ref>الاتقان ج 2ص 58-66.</ref>

باید گفت اغلب مولفان علوم قران اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و  روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده اند که برخی از انها را دراینجا از الاتقان فی علوم القران بیان می کنیم :

در روایتی دیگر از ابی بن کعب نقل شده است که سوره احزاب بمقدار سوره بقره بود و ما در ان ایه رجم را ( إذا زنى الشیخ والشیخة فارجموهما البتة نکالا من الله والله عزیز حکیم ) قرائت می کردیم.  الاتقان فی علوم القران ج 2ص 66 

سیوطی روایت دیگری را بعنوان ایه الرجم که از نوع سوم نسخ انرا می شمرد نقل کرده است . الاتقان فی علوم القران ج 2ص 66-  این روایت در سائر منابع اهل سنت نیز با اندک تفاوتی نقل شده است <ref>السنن الکبری ج 4ص 272-</ref>

باید گفت نظیر مباحث  مطرح شده در الاتقان در سائر کتب دیگر اهل سنت  نظیر : البرها ن ، زرکشی و ....نیز بیان شده است .

 

 

گفتار علامه طباطبائی در نقد دیدگاه مذکور- نسخ تلاوت - :

اهل سنت می گویند :  ....آیاتى بر اساس احادیث مرسل در سوره نساء در میان جمله « وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامى » و جمله « فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ » بوده و به اندازه یک ثلث قرآن یعنى بیش از دو هزار آیه مىشده و افتاده . و نیز آن آیاتى که محدثین سنى  گفته‌اند از سوره برائت ساقط شده ، مانند « بسم اللَّه » آن و صدها آیه که سوره مذکور را مساوى با سوره بقره مىکرده و اینکه سوره احزاب بزرگتر از سوره بقره بوده و دویست آیه از آن ساقط شده. و یا آن آیاتى که روایات مجعوله مذکور مىگوید منسوخ التلاوه شده است .  

ایشان ادامه می دهد :

و اگر شما هم همان حدیث را سند قرار دهید ، و بگویید خدا از یادها برده مىپرسیم از یاد بردن خدا چه معنا دارد ؟ و مقصود از نسخ تلاوت چه مىتواند باشد ؟ آیا نسخ تلاوت بخاطر این بوده که عمل به آن آیات منسوخ شده ؟ پس چرا آیات منسوخه دیگرى که هم اکنون در قرآن کریم است منسوخ التلاوه نشد ؟ و تا کنون در قرآن کریم باقى مانده ؟ ! مانند آیه صدقه و آیه نکاح زانیه و زانى ، و آیه عده ، و غیر آن ؟

و یا بخاطر این بوده که واجد صفات کلام خدایى نبوده و بدین جهت خداوند خط بطلان بر آنها کشیده ، و از یادهایشان برده است . اگر چنین بود پس در حقیقت جزو کلام خدا و کتاب عزیز که « لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه » نبوده ، منزه از اختلاف نبود ، قول فصل و هادى به سوى حق و به سوى صراط مستقیم ، و معجزه اى که بتوان با آن تحدى نمود و . . . نبوده . و کوتاه ، سخن بگو قرآن نبوده ، زیرا خداى تعالى قرآن را به صفاتى معرفى نموده است که آن را نازل شده از لوح محفوظ ، و نیز آن را کتاب عزیزى خوانده که در عصر نزولش و در اعصار بعد تا قیام قیامت باطل در آن راه ندارد ، و آن را قول فصل ، هدایت ، نور ، فرقان میان حق و باطل ، معجزه و . . . نامیده است .

آیا با چنین معرفى باز هم مىتوانیم بگوییم این آیاتى که قرآن را معرفى مىکند مخصوص به پاره اى از قرآن بوده که هم اکنون در دست ما است ، و تنها این باقیمانده از یادها نمىرود ، و منسوخ التلاوه و دستخوش بطلان نمىشود ؟ آیا تنها این باقیمانده است که قول فصل ، هدایت ، نور ، فرقان ، و معجزه جاودانه است ؟

و یا مىگویید منسوخ التلاوه شدن و فراموش شدن بطلان نیست ؟ چطور بطلان نیست ؟ مگر بطلان غیر از این است که کلام ناقصى از اثر و خاصیت بیفتد و هیچ چیز نتواند آن را اصلاح نموده و براى ابد از کار بیفتد ؟ و آیا با اینکه براى ابد از کار افتاده باز هم ذکر و یاد آورنده خداست .

پس حق همین است که به خود جرأت داده براى رهایى از این همه اشتباه بگوییم روایاتى که از طرق شیعه و سنى در تحریف و یا نسخ تلاوت رسیده بخاطر مخالفتش با کتاب خدا ، مردود است . <ref>المیزان ج 12ص 117-116</ref>  

نقد و بررسی مباحث مطرح شده درالاتقان :  

باید گفت : علاوه  بر پاسخ های  جامع علامه طباطبائی  در نقد قائلین به نسخ تلاوت ، نکات دیگری را نیز در زمینه انواع نسخ- که در کتاب الاتقان مطرح گردیده است - می توان بدان ضمیمه نمود  :

1-در زمینه قسم اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – باید گفت  هرگاه  تحقق چنین امری  در عصر  حیات  پیامبر ص  پذیرفته شود -چنانکه از روایت عائشه استفاده می شود -  در اینصورت  این سئوال مطرح  می گردد که  : ایا می توان بوسیله خبر واحد نسخ تلاوت و حکم ایات نازل شده  را اثبات کرد  ؟

و هر گاه  چنین نسخی  بعد از وفات  پیامبر ص باشد  در اینصورت مفهومش  ان است که ایاتی از قران در حیات رسول اکرم ص  بر ایشان نازل شده اما  بعد از رحلت ان حضرت  تلاوت و حکم ان نسخ گردیده است . در اینصورت ایا  لازمه پذیرش چنین امری وقوع نقصان در قران  موجود  نخواهد بود ؟  بدیهی است با تبدیل واژگان – گفتن نسخ تلاوت بجای تحریف -  نمی توان معنا و مفهوم چیزی را تغییر داد .

2-در زمینه قسم سوم نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - علاوه بر نقد نخست - این سئوال مطرح می گردد  که  حکمت نسخ تلاوت بدون نسخ حکم  چیست؟ شکی نیست که هدف از نزول ایات الهی بیان احکامی است که بشریت بدان نیاز دارد .بنابر این وقتی بناست حکمی استمرار داشته باشد در اینصورت نسخ  ایاتی که بیانگر ان حکم است چه مفهومی خواهد داشت  ؟

سئوال  دیگر ان است که : ایا خروج  ایاتی – از قران -  که تلاوتش نسخ شده است به اذن الهی بوده است یا توسط رسول الله صورت گرفته است ؟ بدیهی است قائلین به چنین نسخی ،  شق نخست  را پذیرفته و معتقدند این کار به اذن الهی صورت گرفته است در این صورت می گوئیم :

اولا چگونه ادعای مذکور قابل اثبات است ؟ ایا با خبر واحد می توان چنین امر  مهمی را – نسخ تلاوت منهای نسخ  حکم - ثابت نمود  ؟ ایا بازگشت این سخنان به  تحقق  تحریف  در قران نیست ؟  ایا کسانی که قائل به تحریف قران هستند جز این را می گویند ؟

باید گفت  پذیرش نسخ تلاوت  - که مستلزم تحریف قران است - حتی بر عده ای از مولفان علوم قرانی نظیر زرکشی دشوار بوده از اینرو در ذیل  حدیث  رجم شیخ و شیخه که از عمر نقل گردیده است می نویسد :

نتیجه انکه چون لازمه پذیرش نسخ تلاوت  و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم ، وقوع تحریف در قران می باشد دلیل نخست قائلین به تحریف در تمسک به روایات تحریف و نسخ تلاوت تمام نمی باشد .  

 

دلیل دوم  بر تحریف  قران  : اختلاف مصاحف                                                                                                                             

قائلین به تحریف قران  می گویند : اختلاف  بین مصاحف زمان ابوبکر و زمان عثمان و تجمیع ان توسط غیر معصوم  دلالت بر وقوع تحریف  در قران دارد .

نقد علامه به دلیل دوم  قائلین به تحریف – تعدد مصاحف -

ایشان  در نقد دلیل مذکور می نویسد: ادعای مذکور، سخن خرافى بیش نیست ، بلکه مطلب به عکس است ، زیرا عقل مخالفت نوشته شده را با واقعش ممکن مىداند ، نه اینکه موافقت آن دو را بعید و مخالفت آن را واجب شمارد پس هر جا که دلیل و قرینه اى باشد بر اینکه نوشته شده با واقعش موافق است آن را مىپذیرد و ما به جاى یک دلیل و یک قرینه دلیلهایى ارائه دادیم که همه موافقت این قرآن را با واقعش اثبات مىکردند  همان

علامه طباطبائی در تبیین دلیل سوم قائلین به تحریف در نقیصه می فرماید :  

بدون شک امام علی ع بعد از رحلت پیامبر ص سعی در جمع اوری قران داشت  و بعد از انمام ان قرانش را به مردم عرضه کرد اما حاکمان وقت انرا نپذیرفته و به جمع زیدبن ثابت روی اوردند بنابراین بین قرانی که امام ع انرا جمع نمود با قران زیدبن ثابت قطعا اختلافاتی وجود داشت چون در غیر اینصورت امام ع هیچگاه قران خودش را به مردم عرضه نمی نمود . <ref>المیزان ج 12ص 109-110  </ref>

علامه در نقد دلیل سوم  قائلین به تحریف قران -تفاوت قران جمع شده امام علی با مصاحف دیگر -  اظهار می دارد مصحف امام علی ع تفاوت جدی با مصاحف دیگر نداشته و تنها تمایزش این بوده که این مصحف بر خلاف مصاحف دیگر مشتمل بر بیان  برخی تغییرات  در ترتیب سور و ایات بوده است 

... اگر امام علی ع مصحف خود را  مخالف  مصاحف دیگر می دانست قطعا  در برابر انها به معارضه برخاسته و لا اقل در دوران حکومت خویش  مصحف خود را معیار قرار می داد . <ref>المیزان ج 12ص 116-

دلیل  چهارم  : روایاتی که مفادشان  اخبار از تحقق همه حوادث امتهای پیشین در امت اسلام  می باشد که از جمله  انها تحریف کتب اسمانی انان بود . 

علامه طباطبائی در تبیین  دلیل چهارم قائلین به نقیصه در قران می نویسد :

در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امتهای پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می گردد بدیهی است از جمله اموری که در امتهای سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی انها بود بنابر این در قران نیز چنین اتفاقی واقع شده است .

ایشان در نقد وجه چهارم می نویسد:  مراد از مماثلت حوادث امت اسلام با امتهای پیشین ، مماثلت در همه جهات نبوده بلکه مراد مماثلت فی الجمله در امور کلی نظیر تفرق مذهبی و اثار و نتائج عملکردهای انها می باشد.

ایشان  عامل  مهم  انشعابات  مذهبی  بین مسلمانان  را  - که مفاد روایات  فوق  می باشد - عدم عرضه احادیث با قران  و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قران دانسته و برخی  از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امتهای سابق در امت اسلام    - را مخالف  با قران می داند .

نتائج :

4- ادعای نسخ تلاوت در قران مستلزم قول به تحریف قران می باشد .

7- استناد به اجماع بر عدم تحریف قران تمام نیست چون مستلزم دور می باشد .

[[رده: علوم قرآن]]