اهل‌سنت جمهوری آذربایجان (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

اهل‌سنت جمهوری آذربایجان (مقاله) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۴ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۲۹

۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۴ نوامبر ۲۰۲۱

بدون خلاصۀ ویرایش

Mollahashem

۱٬۷۴۱

ویرایش

@@ خط ۶۲: / خط ۶۲: @@
 مهم‌ترین عامل در تسریع و قدرتمند شدن گروه‌های سلفی در آذربایجان، نفوذ کشورهای عربی به حوزه دینی آذربایجان و حمایت از سلفی‌گری است. آن‌ها علاوه بر کادرسازی بین سنی مذهب‌ها، از نظر مالی هم سلفی‌ها را تقویت کرده و می‌کنند.<ref>محسن خليجی و ابراهيم مجيدی، رشد هويت اسلامی ـ شيعی در جمهور آذربايجان، فصلنامه شيعه شناسی شماره 27.</ref>
 در کنار اینها، سه عامل مهم دیگر در گسترش وهابیت و سلفی‌گری در جمهوری آذربایجان، تأثیرگذار است: اولاً اکثریت آنها بومیِ سنی بوده و از اقلیت‌های قومی هستند؛ ثانیاً دوقطبی شدن سریع جامعه و فقر فزاینده‌ی جامعه‌ی آذربایجان منجر به شیفتگی فراگیر و جذب به نهادهای سنتی شده است. آنها از فقر و نارضایتی مردم و فساد حکومت استفاده کرده و دولت را نقد می‌کنند. ثالثاً سلفی‌ها ویژگی‌های جهانی ایدئولوژی‌شان را تبلیغ کرده و بنا را برصحت این فرضیه خود می‌گذارند که فراتر از همه‌ی سنتها و فرقه‌های اسلامی هستند.<ref>محسن خلیجی و ابراهیم مجیدی،« رشد هویت اسلامی- شیعی در جمهوری آذربایجان»، فصلنامه علمی-پژوهشی شیعه شناسی، سال هفتم، شماره 26، تابستان 1388، ص45.</ref>
+==4. جنبش گولن (نورچی‌ها)==
+جنبش گولن یا حزمت (خدمت) شبکه‌ای فرا ملی از نهادها و افرادی است که آموزه‌های واعظ مسلمان ترکیه‌ای، فتح الله گولن را سرلوحه کار خود قرار داده و از آن پیروی می‌کنند.خود گولن از پیروان سعید نورسی (1878-1960) است که یکی از شخصیت‌های بسیار مهم در اسلام مدرن در ترکیه بوده و جنبش احیاگر مذهبی نورچولار را در دوران پسا عثمانی در دهه 20 بنیان نهاده است.<br>
+پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این جنبش تمرکز خود را بر توسعه‌ی مذهبی خود در عرصه بین المللی نهاد و تلاش‌های خود را در جمهوری‌های تازه استقلال یافته کشورهای مشترک المنافع و جمعیت‌های مسلمان ساکن فدراسیون روسیه متمرکز کردند.این جنبش با گسترش خدمات و آموزشهای خود در این منطقه ترک زبان و کشورهایی که این جنبش در پی گسترش نفوذ خود در آنهاست، عملاً توانسته است طی چندین نسلی که توسط مراکز آموزشی خود تربیت کرده است، بسیاری از افراد با نفوذ را در دایره ارتباطی خود داشته باشد.برعکس کشورهای منطقه که نسبت به حضور این جنبش در کشورخود محتاط هستند،جمهوری آذربایجان همواره نسبت به این جنبش با آغوش باز به استقبال رفته است و این جنبش توانسته است در این کشور، بزرگترین موفقیت و نفوذ خود را بعد از ترکیه و تا به امروز کسب کند. فلذا،اندکی بعد از سقوط شوروی و استقلال آذربایجان،جنبش گولن در این کشور شروع به فعالیت کرد و جمهوری آذربایجان، بعد از ترکیه نخستین کشوری بود که جنبش گولن مدارس خود را در آنجا و در سال 1992 افتتاح کرد.<br>
+از زمان ورود این گروه به جمهوری آذربایجان، تلاش شده است که فرزندان نخبگان این کشور را جذب مراکز آموزشی این جنبش نمایند و نیز تلاش کرده‌اند که جوانانی را که در آینده احتمال دارد تبدیل به تکنوکراتها، تاجران و نخبگان سیاسی گردند، را به خود جلب نمایند و گفته‌ها و شنیده‌ها حاکی است که در این کار موفقیت بسیاری هم کسب کرده است. پیام جنبش گولن که ترکیبی از اسلام متعادل و ایده برادری ترکهاست برای بسیاری از آذری‌ها جذابیت دارد و محبوبیت این گروه مخصوصاً در بین نسل جوان که این گروه را به عنوان بدیلی برای رژیم سکولار باکو، اسلام سلفی وهابی عربستان سعودی و اسلام شیعه ایرانی در نطر می‌گیرند، بیشتر است. بنا به ادعای برخی از شواهد موجود، امروزه تعدادی از نمایندگان احزاب مختلف در پارلمان، مقامات رده بالای دفتر ریاست جمهوری و دیگر ارگانهای حکومتی به این شبکه وابسته و یا از آن حمایت می‌کنند.<ref>احمد نکویی و میر هادی موسوی قرالری، جنبش گولن و عملکرد آن در جمهوری آذربایجان از منظر نظریه بسیج منابع مالی و تعهد اجتماعی، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 88، سال 1393، ص125.</ref>
+علاوه بر دیگر مقامات دولتی، این جنبش، شبکه‌ ای را برای دانش آموختگان نهادهای آموزشی و همچنین تجاری که روابط دوستانه‌ای با جنبش دارند،ایجاد کرده است.
+جنبش‌گولن که یکی از اهداف راهبردی خود را تربیت نسل طلایی معلمی (حدود 5 ملیون نفر در جهان)قرار داده در راستای تحقق آن‏‎، امروزه صدها شخصیت علمی در رشته های مختلف پرورش داده است .هرچند که فتح الله گولن پیروانش را از ورود به سیاست بر حذر می دارد، واقعیت این است که این جنبش سیاست را در ”خارج از دنیای سیاست“ جستجو می کند. بی‌شک در دهه های آینده در بخش‌هایی از جهان اسلام طرفداران و پیروان جنبش گولن از مرحله اثرگذاری، به مرحله روند سازی و در نهایت قدرت سازی نهادینه شده خواهند رسید‏‎ْ،همان‌طوری که امروزه در ترکیه به این سطح رسیده اند.<br>
+جنبش گولن هدف اصلی خود را ایجاد جامعه اسلامی متعهد و در عین حال برخوردار از علم ،معرفت و فن آوری نوین به منظور پایان تسلط غرب بر جهان اسلام اعلام کرده است."گولن" مهم‌ترین ناسیونالیست ترک –عثمانی است که ناسیونالیسم وی نه بر مبنای خون و نژاد، بلکه بر مبنای تاریخ مشترک، تجربه و توافق بر مبنای زندگی مشترک در درون یک حکوکت قوام گرفته است،جماعت او به منظور رسانیدن مذهب به سپهر عمومی، بر تسامح، مصالحه، مدرنیته و دموکراسی تاکید می کنند.در نهایت گولن در تلاش برای ساخت قرار داد اجتماعی جدیدی است که در آن سنت های چند فرهنگی ترکی-عثمانی نقش شکل دهنده ای را بازی می کنند. وی نگرش جدیدی از اسلام معاصر را باز تولید، مجموعه گزینه‌هایی را برای مسلمان بودن و مدرن بودن تئوریزه کرده است.همچنین گفتمان جهانی حقوق بشر و مناسبات سمبلیک توسعه یافته را با بورژوازی ملی و دولت تطبیق داده،تا این‌که جنبش ایده های درونی بسیج اجتماعی را با "دعوت" برای مشارکت در ساخت جامعه آرمانی خویش در مناطقی فراهم نموده است. <br>
+اجتماع گولن مرکب از سه حلقه است :که حلقه اول به صورت کاملا وفادارانه و داوطلبانه جنبش را راهنمایی و مدیریت می کند.(خدمت).این گروه اصلی شامل اعضای قابل توجهی از فارغ التحصیلان دانشگاهی می باشند که به صورت ویژه ای برای آموزش در موضوعات فنی تخصصی یاقته و در مناطق روستایی و شهرهای کوچک ترکیه ریشه دارند.مهمترین هسته جنبش،مرکب از تقریبا 30 نفر (برادر بزرگ) میباشد.دومین حلقه ،حامیان اهداف مذهبی – ناسیونالیستی بصورت مستقیم در ایجاد اعمال خوب و از طریق صدقات (همت)فعال بوده و حلقه سوم اهداف گولن را بصورت غیر مستقیم محقق می سازند اما ارتباط سازمانی و رسمی ندارند .در کل می توان گفت که سه عنصر بازار، رسانه و آموزش فضای جدی و مکانیزم عملیاتی در رسیدن به اهداف غایی جنبش گولن تشخیص داده شده و تمام فعالیت ها در راستای آن شکل گرفته است.<ref>رحمت اله فلاح، جنبش فتح‌الله گولن‎:واکاوی مولفه‌های هویتی: /www.farsnews.com/newstext.php?nn=13921106000479</ref><br>
+نورچی‌هایکی از بانفوذ‌ترین گروه‌های اجتماعی ـ سیاسی آذربایجان تبدیل هستند. نورچی‌ها با سوء‌استفاده از نام اسلام و قوم‌گرایی ترک، نفوذ زیادی در آذربایجان یافته و اکنون به عنوان شعبه‌ای از اداره دیانت ترکیه به طور رسمی در باکو فعالیت دارند. تعدادی از رسانه‌ها از جمله کانال تلویزیونی و خبرگزار سایبری خزر و روزنامه زمان در اختیار این فرقه است که رسانه‌های یادشده، مبلغ آیین‌های خرافه‌محوری این گروه هستند.<ref>پایگاه اطلاع‌رسانی مقاومت، 25 آذرماه 1393</ref><br>
+دانشگاه خزر به عنوان یکی از مراکز عمده آموزش عالی آذربایجان، از آموزشگاه‌های اقماری این فرقه است. برخی می‌گویند حتی عنوان اختصاری این دانشگاه که با حروف لاتینی f-g مشخص شده، برگرفته از حروف اول نام و نام خانوادگی فتح‌ا... گولن رهبر فرقه نورچی‌ها در ترکیه است. این گروه به‌ ترکیه وابسته است، اما در لباس روشن‌فکران ملی ظاهر می‌شوند و بیش‌تر فعالیت‌شان در مراکز دولتی و آموزشی است.<ref>فلاح، همان</ref><br>
+نورچی ها که پیروان فتح الله گولن هستند، در جمهوری آذربایجان توانسته است با جمعیت بسیار وسیعی به ویژه نخبگان شهری ارتباط برقرار کند.تفاوت این جنبش با سایر جنبش‌های اسلامی در این است که آموزه‌های دینی خود را نه از طریق تبلیغات آشکار، بلکه در قالب شبکه نهادهای آموزشی سکولار، رسانه های اجتماعی و ارتباطات حرفه ای ارائه می کند.
+از زمان ورود این جنبش به جمهوری آذربایجان، تلاش شده است که فرزندان نخبگان این کشور را جذب مراکز آموزشی این جنبش نمایند و نیز جوانانی که در آینده احتمال دارد تبدیل به تکنو کرات ها، تاجران و نخبگان سیاسی گردند، به خود جلب کنند و و در این کار موفق هم بوده‌اند. پیام جنبش گولن که ترکیبی از اسلام متعادل و ایده برادری ترک هاست برای بسیاری از آذری‌ها جذابیت دارد و محبوبیت این گروه مخصوصاً در بین جوانان که آن را به عنوان بدیلی برای رژیم سکولار باکو، اسلام سلفی وهابی و اسلام شیعه ایرانی درنظر می گیرند بیشتر است.<br>
+در حال حاضر چهارده مؤسسه آموزشی تأسیس شده توسط شبکه گولن که شامل دانشگاه قفقاز، دبیرستان ویژه ترکی در باکو و دوازده دبیرستان در بادکوبه، مدیریت دبیرستان دده قورقود، شیروان وشکی، سومگائییت، آقداش، مینگچویر،گوبا، لنکران،نخجوان،اوردوباد، شرور وگنجه می شود و رئیس جنبش در هر کشور ریاست نهادهای آموزشی را بر عهده دارد.<ref>سید احمد نکویی و میر هادی موسوی، «جنبش گولن و عملکرد آن در جمهوری آذربایجان»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 88 زمستان 1393</ref> <br>
+شیخ الاسلام جمهوری آذربایجان حاجی الله شکور پاشازاده، به خاطر انتقاداتش درباره نورچی و فعالیت‌هایشان مشهور است و رسانه های سکولار آذربایجان از شبکه نورچی به خاطر اغفال جوانان به شدت دانتقاد می کنند. نورچی ها خود را طرف دار گولن نمیدانند و خود را مریدان و پیرو سعید نورسی می دانند.<ref>همان، ص129</ref>
+مصطفی سونگور رهبر نورچی های آذربایجان که طرف داران بسیاری دارد، درسهای سعید نورسی و آثار او را در محیط های غیر رسمی و در اقامتگاههای خصوصی دریافت می کنند.<br>
+برخلاف بسیاری از جنبشهایی اسلام گرا که با جامعه سکولار جمهوری آذربایجان درگیر شده اند، جنبش گولن همواره خود را به عنوان جنبشی اجتماعی مطرح کرده که به دنبال ادغام در نظم و ساختار سکولار جامعه است نه اینکه درپی سرنگونی این ساختار باشد. در واقع این جنبش از هر گونه مواجهه سیاسی خودداری کرده و از سویی با عزلت نشینی و دوری از جامعه هم مخالف است.<br>
+مخالفین جنبش معتقدند که ادعای جنبش مبنی بر تلاش برای ادغام در جامعه سکولار فریبی بیش نیست و این جنبش به دنبال این است که با استفاده از سرمایه‌های مالی، سیاسی و اجتماعی قدرت و نفوذ بیشتری به دست آورد تا بتواندبعداً به اسلامی کردن سیستیم قانونگذاری و جامعه مدنی بپردازد.<br>
+اما به رعم این دغدغه‌ها و نگرانی، تاکنون مدرک محکمی مبنی بر وجود یک دستور کار سیاسی پنهان در این شبکه در دست نیست. درواقع رهبران جنبش با نخبگان سیاسی تعامل داشته و اشکارا از حکومت الهام علی اف حمایت کرده و با آن همکاری می کنند. به همین دلیل است که دولت دلیلی برای تشکیک در تمایلات و گرایشات سکولاریستی این جنبش و یا وفاداری سیاسی‌اش ندارد.
+بنا به دلایل زیادی حکومت آذربایجان مانع فعالیت‌های این جنبش نمی‌شوند. <br>
+نخست این‌که به خاطر نفوذی که این جنبش در دستگاههای بروگکراتیک ترکیه دارد، هرگونه ناملایمتی با این شبکه می تواند آثار زیانباری بر روابط دو کشور داشته باشد. <br>
+دوم این است که این جنبشبیش از پیش درخاج از ترکیه قدرتمند و بانفوذ شده است که بر جمعیت ترک‌هایی که در اروپا، آمریکا و سایر کشوره زندگی میکنند، تأثرگذار است.<br>
+سوم،جنبش گولن می تواند به عنوان یک کنترل طبیعی در برابر جمعیت شیعه-که در اکثریت اند-و نفوذ ایران مورد استفاده قرار گیرد.فلذا برخی از محققین حکومت آذربایجان، گسترش نفوذ اسلام ترکی را به رقابت‌های داخلی و پویایی‌های رقیبی بنام ایران ترجیح می دهند.از طرفی این جنبش مانند سنگری در برابر رادیکالیسم سنی به شکل وهابیت نیز ایستاده است.<br>
+چهارم،این است که این جنبش، شبکه‌ای بسیار موفق از نهادهای آموزشی را اداره می کند که بسیاری از فرزندان نخبگان سیاسی جمهوری آذربایجان در این نهادها به تحصیل مشغولند<br>
+و در نهایت، این‌که تجارت و حساب و کتاب‌های بسیاری بین مقامات آذربایجانی، الیگارشی ها و سازمان‌های مرتبط با گولن درجریان است که بقای این جمهوری را در این کشور تضمین می‌کند.<ref>همان</ref>
+رابطه جنبش گولن و سایر گروههای مذهبی هم پرتنش است. فعالان شیعه معتقدند که این جنبش بیش از اندازه منفعل و سکولاراست و آن را متهم به ریاکاری و فقدان تقوای لازم می کنند و نیز این جنبش را متهم به تقیه صرفا برای دستیابی به قدرت سیاسی در آذربایجان می کنند. اسلام گرایان اهل سنت نیز به صورت خاص از این جنبش انتقاد دارند و آن را متهم به ایجاد بدعت در دین و نامسلمان خطاب میکنند. بنا به استانداردهای وهابیون برای اسلام ناب، تمایلات صوفیانه این جنبش و نیز تلاشهایی که این شبکه برای ادغام در یک جامعه سکولار انجام میدهد به عنوان تخطی آشکار از اسلام درنظر گرفته می شود. اما به رغم این انتقادات برخی از وهابیون به خاطر توسعه اسلام سنی به وسیله نهادهای سکولار بواسطه این جنبش وهمچنین به چالش کشیدن مفاهیم غالب و سنتهای شیعه توسط آن خشنود‌اند.<br>
 =سازمان‌ها و نهادهای حامی وهابیت در جمهوری آذربایجان=
@@ خط ۱۲۹: / خط ۱۷۴: @@
 مساجد مشهور سلفی‌ها به‌غیر از مسجد ابوبکر در باکو، عبارت‌ است از: مسجد شهدا؛ مسجد اژدربگ؛ مسجدی در نزدیکی «مترو قره‌قارایف». بنابر نقل روزنامه OLAYLAR آنان می‌خواهند 53 هزار دلار برای ساخت مساجد در اطراف باکو سرمایه‌گذاری کنند. سایت اینترنتی( azerislam.com) مال آنهاست. <ref>رضا انصاری مهر،«دین ومذهب در جمهوری آذربایجان»، نشریه طلوع، ش16،1384، با تلخیص صص155-174</ref>
 خطر وهابیت در آذربایجان در حال فزونی است و علیرغم اظهارات مسئولان دینی آذری مبنی بر نبود پایگاه در آذربایجان برای وهابیت،مساجد مختص به وهابیون در موقع نمازهای جماعت مملو از افراطیون آذری است. بدلیل بی تدبیری مسئولان دینی آذری، رهبران وهابی آذری بعنوان کارشناس دینی به جامعه معرفی شده و توانسته‌ند راه را برای تبلیغ وهابیت در آذربایجان هموار سازند. نکته قابل توجه در این است که رهبران وهابی آذری علیرغم اظهارات رسمی خویش مبنی بر مخالفت با افراط گرایی و تروریسم در مجالس خصوصی به تبلیغ افراط گرایی پرداخته و مردم را به جهاد و پیوستن به گروه تروریستی درسوری تحریک و تشویق می‌کردنند.وهابیت و عناصر افراطی در آذربایجان از پایگاه و ایدئولوژی پنهانی خوبی برخوردارند و رهبران وهابی آذری در خفا با استفاده از تبلیغات،اتباع آذربایجان را برای پیوستن به گروه تروریستی داعش در سوریه و عراق ترغیب می کنند و بدلیل شکل گیری خلاء مذهبی در آذربایجان آذریها به راحتی مجذوب اظهارات رهبران وهابی آذربایجان شده و بنام جهاد عازم سوریه و عراق می شوند. <ref>حلیلی بر نفوذ داعش در آذربایجان و تهدید آن بر علیه ایران: https://qafqaz.ir/fa</ref>
-=4.جنبش گولن (نورچی‌ها)=
-جنبش گولن یا حزمت (خدمت) شبکه‌ای فرا ملی از نهادها و افرادی است که آموزه‌های واعظ مسلمان ترکیه‌ای، فتح الله گولن را سرلوحه کار خود قرار داده و از آن پیروی می‌کنند.خود گولن از پیروان سعید نورسی (1878-1960) است که یکی از شخصیت‌های بسیار مهم در اسلام مدرن در ترکیه بوده و جنبش احیاگر مذهبی نورچولار را در دوران پسا عثمانی در دهه 20 بنیان نهاده است.<br>
-پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این جنبش تمرکز خود را بر توسعه‌ی مذهبی خود در عرصه بین المللی نهاد و تلاش‌های خود را در جمهوری‌های تازه استقلال یافته کشورهای مشترک المنافع و جمعیت‌های مسلمان ساکن فدراسیون روسیه متمرکز کردند.این جنبش با گسترش خدمات و آموزشهای خود در این منطقه ترک زبان و کشورهایی که این جنبش در پی گسترش نفوذ خود در آنهاست، عملاً توانسته است طی چندین نسلی که توسط مراکز آموزشی خود تربیت کرده است، بسیاری از افراد با نفوذ را در دایره ارتباطی خود داشته باشد.برعکس کشورهای منطقه که نسبت به حضور این جنبش در کشورخود محتاط هستند،جمهوری آذربایجان همواره نسبت به این جنبش با آغوش باز به استقبال رفته است و این جنبش توانسته است در این کشور، بزرگترین موفقیت و نفوذ خود را بعد از ترکیه و تا به امروز کسب کند. فلذا،اندکی بعد از سقوط شوروی و استقلال آذربایجان،جنبش گولن در این کشور شروع به فعالیت کرد و جمهوری آذربایجان، بعد از ترکیه نخستین کشوری بود که جنبش گولن مدارس خود را در آنجا و در سال 1992 افتتاح کرد.<br>
-از زمان ورود این گروه به جمهوری آذربایجان، تلاش شده است که فرزندان نخبگان این کشور را جذب مراکز آموزشی این جنبش نمایند و نیز تلاش کرده‌اند که جوانانی را که در آینده احتمال دارد تبدیل به تکنوکراتها، تاجران و نخبگان سیاسی گردند، را به خود جلب نمایند و گفته‌ها و شنیده‌ها حاکی است که در این کار موفقیت بسیاری هم کسب کرده است. پیام جنبش گولن که ترکیبی از اسلام متعادل و ایده برادری ترکهاست برای بسیاری از آذری‌ها جذابیت دارد و محبوبیت این گروه مخصوصاً در بین نسل جوان که این گروه را به عنوان بدیلی برای رژیم سکولار باکو، اسلام سلفی وهابی عربستان سعودی و اسلام شیعه ایرانی در نطر می‌گیرند، بیشتر است. بنا به ادعای برخی از شواهد موجود، امروزه تعدادی از نمایندگان احزاب مختلف در پارلمان، مقامات رده بالای دفتر ریاست جمهوری و دیگر ارگانهای حکومتی به این شبکه وابسته و یا از آن حمایت می‌کنند.<ref>احمد نکویی و میر هادی موسوی قرالری، جنبش گولن و عملکرد آن در جمهوری آذربایجان از منظر نظریه بسیج منابع مالی و تعهد اجتماعی، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 88، سال 1393، ص125.</ref>
-علاوه بر دیگر مقامات دولتی، این جنبش، شبکه‌ ای را برای دانش آموختگان نهادهای آموزشی و همچنین تجاری که روابط دوستانه‌ای با جنبش دارند،ایجاد کرده است.
-جنبش‌گولن که یکی از اهداف راهبردی خود را تربیت نسل طلایی معلمی (حدود 5 ملیون نفر در جهان)قرار داده در راستای تحقق آن‏‎، امروزه صدها شخصیت علمی در رشته های مختلف پرورش داده است .هرچند که فتح الله گولن پیروانش را از ورود به سیاست بر حذر می دارد، واقعیت این است که این جنبش سیاست را در ”خارج از دنیای سیاست“ جستجو می کند. بی‌شک در دهه های آینده در بخش‌هایی از جهان اسلام طرفداران و پیروان جنبش گولن از مرحله اثرگذاری، به مرحله روند سازی و در نهایت قدرت سازی نهادینه شده خواهند رسید‏‎ْ،همان‌طوری که امروزه در ترکیه به این سطح رسیده اند.<br>
-جنبش گولن هدف اصلی خود را ایجاد جامعه اسلامی متعهد و در عین حال برخوردار از علم ،معرفت و فن آوری نوین به منظور پایان تسلط غرب بر جهان اسلام اعلام کرده است."گولن" مهم‌ترین ناسیونالیست ترک –عثمانی است که ناسیونالیسم وی نه بر مبنای خون و نژاد، بلکه بر مبنای تاریخ مشترک، تجربه و توافق بر مبنای زندگی مشترک در درون یک حکوکت قوام گرفته است،جماعت او به منظور رسانیدن مذهب به سپهر عمومی، بر تسامح، مصالحه، مدرنیته و دموکراسی تاکید می کنند.در نهایت گولن در تلاش برای ساخت قرار داد اجتماعی جدیدی است که در آن سنت های چند فرهنگی ترکی-عثمانی نقش شکل دهنده ای را بازی می کنند. وی نگرش جدیدی از اسلام معاصر را باز تولید، مجموعه گزینه‌هایی را برای مسلمان بودن و مدرن بودن تئوریزه کرده است.همچنین گفتمان جهانی حقوق بشر و مناسبات سمبلیک توسعه یافته را با بورژوازی ملی و دولت تطبیق داده،تا این‌که جنبش ایده های درونی بسیج اجتماعی را با "دعوت" برای مشارکت در ساخت جامعه آرمانی خویش در مناطقی فراهم نموده است. <br>
-اجتماع گولن مرکب از سه حلقه است :که حلقه اول به صورت کاملا وفادارانه و داوطلبانه جنبش را راهنمایی و مدیریت می کند.(خدمت).این گروه اصلی شامل اعضای قابل توجهی از فارغ التحصیلان دانشگاهی می باشند که به صورت ویژه ای برای آموزش در موضوعات فنی تخصصی یاقته و در مناطق روستایی و شهرهای کوچک ترکیه ریشه دارند.مهمترین هسته جنبش،مرکب از تقریبا 30 نفر (برادر بزرگ) میباشد.دومین حلقه ،حامیان اهداف مذهبی – ناسیونالیستی بصورت مستقیم در ایجاد اعمال خوب و از طریق صدقات (همت)فعال بوده و حلقه سوم اهداف گولن را بصورت غیر مستقیم محقق می سازند اما ارتباط سازمانی و رسمی ندارند .در کل می توان گفت که سه عنصر بازار، رسانه و آموزش فضای جدی و مکانیزم عملیاتی در رسیدن به اهداف غایی جنبش گولن تشخیص داده شده و تمام فعالیت ها در راستای آن شکل گرفته است.<ref>رحمت اله فلاح، جنبش فتح‌الله گولن‎:واکاوی مولفه‌های هویتی: /www.farsnews.com/newstext.php?nn=13921106000479</ref><br>
-نورچی‌هایکی از بانفوذ‌ترین گروه‌های اجتماعی ـ سیاسی آذربایجان تبدیل هستند. نورچی‌ها با سوء‌استفاده از نام اسلام و قوم‌گرایی ترک، نفوذ زیادی در آذربایجان یافته و اکنون به عنوان شعبه‌ای از اداره دیانت ترکیه به طور رسمی در باکو فعالیت دارند. تعدادی از رسانه‌ها از جمله کانال تلویزیونی و خبرگزار سایبری خزر و روزنامه زمان در اختیار این فرقه است که رسانه‌های یادشده، مبلغ آیین‌های خرافه‌محوری این گروه هستند.<ref>پایگاه اطلاع‌رسانی مقاومت، 25 آذرماه 1393</ref><br>
-دانشگاه خزر به عنوان یکی از مراکز عمده آموزش عالی آذربایجان، از آموزشگاه‌های اقماری این فرقه است. برخی می‌گویند حتی عنوان اختصاری این دانشگاه که با حروف لاتینی f-g مشخص شده، برگرفته از حروف اول نام و نام خانوادگی فتح‌ا... گولن رهبر فرقه نورچی‌ها در ترکیه است. این گروه به‌ ترکیه وابسته است، اما در لباس روشن‌فکران ملی ظاهر می‌شوند و بیش‌تر فعالیت‌شان در مراکز دولتی و آموزشی است.<ref>فلاح، همان</ref><br>
-نورچی ها که پیروان فتح الله گولن هستند، در جمهوری آذربایجان توانسته است با جمعیت بسیار وسیعی به ویژه نخبگان شهری ارتباط برقرار کند.تفاوت این جنبش با سایر جنبش‌های اسلامی در این است که آموزه‌های دینی خود را نه از طریق تبلیغات آشکار، بلکه در قالب شبکه نهادهای آموزشی سکولار، رسانه های اجتماعی و ارتباطات حرفه ای ارائه می کند.
-از زمان ورود این جنبش به جمهوری آذربایجان، تلاش شده است که فرزندان نخبگان این کشور را جذب مراکز آموزشی این جنبش نمایند و نیز جوانانی که در آینده احتمال دارد تبدیل به تکنو کرات ها، تاجران و نخبگان سیاسی گردند، به خود جلب کنند و و در این کار موفق هم بوده‌اند. پیام جنبش گولن که ترکیبی از اسلام متعادل و ایده برادری ترک هاست برای بسیاری از آذری‌ها جذابیت دارد و محبوبیت این گروه مخصوصاً در بین جوانان که آن را به عنوان بدیلی برای رژیم سکولار باکو، اسلام سلفی وهابی و اسلام شیعه ایرانی درنظر می گیرند بیشتر است.<br>
-در حال حاضر چهارده مؤسسه آموزشی تأسیس شده توسط شبکه گولن که شامل دانشگاه قفقاز، دبیرستان ویژه ترکی در باکو و دوازده دبیرستان در بادکوبه، مدیریت دبیرستان دده قورقود، شیروان وشکی، سومگائییت، آقداش، مینگچویر،گوبا، لنکران،نخجوان،اوردوباد، شرور وگنجه می شود و رئیس جنبش در هر کشور ریاست نهادهای آموزشی را بر عهده دارد.<ref>سید احمد نکویی و میر هادی موسوی، «جنبش گولن و عملکرد آن در جمهوری آذربایجان»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 88 زمستان 1393</ref> <br>
-شیخ الاسلام جمهوری آذربایجان حاجی الله شکور پاشازاده، به خاطر انتقاداتش درباره نورچی و فعالیت‌هایشان مشهور است و رسانه های سکولار آذربایجان از شبکه نورچی به خاطر اغفال جوانان به شدت دانتقاد می کنند. نورچی ها خود را طرف دار گولن نمیدانند و خود را مریدان و پیرو سعید نورسی می دانند.<ref>همان، ص129</ref>
-مصطفی سونگور رهبر نورچی های آذربایجان که طرف داران بسیاری دارد، درسهای سعید نورسی و آثار او را در محیط های غیر رسمی و در اقامتگاههای خصوصی دریافت می کنند.<br>
-برخلاف بسیاری از جنبشهایی اسلام گرا که با جامعه سکولار جمهوری آذربایجان درگیر شده اند، جنبش گولن همواره خود را به عنوان جنبشی اجتماعی مطرح کرده که به دنبال ادغام در نظم و ساختار سکولار جامعه است نه اینکه درپی سرنگونی این ساختار باشد. در واقع این جنبش از هر گونه مواجهه سیاسی خودداری کرده و از سویی با عزلت نشینی و دوری از جامعه هم مخالف است.<br>
-مخالفین جنبش معتقدند که ادعای جنبش مبنی بر تلاش برای ادغام در جامعه سکولار فریبی بیش نیست و این جنبش به دنبال این است که با استفاده از سرمایه‌های مالی، سیاسی و اجتماعی قدرت و نفوذ بیشتری به دست آورد تا بتواندبعداً به اسلامی کردن سیستیم قانونگذاری و جامعه مدنی بپردازد.<br>
-اما به رعم این دغدغه‌ها و نگرانی، تاکنون مدرک محکمی مبنی بر وجود یک دستور کار سیاسی پنهان در این شبکه در دست نیست. درواقع رهبران جنبش با نخبگان سیاسی تعامل داشته و اشکارا از حکومت الهام علی اف حمایت کرده و با آن همکاری می کنند. به همین دلیل است که دولت دلیلی برای تشکیک در تمایلات و گرایشات سکولاریستی این جنبش و یا وفاداری سیاسی‌اش ندارد.
-بنا به دلایل زیادی حکومت آذربایجان مانع فعالیت‌های این جنبش نمی‌شوند. <br>
-نخست این‌که به خاطر نفوذی که این جنبش در دستگاههای بروگکراتیک ترکیه دارد، هرگونه ناملایمتی با این شبکه می تواند آثار زیانباری بر روابط دو کشور داشته باشد. <br>
-دوم این است که این جنبشبیش از پیش درخاج از ترکیه قدرتمند و بانفوذ شده است که بر جمعیت ترک‌هایی که در اروپا، آمریکا و سایر کشوره زندگی میکنند، تأثرگذار است.<br>
-سوم،جنبش گولن می تواند به عنوان یک کنترل طبیعی در برابر جمعیت شیعه-که در اکثریت اند-و نفوذ ایران مورد استفاده قرار گیرد.فلذا برخی از محققین حکومت آذربایجان، گسترش نفوذ اسلام ترکی را به رقابت‌های داخلی و پویایی‌های رقیبی بنام ایران ترجیح می دهند.از طرفی این جنبش مانند سنگری در برابر رادیکالیسم سنی به شکل وهابیت نیز ایستاده است.<br>
-چهارم،این است که این جنبش، شبکه‌ای بسیار موفق از نهادهای آموزشی را اداره می کند که بسیاری از فرزندان نخبگان سیاسی جمهوری آذربایجان در این نهادها به تحصیل مشغولند<br>
-و در نهایت، این‌که تجارت و حساب و کتاب‌های بسیاری بین مقامات آذربایجانی، الیگارشی ها و سازمان‌های مرتبط با گولن درجریان است که بقای این جمهوری را در این کشور تضمین می‌کند.<ref>همان</ref>
-رابطه جنبش گولن و سایر گروههای مذهبی هم پرتنش است. فعالان شیعه معتقدند که این جنبش بیش از اندازه منفعل و سکولاراست و آن را متهم به ریاکاری و فقدان تقوای لازم می کنند و نیز این جنبش را متهم به تقیه صرفا برای دستیابی به قدرت سیاسی در آذربایجان می کنند. اسلام گرایان اهل سنت نیز به صورت خاص از این جنبش انتقاد دارند و آن را متهم به ایجاد بدعت در دین و نامسلمان خطاب میکنند. بنا به استانداردهای وهابیون برای اسلام ناب، تمایلات صوفیانه این جنبش و نیز تلاشهایی که این شبکه برای ادغام در یک جامعه سکولار انجام میدهد به عنوان تخطی آشکار از اسلام درنظر گرفته می شود. اما به رغم این انتقادات برخی از وهابیون به خاطر توسعه اسلام سنی به وسیله نهادهای سکولار بواسطه این جنبش وهمچنین به چالش کشیدن مفاهیم غالب و سنتهای شیعه توسط آن خشنود‌اند.<br>