پرش به محتوا

بررسی نظریه قرائات سبعه در قرآن از منظر فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'ك' به 'ک'
جز (جایگزینی متن - 'كلام' به 'کلام')
جز (جایگزینی متن - 'ك' به 'ک')
خط ۲۶: خط ۲۶:




بدان قرآن و قرائات دو حقیقت متغایر از هم می باشند ؛ قرآن همان وحی است که بر پیامبر ص بعنوان بیان و اعجاز نازل گریده است اما قرائات  اختلاف الفاظ وحی در کتابت حروف  و کیفیت ان است .<ref>البرهان زرکشی ج 1ص 318واعلم أن القرآن والقراءات حقیقتان متغایرتان ، فالقرآن هو الوحی المنزل على محمد صلى الله علیه وسلم للبیان والإعجاز ،  والقراءات هی اختلاف ألفاظ الوحی المذكور فی كتبة الحروف أو كیفیتها ; من تخفیف وتثقیل وغیرهما</ref>  
بدان قرآن و قرائات دو حقیقت متغایر از هم می باشند ؛ قرآن همان وحی است که بر پیامبر ص بعنوان بیان و اعجاز نازل گریده است اما قرائات  اختلاف الفاظ وحی در کتابت حروف  و کیفیت ان است .<ref>البرهان زرکشی ج 1ص 318واعلم أن القرآن والقراءات حقیقتان متغایرتان ، فالقرآن هو الوحی المنزل على محمد صلى الله علیه وسلم للبیان والإعجاز ،  والقراءات هی اختلاف ألفاظ الوحی المذکور فی کتبة الحروف أو کیفیتها ; من تخفیف وتثقیل وغیرهما</ref>  


نکته مهم دیگر انکه اختلاف قرائات هر چند در برخی موارد سبب اختلاف در معنا  می گردد اما شکی نیست که این امر به شیوه قرائت قراء مرتبط بوده بنابر این  مستلزم هیچ نوع تزلزلی دراصالت قرآن نخواهد بود  . ایه الله خوئی در این زمینه می نویسد :  
نکته مهم دیگر انکه اختلاف قرائات هر چند در برخی موارد سبب اختلاف در معنا  می گردد اما شکی نیست که این امر به شیوه قرائت قراء مرتبط بوده بنابر این  مستلزم هیچ نوع تزلزلی دراصالت قرآن نخواهد بود  . ایه الله خوئی در این زمینه می نویسد :  




مجموعه قرآن بطریق تواتر ثابت شده است حتی اگرقراء  سبعه یا عشره موجود نبودند باز تواتر مجموع قرآن ثابت بود واساسا شان قرآن برتر از ان است که  اصالتش توسط تعداد معدودی از قراء ثابت گردد.<ref>البیان فی تفسیر القران ص 157 : ان الواصل إلینا بتوسط القراء إنما هو خصوصیات قراءاتهم  وأما أصل القرآن فهو واصل إلینا بالتواتر بین المسلمین ، وبنقل الخلف عن السلف  وتحفظهم على ذلك فی صدورهم وفی كتاباتهم ، ولا دخل للقراء فی ذلك أصلا ، ولذلك فإن القرآن ثابت التواتر حتى لو فرضنا أن هؤلاء القراء السبعة أو العشرة لم یكونوا موجودین أصلا . وعظمة القرآن أرقی من أن تتوقف على نقل أولئك النفر المحصورین</ref>
مجموعه قرآن بطریق تواتر ثابت شده است حتی اگرقراء  سبعه یا عشره موجود نبودند باز تواتر مجموع قرآن ثابت بود واساسا شان قرآن برتر از ان است که  اصالتش توسط تعداد معدودی از قراء ثابت گردد.<ref>البیان فی تفسیر القران ص 157 : ان الواصل إلینا بتوسط القراء إنما هو خصوصیات قراءاتهم  وأما أصل القرآن فهو واصل إلینا بالتواتر بین المسلمین ، وبنقل الخلف عن السلف  وتحفظهم على ذلک فی صدورهم وفی کتاباتهم ، ولا دخل للقراء فی ذلک أصلا ، ولذلک فإن القرآن ثابت التواتر حتى لو فرضنا أن هؤلاء القراء السبعة أو العشرة لم یکونوا موجودین أصلا . وعظمة القرآن أرقی من أن تتوقف على نقل أولئک النفر المحصورین</ref>


==3-1- مراد از قرائات سبعه :==
==3-1- مراد از قرائات سبعه :==
خط ۴۹: خط ۴۹:




هفت نقر از قراء طبقه سوم قاریان شهرت یافته و مرجع علم قرائت گردیدند ونیز به همین شکل ازهر یک از قراء سبعه  دو راوی که روایتگر قرائت انان بودند شهرت یافتند . <ref>القران فی الاسلام : ص 146اشتهر كثیرا سبعة من قراء الطبقة الثالثة وأصبحوا المرجع فی علم القراءة وغطوا على القراء الآخرین ، وهكذا اشتهر كل واحد من هؤلاء السبعة راویان من بین الرواة الذین لا یعدون حصرا ،</ref>
هفت نقر از قراء طبقه سوم قاریان شهرت یافته و مرجع علم قرائت گردیدند ونیز به همین شکل ازهر یک از قراء سبعه  دو راوی که روایتگر قرائت انان بودند شهرت یافتند . <ref>القران فی الاسلام : ص 146اشتهر کثیرا سبعة من قراء الطبقة الثالثة وأصبحوا المرجع فی علم القراءة وغطوا على القراء الآخرین ، وهکذا اشتهر کل واحد من هؤلاء السبعة راویان من بین الرواة الذین لا یعدون حصرا ،</ref>




خط ۷۱: خط ۷۱:


    
    
ایشان در ادامه  به قرائتهای دیگر غیر مشهور و شاذ نیز اشاره می کند.<ref>القران فی الاسلام : ص 146-151: والقراء السبعة مع الراویین عنهم هذه أسماؤهم : 1 ابن كثیر مكی والراوی عنه قنبل وبزی یرویان عنه بواسطة واحدة . 2 نافع مدنی  والراوی عنه  قالون وورش . 3 عاصم كوفی والراوی عنه أبو بكر شعبة بن العیاش وحفص ، والقرآن الموجود عند المسلمین الیوم هو بقراءة عاصم هذا بروایة حفص . 4 حمزة كوفی والراوی عنه خلف وخلاد یرویان عنه بواسطة . 5 الكسائی كوفی الراوی عنه دوری وأبوالحارث . 6 أبو عمرو بن العلاء بصری والراوی عنه دوری وسوسی یرویان عنه بواسطة . 7 ابن عامر والراوی عنه هشام وابن ذكوان یرویان عنه بواسطة .  وهناك قراءات أخرى غیر مشهورة ، كالقراءات المذكورة عن بعض الصحابة والقراءات الشاذة التی لم یعمل بها ، وقراءات متفرقة توجد فی أحادیث مرویة عن أئمة أهل البیت علیهم السلام ، الا أنهم أمروا أصحابهم باتباع القراءات المشهورة</ref>
ایشان در ادامه  به قرائتهای دیگر غیر مشهور و شاذ نیز اشاره می کند.<ref>القران فی الاسلام : ص 146-151: والقراء السبعة مع الراویین عنهم هذه أسماؤهم : 1 ابن کثیر مکی والراوی عنه قنبل وبزی یرویان عنه بواسطة واحدة . 2 نافع مدنی  والراوی عنه  قالون وورش . 3 عاصم کوفی والراوی عنه أبو بکر شعبة بن العیاش وحفص ، والقرآن الموجود عند المسلمین الیوم هو بقراءة عاصم هذا بروایة حفص . 4 حمزة کوفی والراوی عنه خلف وخلاد یرویان عنه بواسطة . 5 الکسائی کوفی الراوی عنه دوری وأبوالحارث . 6 أبو عمرو بن العلاء بصری والراوی عنه دوری وسوسی یرویان عنه بواسطة . 7 ابن عامر والراوی عنه هشام وابن ذکوان یرویان عنه بواسطة .  وهناک قراءات أخرى غیر مشهورة ، کالقراءات المذکورة عن بعض الصحابة والقراءات الشاذة التی لم یعمل بها ، وقراءات متفرقة توجد فی أحادیث مرویة عن أئمة أهل البیت علیهم السلام ، الا أنهم أمروا أصحابهم باتباع القراءات المشهورة</ref>
   
   
==5-1-  نسبت قرائات سبعه با قرائت رائج کنونی :==  
==5-1-  نسبت قرائات سبعه با قرائت رائج کنونی :==  
خط ۹۱: خط ۹۱:
باید گفت  ادعای مذکور فاقد دلیل می باشد بلکه دلائل متعدد در نفی ان وجود دارد که بارزترینش ان است که مبنا قرار گرفتن قرائت  قراء سبعه از قرن سوم بوده که  در صدر اسلام - قرا ء مذکور - وجود نداشتند در حالی که  روایات سبعه احرف در عصر نزول قرآن بوده است . در این رابطه ایه الله خوئی می نویسد :
باید گفت  ادعای مذکور فاقد دلیل می باشد بلکه دلائل متعدد در نفی ان وجود دارد که بارزترینش ان است که مبنا قرار گرفتن قرائت  قراء سبعه از قرن سوم بوده که  در صدر اسلام - قرا ء مذکور - وجود نداشتند در حالی که  روایات سبعه احرف در عصر نزول قرآن بوده است . در این رابطه ایه الله خوئی می نویسد :


برخی بخیال اینکه احرف سبعه – در روایات- همان قرائات سبعه بوده جهت اثبات قرآنی بودن این قرائات به روایات مذکور متمسک می شوند در حالی هیچیک از محققین ، ادعای مذکور را تایید نمی کنند. <ref>البیان فی تفسیر القران ص 164 قد یتخیل أن الأحرف السبعة التی نزل بها القرآن هی القراءات السبع ، فیتمسك لاثبات كونها من القرآن بالروایات التی دلت على أن القرآن نزل على سبعة أحرف ، فلا بد لنا أن ننبه على هذا الغلط ، وان ذلك شئ لم یتوهمه أحد من العلماء المحققینالبیان فی تفسیر القران ص 164 قد یتخیل أن الأحرف السبعة التی نزل بها القرآن هی القراءات السبع ، فیتمسك لاثبات كونها من القرآن بالروایات التی دلت على أن القرآن نزل على سبعة أحرف ، فلا بد لنا أن ننبه على هذا الغلط ، وان ذلك شئ لم یتوهمه أحد من العلماء المحققین</ref>   
برخی بخیال اینکه احرف سبعه – در روایات- همان قرائات سبعه بوده جهت اثبات قرآنی بودن این قرائات به روایات مذکور متمسک می شوند در حالی هیچیک از محققین ، ادعای مذکور را تایید نمی کنند. <ref>البیان فی تفسیر القران ص 164 قد یتخیل أن الأحرف السبعة التی نزل بها القرآن هی القراءات السبع ، فیتمسک لاثبات کونها من القرآن بالروایات التی دلت على أن القرآن نزل على سبعة أحرف ، فلا بد لنا أن ننبه على هذا الغلط ، وان ذلک شئ لم یتوهمه أحد من العلماء المحققینالبیان فی تفسیر القران ص 164 قد یتخیل أن الأحرف السبعة التی نزل بها القرآن هی القراءات السبع ، فیتمسک لاثبات کونها من القرآن بالروایات التی دلت على أن القرآن نزل على سبعة أحرف ، فلا بد لنا أن ننبه على هذا الغلط ، وان ذلک شئ لم یتوهمه أحد من العلماء المحققین</ref>   


ایشان در ادامه گفتاربرخی از عالمان اهل سنت را در زمینه عدم ارتباط  قرائات سبعه با روایات نزول قرآن به سبعه احرف نقل می کند. <ref>همان ص 164-165 والأولى أن نذكر کلام الجزائری فی هذا الموضع . قال :" لم تكن القراءات السبع متمیزة عن غیرها ، حتى قام الإمام أبو بكر أحمد ابن موسى بن العباس بن مجاهد - وكان على رأس الثلاثمائة ببغداد – فجمع قراءات سبعة من مشهوری أئمة الحرمین والعراقین والشام ، وهم : نافع ، وعبدالله ابن كثیر ، وأبو عمرو بن العلاء ، وعبدالله بن عامر ، وعاصم وحمزة ، وعلی الكسائی . وقد توهم بعض الناس أن القراءات السبعة هی الأحرف السبعة ، ولیس الامر كذلك . . . وقد لام كثیر من العلماء ابن مجاهد على اختیاره عدد السبعة ، لما فیه من الایهام .</ref>
ایشان در ادامه گفتاربرخی از عالمان اهل سنت را در زمینه عدم ارتباط  قرائات سبعه با روایات نزول قرآن به سبعه احرف نقل می کند. <ref>همان ص 164-165 والأولى أن نذکر کلام الجزائری فی هذا الموضع . قال :" لم تکن القراءات السبع متمیزة عن غیرها ، حتى قام الإمام أبو بکر أحمد ابن موسى بن العباس بن مجاهد - وکان على رأس الثلاثمائة ببغداد – فجمع قراءات سبعة من مشهوری أئمة الحرمین والعراقین والشام ، وهم : نافع ، وعبدالله ابن کثیر ، وأبو عمرو بن العلاء ، وعبدالله بن عامر ، وعاصم وحمزة ، وعلی الکسائی . وقد توهم بعض الناس أن القراءات السبعة هی الأحرف السبعة ، ولیس الامر کذلک . . . وقد لام کثیر من العلماء ابن مجاهد على اختیاره عدد السبعة ، لما فیه من الایهام .</ref>




ایشان در ادامه به کثرت  قاریانی که قرائتشان  ارجح ا ز قرائت قراء سبع  اشاره نموده و از قول برخی از عالمان اظهار می دارد که وقتی  بیش از هفتاد نفر از قراء نسبت به قراء سبعه در مقام برتر هستند  چگونه می توان قرائت قراء سبعه را به رغم متاخر بودنشان  بر انها ترجیح داد در حالی که هیچ نصی در این زمینه از ناحیه معصومین ع نرسیده است . ایشان از قول  الشرف المرسی نقل می کند که منشا گفتار کسانی که  مراد از احرف سبعه را قرائات سبعه می دانند جهل قبیح می باشد . سپس ایشان گفتارقرطبی را در فرق گذاشتن بسیاری از علما بین قرائات سبعه و روایات سبعه احرف نقل می کند " <ref>البیان فی تفسیر القران ص 160-162 وقال الإمام أبو محمد مكی : " قد ذكر الناس من الأئمة فی كتبهم أكثر من سبعین ممن هو أعلى رتبة ، وأجل قدرا من هؤلاء السبعة . . . فكیف یجوز أن یظن ظان أن هؤلاء السبعة المتأخرین ، قراءة كل واحد منهم أحد الحروف السبعة المنصوص علیها – هذا تخلف عظیم - أكان ذلك بنص من النبی صلى الله علیه وآله وسلم أم كیف ذلك ! ! ! وكیف یكون ذلك ؟ والكسائی إنما ألحق بالسبعة بالأمس فی أیام المأمون وغیره – وكان السابع یعقوب الحضرمی - فأثبت ابن مجاهد فی سنة ثلاثمائة ونحوها الكسائی موضع یعقوب "  وقال الشرف المرسی : " وقد ظن كثیر من العوام أن المراد بها - الأحرف السبعة – القراءات السبع ، وهو جهل قبیح ".... قال كثیر من علمائنا كالداودی ، وابن أبی سفرة وغیرهما : هذه القراءات السبع ، التی تنسب لهؤلاء القراء السبعة لیست هی الأحرف السبعة التی اتسعت الصحابة فی القراءة بها ، وإنما هی راجعة إلى حرف واحد من تلك السبعة ، وهو الذی جمع علیه عثمان المصحف . ذكره ابن النحاس وغیره وهذه القراءات  المشهورة هی اختیارات أولئك الأئمة القراء</ref>  
ایشان در ادامه به کثرت  قاریانی که قرائتشان  ارجح ا ز قرائت قراء سبع  اشاره نموده و از قول برخی از عالمان اظهار می دارد که وقتی  بیش از هفتاد نفر از قراء نسبت به قراء سبعه در مقام برتر هستند  چگونه می توان قرائت قراء سبعه را به رغم متاخر بودنشان  بر انها ترجیح داد در حالی که هیچ نصی در این زمینه از ناحیه معصومین ع نرسیده است . ایشان از قول  الشرف المرسی نقل می کند که منشا گفتار کسانی که  مراد از احرف سبعه را قرائات سبعه می دانند جهل قبیح می باشد . سپس ایشان گفتارقرطبی را در فرق گذاشتن بسیاری از علما بین قرائات سبعه و روایات سبعه احرف نقل می کند " <ref>البیان فی تفسیر القران ص 160-162 وقال الإمام أبو محمد مکی : " قد ذکر الناس من الأئمة فی کتبهم أکثر من سبعین ممن هو أعلى رتبة ، وأجل قدرا من هؤلاء السبعة . . . فکیف یجوز أن یظن ظان أن هؤلاء السبعة المتأخرین ، قراءة کل واحد منهم أحد الحروف السبعة المنصوص علیها – هذا تخلف عظیم - أکان ذلک بنص من النبی صلى الله علیه وآله وسلم أم کیف ذلک ! ! ! وکیف یکون ذلک ؟ والکسائی إنما ألحق بالسبعة بالأمس فی أیام المأمون وغیره – وکان السابع یعقوب الحضرمی - فأثبت ابن مجاهد فی سنة ثلاثمائة ونحوها الکسائی موضع یعقوب "  وقال الشرف المرسی : " وقد ظن کثیر من العوام أن المراد بها - الأحرف السبعة – القراءات السبع ، وهو جهل قبیح ".... قال کثیر من علمائنا کالداودی ، وابن أبی سفرة وغیرهما : هذه القراءات السبع ، التی تنسب لهؤلاء القراء السبعة لیست هی الأحرف السبعة التی اتسعت الصحابة فی القراءة بها ، وإنما هی راجعة إلى حرف واحد من تلک السبعة ، وهو الذی جمع علیه عثمان المصحف . ذکره ابن النحاس وغیره وهذه القراءات  المشهورة هی اختیارات أولئک الأئمة القراء</ref>  




خط ۱۱۰: خط ۱۱۰:




این شرط – تواتر- مقتضای کتابی است که همانند قرآن معجزه عظیم پیامبر بوده و اصل دین بران قائم است چون دواعی نقلش – حتی در جزئیات ان - انچنان گسترده است که بدون ان نمی توان قرآن بودن چیزی راپذیرفت. ولی بسیاری از اصولیین شرط تواتر را فقط در اصل  قرآن پذیرفته اما در جزئیاتی نظیر ترتیب ، محل و وضع؟ قرآن این شرط را لازم نمی دانند .<ref>الاتقان فی علوم القران  ج اص 209لا خلاف أن كل ما هو من القرآن یجب أن یكون متواترا فی أصله وأجزائه وأما فی محله ووضعه وترتیبه فكذلك عند محققی أهل السنة للقطع بأن العادة تقضی بالتواتر فی تفاصیل مثله لأن هذا المعجز العظیم الذی هو أصل الدین القویم والصراط المستقیم مما تتوفر الدواعی على نقل جمله وتفاصیله فما نقل آحادا ولم یتواتر یقطع بأنه لیس من القرآن قطعا وذهب كثیر من الأصولیین إلى أن التواتر شرط فی ثبوت ما هو من القرآن بحسب أصله ولیس بشرط فی محله ووضعه وترتیبه بل یكثر فیها نقل الآحاد قیل</ref>
این شرط – تواتر- مقتضای کتابی است که همانند قرآن معجزه عظیم پیامبر بوده و اصل دین بران قائم است چون دواعی نقلش – حتی در جزئیات ان - انچنان گسترده است که بدون ان نمی توان قرآن بودن چیزی راپذیرفت. ولی بسیاری از اصولیین شرط تواتر را فقط در اصل  قرآن پذیرفته اما در جزئیاتی نظیر ترتیب ، محل و وضع؟ قرآن این شرط را لازم نمی دانند .<ref>الاتقان فی علوم القران  ج اص 209لا خلاف أن کل ما هو من القرآن یجب أن یکون متواترا فی أصله وأجزائه وأما فی محله ووضعه وترتیبه فکذلک عند محققی أهل السنة للقطع بأن العادة تقضی بالتواتر فی تفاصیل مثله لأن هذا المعجز العظیم الذی هو أصل الدین القویم والصراط المستقیم مما تتوفر الدواعی على نقل جمله وتفاصیله فما نقل آحادا ولم یتواتر یقطع بأنه لیس من القرآن قطعا وذهب کثیر من الأصولیین إلى أن التواتر شرط فی ثبوت ما هو من القرآن بحسب أصله ولیس بشرط فی محله ووضعه وترتیبه بل یکثر فیها نقل الآحاد قیل</ref>


   
   
ایه الله خوئی نیز در زمینه اتفاق مسلمانان نسبت به لزوم تواتر در ثبوت قرآن می فرماید :  
ایه الله خوئی نیز در زمینه اتفاق مسلمانان نسبت به لزوم تواتر در ثبوت قرآن می فرماید :  
همه مسلمانان باقطع نظراز مذاهب و فرق مختلفشان معتقدند که تواتز تنها طریق اثبات قرآن است  بنابر این با خبر واحد  نمی توان قرآن بودن ایه یا سوره ای را ثابت نمود . <ref>البیان فی تفسیر القران  ص 123... قد أطبق المسلمون بجمیع نحلهم ومذاهبهم على أن ثبوت القرآن ینحصر طریقه بالتواتر.... وعلى ذلك فما كان نقله بطریق الآحاد لا یكون من القرآن قطعا .</ref>
همه مسلمانان باقطع نظراز مذاهب و فرق مختلفشان معتقدند که تواتز تنها طریق اثبات قرآن است  بنابر این با خبر واحد  نمی توان قرآن بودن ایه یا سوره ای را ثابت نمود . <ref>البیان فی تفسیر القران  ص 123... قد أطبق المسلمون بجمیع نحلهم ومذاهبهم على أن ثبوت القرآن ینحصر طریقه بالتواتر.... وعلى ذلک فما کان نقله بطریق الآحاد لا یکون من القرآن قطعا .</ref>




ایشان دواعی نقل الفاظ قرآن را بدلیل جایگاه عظیم و محوری ان در  ثبوت دین و نیزاعجاز ان بعنوان کلام الهی دلیل متواتر بودن قرآن می داند.<ref>همان ص 124 واستدل كثیر من علماء السنة والشیعة على ذلك : بأن القرآن تتوافر الدواعی لنقله ، لأنه الأساس للدین الاسلامی ، والمعجز الإلهی لدعوة نبی المسلمین ، وكل شئ تتوفر الدواعی لنقله لا بد وأن یكون متواترا .وعلى ذلك فما كان نقله بطریق الآحاد لا یكون من القرآن قطعا</ref>
ایشان دواعی نقل الفاظ قرآن را بدلیل جایگاه عظیم و محوری ان در  ثبوت دین و نیزاعجاز ان بعنوان کلام الهی دلیل متواتر بودن قرآن می داند.<ref>همان ص 124 واستدل کثیر من علماء السنة والشیعة على ذلک : بأن القرآن تتوافر الدواعی لنقله ، لأنه الأساس للدین الاسلامی ، والمعجز الإلهی لدعوة نبی المسلمین ، وکل شئ تتوفر الدواعی لنقله لا بد وأن یکون متواترا .وعلى ذلک فما کان نقله بطریق الآحاد لا یکون من القرآن قطعا</ref>


==3-دیدگاه فریقین در تواتر یا عدم تواتر قرائات سبعه==
==3-دیدگاه فریقین در تواتر یا عدم تواتر قرائات سبعه==
خط ۱۲۸: خط ۱۲۸:


زرکشی :  
زرکشی :  
ایشان هر چند جمهور اهل سنت را قائل به تواتر قرائات سبعه می داند اما معتقد است تواتر ثابت شده متعلق به قراء سبعه بوده واین امر  تواتر عن النبی ص را ثابت نمی کند . <ref>البرهان ج 1ص319 انالقراءات السبع متواترة عند الجمهور ، وقیل بل مشهورة ، ولا عبرة بإنكار المبرد قراءة حمزة : * ( والأرحام ) * و * ( مصرخی ) * ، ولا بإنكار مغاربة النحااة كابن عصفور قراءة ابن عامر * ( قتل أولادهم شركائهم ) * والتحقیق أنها متواترة عن الأئمة السبعة ، أما تواترها عن النبی صلى الله علیه وسلم ففیه نظر</ref>
ایشان هر چند جمهور اهل سنت را قائل به تواتر قرائات سبعه می داند اما معتقد است تواتر ثابت شده متعلق به قراء سبعه بوده واین امر  تواتر عن النبی ص را ثابت نمی کند . <ref>البرهان ج 1ص319 انالقراءات السبع متواترة عند الجمهور ، وقیل بل مشهورة ، ولا عبرة بإنکار المبرد قراءة حمزة : * ( والأرحام ) * و * ( مصرخی ) * ، ولا بإنکار مغاربة النحااة کابن عصفور قراءة ابن عامر * ( قتل أولادهم شرکائهم ) * والتحقیق أنها متواترة عن الأئمة السبعة ، أما تواترها عن النبی صلى الله علیه وسلم ففیه نظر</ref>




جلال الدین سیوطی  :
جلال الدین سیوطی  :


ایشان بعد از بیان تقسیم قرائات به متواتر و احاد اظهار می دارد دیدگاه مشهور اهل سنت  بر تواتر قرائات سبعه بوده و معتقد است قرائات سه گانه بعدی درمرتبه احاد قرار دارند. <ref>الاتقان ج 1ص 240اعلم أن القاضی جلال الدین البلقینی قال القراءة تنقسم إلى متواتر وآحاد وشاذ فالمتواتر القراءات السبعة المشهورة والآحاد قراءات الثلاثة التی هی تمام العشر ویلحق بها قراءة الصحابة والشاذ قراءات التابعین كالأعمش ویحیى بن وثاب وابن جبیر ونحوهم</ref>
ایشان بعد از بیان تقسیم قرائات به متواتر و احاد اظهار می دارد دیدگاه مشهور اهل سنت  بر تواتر قرائات سبعه بوده و معتقد است قرائات سه گانه بعدی درمرتبه احاد قرار دارند. <ref>الاتقان ج 1ص 240اعلم أن القاضی جلال الدین البلقینی قال القراءة تنقسم إلى متواتر وآحاد وشاذ فالمتواتر القراءات السبعة المشهورة والآحاد قراءات الثلاثة التی هی تمام العشر ویلحق بها قراءة الصحابة والشاذ قراءات التابعین کالأعمش ویحیى بن وثاب وابن جبیر ونحوهم</ref>




ایشان از برخی نقل می کند که تواتر را حتی در قرآن شرط ندانسته و معتقد  به امکان اثبات قرآن -از جنبه حکمی نه علمی ، از طریق خبر واحد می باشند.<ref>الاتقان ج 1ص210 وقال القاضی أبو بكر فی الانتصار ذهب قوم من الفقهاء والمتكلمین إلى إثبات قرآن حكما لا علما بخبر الواحد دون الاستفاضة وكره ذلك أهل الحق وامتنعوا منه</ref>
ایشان از برخی نقل می کند که تواتر را حتی در قرآن شرط ندانسته و معتقد  به امکان اثبات قرآن -از جنبه حکمی نه علمی ، از طریق خبر واحد می باشند.<ref>الاتقان ج 1ص210 وقال القاضی أبو بکر فی الانتصار ذهب قوم من الفقهاء والمتکلمین إلى إثبات قرآن حکما لا علما بخبر الواحد دون الاستفاضة وکره ذلک أهل الحق وامتنعوا منه</ref>




-ایه الله خوئی :  
-ایه الله خوئی :  
ایشان بعد از بیان اراء در مساله مذکور <ref>البیان فی تفسیر القران ص 123 لقد اختلفت الآراء حول القراءات السبع المشهورة بین الناس ، فذهب جمع من علماء أهل السنة إلى تواترها عن النبی صلى الله علیه وآله وربما ینسب هذا القول إلى المشهور بینهم . ونقل عن السبكی القول بتواتر القراءات العشر وأفرط بعضهم فزعم أن من قال إن القراءات السبع لا یلزم فیها التواتر فقوله كفر . ونسب هذا الرأی إلى مفتی البلاد الأندلسیة أبی سعید فرج ابن لب</ref>  قول صحیح را عدم تواتر قرائات سبعه دانسته و اظهار می دارد  قول معروف در بین شیعه عدم تواترقرائات سبعه است چون قرائات مذکور یا مبتنی بر اجتهاد قراء بوده و یا منقول به خبر واحد می باشد از اینرو نمی توان تواتررا در انها اثبات نمود. <ref>البیان فی تفسیر القران ص 123 والمعروف عند الشیعة أنها غیر متواترة ، بل القراءات بین ما هو اجتهاد من القارئ وبین ما هو منقول بخبر الواحد ، واختار هذا القول جماعة من المحققین من علماء أهل السنة . وغیر بعید أن یكون هذا هو المشهور بینهم - كما ستعرف ذلك - وهذا القول هو الصحیح</ref>  
ایشان بعد از بیان اراء در مساله مذکور <ref>البیان فی تفسیر القران ص 123 لقد اختلفت الآراء حول القراءات السبع المشهورة بین الناس ، فذهب جمع من علماء أهل السنة إلى تواترها عن النبی صلى الله علیه وآله وربما ینسب هذا القول إلى المشهور بینهم . ونقل عن السبکی القول بتواتر القراءات العشر وأفرط بعضهم فزعم أن من قال إن القراءات السبع لا یلزم فیها التواتر فقوله کفر . ونسب هذا الرأی إلى مفتی البلاد الأندلسیة أبی سعید فرج ابن لب</ref>  قول صحیح را عدم تواتر قرائات سبعه دانسته و اظهار می دارد  قول معروف در بین شیعه عدم تواترقرائات سبعه است چون قرائات مذکور یا مبتنی بر اجتهاد قراء بوده و یا منقول به خبر واحد می باشد از اینرو نمی توان تواتررا در انها اثبات نمود. <ref>البیان فی تفسیر القران ص 123 والمعروف عند الشیعة أنها غیر متواترة ، بل القراءات بین ما هو اجتهاد من القارئ وبین ما هو منقول بخبر الواحد ، واختار هذا القول جماعة من المحققین من علماء أهل السنة . وغیر بعید أن یکون هذا هو المشهور بینهم - کما ستعرف ذلک - وهذا القول هو الصحیح</ref>  




ایشان  مهمترین دلیل عدم تواتر قرائات سبعه را بررسی حال قراء دانسته  
ایشان  مهمترین دلیل عدم تواتر قرائات سبعه را بررسی حال قراء دانسته  
وسپس به بررسی وضعیت هریک ازانان و راویانشان می پردازد .<ref>همان ص 125-147 ان الطریق الأفضل إلى إثبات عدم تواتر القراءات هو معرفة القراء أنفسهم ، وطرق رواتهم ، وهم سبعة قراء . وهناك ثلاثة آخرون تتم بهم العشرة ، نذكرهم عقیب هؤلاء.</ref>
وسپس به بررسی وضعیت هریک ازانان و راویانشان می پردازد .<ref>همان ص 125-147 ان الطریق الأفضل إلى إثبات عدم تواتر القراءات هو معرفة القراء أنفسهم ، وطرق رواتهم ، وهم سبعة قراء . وهناک ثلاثة آخرون تتم بهم العشرة ، نذکرهم عقیب هؤلاء.</ref>


      
      
علامه طباطبائی  
علامه طباطبائی  
ایشان نیز ضمن  استناد  قول به تواتر قرائات سبع به جمهوراهل سنت  انرا معارض با اقوال برخی دیگر از عالمان اهل سنت  می داند .<ref>القران فی الاسلام  ص 149 ویعتقد جمهور علماء السنة بتواتر القراءات السبع ، حتى فسر بعضهم الحدیث المروی عن النبی صلى الله علیه وآله وسلم نزل القرآن على سبعة أحرف بالقراءات السبع ، وقد مال إلى هذا القول بعض علماء الشیعة أیضا ، ولكن صرح بعض بأن هذه القراءات مشهورة ولیست بمتواترة</ref>
ایشان نیز ضمن  استناد  قول به تواتر قرائات سبع به جمهوراهل سنت  انرا معارض با اقوال برخی دیگر از عالمان اهل سنت  می داند .<ref>القران فی الاسلام  ص 149 ویعتقد جمهور علماء السنة بتواتر القراءات السبع ، حتى فسر بعضهم الحدیث المروی عن النبی صلى الله علیه وآله وسلم نزل القرآن على سبعة أحرف بالقراءات السبع ، وقد مال إلى هذا القول بعض علماء الشیعة أیضا ، ولکن صرح بعض بأن هذه القراءات مشهورة ولیست بمتواترة</ref>




ایشان  ضمن بیان اقوال برخی از اهل سنت  درعدم تواتر قرائات سبعه ، به نقل از مکی  اظهار می دارد : کسانی که قرائت قراء سبعه را مصادیق  سبعه احرف روایات مشهور دانسته و  قرائت  صحیح را منحصر به انان - قراء سبعه-  می دانند مرتکب خطای بزرگی شده اند .<ref>همان ص 149-150 وقال مكی : من ظن أن قراءة هؤلاء القراء كنافع وعاصم هی الأحرف السبعة التی فی الحدیث فقد غلطا عظیما . قال : ویلزم من هذا أیضا أن ما خرج عن قراءة هؤلاء السبعة مما ثبت عن الأئمة غیرهم ووافق خط المصحف أن لا یكون قرآنا وهذا غلط عظیم ، فان الذین صنفوا القراءات من الأئمة المتقدمین كأبی عبید القاسم بن سلام وأبی حاتم السجستانی وأبی جعفر الطبری وإسماعیل القاضی قد ذكروا أضعاف هؤلاء</ref>   
ایشان  ضمن بیان اقوال برخی از اهل سنت  درعدم تواتر قرائات سبعه ، به نقل از مکی  اظهار می دارد : کسانی که قرائت قراء سبعه را مصادیق  سبعه احرف روایات مشهور دانسته و  قرائت  صحیح را منحصر به انان - قراء سبعه-  می دانند مرتکب خطای بزرگی شده اند .<ref>همان ص 149-150 وقال مکی : من ظن أن قراءة هؤلاء القراء کنافع وعاصم هی الأحرف السبعة التی فی الحدیث فقد غلطا عظیما . قال : ویلزم من هذا أیضا أن ما خرج عن قراءة هؤلاء السبعة مما ثبت عن الأئمة غیرهم ووافق خط المصحف أن لا یکون قرآنا وهذا غلط عظیم ، فان الذین صنفوا القراءات من الأئمة المتقدمین کأبی عبید القاسم بن سلام وأبی حاتم السجستانی وأبی جعفر الطبری وإسماعیل القاضی قد ذکروا أضعاف هؤلاء</ref>   




خط ۱۵۷: خط ۱۵۷:




علت اکتفا به قراء سبعه برغم وجود قراء برتر از انان و کثرت راویان ، همت ضعیف صاحبان  این گزینش ها بود . اینان بدنبال افرادی بودند که قرائتشان موافقت با خط مصحف داشته و حفظ و ضبطشان اسانتر باشد از اینرو در هر شهر بدنبال قاریانی بودند که علاوه بر ثقه بودن و امانتداری و ممارست طولانی در امر قرائت از ویژگیهای خاص مذکور در قرائت – مطابقت با خط مصحف ، حفظ و ضبط اسان و...-  نیز برخوردار باشد .<ref>همان ص -150 قال- مکی -  : والسبب فی الاقتصار على السبعة مع أن فی أئمة القراء من هو أجل منهم قدرا أو مثلهم أكثر من عددهم ان الرواة عن الأئمة كانوا كثیرا جدا ، فلما تقاصرت الهمم اقتصروا مما یوافق خط المصحف على ما یسهل حفظه وتنضبط القراءة به فنظروا إلى ما اشتهر بالثقة والأمانة وطول العمر فی ملازمة القراءة به والاتفاق على الأخذ عنه فأفردوا من كل مصر اماما واحدا ولم یتركوا مع ذلك نقل ما كان علیه الأئمة غیر هؤلاء من القراءات ولا القراءة به كقراءة یعقوب وأبی جعفر وشیبة وغیرهم</ref>  
علت اکتفا به قراء سبعه برغم وجود قراء برتر از انان و کثرت راویان ، همت ضعیف صاحبان  این گزینش ها بود . اینان بدنبال افرادی بودند که قرائتشان موافقت با خط مصحف داشته و حفظ و ضبطشان اسانتر باشد از اینرو در هر شهر بدنبال قاریانی بودند که علاوه بر ثقه بودن و امانتداری و ممارست طولانی در امر قرائت از ویژگیهای خاص مذکور در قرائت – مطابقت با خط مصحف ، حفظ و ضبط اسان و...-  نیز برخوردار باشد .<ref>همان ص -150 قال- مکی -  : والسبب فی الاقتصار على السبعة مع أن فی أئمة القراء من هو أجل منهم قدرا أو مثلهم أکثر من عددهم ان الرواة عن الأئمة کانوا کثیرا جدا ، فلما تقاصرت الهمم اقتصروا مما یوافق خط المصحف على ما یسهل حفظه وتنضبط القراءة به فنظروا إلى ما اشتهر بالثقة والأمانة وطول العمر فی ملازمة القراءة به والاتفاق على الأخذ عنه فأفردوا من کل مصر اماما واحدا ولم یترکوا مع ذلک نقل ما کان علیه الأئمة غیر هؤلاء من القراءات ولا القراءة به کقراءة یعقوب وأبی جعفر وشیبة وغیرهم</ref>  


   
   
خط ۱۶۳: خط ۱۶۳:




انتخاب قراء سبعه توسط عده ای از متاخرین صورت گرفته است و برخی توهم عدم جواز تعدی از انان را اظهار نموده اند . <ref>همان ص 151 وقال القراب فی الشافی : التمسك بقراءة سبعة من القراء دون غیرهم لیس فیه أثر ولا سنة ، وانما هو من جمع بعض المتأخرین فانتشر وأوهم أنه لا تجوز الزیادة على ذلك ، وذلك لم یقل به أحد</ref>
انتخاب قراء سبعه توسط عده ای از متاخرین صورت گرفته است و برخی توهم عدم جواز تعدی از انان را اظهار نموده اند . <ref>همان ص 151 وقال القراب فی الشافی : التمسک بقراءة سبعة من القراء دون غیرهم لیس فیه أثر ولا سنة ، وانما هو من جمع بعض المتأخرین فانتشر وأوهم أنه لا تجوز الزیادة على ذلک ، وذلک لم یقل به أحد</ref>


   
   
خط ۱۷۹: خط ۱۷۹:
ایه الله خوئی در این زمینه می نویسد :   
ایه الله خوئی در این زمینه می نویسد :   


شکی نیست که به اجماع مسلمین  و عالمان فریقین – جز عده قلیلی از انان - همه سور و ایات قرآنی از طریق تواتر ثابت شده است بنابر این تواتر یا عدم تواتر قرائات که به کیفیت  اداء قاریان و کتابت کاتبان بر می گردد به تواتر اصل قرآن خدشه ای وارد نخواهد کرد چنانچه ادله نفی تواتر قرائات خدشه ای به تواتر قرآن وارد نمی کند <ref>البیان  فی تفسیر القران ص 124.... وعلى كل حال فلم یختلف المسلمون فی أن القرآن ینحصر طریق ثبوته والحكم بأنه کلام إلهی بالخبر المتواتر .وبهذا یتضح أنه لیست بین تواتر القرآن ، وبین عدم تواتر القراءات أیة ملازمة ، لان أدلة تواتر القرآن وضرورته لا تثبت - بحال من الأحوال – تواتر قراءاته ، كما أن أدلة نفی تواتر القراءات لا تتسرب إلى تواتر القرآن بأی وجه</ref>
شکی نیست که به اجماع مسلمین  و عالمان فریقین – جز عده قلیلی از انان - همه سور و ایات قرآنی از طریق تواتر ثابت شده است بنابر این تواتر یا عدم تواتر قرائات که به کیفیت  اداء قاریان و کتابت کاتبان بر می گردد به تواتر اصل قرآن خدشه ای وارد نخواهد کرد چنانچه ادله نفی تواتر قرائات خدشه ای به تواتر قرآن وارد نمی کند <ref>البیان  فی تفسیر القران ص 124.... وعلى کل حال فلم یختلف المسلمون فی أن القرآن ینحصر طریق ثبوته والحکم بأنه کلام إلهی بالخبر المتواتر .وبهذا یتضح أنه لیست بین تواتر القرآن ، وبین عدم تواتر القراءات أیة ملازمة ، لان أدلة تواتر القرآن وضرورته لا تثبت - بحال من الأحوال – تواتر قراءاته ، کما أن أدلة نفی تواتر القراءات لا تتسرب إلى تواتر القرآن بأی وجه</ref>


   
   
ایشان در بخش دیگری از گفتارشان  در عدم ملازمه بین ایندو می فرماید :  
ایشان در بخش دیگری از گفتارشان  در عدم ملازمه بین ایندو می فرماید :  
از امور مسلم و قطعی ان است که تواتر قرآن ، مستلزم ثبوت تواتر قرائات نمی باشد . زرقانی به نکته مذکور اعتراف نموده و می گوید : برخی نسبت به قرائات سبع مسیر افراط را پیموده و حکم به کفر منکرین تواتر این قرائات نموده اند چون از منظر اینان عدم تواتر قرائات ، مستلزم عدم تواتر قرآن خواهد بود در حالی که این مبنا ناصحیح بوده و بین ایندو هیچگونه ملازمه ای وجود ندارد .<ref>همان ص 159-160ومن الحق إن تواتر القرآن لا یستلزم تواتر القراءات . وقد اعترف بذلك الزرقانی حیث قال : یبالغ بعضهم فی الإشادة بالقراءات السبع ، ویقول من زعم أن القراءات السبع لا یلزم فیها التواتر فقوله كفر ، لأنه  یؤدی إلى عدم تواتر القرآن جملة ، ویعزى هذا الرأی إلى مفتی البلاد الأندلسیة الأستاذ أبی سعید فرج ابن لب ، وقد تحیس لرأیه كثیرا وألف رسالة كبیرة فی تأیید مذهبه . والرد على من رد علیه ، ولكن دلیلة الذی استند إلیه لا یسلم . فإن القول بعدم تواتر القراءات السبع لا یستلزم القول بعدم تواتر القرآن ، كیف وهناك فرق بین القرآن والقراءات السبع ، بحیث یصح أن یكون القرآن  متواترا فی غیر القراءات السبع ، أو فی القدر الذی اتفق علیه القراء جمیعا  أو فی القدر الذی اتفق علیه عدد یؤمن تواطؤهم على الكذب قراء كانوا أو غیر قراء
از امور مسلم و قطعی ان است که تواتر قرآن ، مستلزم ثبوت تواتر قرائات نمی باشد . زرقانی به نکته مذکور اعتراف نموده و می گوید : برخی نسبت به قرائات سبع مسیر افراط را پیموده و حکم به کفر منکرین تواتر این قرائات نموده اند چون از منظر اینان عدم تواتر قرائات ، مستلزم عدم تواتر قرآن خواهد بود در حالی که این مبنا ناصحیح بوده و بین ایندو هیچگونه ملازمه ای وجود ندارد .<ref>همان ص 159-160ومن الحق إن تواتر القرآن لا یستلزم تواتر القراءات . وقد اعترف بذلک الزرقانی حیث قال : یبالغ بعضهم فی الإشادة بالقراءات السبع ، ویقول من زعم أن القراءات السبع لا یلزم فیها التواتر فقوله کفر ، لأنه  یؤدی إلى عدم تواتر القرآن جملة ، ویعزى هذا الرأی إلى مفتی البلاد الأندلسیة الأستاذ أبی سعید فرج ابن لب ، وقد تحیس لرأیه کثیرا وألف رسالة کبیرة فی تأیید مذهبه . والرد على من رد علیه ، ولکن دلیلة الذی استند إلیه لا یسلم . فإن القول بعدم تواتر القراءات السبع لا یستلزم القول بعدم تواتر القرآن ، کیف وهناک فرق بین القرآن والقراءات السبع ، بحیث یصح أن یکون القرآن  متواترا فی غیر القراءات السبع ، أو فی القدر الذی اتفق علیه القراء جمیعا  أو فی القدر الذی اتفق علیه عدد یؤمن تواطؤهم على الکذب قراء کانوا أو غیر قراء
</ref>
</ref>
   
   
خط ۲۰۰: خط ۲۰۰:
زرکشی  در البرهان  
زرکشی  در البرهان  


از منظر ایشان  قرائات سبعه در نزد جمهور متواتر بلکه مشهور بوده  و انکار اقلیتی نظیر مبرد و فاقد اعتبار است .<ref>البرهان ج 1ص 319 : ... أن القراءات السبع متواترة عند الجمهور ، وقیل بل مشهورة ، ولا عبرة بإنكار المبرد قراءة حمزة : * ( والأرحام ) * و * ( مصرخی ) * ، ولا بإنكار مغاربة النحاة كابن عصفور قراءة ابن عامر * ( قتل أولادهم شركائهم )</ref>  
از منظر ایشان  قرائات سبعه در نزد جمهور متواتر بلکه مشهور بوده  و انکار اقلیتی نظیر مبرد و فاقد اعتبار است .<ref>البرهان ج 1ص 319 : ... أن القراءات السبع متواترة عند الجمهور ، وقیل بل مشهورة ، ولا عبرة بإنکار المبرد قراءة حمزة : * ( والأرحام ) * و * ( مصرخی ) * ، ولا بإنکار مغاربة النحاة کابن عصفور قراءة ابن عامر * ( قتل أولادهم شرکائهم )</ref>  




سیوطی در الاتقان :
سیوطی در الاتقان :


ایشان به نقل ازقاضی جلال الدین البلقینی می گوید : قرائات به سه قسم متواتر احاد و شاذ تقسیم می گردد . بخش متواتر ان قرائات سبعه می باشد و بخش احاد ان ، قرائت قراء ثلاثه – که به قراء سبعه ضمیمه می گردد - و بخش شاذ ان قرائت تابعین می باشد . <ref>الاتقان ج 1ص 240" اعلم أن القاضی جلال الدین البلقینی قال القراءة تنقسم إلى متواتر وآحاد وشاذ فالمتواتر القراءات السبعة المشهورة والآحاد قراءات الثلاثة التی هی تمام العشر ویلحق بها قراءة الصحابة والشاذ قراءات التابعین كالأعمش ویحیى بن وثاب وابن جبیر ونحوهم</ref>
ایشان به نقل ازقاضی جلال الدین البلقینی می گوید : قرائات به سه قسم متواتر احاد و شاذ تقسیم می گردد . بخش متواتر ان قرائات سبعه می باشد و بخش احاد ان ، قرائت قراء ثلاثه – که به قراء سبعه ضمیمه می گردد - و بخش شاذ ان قرائت تابعین می باشد . <ref>الاتقان ج 1ص 240" اعلم أن القاضی جلال الدین البلقینی قال القراءة تنقسم إلى متواتر وآحاد وشاذ فالمتواتر القراءات السبعة المشهورة والآحاد قراءات الثلاثة التی هی تمام العشر ویلحق بها قراءة الصحابة والشاذ قراءات التابعین کالأعمش ویحیى بن وثاب وابن جبیر ونحوهم</ref>




خط ۲۱۴: خط ۲۱۴:


ایشان در تعلیل عدم ثبوت تواتر قرائات سبعه عن النبی ص می نویسد :  
ایشان در تعلیل عدم ثبوت تواتر قرائات سبعه عن النبی ص می نویسد :  
اسناد ائمه قرائات سبعه در کتب قرائات موجود است . در این کتابها قرائات اینان از طریق خبر واحد نقل شده و تواتر در ان وجود ندارد<ref>البرهان ج 1ص 319: والتحقیق أنها متواترة عن الأئمة السبعة ، أما تواترها عن النبی صلى الله علیه وسلم ففیه نظر ;فإن إسناد الأئمة السبعة بهذه القراءات السبعة موجود فی كتب القراءات ، وهی نقل الواحد عن الواحد لم تكمل شروط التواتر فی استواء الطرفین والواسطة ، وهذا شئ موجود فی كتبهم ، وقد أشارالشیخ شهاب الدین أبو شامة فی كتابه " المرشد الوجیز " إلى شئ من ذلك</ref>  
اسناد ائمه قرائات سبعه در کتب قرائات موجود است . در این کتابها قرائات اینان از طریق خبر واحد نقل شده و تواتر در ان وجود ندارد<ref>البرهان ج 1ص 319: والتحقیق أنها متواترة عن الأئمة السبعة ، أما تواترها عن النبی صلى الله علیه وسلم ففیه نظر ;فإن إسناد الأئمة السبعة بهذه القراءات السبعة موجود فی کتب القراءات ، وهی نقل الواحد عن الواحد لم تکمل شروط التواتر فی استواء الطرفین والواسطة ، وهذا شئ موجود فی کتبهم ، وقد أشارالشیخ شهاب الدین أبو شامة فی کتابه " المرشد الوجیز " إلى شئ من ذلک</ref>  




خط ۲۲۳: خط ۲۲۳:




هر قرائتی که واجد سه رکن :  موافقت اجمالی با موازین ادبیات عرب ،  موافقت احتمالی با یکی از مصاحف عصر عثمان و نیز از سند صحیح برخوردار باشد قرائت  صحیح بوده و رد ان جایز نیست . چنین قرائتی از مصادیق احرف سبعه ای است که قرآن بدان نازل شده است . بر مردم نیز قبول چنین قرائتی لازم است هر چند این قرائت خارج از  قرائات سبعه یا عشره و ...باشد. قرائاتی که فاقد یکی از ارکان سه گانه مذکور باشد ضعیف شاذ یا باطل شمرده خواهد شد هر چند از مصادیق قرائات سبعه یا برتر از انان باشند .<ref>الاتقان ج 1ص 240  وهذا الکلام فیه نظر یعرف مما سنذكره وأحسن من تكلم فی هذا النوع إمام القراء فی زمانه شیخ شیوخنا أبوالخیر بن الجزری قال فی أول كتابه النشر  : كل قراءة وافقت العربیة ولو بوجه ووافقت أحد المصاحف العثمانیة ولو احتمالا وصح سندها فهی القراءة الصحیحة التی لا یجوز ردها ولا یحل إنكارها بل هی من الأحرف السبعة التی نزل بها القرآن ووجب على الناس قبولها سواء كانت عن الأئمة السبعة أم عن العشرة أم عن غیرهم من الأئمة المقبولین ومتى اختل ركن من هذه الأركان الثلاثة أطلق علیها ضعیفة أو شاذة أو باطلة سواء كانت عن السبعة أم عمن هو أكبر منهم هذا هو الصحیح عند أئمة التحقیق من السلف والخلف صرح بذلك الدانی ومكی والمهدوی وأبو شامة وهو مذهب السلف الذی لا یعرف عن أحد منهم خلاف</ref>
هر قرائتی که واجد سه رکن :  موافقت اجمالی با موازین ادبیات عرب ،  موافقت احتمالی با یکی از مصاحف عصر عثمان و نیز از سند صحیح برخوردار باشد قرائت  صحیح بوده و رد ان جایز نیست . چنین قرائتی از مصادیق احرف سبعه ای است که قرآن بدان نازل شده است . بر مردم نیز قبول چنین قرائتی لازم است هر چند این قرائت خارج از  قرائات سبعه یا عشره و ...باشد. قرائاتی که فاقد یکی از ارکان سه گانه مذکور باشد ضعیف شاذ یا باطل شمرده خواهد شد هر چند از مصادیق قرائات سبعه یا برتر از انان باشند .<ref>الاتقان ج 1ص 240  وهذا الکلام فیه نظر یعرف مما سنذکره وأحسن من تکلم فی هذا النوع إمام القراء فی زمانه شیخ شیوخنا أبوالخیر بن الجزری قال فی أول کتابه النشر  : کل قراءة وافقت العربیة ولو بوجه ووافقت أحد المصاحف العثمانیة ولو احتمالا وصح سندها فهی القراءة الصحیحة التی لا یجوز ردها ولا یحل إنکارها بل هی من الأحرف السبعة التی نزل بها القرآن ووجب على الناس قبولها سواء کانت عن الأئمة السبعة أم عن العشرة أم عن غیرهم من الأئمة المقبولین ومتى اختل رکن من هذه الأرکان الثلاثة أطلق علیها ضعیفة أو شاذة أو باطلة سواء کانت عن السبعة أم عمن هو أکبر منهم هذا هو الصحیح عند أئمة التحقیق من السلف والخلف صرح بذلک الدانی ومکی والمهدوی وأبو شامة وهو مذهب السلف الذی لا یعرف عن أحد منهم خلاف</ref>




ایشان در ادامه از ابوشامه نقل می کند که نباید به هیچیک از قرائات قراء سبعه مغرور شده و انها را  براحتی پذیرفت  و مهر صحت بر ان گذاشت . از طرفی قرائات سبعه به دو نوع مجمع علیه و شاذ تقسیم می گردد هر چند این قرائات بدلیل شهرت مجمع علیه بوده و سبب اعتماد و اطمینان نفس خواهد بود .  <ref>الاتقان ج 1ص 240  قال أبو شامة فی المرشد الوجیز : لا ینبغی أن یغتر بكل قراءة تعزى إلى أحد السبعة ویطلق علیها لفظ الصحة وأنها أنزلت هكذا إلا إذا دخلت فی ذلك الضابط وحینئذ لا ینفرد بنقلها مصنف عن غیره ولا یختص ذلك بنقلها عنهم بل إن نقلت عن غیرهم من القراء فذلك لا یخرجها عن الصحة فإن الاعتماد على استجماع تلك الأوصاف لا على من تنسب إلیه فإن القراءة المنسوبة إلى كل قارئ من السبعة وغیرهم منقسمة إلى المجمع علیه والشاذ غیر أن هؤلاء السبعة لشهرتهم وكثرة الصحیح المجمع علیه فی قراءتهم تركن النفس إلى ما نقل عنهم فوق ما ینقل عن غیرهم</ref>
ایشان در ادامه از ابوشامه نقل می کند که نباید به هیچیک از قرائات قراء سبعه مغرور شده و انها را  براحتی پذیرفت  و مهر صحت بر ان گذاشت . از طرفی قرائات سبعه به دو نوع مجمع علیه و شاذ تقسیم می گردد هر چند این قرائات بدلیل شهرت مجمع علیه بوده و سبب اعتماد و اطمینان نفس خواهد بود .  <ref>الاتقان ج 1ص 240  قال أبو شامة فی المرشد الوجیز : لا ینبغی أن یغتر بکل قراءة تعزى إلى أحد السبعة ویطلق علیها لفظ الصحة وأنها أنزلت هکذا إلا إذا دخلت فی ذلک الضابط وحینئذ لا ینفرد بنقلها مصنف عن غیره ولا یختص ذلک بنقلها عنهم بل إن نقلت عن غیرهم من القراء فذلک لا یخرجها عن الصحة فإن الاعتماد على استجماع تلک الأوصاف لا على من تنسب إلیه فإن القراءة المنسوبة إلى کل قارئ من السبعة وغیرهم منقسمة إلى المجمع علیه والشاذ غیر أن هؤلاء السبعة لشهرتهم وکثرة الصحیح المجمع علیه فی قراءتهم ترکن النفس إلى ما نقل عنهم فوق ما ینقل عن غیرهم</ref>




علامه طباطبائی نیز  استناد قول "تواتر قرائات " را به جمهور اهل سنت  تمام ندانسته و با ذکر مصادیق  متعدد  از عالمان  اهل سنت که با دیدگاه مذکور-  تواتر قرائات - مخالف هستند  اجماع  را مخدوش می داند . <ref>همان ص 151 وقال القراب فی الشافی : التمسك بقراءة سبعة من القراء دون غیرهم لیس فیه أثر ولا سنة ، وانما هو من جمع بعض المتأخرین فانتشر وأوهم أنه لا تجوز الزیادة على ذلك ،وذلك لم یقل به أحد
علامه طباطبائی نیز  استناد قول "تواتر قرائات " را به جمهور اهل سنت  تمام ندانسته و با ذکر مصادیق  متعدد  از عالمان  اهل سنت که با دیدگاه مذکور-  تواتر قرائات - مخالف هستند  اجماع  را مخدوش می داند . <ref>همان ص 151 وقال القراب فی الشافی : التمسک بقراءة سبعة من القراء دون غیرهم لیس فیه أثر ولا سنة ، وانما هو من جمع بعض المتأخرین فانتشر وأوهم أنه لا تجوز الزیادة على ذلک ،وذلک لم یقل به أحد
</ref>
</ref>


خط ۲۴۲: خط ۲۴۲:
مرحوم خوئی در بیان دلیل دوم قائلین به تواتر قرائات می فرماید:  
مرحوم خوئی در بیان دلیل دوم قائلین به تواتر قرائات می فرماید:  


اهتمام صحابه و تابعین به قرائت و حفظ قرآن ، مقتضی تواتر قرائات این کتاب اسمانی خواهد. <ref>البیان فی تفسیر القران ص 158 بود الثانی : ان اهتمام الصحابة والتابعین بالقرآن یقضی بتواتر قراءته ، وإن ذلك واضح لمن أنصف نفسه وعدل .</ref>
اهتمام صحابه و تابعین به قرائت و حفظ قرآن ، مقتضی تواتر قرائات این کتاب اسمانی خواهد. <ref>البیان فی تفسیر القران ص 158 بود الثانی : ان اهتمام الصحابة والتابعین بالقرآن یقضی بتواتر قراءته ، وإن ذلک واضح لمن أنصف نفسه وعدل .</ref>




خط ۲۴۹: خط ۲۴۹:




ایشان در ادامه  با  بیان اینکه حصر قرائات به هفت نفر در قرن  سوم  صورت گرفته است می فرماید: قبل از قرن سوم اثری از قرائات سبع در تاریخ دیده نمی شود بنابر این لازمه چنین امری ان است که یا تواتر همه قرائات را بپذیریم یا اینکه در موارد اختلاف هیچ قرائتی را متواتر ندانیم . بدیهی است دیدگاه اول باطل و دیدگاه دوم متعین خواهد بود .<ref>البیان فی تفسیر القران ص 158....إن هذا الدلیل إنما یثبت تواتر نفس القرآن ، لا تواتر كیفیة قراءته ، وخصوصا مع كون القراءة عند جمع منهم مبتنیة على الاجتهاد ، أو على السماع ولو من الواحد . ... ، ولولا ذلك لكان مقتضى هذا الدلیل أن تكون جمیع القراءات متواترة ، ولا وجه لتخصیص الحكم بالسبع  أو العشر أن حصر القراءات فی السبع إنما حدث فی القرن الثالث الهجری ، ولم یكن له قبل هذا الزمان عین ولا أثر ، ولازم ذلك أن  نلتزم إما بتواتر الجمیع من غیر تفرقة بین القراءات ، وإما بعدم تواتر شئ منها فی مورد الاختلاف ، والأول باطل قطعا فیكون الثانی هو المتعین</ref>
ایشان در ادامه  با  بیان اینکه حصر قرائات به هفت نفر در قرن  سوم  صورت گرفته است می فرماید: قبل از قرن سوم اثری از قرائات سبع در تاریخ دیده نمی شود بنابر این لازمه چنین امری ان است که یا تواتر همه قرائات را بپذیریم یا اینکه در موارد اختلاف هیچ قرائتی را متواتر ندانیم . بدیهی است دیدگاه اول باطل و دیدگاه دوم متعین خواهد بود .<ref>البیان فی تفسیر القران ص 158....إن هذا الدلیل إنما یثبت تواتر نفس القرآن ، لا تواتر کیفیة قراءته ، وخصوصا مع کون القراءة عند جمع منهم مبتنیة على الاجتهاد ، أو على السماع ولو من الواحد . ... ، ولولا ذلک لکان مقتضى هذا الدلیل أن تکون جمیع القراءات متواترة ، ولا وجه لتخصیص الحکم بالسبع  أو العشر أن حصر القراءات فی السبع إنما حدث فی القرن الثالث الهجری ، ولم یکن له قبل هذا الزمان عین ولا أثر ، ولازم ذلک أن  نلتزم إما بتواتر الجمیع من غیر تفرقة بین القراءات ، وإما بعدم تواتر شئ منها فی مورد الاختلاف ، والأول باطل قطعا فیکون الثانی هو المتعین</ref>


   
   
خط ۲۶۳: خط ۲۶۳:




ثانیا : ان چیزی که از طریق قراء مختلف به ما رسیده است نحوه قرائت است اما اصل قرآن از طریق تواتر بما رسیده است و قراء در این جهت نقشی نداشتند حتی اگر این قراء وجود نداشتند باز هم تواتر قرآن ثابت بود.  <ref>البیان فی تفسیر القران ص 158 الثالث : ان القراءات السبع لو لم تكن متواترة لم یكن القرآن متواترا والتالی باطل بالضرورة فالمقدم مثله : ووجه التلازم أن القرآن إنما وصل إلینا بتوسط حفاظه ، والقراء المعروفین ، فإن كانت قراءاتهم متواترة فالقرآن متواتر ، وإلا فلا . وإذن فلا محیص من القول بتواتر القراءات .الجواب: 1- ان تواتر القرآن لا یستلزم تواتر القراءات ، لان الاختلاف فی كیفیة الكلمة لا ینافی الاتفاق على أصلها ، ولهذا نجد أن اختلاف الرواة فی بعض ألفاظ قصائد المتنبی - مثلا - لا یصادم تواتر القصیدة عنه وثبوتها له ، وان اختلاف الرواة فی خصوصیات هجرة النبی لا ینافی تواتر الهجرة نفسها .2 - ان الواصل إلینا بتوسط القراء إنما هو خصوصیات قراءاتهم وأما أصل القرآن فهو واصل إلینا بالتواتر بین المسلمین ، وبنقل الخلف عن السلف وتحفظهم على ذلك فی صدورهم وفی كتاباتهم ، ولا دخل للقراء فی ذلك أصلا ، ولذلك فإن القرآن ثابت التواتر حتى لو فرضنا أن هؤلاء القراء السبعة أو العشرة لم یكونوا موجودین أصلا . وعظمة القرآن أرقی من أن تتوقف على نقل أولئك النفر المحصورین</ref>
ثانیا : ان چیزی که از طریق قراء مختلف به ما رسیده است نحوه قرائت است اما اصل قرآن از طریق تواتر بما رسیده است و قراء در این جهت نقشی نداشتند حتی اگر این قراء وجود نداشتند باز هم تواتر قرآن ثابت بود.  <ref>البیان فی تفسیر القران ص 158 الثالث : ان القراءات السبع لو لم تکن متواترة لم یکن القرآن متواترا والتالی باطل بالضرورة فالمقدم مثله : ووجه التلازم أن القرآن إنما وصل إلینا بتوسط حفاظه ، والقراء المعروفین ، فإن کانت قراءاتهم متواترة فالقرآن متواتر ، وإلا فلا . وإذن فلا محیص من القول بتواتر القراءات .الجواب: 1- ان تواتر القرآن لا یستلزم تواتر القراءات ، لان الاختلاف فی کیفیة الکلمة لا ینافی الاتفاق على أصلها ، ولهذا نجد أن اختلاف الرواة فی بعض ألفاظ قصائد المتنبی - مثلا - لا یصادم تواتر القصیدة عنه وثبوتها له ، وان اختلاف الرواة فی خصوصیات هجرة النبی لا ینافی تواتر الهجرة نفسها .2 - ان الواصل إلینا بتوسط القراء إنما هو خصوصیات قراءاتهم وأما أصل القرآن فهو واصل إلینا بالتواتر بین المسلمین ، وبنقل الخلف عن السلف وتحفظهم على ذلک فی صدورهم وفی کتاباتهم ، ولا دخل للقراء فی ذلک أصلا ، ولذلک فإن القرآن ثابت التواتر حتى لو فرضنا أن هؤلاء القراء السبعة أو العشرة لم یکونوا موجودین أصلا . وعظمة القرآن أرقی من أن تتوقف على نقل أولئک النفر المحصورین</ref>


    
    
خط ۲۷۰: خط ۲۷۰:


ایه الله خوئی در تبیین این دلیل که -ابن حاجب ان را نقل نموده است - می فرماید :  
ایه الله خوئی در تبیین این دلیل که -ابن حاجب ان را نقل نموده است - می فرماید :  
هرگاه تواتر قرائات را نپذیریم لازمه اش این است که برخی از کلمات قرآن از تواتر خارج گردد نظیر "ملک و مالک "– در سوره حمد-  و ...؛ از طرفی تخصیص تواتر به یک از اندو  ، ترجیح بلامرجح و باطل خواهد  بود.  <ref>i همان :الرابع : ان القراءات لو لم تكن متواترة لكان بعض القرآن غیر متواتر مثل " ملك " و " مالك " ونحوهما ، فإن تخصیص أحدهما تحكم باطل . وهذا الدلیل ذكره ابن الحاجب وتبعه جماعة من بعده .</ref>
هرگاه تواتر قرائات را نپذیریم لازمه اش این است که برخی از کلمات قرآن از تواتر خارج گردد نظیر "ملک و مالک "– در سوره حمد-  و ...؛ از طرفی تخصیص تواتر به یک از اندو  ، ترجیح بلامرجح و باطل خواهد  بود.  <ref>i همان :الرابع : ان القراءات لو لم تکن متواترة لکان بعض القرآن غیر متواتر مثل " ملک " و " مالک " ونحوهما ، فإن تخصیص أحدهما تحکم باطل . وهذا الدلیل ذکره ابن الحاجب وتبعه جماعة من بعده .</ref>




نقد ایه الله خوئی به دلیل چهارم  :  
نقد ایه الله خوئی به دلیل چهارم  :  
اولا : لازمه این دلیل ، متواتر دانستن همه قرائات می باشد چون برخی از قراء اوثق و اعظم از قراء سبعه می باشند .در نتیجه اختصاص ان به قرائات سبع ترجیح بلامرجح  خواهد بود .
اولا : لازمه این دلیل ، متواتر دانستن همه قرائات می باشد چون برخی از قراء اوثق و اعظم از قراء سبعه می باشند .در نتیجه اختصاص ان به قرائات سبع ترجیح بلامرجح  خواهد بود .
ثانیا اختلاف قرائت سبب  اختلاف در اصل قرآن و مواداصلی کلمات نخواهد بود بلکه فقط سبب اختلاف در هیئت و اعراب می گردد.<ref>البیان فی تفسیر القران ص 159 ان مقتضى هذا الدلیل الحكم بتواتر جمیع القراءات ، وتخصیصه بالسبع أیضا تحكم باطل . ولا سیما أن فی غیر القراء السبعة من هو أعظم منهم وأوثق ، كما اعترف به بعضهم ، وستعرف ذلك . ولو سلمنا أن القراء السبعة أو ثق من غیرهم ، وأعرف بوجوه القراءات ، فلا یكون هذا سببا لتخصیص التواتر بقراءاتهم دون غیرهم . نعم ذلك یوجب ترجیح قراءاتهم على غیرها فی مقام العمل ، وبین الامرین بعد المشرقین ، والحكم بتواتر جمیع القراءات باطل بالضرورة ....ان الاختلاف فی القراءة إنما یكون سببا لالتباس ما هو القرآن بغیره ، وعدم تمیزه من حیث الهیئة أو من حیث الاعراب ، وهذا لا ینافی تواتر أصل القرآن ، فالمادة متواترة وإن اختلف فی هیئتها أو فی إعرابها ، وإحدى الكیفیتین أو الكیفیات من القرآن قطعا وإن لم تعلم بخصوصها</ref>
ثانیا اختلاف قرائت سبب  اختلاف در اصل قرآن و مواداصلی کلمات نخواهد بود بلکه فقط سبب اختلاف در هیئت و اعراب می گردد.<ref>البیان فی تفسیر القران ص 159 ان مقتضى هذا الدلیل الحکم بتواتر جمیع القراءات ، وتخصیصه بالسبع أیضا تحکم باطل . ولا سیما أن فی غیر القراء السبعة من هو أعظم منهم وأوثق ، کما اعترف به بعضهم ، وستعرف ذلک . ولو سلمنا أن القراء السبعة أو ثق من غیرهم ، وأعرف بوجوه القراءات ، فلا یکون هذا سببا لتخصیص التواتر بقراءاتهم دون غیرهم . نعم ذلک یوجب ترجیح قراءاتهم على غیرها فی مقام العمل ، وبین الامرین بعد المشرقین ، والحکم بتواتر جمیع القراءات باطل بالضرورة ....ان الاختلاف فی القراءة إنما یکون سببا لالتباس ما هو القرآن بغیره ، وعدم تمیزه من حیث الهیئة أو من حیث الاعراب ، وهذا لا ینافی تواتر أصل القرآن ، فالمادة متواترة وإن اختلف فی هیئتها أو فی إعرابها ، وإحدى الکیفیتین أو الکیفیات من القرآن قطعا وإن لم تعلم بخصوصها</ref>
   
   
نتیجه : ازمباحثی که در نقد  ادله قائلین به تواتر قرائات مطرح گردید  معلوم شد :  
نتیجه : ازمباحثی که در نقد  ادله قائلین به تواتر قرائات مطرح گردید  معلوم شد :  
خط ۲۸۸: خط ۲۸۸:




رابعا :  عدم  تواتر برخی از قرائات  درقرآن کریم – نظیر مالک و ملک -  مستلزم  عدم تواتراصل کلمات قرآنی نخواهد بود چون  واژه ها و کلمات قرآن متواتر بوده  و عدم تواتر برخی قرائات فقط در محدوده  هیئات و اعراب  کلمات می باشد  .<ref>البیان فی تفسیر القران ص 159 ان مقتضى هذا الدلیل الحكم بتواتر جمیع القراءات ، وتخصیصه بالسبع أیضا تحكم باطل . ولا سیما أن فی غیر القراء السبعة من هو أعظم منهم وأوثق ، كما اعترف به بعضهم ، وستعرف ذلك . ولو سلمنا أن القراء السبعة أو ثق من غیرهم ، وأعرف بوجوه القراءات ، فلا یكون هذا سببا لتخصیص التواتر بقراءاتهم دون غیرهم . نعم ذلك یوجب ترجیح قراءاتهم على غیرها فی مقام العمل ، وبین الامرین بعد المشرقین ، والحكم بتواتر جمیع القراءات باطل بالضرورة ....ان الاختلاف فی القراءة إنما یكون سببا لالتباس ما هو القرآن بغیره ، وعدم تمیزه من حیث الهیئة أو من حیث الاعراب ، وهذا لا ینافی تواتر أصل القرآن ، فالمادة متواترة وإن اختلف فی هیئتها أو فی إعرابها ، وإحدى الكیفیتین أو الكیفیات من القرآن قطعا وإن لم تعلم بخصوصها</ref>
رابعا :  عدم  تواتر برخی از قرائات  درقرآن کریم – نظیر مالک و ملک -  مستلزم  عدم تواتراصل کلمات قرآنی نخواهد بود چون  واژه ها و کلمات قرآن متواتر بوده  و عدم تواتر برخی قرائات فقط در محدوده  هیئات و اعراب  کلمات می باشد  .<ref>البیان فی تفسیر القران ص 159 ان مقتضى هذا الدلیل الحکم بتواتر جمیع القراءات ، وتخصیصه بالسبع أیضا تحکم باطل . ولا سیما أن فی غیر القراء السبعة من هو أعظم منهم وأوثق ، کما اعترف به بعضهم ، وستعرف ذلک . ولو سلمنا أن القراء السبعة أو ثق من غیرهم ، وأعرف بوجوه القراءات ، فلا یکون هذا سببا لتخصیص التواتر بقراءاتهم دون غیرهم . نعم ذلک یوجب ترجیح قراءاتهم على غیرها فی مقام العمل ، وبین الامرین بعد المشرقین ، والحکم بتواتر جمیع القراءات باطل بالضرورة ....ان الاختلاف فی القراءة إنما یکون سببا لالتباس ما هو القرآن بغیره ، وعدم تمیزه من حیث الهیئة أو من حیث الاعراب ، وهذا لا ینافی تواتر أصل القرآن ، فالمادة متواترة وإن اختلف فی هیئتها أو فی إعرابها ، وإحدى الکیفیتین أو الکیفیات من القرآن قطعا وإن لم تعلم بخصوصها</ref>


==5- ادله قائلین به عدم تواتر قرائات سبعه==  
==5- ادله قائلین به عدم تواتر قرائات سبعه==  
خط ۲۹۸: خط ۲۹۸:
دلیل اول : نقل قرائات سبعه  از طریق خبر واحد به دیگران   
دلیل اول : نقل قرائات سبعه  از طریق خبر واحد به دیگران   
ایه الله خوئی در این زمینه می نویسد :  
ایه الله خوئی در این زمینه می نویسد :  
تحقیق و استقراء حال روایان از قراء سبعه بیانگر ان است که قرائات قراء سبعه از طریق اخبار احاد بدست ما رسیده است بنابر این ادعای قطع به تواتر قرائات ناصحیح خواهد بود مضافا به اینکه برخی از روایان از قراء سبعه وثاقتشان ثابت نشده است . <ref>البیان فی تفسیر القرآن - السید الخوئی - ص 151 الأول : إن استقراء حال الرواة یورث القطع بأن القراءات نقلت إلینا بأخبار الآحاد . وقد اتضح ذلك فیما أسلفناه فی تراجمهم فكیف تصح دعوى القطع بتواترها عن القراء . على أن بعض هؤلاء الرواة لم تثبت وثاقته</ref>
تحقیق و استقراء حال روایان از قراء سبعه بیانگر ان است که قرائات قراء سبعه از طریق اخبار احاد بدست ما رسیده است بنابر این ادعای قطع به تواتر قرائات ناصحیح خواهد بود مضافا به اینکه برخی از روایان از قراء سبعه وثاقتشان ثابت نشده است . <ref>البیان فی تفسیر القرآن - السید الخوئی - ص 151 الأول : إن استقراء حال الرواة یورث القطع بأن القراءات نقلت إلینا بأخبار الآحاد . وقد اتضح ذلک فیما أسلفناه فی تراجمهم فکیف تصح دعوى القطع بتواترها عن القراء . على أن بعض هؤلاء الرواة لم تثبت وثاقته</ref>


    
    
خط ۳۱۵: خط ۳۱۵:
ایشان در تبیین دلیل سوم می فرماید :  
ایشان در تبیین دلیل سوم می فرماید :  


اسناد راویانی که قرائات سبعه را از قراء خاص نقل می کنند بیانگر ان است  که تواتر "قرائات از قراء" ثابت است در حالی که معیار اصلی ثبوت  تواتر "قرائات عن النبی ص" می باشد که منشا اثار شرعی خواهد بود . <ref>همان الثالث : اتصال أسانید القراءات بالقراء أنفسهم یقطع تواتر الأسانید حتى لو كانت رواتها فی جمیع الطبقات ممن یمتنع تواطؤهم على الكذب ، فإن كل قارئ إنما ینقل قراءته بنفسه</ref>
اسناد راویانی که قرائات سبعه را از قراء خاص نقل می کنند بیانگر ان است  که تواتر "قرائات از قراء" ثابت است در حالی که معیار اصلی ثبوت  تواتر "قرائات عن النبی ص" می باشد که منشا اثار شرعی خواهد بود . <ref>همان الثالث : اتصال أسانید القراءات بالقراء أنفسهم یقطع تواتر الأسانید حتى لو کانت رواتها فی جمیع الطبقات ممن یمتنع تواطؤهم على الکذب ، فإن کل قارئ إنما ینقل قراءته بنفسه</ref>
    
    
دلیل چهارم  : اجتهاد قراء سبعه در نوع قرائتشان  
دلیل چهارم  : اجتهاد قراء سبعه در نوع قرائتشان  
خط ۳۲۱: خط ۳۲۱:


ایشان در تبیین دلیل مذکور می فرماید :  
ایشان در تبیین دلیل مذکور می فرماید :  
نوع استدلال و احتجاج قراء سبعه به صحت قرائت خویش بیانگر ان است که قرائتشان بر مبنای اجتهاد شخصی شان بوده است  در نتیجه چنین اجتهادی تنها بر ای صاحبانش حجیت داشته و برای دیگران فاقد حجیت خواهد بود .<ref>همان الرابع : احتجاج كل قارئ من هؤلاء على صحة قراءته ، واحتجاج تابعیه على ذلك أیضا ، وإعراضه عن قراءة غیره دلیل قطعی على أن القراءات تستند إلى اجتهاد القراء وآرائهم ، لأنها لو كانت متواترة عن النبی صلى الله علیه وآله وسلم لم یحتج فی إثبات صحتها إلى الاستدلال والاحتجاج</ref>   
نوع استدلال و احتجاج قراء سبعه به صحت قرائت خویش بیانگر ان است که قرائتشان بر مبنای اجتهاد شخصی شان بوده است  در نتیجه چنین اجتهادی تنها بر ای صاحبانش حجیت داشته و برای دیگران فاقد حجیت خواهد بود .<ref>همان الرابع : احتجاج کل قارئ من هؤلاء على صحة قراءته ، واحتجاج تابعیه على ذلک أیضا ، وإعراضه عن قراءة غیره دلیل قطعی على أن القراءات تستند إلى اجتهاد القراء وآرائهم ، لأنها لو کانت متواترة عن النبی صلى الله علیه وآله وسلم لم یحتج فی إثبات صحتها إلى الاستدلال والاحتجاج</ref>   




خط ۳۲۹: خط ۳۲۹:




ایه الله خوئی در ادامه دلیل مذکور گفتار برخی از این اعلام را در مخالفت با تواتر قرائات سبعه بیان می کند .<ref>البیان فی تفسیر القرآن - السید الخوئی - ص 152 الخامس : ان فی إنكار جملة من أعلام المحققین على جملة من القراءات دلالة  واضحة على عدم تواترها ، إذ لو كانت متواترة لما صح هذا الانكار فهذا ابن جریر الطبری أنكر قراءة ابن عامر ، وطعن فی كثیر من المواضع فی بعض القراءات المذكورة فی السبع ، وطعن بعضهم على قراءة حمزة ، وبعضهم على قراءة أبی عمرو ، وبعضهم على قراءة ابن كثیر وأن كثیرا من العلماء أنكروا تواتر ما لا یظهر وجهه فی اللغة العربیة ، وحكموا بوقوع الخطأ فیه من بعض القراء وقد تقدم فی ترجمة حمزة إنكار قراءته من إمام الحنابلة أحمد ، ومن یزید بن هارون ، ومن ابن مهدی ومن أبی بكر بن عیاش ، ومن ابن درید ...</ref>
ایه الله خوئی در ادامه دلیل مذکور گفتار برخی از این اعلام را در مخالفت با تواتر قرائات سبعه بیان می کند .<ref>البیان فی تفسیر القرآن - السید الخوئی - ص 152 الخامس : ان فی إنکار جملة من أعلام المحققین على جملة من القراءات دلالة  واضحة على عدم تواترها ، إذ لو کانت متواترة لما صح هذا الانکار فهذا ابن جریر الطبری أنکر قراءة ابن عامر ، وطعن فی کثیر من المواضع فی بعض القراءات المذکورة فی السبع ، وطعن بعضهم على قراءة حمزة ، وبعضهم على قراءة أبی عمرو ، وبعضهم على قراءة ابن کثیر وأن کثیرا من العلماء أنکروا تواتر ما لا یظهر وجهه فی اللغة العربیة ، وحکموا بوقوع الخطأ فیه من بعض القراء وقد تقدم فی ترجمة حمزة إنکار قراءته من إمام الحنابلة أحمد ، ومن یزید بن هارون ، ومن ابن مهدی ومن أبی بکر بن عیاش ، ومن ابن درید ...</ref>




خط ۳۵۲: خط ۳۵۲:




ایشان در ادامه قرائنی را در تایید اینکه مبنای قرائات قراء ،اجتهادات شخصی انها بوده و نمی توان انرا بعنوان روایت عن النبی ص  پذیرفت ، ذکر می کند . نکته دیگر در عدم حجیت قرائات ان است که  مطالعه و بررسی تراجم برخی از قرا حاکی از عدم وثاقت برخی از انهاست .  <ref>جهت تفصیل بیشتر رک به :  البیان فی تفسیر القران ص 164-166 ذهب جماعة إلى حجیة هذه القراءات ، فجوزوا أن یستدل بها على الحكم الشرعی ، كما استدل على حرمة وطئ الحائض بعد نقائها من الحیض وقبل أن تغتسل ، بقراءة الكوفیین - غیر حفص - قوله تعالى : " ولا تقربوهن حتى یطهرن " بالتشدید . ولكن الحق عدم حجیة هذه القراءات ، فلا یستدل بها على الحكم الشرعی .والدلیل على ذلك أن كل واحد من هؤلاء القراء یحتمل فیه الغلط والاشتباه ، ولم یرد دلیل من العقل ، ولا من الشرع على وجوب اتباع قارئ منهم بالخصوص ، وقد استقل العقل ، وحكم الشرع بالمنع عن اتباع غیر العلم .  ... ان القراءات لم یتضح كونها روایة ، لتشملها هذه الأدلة ، فلعلها اجتهادات من القراء ، ویؤید هذا الاحتمال ما تقدم من تصریح بعض الاعلام بذلك ، بل إذا لاحظنا السبب الذی من أجله اختلف القراء فی قراءاتهم – وهو خلو المصاحف المرسلة إلى الجهات من النقط والشكل - یقوى هذا الاحتمال جدا .  قال ابن أبی هاشم :" إن السبب فی اختلاف القراءات السبع وغیرها  ان الجهات التی وجهت إلیها المصاحف كان بها من الصحابة من حمل عنه أهل تلك الجهة وكانت المصاحف خالیة من النقط والشكل . قال : فثبت أهل كل ناحیة على ما كانوا تلقوه سماعا عن الصحابة ، بشرط موافقة الخط ، وتركوا ما یخالف الخط . . . فمن ثم نشأالاختلاف بین قراء الأمصار "...... ان رواة كل قراءة من هذه القراءات ، لم تثبت وثاقتهم أجمع ، فلا تشمل أدلة حجیة خبر الثقة روایتهم . ویظهر ذلك مما قدمناه فی ترجمة أحوال القراء ورواتهم</ref>
ایشان در ادامه قرائنی را در تایید اینکه مبنای قرائات قراء ،اجتهادات شخصی انها بوده و نمی توان انرا بعنوان روایت عن النبی ص  پذیرفت ، ذکر می کند . نکته دیگر در عدم حجیت قرائات ان است که  مطالعه و بررسی تراجم برخی از قرا حاکی از عدم وثاقت برخی از انهاست .  <ref>جهت تفصیل بیشتر رک به :  البیان فی تفسیر القران ص 164-166 ذهب جماعة إلى حجیة هذه القراءات ، فجوزوا أن یستدل بها على الحکم الشرعی ، کما استدل على حرمة وطئ الحائض بعد نقائها من الحیض وقبل أن تغتسل ، بقراءة الکوفیین - غیر حفص - قوله تعالى : " ولا تقربوهن حتى یطهرن " بالتشدید . ولکن الحق عدم حجیة هذه القراءات ، فلا یستدل بها على الحکم الشرعی .والدلیل على ذلک أن کل واحد من هؤلاء القراء یحتمل فیه الغلط والاشتباه ، ولم یرد دلیل من العقل ، ولا من الشرع على وجوب اتباع قارئ منهم بالخصوص ، وقد استقل العقل ، وحکم الشرع بالمنع عن اتباع غیر العلم .  ... ان القراءات لم یتضح کونها روایة ، لتشملها هذه الأدلة ، فلعلها اجتهادات من القراء ، ویؤید هذا الاحتمال ما تقدم من تصریح بعض الاعلام بذلک ، بل إذا لاحظنا السبب الذی من أجله اختلف القراء فی قراءاتهم – وهو خلو المصاحف المرسلة إلى الجهات من النقط والشکل - یقوى هذا الاحتمال جدا .  قال ابن أبی هاشم :" إن السبب فی اختلاف القراءات السبع وغیرها  ان الجهات التی وجهت إلیها المصاحف کان بها من الصحابة من حمل عنه أهل تلک الجهة وکانت المصاحف خالیة من النقط والشکل . قال : فثبت أهل کل ناحیة على ما کانوا تلقوه سماعا عن الصحابة ، بشرط موافقة الخط ، وترکوا ما یخالف الخط . . . فمن ثم نشأالاختلاف بین قراء الأمصار "...... ان رواة کل قراءة من هذه القراءات ، لم تثبت وثاقتهم أجمع ، فلا تشمل أدلة حجیة خبر الثقة روایتهم . ویظهر ذلک مما قدمناه فی ترجمة أحوال القراء ورواتهم</ref>




خط ۳۶۱: خط ۳۶۱:




ایه الله خوئی در این زمینه می نویسد : جمهوراعلام فریقین بجواز قرائات سبع در نماز فتوا داده بلکه عده ای از انان ادعای اجماع نموده اند حتی برخی از انان فتوا به جواز قرائات عشره داده و برخی دیگر نیز به جواز هر قرائتی که مطابق اصول ادبیات عربی یا مطابق یکی از مصاحف عثمانی – حتی بنحو احتمال البته بشرط صحت سند  -  باشد قائل شده اند<ref>البیان فی تفسیر القران ص 167-ذهب الجمهور من علماء الفریقین إلى جواز القراءة بكل واحدة من القراءات السبع فی الصلاة ، بل ادعی على ذلك الاجماع فی كلمات غیر واحد منهم وجوز بعضهم القراءة بكل واحدة من العشر ، وقال بعضهم بجواز القراءة بكل قراءة وافقت العربیة ولو بوجه ، ووافقت أحد المصاحف العثمانیة ولو احتمالا ، وصح سندها ، ولم یحصرها فی عدد معین </ref>
ایه الله خوئی در این زمینه می نویسد : جمهوراعلام فریقین بجواز قرائات سبع در نماز فتوا داده بلکه عده ای از انان ادعای اجماع نموده اند حتی برخی از انان فتوا به جواز قرائات عشره داده و برخی دیگر نیز به جواز هر قرائتی که مطابق اصول ادبیات عربی یا مطابق یکی از مصاحف عثمانی – حتی بنحو احتمال البته بشرط صحت سند  -  باشد قائل شده اند<ref>البیان فی تفسیر القران ص 167-ذهب الجمهور من علماء الفریقین إلى جواز القراءة بکل واحدة من القراءات السبع فی الصلاة ، بل ادعی على ذلک الاجماع فی کلمات غیر واحد منهم وجوز بعضهم القراءة بکل واحدة من العشر ، وقال بعضهم بجواز القراءة بکل قراءة وافقت العربیة ولو بوجه ، ووافقت أحد المصاحف العثمانیة ولو احتمالا ، وصح سندها ، ولم یحصرها فی عدد معین </ref>


   
   
خط ۳۷۶: خط ۳۷۶:




لازم است سوره ای جهت قرائت انتخاب گردد که اختلاف قرائت دران نباشد . <ref>البیان فی تفسیر القران ص 167-والحق : ان الذی تقتضیه القاعدة الأولیة ، هو عدم جواز القراءة فی الصلاة بكل قراءة لم تثبت القراءة بها من النبی الأكرم - صلى الله علیه وآله وسلم - أو من أحد أوصیائه المعصومین - علیهم السلام - ، لان الواجب فی الصلاة هو قراءة القرآن فلا یكفی قراءة شئ لم یحرز كونه قرآنا وقد استقل العقل بوجوب إحراز الفراغ الیقینی بعد العلم باشتغال الذمة ، وعلى ذلك فلا بد من تكرار الصلاة بعد القراءات المختلفة أو تكرار مورد الاختلاف فی الصلاة الواحدة ، لاحراز الامتثال القطعی ، ففی سورة الفاتحة یجب الجمع بین قراءة " مالك " ، وقراءة " ملك " . أما السورة التامة التی تجب قراءتها بعد الحمد - بناء على الأظهر - فیجب لها إما اختیار سورة لیس فیها اختلاف فی القراءة ، وإما التكرار على النحو المتقدم .</ref>
لازم است سوره ای جهت قرائت انتخاب گردد که اختلاف قرائت دران نباشد . <ref>البیان فی تفسیر القران ص 167-والحق : ان الذی تقتضیه القاعدة الأولیة ، هو عدم جواز القراءة فی الصلاة بکل قراءة لم تثبت القراءة بها من النبی الأکرم - صلى الله علیه وآله وسلم - أو من أحد أوصیائه المعصومین - علیهم السلام - ، لان الواجب فی الصلاة هو قراءة القرآن فلا یکفی قراءة شئ لم یحرز کونه قرآنا وقد استقل العقل بوجوب إحراز الفراغ الیقینی بعد العلم باشتغال الذمة ، وعلى ذلک فلا بد من تکرار الصلاة بعد القراءات المختلفة أو تکرار مورد الاختلاف فی الصلاة الواحدة ، لاحراز الامتثال القطعی ، ففی سورة الفاتحة یجب الجمع بین قراءة " مالک " ، وقراءة " ملک " . أما السورة التامة التی تجب قراءتها بعد الحمد - بناء على الأظهر - فیجب لها إما اختیار سورة لیس فیها اختلاف فی القراءة ، وإما التکرار على النحو المتقدم .</ref>




نکته پایانی انکه  از منظر ایشان در صورتی که مشروعیت قرائتی خاص از ناحیه معصومین ثابت گردد و یا در عصر انان متعارف بین مسلمین باشد در اینصورت اکتفا به ان - بدلیل عدم ردع انان از قرائت خاص و نیز از باب" إقرأ کما یقرأ الناس " إقرؤا کما علمتم "  -  قطعا صحیح بوده و فقط قرائات شاذ فاقد اعتبار خواهد بود.<ref>جهت تفصیل بیشتر رک به :  البیان فی تفسیر القران ص 164-168 وأما بالنظر إلى ما ثبت قطعیا من تقریر المعصومین - علیهم السلام - شیعتهم على القراءة ، بأیة واحدة من القراءات المعروفة فی زمانهم ، فلا شك فی كفایة كل واحدة منها فقد كانت هذه القراءات معروفة فی زمانهم ، ولم یرد عنهم أنهم ردعوا عن بعضها ، ولو ثبت الردع لوصل إلینا بالتواتر ، ولا أقل من نقله بالآحاد ، بل ورد عنهم - علیهم السلام - إمضاء هذه القراءات بقولهم : " إقرأ كما یقرأ الناس " إقرؤا كما علمتم "  وعلى ذلك فلا معنى لتخصیص الجواز بالقراءات السبع أو العشر ، نعم یعتبر فی الجواز أن لا تكون القراءة شاذة ، غیر ثابتة بنقل الثقات عند علماء أهل السنة ، ولا موضوعة ، أما الشاذة فمثالها قراءة " ملك یوم الدین " بصیغة الماضی ونصب یوم ، وأما الموضوعة فمثالها قراءة " إنما  خشى الله من عباده العلماء " برفع كلمة الله ونصب كلمة العلماء على قراءة الخزاعی عن أبی حنیفة . وصفوة القول : أنه تجوز القراءة فی الصلاة بكل قراءة كانت متعارفة فی زمان أهل البیت علیهم السلام</ref>
نکته پایانی انکه  از منظر ایشان در صورتی که مشروعیت قرائتی خاص از ناحیه معصومین ثابت گردد و یا در عصر انان متعارف بین مسلمین باشد در اینصورت اکتفا به ان - بدلیل عدم ردع انان از قرائت خاص و نیز از باب" إقرأ کما یقرأ الناس " إقرؤا کما علمتم "  -  قطعا صحیح بوده و فقط قرائات شاذ فاقد اعتبار خواهد بود.<ref>جهت تفصیل بیشتر رک به :  البیان فی تفسیر القران ص 164-168 وأما بالنظر إلى ما ثبت قطعیا من تقریر المعصومین - علیهم السلام - شیعتهم على القراءة ، بأیة واحدة من القراءات المعروفة فی زمانهم ، فلا شک فی کفایة کل واحدة منها فقد کانت هذه القراءات معروفة فی زمانهم ، ولم یرد عنهم أنهم ردعوا عن بعضها ، ولو ثبت الردع لوصل إلینا بالتواتر ، ولا أقل من نقله بالآحاد ، بل ورد عنهم - علیهم السلام - إمضاء هذه القراءات بقولهم : " إقرأ کما یقرأ الناس " إقرؤا کما علمتم "  وعلى ذلک فلا معنى لتخصیص الجواز بالقراءات السبع أو العشر ، نعم یعتبر فی الجواز أن لا تکون القراءة شاذة ، غیر ثابتة بنقل الثقات عند علماء أهل السنة ، ولا موضوعة ، أما الشاذة فمثالها قراءة " ملک یوم الدین " بصیغة الماضی ونصب یوم ، وأما الموضوعة فمثالها قراءة " إنما  خشى الله من عباده العلماء " برفع کلمة الله ونصب کلمة العلماء على قراءة الخزاعی عن أبی حنیفة . وصفوة القول : أنه تجوز القراءة فی الصلاة بکل قراءة کانت متعارفة فی زمان أهل البیت علیهم السلام</ref>




خط ۳۹۲: خط ۳۹۲:




2 –ابی بن کعب می گوید : درمسجد مردی را دیدم که قرائت نمازش را بشکل خاصی می خواند . من به شیوه قرائتش اعتراض کردم. سپس فرد دیگری را دیدم که قرائتش با نفر نخست مخالف بود . همگی بر پیامبر ص وارد شده و ماجرا را برای حضرت نقل کردم . حضرت قرائت هر دو را برغم مخالفتشان با یکدیگر تاییدکرد و چون حال مرا مشاهده کرد دستی بر سینه ام نهاد و فرمود:  قرآن نخست بر یک حرف بر من نازل شد از خداوند درخواست کردم که بر امت من قرائت قرآن بر یک حرف دشواراست از اینرو  - بتدریج و درطی سه مرحله درخواست  - در مرحله سوم قرآن بر من به هفت قرائت نازل گردید .<ref>صحیح مسلم ج 2ص 203- کنزالعمال ج 2ص 603- عن أبی بن كعب قال : " كنت فی المسجد فدخل رجل یصلی فقرأ قراءة أنكرتها علیه ، ثم دخل رجل آخر فقرأ قراءة غیر قراءة صاحبه ، فدخلنا جمیعا على رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم قال : فقلت یا رسول الله إن هذا قرأ قراءة أنكرتهاعلیه ، ثم دخل هذا فقرأ قراءة غیر قراءة  صاحبه ، فأمرهما رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فقرءا ، فحسن رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم شأنهما ، فوقع فی نفسی من التكذیب ، ولا إذ كنت فی الجاهلیة فلما رأى رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم ما غشینی ضرب فی صدری ، ففضت عرقا كأنما أنظر إلى الله فرقا  فقال لی : یا أبی أرسل إلی أن اقرأ القرآن على حرف ، فرددت علیه أن هون على أمتی ، فرد علی فی الثانیة أن اقرأ القرآن على حرف فرددت علیه أن هون على أمتی ، فرد علی فی الثالثة ان أقرأه على سبعة أحرف ، ولك بكل ردة رددتها مسألة تسألنیها . فقلت : اللهم اغفر لامتی . اللهم اغفر لامتی ، وأخرت الثالثة لیوم یرغب فیه إلى الخلق كلهم حتى إبراهیم علیه السلام</ref>   
2 –ابی بن کعب می گوید : درمسجد مردی را دیدم که قرائت نمازش را بشکل خاصی می خواند . من به شیوه قرائتش اعتراض کردم. سپس فرد دیگری را دیدم که قرائتش با نفر نخست مخالف بود . همگی بر پیامبر ص وارد شده و ماجرا را برای حضرت نقل کردم . حضرت قرائت هر دو را برغم مخالفتشان با یکدیگر تاییدکرد و چون حال مرا مشاهده کرد دستی بر سینه ام نهاد و فرمود:  قرآن نخست بر یک حرف بر من نازل شد از خداوند درخواست کردم که بر امت من قرائت قرآن بر یک حرف دشواراست از اینرو  - بتدریج و درطی سه مرحله درخواست  - در مرحله سوم قرآن بر من به هفت قرائت نازل گردید .<ref>صحیح مسلم ج 2ص 203- کنزالعمال ج 2ص 603- عن أبی بن کعب قال : " کنت فی المسجد فدخل رجل یصلی فقرأ قراءة أنکرتها علیه ، ثم دخل رجل آخر فقرأ قراءة غیر قراءة صاحبه ، فدخلنا جمیعا على رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم قال : فقلت یا رسول الله إن هذا قرأ قراءة أنکرتهاعلیه ، ثم دخل هذا فقرأ قراءة غیر قراءة  صاحبه ، فأمرهما رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فقرءا ، فحسن رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم شأنهما ، فوقع فی نفسی من التکذیب ، ولا إذ کنت فی الجاهلیة فلما رأى رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم ما غشینی ضرب فی صدری ، ففضت عرقا کأنما أنظر إلى الله فرقا  فقال لی : یا أبی أرسل إلی أن اقرأ القرآن على حرف ، فرددت علیه أن هون على أمتی ، فرد علی فی الثانیة أن اقرأ القرآن على حرف فرددت علیه أن هون على أمتی ، فرد علی فی الثالثة ان أقرأه على سبعة أحرف ، ولک بکل ردة رددتها مسألة تسألنیها . فقلت : اللهم اغفر لامتی . اللهم اغفر لامتی ، وأخرت الثالثة لیوم یرغب فیه إلى الخلق کلهم حتى إبراهیم علیه السلام</ref>   




3 – ابوهریره از پیامبر ص نقل می کند که ان حضرت فرمود : قرآن بر هفت حرف نازل شده است پس انرا بهمین صورت قرائت کنید . فقط هیچگاه رحمت را بعذاب و عذاب را به رحمت ختم نکنید .<ref>جامع البیان عن تاویل القران ج 1ص 25 عن أبی هریرة أنه قال : " قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم : إن هذا القرآن انزل على سبعة أحرف ، فاقرأوا ولا حرج ، ولكن لا تختموا ذكر رحمة بعذاب ، ولا ذكر عذاب برحمة "</ref>
3 – ابوهریره از پیامبر ص نقل می کند که ان حضرت فرمود : قرآن بر هفت حرف نازل شده است پس انرا بهمین صورت قرائت کنید . فقط هیچگاه رحمت را بعذاب و عذاب را به رحمت ختم نکنید .<ref>جامع البیان عن تاویل القران ج 1ص 25 عن أبی هریرة أنه قال : " قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم : إن هذا القرآن انزل على سبعة أحرف ، فاقرأوا ولا حرج ، ولکن لا تختموا ذکر رحمة بعذاب ، ولا ذکر عذاب برحمة "</ref>




4- در روایتی دیگر از پیامبرص نقل شده است که فرمود :قرآن بر هفت حرف علیم ،حکیم ،غفور، رحیم نازل شده است .<ref>عن أبی سلمة عن أبی هریرة قال : قال رسول الله ( صلى الله علیه وسلم ) : " أنزل القرآن على سبعة أحرف علیم حكیم غفور رحیم "</ref>   
4- در روایتی دیگر از پیامبرص نقل شده است که فرمود :قرآن بر هفت حرف علیم ،حکیم ،غفور، رحیم نازل شده است .<ref>عن أبی سلمة عن أبی هریرة قال : قال رسول الله ( صلى الله علیه وسلم ) : " أنزل القرآن على سبعة أحرف علیم حکیم غفور رحیم "</ref>   




خط ۴۰۶: خط ۴۰۶:




اینها مهمترین روایات در زمینه نزول قرآن به سبعه احرف بود که همه انها از طریق اهل سنت رسیده است . <ref>البیان ص 169-189 هذه أهم الروایات التی رویت فی هذا المعنى ، وكلها من طرق أهل السنة</ref>   
اینها مهمترین روایات در زمینه نزول قرآن به سبعه احرف بود که همه انها از طریق اهل سنت رسیده است . <ref>البیان ص 169-189 هذه أهم الروایات التی رویت فی هذا المعنى ، وکلها من طرق أهل السنة</ref>   


==ب- روایات "نزول قرآن علی سبعه احرف" در منابع شیعی==  
==ب- روایات "نزول قرآن علی سبعه احرف" در منابع شیعی==  


نظیرروایاتی که در منابع اهل سنت در زمینه نزول قرآن بر سبعه احرف ذکر گردید در منابع شیعی نیز دیده می شود که برخی از انها را در اینجا بیان می کنیم :  
نظیرروایاتی که در منابع اهل سنت در زمینه نزول قرآن بر سبعه احرف ذکر گردید در منابع شیعی نیز دیده می شود که برخی از انها را در اینجا بیان می کنیم :  
حمادبن عثمان می گوید از امام صادق ع سئوال کردم : چرا احادیثی که از شما رسیده است با یکدیگر متفاوت است ؟ امام ع فرمود :قرآن بر هفت حرف نازل شده است و نزدیک ترین امر برای امام ان است که بر اساس هفت وجه فتوی بدهد .  <ref>الخصال ص 358عن حماد ابن عثمان قال : قلت لأبی عبدالله علیه السلام : إن الأحادیث تختلف عنكم قال : فقال :إن القرآن نزل على سبعة أحرف وأدنى ما للامام أن یفتی على سبعة وجوه ، ثم قال : " هذا عطاؤنا فامنن أو أمسك بغیر حساب</ref>
حمادبن عثمان می گوید از امام صادق ع سئوال کردم : چرا احادیثی که از شما رسیده است با یکدیگر متفاوت است ؟ امام ع فرمود :قرآن بر هفت حرف نازل شده است و نزدیک ترین امر برای امام ان است که بر اساس هفت وجه فتوی بدهد .  <ref>الخصال ص 358عن حماد ابن عثمان قال : قلت لأبی عبدالله علیه السلام : إن الأحادیث تختلف عنکم قال : فقال :إن القرآن نزل على سبعة أحرف وأدنى ما للامام أن یفتی على سبعة وجوه ، ثم قال : " هذا عطاؤنا فامنن أو أمسک بغیر حساب</ref>




اهل بیت ع از پیامبر ص نقل فرموده اند که :  
اهل بیت ع از پیامبر ص نقل فرموده اند که :  
پیک وحی از جانب خداوند متعال بر من نازل شد که امرالهی بر ان تعلق گرفته است که قرآن را بر یک حرف قرائت کنی . به خداوند متعال عرضه داشتم که دستورت را بر امتم وسعت داده و اسان کن . بار دیگر امر الهی بر قرائت به یک حرف تکرار شد؛ برای بار سوم نیز همین اتفاق افتاد اما در مرحله چهارم خداوند متعال فرمود :  می توانی قرآن را بر هفت حرف قرائت نمائی نظربه اینکه در زمین از اغاز خلقتش، هفت عالم خلق شده است <ref> همان : عن عیسى بن عبدالله الهاشمی ، عن أبیه عن آبائه علیهم السلام قال : قال رسول الله صلى الله علیه وآله : أتانی آت من الله فقال : إن الله عز وجل یأمرك أن تقرأ القرآن على حرف واحد ، فقلت : یا رب وسع على أمتی فقال : إن الله عز وجل یأمرك أن تقرأ القرآن على حرف واحد ، فقلت : یا رب وسع على أمتی فقال : إن الله عز وجل یأمرك ( أن تقرأ القرآن على حرف واحد ، فقلت یا رب وسع على أمتی فقال : إن الله یأمرك أن تقرأ القرآن على سبعة أحرف خلق الله عز وجل فی الأرض منذ خلقها سبعة عالمین</ref>
پیک وحی از جانب خداوند متعال بر من نازل شد که امرالهی بر ان تعلق گرفته است که قرآن را بر یک حرف قرائت کنی . به خداوند متعال عرضه داشتم که دستورت را بر امتم وسعت داده و اسان کن . بار دیگر امر الهی بر قرائت به یک حرف تکرار شد؛ برای بار سوم نیز همین اتفاق افتاد اما در مرحله چهارم خداوند متعال فرمود :  می توانی قرآن را بر هفت حرف قرائت نمائی نظربه اینکه در زمین از اغاز خلقتش، هفت عالم خلق شده است <ref> همان : عن عیسى بن عبدالله الهاشمی ، عن أبیه عن آبائه علیهم السلام قال : قال رسول الله صلى الله علیه وآله : أتانی آت من الله فقال : إن الله عز وجل یأمرک أن تقرأ القرآن على حرف واحد ، فقلت : یا رب وسع على أمتی فقال : إن الله عز وجل یأمرک أن تقرأ القرآن على حرف واحد ، فقلت : یا رب وسع على أمتی فقال : إن الله عز وجل یأمرک ( أن تقرأ القرآن على حرف واحد ، فقلت یا رب وسع على أمتی فقال : إن الله یأمرک أن تقرأ القرآن على سبعة أحرف خلق الله عز وجل فی الأرض منذ خلقها سبعة عالمین</ref>




در روایتی دیگر از امام باقر ع نقل شده است که : تفسیر قرآن بر هفت حرف می باشد که برخی از انها مربوط به گذشته و برخی از انها مربوط به اینده است که علم ان نزد ائمه ع می باشد .  <ref>بصائر الدرجات ص316 عن زرارة عن أبی جعفر علیه السلام قال تفسیر القرآن على سبعة أحرف منه ما كان و منه ما لم یكن بعد ذلك تعرفه الأئمة </ref>
در روایتی دیگر از امام باقر ع نقل شده است که : تفسیر قرآن بر هفت حرف می باشد که برخی از انها مربوط به گذشته و برخی از انها مربوط به اینده است که علم ان نزد ائمه ع می باشد .  <ref>بصائر الدرجات ص316 عن زرارة عن أبی جعفر علیه السلام قال تفسیر القرآن على سبعة أحرف منه ما کان و منه ما لم یکن بعد ذلک تعرفه الأئمة </ref>
   
   
در روایتی دیگر که از  امام علی ع نقل شده است بجای سبعه احرف ، سبعه اقسام ذکر شده است : قرآن از جانب خداوند بر هفت قسم نازل شده که هر یک از انها کفایت می کند و ان عبارتند از :. أمر وزجر وترغیب وترهیب وجدل ومثل وقصص. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص59 عن أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) أنه قال : إن الله تبارك وتعالى أنزل القرآن على سبعة أقسام كل قسم منها كاف شاف وهی : أمر وزجر وترغیب وترهیب وجدل ومثل وقصص </ref>
در روایتی دیگر که از  امام علی ع نقل شده است بجای سبعه احرف ، سبعه اقسام ذکر شده است : قرآن از جانب خداوند بر هفت قسم نازل شده که هر یک از انها کفایت می کند و ان عبارتند از :. أمر وزجر وترغیب وترهیب وجدل ومثل وقصص. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص59 عن أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) أنه قال : إن الله تبارک وتعالى أنزل القرآن على سبعة أقسام کل قسم منها کاف شاف وهی : أمر وزجر وترغیب وترهیب وجدل ومثل وقصص </ref>




خط ۴۲۹: خط ۴۲۹:
دیدگاه زرکشی در البرهان  
دیدگاه زرکشی در البرهان  


ایشان بعد از بیان ثبوت روایات مذکور در منابع معتبر اهل سنت و پذیرش انها <ref>البرهان ص211  ثبت فی الصحیحین من حدیث ابن عباس أن رسول الله صلى الله علیه وسلم قال : " أقرأنی جبریل على حرف فراجعته ، ثم لم أزل أستزیده فیزیدنی ، حتى انتهى إلى سبعة أحرف " . زاد مسلم : قال ابن شهاب : بلغنی أن تلك السبعة إنما هی فی الأمر الذی یكون واحدا لا یختلف فی حلال ولا حرام</ref>  به اختلاف گسترده اراء عالمان اهل سنت را در معنای سبعه احرف می پردازد :  
ایشان بعد از بیان ثبوت روایات مذکور در منابع معتبر اهل سنت و پذیرش انها <ref>البرهان ص211  ثبت فی الصحیحین من حدیث ابن عباس أن رسول الله صلى الله علیه وسلم قال : " أقرأنی جبریل على حرف فراجعته ، ثم لم أزل أستزیده فیزیدنی ، حتى انتهى إلى سبعة أحرف " . زاد مسلم : قال ابن شهاب : بلغنی أن تلک السبعة إنما هی فی الأمر الذی یکون واحدا لا یختلف فی حلال ولا حرام</ref>  به اختلاف گسترده اراء عالمان اهل سنت را در معنای سبعه احرف می پردازد :  




ابن عربی می گوید : در معنای سبعه احرف هیچ نصی و اثری دیده نشده است و بین عالمان درمعنای ان اختلاف است . ابوحاتم می گوید 35 دیدگاه در این زمینه وجود دارد و برخی معتقدند مراد و هدف  از سبعه احرف ، توسعه بر قاریان بوده از اینرو مفید حصر نمی باشد . <ref>همان ص 212-213...وقال ابن العربی : لم یأت فی معنى هذا السبع نص ولا أثر ، واختلف الناس فی تعیینها . وقال الحافظ أبو حاتم بن حبان البستی : اختلف الناس فیها على خمسة وثلاثین قولا وقد وقفت منها على كثیر ; فذهب بعضهم إلى أن المراد التوسعة على القارئ ولم یقصد به الحصر . والأكثر على أنه محصور فی سبعة ; ثم اختلفوا : هل هی باقیة إلى الآن نقرؤها ؟ أم كان ذلك أولا ؟ ثم استقر الحال بعده على قولین . .. ثم اختلفوا : هل استقر فی حیاته صلى الله علیه وسلم ، أم بعد وفاته ؟ والأكثرون على الأول ،..   
ابن عربی می گوید : در معنای سبعه احرف هیچ نصی و اثری دیده نشده است و بین عالمان درمعنای ان اختلاف است . ابوحاتم می گوید 35 دیدگاه در این زمینه وجود دارد و برخی معتقدند مراد و هدف  از سبعه احرف ، توسعه بر قاریان بوده از اینرو مفید حصر نمی باشد . <ref>همان ص 212-213...وقال ابن العربی : لم یأت فی معنى هذا السبع نص ولا أثر ، واختلف الناس فی تعیینها . وقال الحافظ أبو حاتم بن حبان البستی : اختلف الناس فیها على خمسة وثلاثین قولا وقد وقفت منها على کثیر ; فذهب بعضهم إلى أن المراد التوسعة على القارئ ولم یقصد به الحصر . والأکثر على أنه محصور فی سبعة ; ثم اختلفوا : هل هی باقیة إلى الآن نقرؤها ؟ أم کان ذلک أولا ؟ ثم استقر الحال بعده على قولین . .. ثم اختلفوا : هل استقر فی حیاته صلى الله علیه وسلم ، أم بعد وفاته ؟ والأکثرون على الأول ،..   
</ref>
</ref>


خط ۴۴۰: خط ۴۴۰:
   
   
دیدگاه زرقانی در مناهل العرفان فی علوم القرآن
دیدگاه زرقانی در مناهل العرفان فی علوم القرآن
ایشان  روایات مذکوررا صحیح  و معتبر دانسته وناقلین انرا جمع زیادی– 21نفر - از صحابه می داند .<ref>مناهل العرفان فی علوم القران ج 1ص99 ...لا سبیل إلى الاستدلال على هذا-  نزول القرآن على سبعة أحرف - إلا مما صح عن رسول الله صلى الله علیه وسلم ولقد جاء هذا النقل الصحیح من طرق مختلفة كثیرة وروی حدیث نزول القرآن على سبعة أحرف عن جمع كبیر من الصحابة</ref>   
ایشان  روایات مذکوررا صحیح  و معتبر دانسته وناقلین انرا جمع زیادی– 21نفر - از صحابه می داند .<ref>مناهل العرفان فی علوم القران ج 1ص99 ...لا سبیل إلى الاستدلال على هذا-  نزول القرآن على سبعة أحرف - إلا مما صح عن رسول الله صلى الله علیه وسلم ولقد جاء هذا النقل الصحیح من طرق مختلفة کثیرة وروی حدیث نزول القرآن على سبعة أحرف عن جمع کبیر من الصحابة</ref>   




خط ۴۵۵: خط ۴۵۵:


6- اختلاف به إبدال  
6- اختلاف به إبدال  
7- اختلاف لغات و لهجه ها <ref>همان ص 109  والذی نختاره بنور الله وتوفیقه من بین تلك المذاهب والآراء هو ما ذهب إلیه الإمام أبوالفضل الرازی فی اللوائح إذ یقول الکلام لا یخرج عن سبعة أحرف فی الاختلاف :  الأول اختلاف الأسماء من إفراد وتثنیة وجمع وتذكیر وتأنیث  الثانی اختلاف تصریف الأفعال من ماض ومضارع وأمر  الثالث اختلاف وجوه الإعراب  الرابع الاختلاف بالنقص والزیادة  الخامس الاختلاف بالتقدیم والتأخیر</ref>  
7- اختلاف لغات و لهجه ها <ref>همان ص 109  والذی نختاره بنور الله وتوفیقه من بین تلک المذاهب والآراء هو ما ذهب إلیه الإمام أبوالفضل الرازی فی اللوائح إذ یقول الکلام لا یخرج عن سبعة أحرف فی الاختلاف :  الأول اختلاف الأسماء من إفراد وتثنیة وجمع وتذکیر وتأنیث  الثانی اختلاف تصریف الأفعال من ماض ومضارع وأمر  الثالث اختلاف وجوه الإعراب  الرابع الاختلاف بالنقص والزیادة  الخامس الاختلاف بالتقدیم والتأخیر</ref>  




خط ۴۶۴: خط ۴۶۴:




مراد از نزول قرآن بر سبعه احرف این است که مجموعه قرآن را - بجهت توسعه و تسهیلی که درقرائت ان داده شده است- می توان بر وجوه هفتگانه از موارد اختلاف که ذکر شد قرائت نمود بنابر این مراد از سبعه احرف این نیست که هر کلمه قرآن را بتوان بر هفت وجه قرائت نمود . <ref>مناهل العرفان فی علوم القران ج 1ص108-109 ثم إن كلمة على فی قوله أنزل القرآن على سبعة أحرف تشیر إلى أن المسألة على هذا الشرط من التوسعة والتیسیر أی أنزل القرآن موسعا فیه على القارىء أن یقرأه على سبعة أوجه یقرأ بأی حرف أراد منها على البدل من صاحبه كأنه قال أنزل على هذا الشرط وعلى هذه التوسعة  ولیس المراد أن كل كلمة من القرآن تقرأ على سبعة أوجه إذا لقال إن هذا القرآن أنزل سبعة أحرف بحذف لفظ على  بل المراد ما علمت من أن هذا القرآن أنزل على هذا الشرط وهذه التوسعة بحیث لا تتجاوز وجوه الاختلاف سبعة أوجه مهما كثر ذلك التعدد والتنوع فی أداء اللفظ الواحد ومهما تعددت القراءات وطرقها فی الكلمة الواحدة</ref>  
مراد از نزول قرآن بر سبعه احرف این است که مجموعه قرآن را - بجهت توسعه و تسهیلی که درقرائت ان داده شده است- می توان بر وجوه هفتگانه از موارد اختلاف که ذکر شد قرائت نمود بنابر این مراد از سبعه احرف این نیست که هر کلمه قرآن را بتوان بر هفت وجه قرائت نمود . <ref>مناهل العرفان فی علوم القران ج 1ص108-109 ثم إن کلمة على فی قوله أنزل القرآن على سبعة أحرف تشیر إلى أن المسألة على هذا الشرط من التوسعة والتیسیر أی أنزل القرآن موسعا فیه على القارىء أن یقرأه على سبعة أوجه یقرأ بأی حرف أراد منها على البدل من صاحبه کأنه قال أنزل على هذا الشرط وعلى هذه التوسعة  ولیس المراد أن کل کلمة من القرآن تقرأ على سبعة أوجه إذا لقال إن هذا القرآن أنزل سبعة أحرف بحذف لفظ على  بل المراد ما علمت من أن هذا القرآن أنزل على هذا الشرط وهذه التوسعة بحیث لا تتجاوز وجوه الاختلاف سبعة أوجه مهما کثر ذلک التعدد والتنوع فی أداء اللفظ الواحد ومهما تعددت القراءات وطرقها فی الکلمة الواحدة</ref>  




ایشان  حکمت نزول قرآن علی سبعه احرف  را تسهیل قرائت بر امت اسلامی می داند بویژه اعراب عصر نزول قرآن که بدلیل تنوع و کثرت قبائل در بین انها ، اشکال قرائات و لهجات شان با یکدیگر متفاوت بود.  <ref>مناهل العرفان فی علوم القران ج 1ص 139-145 ...أن الحكمة فی نزول القرآن على الأحرف السبعة هی التیسیر على الأمة الإسلامیة كلها خصوصا الأمة العربیة التی شوفهت بالقرآن فإنها كانت قبائل كثیرة وكان بینها اختلاف فی اللهجات ونبرات الأصوات وطریقة الأداء وشهرة بعض الألفاظ فی بعض المدلولات على رغم أنها كانت تجمعها العروبة ویوحد بینها اللسان العربی العام. فلو أخذت كلها بقراءة القرآن على حرف واحد لشق ذلك علیها كما یشق على القاهری منا أن یتكلم بلهجة الأسیوطی مثلا</ref>  
ایشان  حکمت نزول قرآن علی سبعه احرف  را تسهیل قرائت بر امت اسلامی می داند بویژه اعراب عصر نزول قرآن که بدلیل تنوع و کثرت قبائل در بین انها ، اشکال قرائات و لهجات شان با یکدیگر متفاوت بود.  <ref>مناهل العرفان فی علوم القران ج 1ص 139-145 ...أن الحکمة فی نزول القرآن على الأحرف السبعة هی التیسیر على الأمة الإسلامیة کلها خصوصا الأمة العربیة التی شوفهت بالقرآن فإنها کانت قبائل کثیرة وکان بینها اختلاف فی اللهجات ونبرات الأصوات وطریقة الأداء وشهرة بعض الألفاظ فی بعض المدلولات على رغم أنها کانت تجمعها العروبة ویوحد بینها اللسان العربی العام. فلو أخذت کلها بقراءة القرآن على حرف واحد لشق ذلک علیها کما یشق على القاهری منا أن یتکلم بلهجة الأسیوطی مثلا</ref>  




ایشان  تنوع قرائات را قائم مقام تعدد در ایات دانسته و انرا بیانگر نوعی بلاغت و اعجاز در جامعیت و کمال قرآن می داند مضافا انکه به رغم این همه  تنوع در قرآن  هیچگونه تناقضی نمی توان دران یافت بلکه ایات الهی هر یک مصدق و مفسر دیگری می باشد. <ref>مناهل العرفان فی علوم القران ج 1ص 149 .....والخلاصة : أن تنوع القراءات یقوم مقام تعدد الآیات. وذلك ضرب من ضروب البلاغة یبتدئ من جمال هذا الإیجاز وینتهی إلى كمال الإعجاز. أضف إلى ذلك ما فی تنوع القراءات من البراهین الساطعة والأدلة القاطعة على أن القرآن کلام الله وعلى صدق من جاء به وهو رسول الله صلى الله علیه وسلم فإن هذه الاختلافات فی القراءة على كثرتها لا تؤدی إلى تناقض فی المقروء وتضاد ولا إلى تهافت وتخاذل بل القرآن كله على تنوع قراءاته یصدق بعضه بعضا ویبین بعضه بعضا ویشهد بعضه لبعض على نمط واحد فی علو الأسلوب والتعبیر وهدف واحد من سمو الهدایة والتعلیم. وذلك من غیر شك یفید تعدد الإعجاز بتعدد القراءات والحروف </ref>
ایشان  تنوع قرائات را قائم مقام تعدد در ایات دانسته و انرا بیانگر نوعی بلاغت و اعجاز در جامعیت و کمال قرآن می داند مضافا انکه به رغم این همه  تنوع در قرآن  هیچگونه تناقضی نمی توان دران یافت بلکه ایات الهی هر یک مصدق و مفسر دیگری می باشد. <ref>مناهل العرفان فی علوم القران ج 1ص 149 .....والخلاصة : أن تنوع القراءات یقوم مقام تعدد الآیات. وذلک ضرب من ضروب البلاغة یبتدئ من جمال هذا الإیجاز وینتهی إلى کمال الإعجاز. أضف إلى ذلک ما فی تنوع القراءات من البراهین الساطعة والأدلة القاطعة على أن القرآن کلام الله وعلى صدق من جاء به وهو رسول الله صلى الله علیه وسلم فإن هذه الاختلافات فی القراءة على کثرتها لا تؤدی إلى تناقض فی المقروء وتضاد ولا إلى تهافت وتخاذل بل القرآن کله على تنوع قراءاته یصدق بعضه بعضا ویبین بعضه بعضا ویشهد بعضه لبعض على نمط واحد فی علو الأسلوب والتعبیر وهدف واحد من سمو الهدایة والتعلیم. وذلک من غیر شک یفید تعدد الإعجاز بتعدد القراءات والحروف </ref>




خط ۴۸۲: خط ۴۸۲:
   
   
ایشان در نقد کسانی که سبعه احرف را بمعنای سبعه قرائات تفسیر کرده اند می نویسد  :  
ایشان در نقد کسانی که سبعه احرف را بمعنای سبعه قرائات تفسیر کرده اند می نویسد  :  
کسانی که سبعه احرف در روایات را به سبعه قرائات حمل کرده اند قطع نظر از تکلفی که در تعیین این قرائات مرتکب شده اند دیدگاهشان با روایات دیگر که نزول قرآن را به حرف واحد دانسته و منشا اختلاف قرائات را اختلاف روات می داند منافات دارد.  <ref>التفسیر الصافی ج 1ص59 والتوفیق بین الروایات كلها أن یقال : إن للقرآن سبعة أقسام من الآیات وسبعة بطون لكل آیة ونزل على سبع لغات . واما حمل الحدیث على سبعة أوجه من القراءات ثم التكلف فی تقسیم وجوه القراءات على هذا العدد كما نقله فی مجمع البیان عن بعضهم فلا وجه له مع أنه یكذبه ما رواه فی الكافی باسناده عن زرارة عن أبی جعفر ( علیه السلام ) قال : إن القرآن واحد نزل من عند واحد ولكن الاختلاف یجیئ من قبل الرواة . وبإسناده عن الفضیل بن یسار قال : قلت لأبی عبدالله ( علیه السلام ) إن الناس یقولون إن القرآن نزل على سبعة أحرف . فقال : كذبوا أعداء الله ولكنه نزل على حرف واحد من عند الواحد ، ومعنى هذا الحدیث معنى سابقه والمقصود منهما واحد وهو أن القراءة الصحیحة واحدة الا أنه ( علیه السلام ) لما علم أنهم فهموا من الحدیث الذی رووه صحة القراءات جمیعا مع اختلافها كذبهم . وعلى هذا فلا تنافی بین هذین الحدیثین وشئ من أحادیث الأحرف أیضا</ref>
کسانی که سبعه احرف در روایات را به سبعه قرائات حمل کرده اند قطع نظر از تکلفی که در تعیین این قرائات مرتکب شده اند دیدگاهشان با روایات دیگر که نزول قرآن را به حرف واحد دانسته و منشا اختلاف قرائات را اختلاف روات می داند منافات دارد.  <ref>التفسیر الصافی ج 1ص59 والتوفیق بین الروایات کلها أن یقال : إن للقرآن سبعة أقسام من الآیات وسبعة بطون لکل آیة ونزل على سبع لغات . واما حمل الحدیث على سبعة أوجه من القراءات ثم التکلف فی تقسیم وجوه القراءات على هذا العدد کما نقله فی مجمع البیان عن بعضهم فلا وجه له مع أنه یکذبه ما رواه فی الکافی باسناده عن زرارة عن أبی جعفر ( علیه السلام ) قال : إن القرآن واحد نزل من عند واحد ولکن الاختلاف یجیئ من قبل الرواة . وبإسناده عن الفضیل بن یسار قال : قلت لأبی عبدالله ( علیه السلام ) إن الناس یقولون إن القرآن نزل على سبعة أحرف . فقال : کذبوا أعداء الله ولکنه نزل على حرف واحد من عند الواحد ، ومعنى هذا الحدیث معنى سابقه والمقصود منهما واحد وهو أن القراءة الصحیحة واحدة الا أنه ( علیه السلام ) لما علم أنهم فهموا من الحدیث الذی رووه صحة القراءات جمیعا مع اختلافها کذبهم . وعلى هذا فلا تنافی بین هذین الحدیثین وشئ من أحادیث الأحرف أیضا</ref>


    
    
خط ۴۹۲: خط ۴۹۲:


انچه که امر را در جمع فهم این روایات اسان می کند قرائنی است که در انها وجود دارد چون در برخی از انها امده است که مراد از هفت حرف عبارتست از: أمر وزجر وترغیب وترهیب وجدل وقصص ومثل  و در بعض دیگر امده است مراد از سبعه احرف عبارتست از  : زجر وأمر وحلال وحرام ومحکم  متشابه
انچه که امر را در جمع فهم این روایات اسان می کند قرائنی است که در انها وجود دارد چون در برخی از انها امده است که مراد از هفت حرف عبارتست از: أمر وزجر وترغیب وترهیب وجدل وقصص ومثل  و در بعض دیگر امده است مراد از سبعه احرف عبارتست از  : زجر وأمر وحلال وحرام ومحکم  متشابه
و از امام علی ع نیز نقل شده است که مراد از هفت حرف عبارتست از : أمر وزجر وترغیب - وترهیب وجدل ومثل وقصص  <ref>المیزان ج 3ص 74أقول والحدیث -"انزل القرآن على سبعة أحرف"- وإن كان مرویا باختلاف ما فی لفظه لكن معناها مروی مستفیضا والروایات متقاربة معنى روتها العامة والخاصة وقد اختلف فی معنى الحدیث اختلافا شدیدا ربما انهی إلى أربعین قولا والذی یهون الخطب أن فی نفس الاخبار تفسیرا لهذه السبعة الأحرف وعلیه التعویل . ففی بعض الاخبار : نزل القرآن على سبعة أحرف - أمر وزجر وترغیب وترهیب وجدل وقصص ومثل وفی بعضها : زجر وأمر وحلال وحرام ومحكم متشابه وأمثال وعن علی علیه السلام : أن الله أنزل القرآن على سبعة أقسام - كل منها كاف شاف وهی أمر وزجر وترغیب - وترهیب وجدل ومثل وقصص </ref>
و از امام علی ع نیز نقل شده است که مراد از هفت حرف عبارتست از : أمر وزجر وترغیب - وترهیب وجدل ومثل وقصص  <ref>المیزان ج 3ص 74أقول والحدیث -"انزل القرآن على سبعة أحرف"- وإن کان مرویا باختلاف ما فی لفظه لکن معناها مروی مستفیضا والروایات متقاربة معنى روتها العامة والخاصة وقد اختلف فی معنى الحدیث اختلافا شدیدا ربما انهی إلى أربعین قولا والذی یهون الخطب أن فی نفس الاخبار تفسیرا لهذه السبعة الأحرف وعلیه التعویل . ففی بعض الاخبار : نزل القرآن على سبعة أحرف - أمر وزجر وترغیب وترهیب وجدل وقصص ومثل وفی بعضها : زجر وأمر وحلال وحرام ومحکم متشابه وأمثال وعن علی علیه السلام : أن الله أنزل القرآن على سبعة أقسام - کل منها کاف شاف وهی أمر وزجر وترغیب - وترهیب وجدل ومثل وقصص </ref>


دیدگاه نهائی ایشان در معنای روایات سبعه احرف این است که مراد از سبعه احرف ،  اقسام هفتگانه خطاب و بیان درقرآن می باشد.<ref>المیزان ج 3ص74 فالمتعین حمل السبعة الأحرف على أقسام الخطاب وأنواع البیان وهی سبعة على وحدتها فی الدعوة إلى الله وإلى صراطه المستقیم ویمكن ان یستفاد من هذه الروایة حصر أصول المعارف الإلهیة فی الأمثال فإن بقیة السبعة لا تلائمها إلا بنوع من العنایة على ما لا یخفى</ref>  
دیدگاه نهائی ایشان در معنای روایات سبعه احرف این است که مراد از سبعه احرف ،  اقسام هفتگانه خطاب و بیان درقرآن می باشد.<ref>المیزان ج 3ص74 فالمتعین حمل السبعة الأحرف على أقسام الخطاب وأنواع البیان وهی سبعة على وحدتها فی الدعوة إلى الله وإلى صراطه المستقیم ویمکن ان یستفاد من هذه الروایة حصر أصول المعارف الإلهیة فی الأمثال فإن بقیة السبعة لا تلائمها إلا بنوع من العنایة على ما لا یخفى</ref>  




خط ۵۰۳: خط ۵۰۳:


1-مخالفت احادیث مذکور- نزول قرآن علی  سبعه احرف-  با روایات صحیحه ای که از ائمه معصومین  علیهم السلام وارد شده است :   
1-مخالفت احادیث مذکور- نزول قرآن علی  سبعه احرف-  با روایات صحیحه ای که از ائمه معصومین  علیهم السلام وارد شده است :   
ایشان در این رابطه می نویسد : مفاد این احادیث با صحیحه زراره که نزول قرآن را بر حرف واحد دانسته و منشا اختلاف در قرائات را راویان می داند مخالف است . در روایتی دیگر امام صادق ع قول به نزول قرآن بر سبعه احرف را به دشمنان اسلام نسبت داده و انرا دروغ می داند و اظهار می فرماید : ...ولکنه – قرآن -  نزل على حرف واحد من عند الواحد قرآن. <ref>البیان فی تفسیر القران  ص177 وهی مخالفة لصحیحة زرارة عن أبی جعفر علیه السلام قال :" إن القرآن واحد نزل من عند واحد ، ولكن الاختلاف یجئ من قبل الرواة " وقد سأل الفضیل بن یسار أبا عبدالله علیه السلام فقال : إن الناس یقولون : إن القرآن نزل على سبعة أحرف . فقال أبو عبدالله علیه السلام : " كذبوا - أعداء الله - ولكنه نزل على حرف واحد من عند الواحد "</ref>
ایشان در این رابطه می نویسد : مفاد این احادیث با صحیحه زراره که نزول قرآن را بر حرف واحد دانسته و منشا اختلاف در قرائات را راویان می داند مخالف است . در روایتی دیگر امام صادق ع قول به نزول قرآن بر سبعه احرف را به دشمنان اسلام نسبت داده و انرا دروغ می داند و اظهار می فرماید : ...ولکنه – قرآن -  نزل على حرف واحد من عند الواحد قرآن. <ref>البیان فی تفسیر القران  ص177 وهی مخالفة لصحیحة زرارة عن أبی جعفر علیه السلام قال :" إن القرآن واحد نزل من عند واحد ، ولکن الاختلاف یجئ من قبل الرواة " وقد سأل الفضیل بن یسار أبا عبدالله علیه السلام فقال : إن الناس یقولون : إن القرآن نزل على سبعة أحرف . فقال أبو عبدالله علیه السلام : " کذبوا - أعداء الله - ولکنه نزل على حرف واحد من عند الواحد "</ref>




ایشان بعد از ذکر حدیث مذکور  می نویسد :  
ایشان بعد از ذکر حدیث مذکور  می نویسد :  


روایات سبعه احرف بدلیل مخالفت با قرآن و روایات صحیحه ای که از اهل بیت رسیده است فاقد حجیت بوده و ارزش بررسی سندی را ندارد. <ref>البیان فی تفسیر القران  ص177....وقد تقدم إجمالا أن المراجع بعد النبی صلى الله علیه وآله وسلم فی أمور الدین ، إنما هو كتاب الله وأهل البیت الذین أذهب الله عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا " ... " ولا قیمة للروایات إذا كانت مخالفة لما یصح عنهم . ولذلك لا یهمنا أن نتكلم عن أسانید هذه الروایات . وهذا أول شئ تسقط به الروایة عن الاعتبار الحجیة</ref>
روایات سبعه احرف بدلیل مخالفت با قرآن و روایات صحیحه ای که از اهل بیت رسیده است فاقد حجیت بوده و ارزش بررسی سندی را ندارد. <ref>البیان فی تفسیر القران  ص177....وقد تقدم إجمالا أن المراجع بعد النبی صلى الله علیه وآله وسلم فی أمور الدین ، إنما هو کتاب الله وأهل البیت الذین أذهب الله عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا " ... " ولا قیمة للروایات إذا کانت مخالفة لما یصح عنهم . ولذلک لا یهمنا أن نتکلم عن أسانید هذه الروایات . وهذا أول شئ تسقط به الروایة عن الاعتبار الحجیة</ref>




خط ۵۱۸: خط ۵۱۸:


   
   
ایشان  درادامه نمونه های دیگری از تناقض  را در روایات مذکور بیان  می کند.<ref>البیان ص177 فمن التناقض أن بعض الروایات دل على أن جبرئیل أقرأ النبی صلى الله علیه وآله وسلم على حرف فاستزاده النبی صلى الله علیه وآله وسلم فزاده ، حتى انتهى إلى سبعة أحرف ، وهذا یدل على أن الزیادة كانت على التدریج ، وفی بعضها أن الزیادة كانت مرة واحدة فی المرة الثالثة ، وفی بعضها أن الله أمره فی المرة الثالثة أن یقرأ القرآن على ثلاثة أحرف ، وكان الامر بقراءة سبع فی المرة الرابعة ومن التناقض أن بعض الروایات یدل على أن الزیادة كلها كانت فی مجلس واحد ، وأن طلب النبی صلى الله علیه وآله وسلم الزیادة كان بإرشاد میكائیل ، فزاده جبرئیل حتى بلغ سبعا ، وبعضها یدل على أن جبرئیل كان ینطلق ویعود مرة بعد مرة . ومن التناقض أن بعض الروایات یقول : إن أبی دخل المسجد ، فرأى رجلا یقرأ على خلاف قراءته . وفی بعضها أنه كان فی المسجد ، فدخل رجلان وقرءا على خلاف قراءته . وقد وقع فیها الاختلاف أیضا فیما قاله النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - لأبی . . إلى غیر ذلك من الاختلاف</ref>
ایشان  درادامه نمونه های دیگری از تناقض  را در روایات مذکور بیان  می کند.<ref>البیان ص177 فمن التناقض أن بعض الروایات دل على أن جبرئیل أقرأ النبی صلى الله علیه وآله وسلم على حرف فاستزاده النبی صلى الله علیه وآله وسلم فزاده ، حتى انتهى إلى سبعة أحرف ، وهذا یدل على أن الزیادة کانت على التدریج ، وفی بعضها أن الزیادة کانت مرة واحدة فی المرة الثالثة ، وفی بعضها أن الله أمره فی المرة الثالثة أن یقرأ القرآن على ثلاثة أحرف ، وکان الامر بقراءة سبع فی المرة الرابعة ومن التناقض أن بعض الروایات یدل على أن الزیادة کلها کانت فی مجلس واحد ، وأن طلب النبی صلى الله علیه وآله وسلم الزیادة کان بإرشاد میکائیل ، فزاده جبرئیل حتى بلغ سبعا ، وبعضها یدل على أن جبرئیل کان ینطلق ویعود مرة بعد مرة . ومن التناقض أن بعض الروایات یقول : إن أبی دخل المسجد ، فرأى رجلا یقرأ على خلاف قراءته . وفی بعضها أنه کان فی المسجد ، فدخل رجلان وقرءا على خلاف قراءته . وقد وقع فیها الاختلاف أیضا فیما قاله النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - لأبی . . إلى غیر ذلک من الاختلاف</ref>
   
   
3-عدم تناسب در سئوال و جواب برخی از روایات مذکور :  
3-عدم تناسب در سئوال و جواب برخی از روایات مذکور :  
در یکی از روایات تعدد قرائات به نقل از ابن مسعود امده است که اظهار داشت  در تعداد ایات سوره ای از قرآن با جمعی اختلاف داشتیم ؛ بنزد رسول الله ص امده و به حضرتش عرضه داشتیم که در قرائت با یکدیگر اختلاف داریم. پیامبر ص برافروخته شده و از شدت ناراحتی فرمود :امتهای قبل ازشما بسبب همین اختلافات هلاک شدند انگاه امام علی ع از ناحیه پیامبر ص بما فرمود : قرآن را بهمان گونه که تعلیم داده شده اید قرائت کنید .  <ref>مسند احمد ج 1ص106 ؛کنزالعمال ج 2ص 339: عن عاصم عن زر عن عبدالله ابن مسعود قال : " تمارینا فی سورة من القرآن ، فقلنا : خمس وثلاثون ، أو ست وثلاثون آیة . قال : فانطلقنا إلى رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فوجدنا علیا یناجیه . قال : فقلنا إنما اختلفنا فی القراءة . قال : فاحمر وجه رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم وقال : إنما هلك من كان قبلكم باختلافهم بینهم . قال : ثم أسر إلى علی شیئا . فقال لنا علی : إن رسول الله یأمركم أن تقرأوا كما علمتم</ref>  
در یکی از روایات تعدد قرائات به نقل از ابن مسعود امده است که اظهار داشت  در تعداد ایات سوره ای از قرآن با جمعی اختلاف داشتیم ؛ بنزد رسول الله ص امده و به حضرتش عرضه داشتیم که در قرائت با یکدیگر اختلاف داریم. پیامبر ص برافروخته شده و از شدت ناراحتی فرمود :امتهای قبل ازشما بسبب همین اختلافات هلاک شدند انگاه امام علی ع از ناحیه پیامبر ص بما فرمود : قرآن را بهمان گونه که تعلیم داده شده اید قرائت کنید .  <ref>مسند احمد ج 1ص106 ؛کنزالعمال ج 2ص 339: عن عاصم عن زر عن عبدالله ابن مسعود قال : " تمارینا فی سورة من القرآن ، فقلنا : خمس وثلاثون ، أو ست وثلاثون آیة . قال : فانطلقنا إلى رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فوجدنا علیا یناجیه . قال : فقلنا إنما اختلفنا فی القراءة . قال : فاحمر وجه رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم وقال : إنما هلک من کان قبلکم باختلافهم بینهم . قال : ثم أسر إلى علی شیئا . فقال لنا علی : إن رسول الله یأمرکم أن تقرأوا کما علمتم</ref>  






ایه الله خوئی ره در نقد روایت مذکور می نویسد : در سئوال و جوابی که در این روایت بیان گردیده است تناسبی وجود ندارد چون اختلاف اصلی بین ابن مسعود و دیگران در تعداد ایات یک سوره می باشد در حالی که سئوالشان از پیامبرص در زمینه اختلاف درقرائت و در پاسخ پیامبر ص  نیز به مطلب دیگری پرداخته شده است . در نتیجه بین سئوال و جواب ارتباطی وجود ندارد.<ref>البیان فی تفسیر القران ص178 ومن عدم التناسب بین السؤال والجواب ، ما فی روایة ابن مسعود من قول علی علیه السلام إن رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - یأمركم أن تقرؤا كما علمتم . فإن هذا الجواب لا یرتبط بما وقع فیه النزاع من الاختلاف فی عدد الآیات </ref>
ایه الله خوئی ره در نقد روایت مذکور می نویسد : در سئوال و جوابی که در این روایت بیان گردیده است تناسبی وجود ندارد چون اختلاف اصلی بین ابن مسعود و دیگران در تعداد ایات یک سوره می باشد در حالی که سئوالشان از پیامبرص در زمینه اختلاف درقرائت و در پاسخ پیامبر ص  نیز به مطلب دیگری پرداخته شده است . در نتیجه بین سئوال و جواب ارتباطی وجود ندارد.<ref>البیان فی تفسیر القران ص178 ومن عدم التناسب بین السؤال والجواب ، ما فی روایة ابن مسعود من قول علی علیه السلام إن رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - یأمرکم أن تقرؤا کما علمتم . فإن هذا الجواب لا یرتبط بما وقع فیه النزاع من الاختلاف فی عدد الآیات </ref>




خط ۵۴۹: خط ۵۴۹:




ایشان موافقین دیدگاه مذکور را طبری ، قرطبی و بسیاری از اهل علم  می داند. <ref>إن المراد سبعة أوجه من المعانی المتقاربة بألفاظ مختلفة نحو " عجل ، وأسرع ، واسع " وكانت هذه الأحرف باقیة إلى زمان عثمان فحصرها عثمان بحرف واحد ، وأمر بإحراق بقیة المصاحف التی كانت على غیره من الحروف الستة . واختار هذا الوجه الطبری وجماعة  وذكر القرطبی أنه مختار أكثر أهل العلم وكذلك قال أبو عمرو بن عبدالبر.</ref>
ایشان موافقین دیدگاه مذکور را طبری ، قرطبی و بسیاری از اهل علم  می داند. <ref>إن المراد سبعة أوجه من المعانی المتقاربة بألفاظ مختلفة نحو " عجل ، وأسرع ، واسع " وکانت هذه الأحرف باقیة إلى زمان عثمان فحصرها عثمان بحرف واحد ، وأمر بإحراق بقیة المصاحف التی کانت على غیره من الحروف الستة . واختار هذا الوجه الطبری وجماعة  وذکر القرطبی أنه مختار أکثر أهل العلم وکذلک قال أبو عمرو بن عبدالبر.</ref>




خط ۵۵۵: خط ۵۵۵:




درزمینه جزئیات مطالب وحی شده می پرسید که ایا اخر ایات نازل شده ،  عزیز حکیم است یا  سمیع علیم ،یا عزیز علیم " ؟ پیامبر ص فرمود هرکدام را که بنویسی کافی است . کاتب گفت پیامبرص کیفیت نوشتن اخر ایات را بمن واگذار کرده است پس من هر چه را که بخواهم بنویسم . <ref>البیان فی تفسیر القران ص 178-180 عن ابن شهاب . قال : " أخبرنی سعید بن المسیب أن الذی ذكر الله تعالى ذكره : " إنما یعلمه بشر 16 : 103 " إنما افتتن أنه كان یكتب الوحی ، فكان یملی علیه رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - سمیع علیم ، أو عزیز حكیم ، وغیر ذلك من خواتم الآی ، ثم یشتغل عنه رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - وهو على الوحی ، فیستفهم رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - فیقول : " أعزیز حكیم ، أو سمیع علیم ، أو عزیز علیم " ؟ فیقول له رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - أی ذلك كتبت فهو كذلك ، ففتنه ذلك . فقال : إن محمدا أوكل ذلك إلی فاكتب ما شئت " . .</ref>.
درزمینه جزئیات مطالب وحی شده می پرسید که ایا اخر ایات نازل شده ،  عزیز حکیم است یا  سمیع علیم ،یا عزیز علیم " ؟ پیامبر ص فرمود هرکدام را که بنویسی کافی است . کاتب گفت پیامبرص کیفیت نوشتن اخر ایات را بمن واگذار کرده است پس من هر چه را که بخواهم بنویسم . <ref>البیان فی تفسیر القران ص 178-180 عن ابن شهاب . قال : " أخبرنی سعید بن المسیب أن الذی ذکر الله تعالى ذکره : " إنما یعلمه بشر 16 : 103 " إنما افتتن أنه کان یکتب الوحی ، فکان یملی علیه رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - سمیع علیم ، أو عزیز حکیم ، وغیر ذلک من خواتم الآی ، ثم یشتغل عنه رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - وهو على الوحی ، فیستفهم رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - فیقول : " أعزیز حکیم ، أو سمیع علیم ، أو عزیز علیم " ؟ فیقول له رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - أی ذلک کتبت فهو کذلک ، ففتنه ذلک . فقال : إن محمدا أوکل ذلک إلی فاکتب ما شئت " . .</ref>.




خط ۵۶۱: خط ۵۶۱:


   
   
مفاد روایت مذکورتوسعه مردم در امر قرائت قرآن است مادامی که رحمت را به عذاب و عذاب را به رحمت تغییر ندهند .<ref>جامع البیان عن تاویل القران ج 1ص 25 عن أبی هریرة أنه قال : " قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم : إن هذا القرآن انزل على سبعة أحرف ، فاقرأوا ولا حرج ، ولكن لا تختموا ذكر رحمة بعذاب ، ولا ذكر عذاب برحمة</ref>
مفاد روایت مذکورتوسعه مردم در امر قرائت قرآن است مادامی که رحمت را به عذاب و عذاب را به رحمت تغییر ندهند .<ref>جامع البیان عن تاویل القران ج 1ص 25 عن أبی هریرة أنه قال : " قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم : إن هذا القرآن انزل على سبعة أحرف ، فاقرأوا ولا حرج ، ولکن لا تختموا ذکر رحمة بعذاب ، ولا ذکر عذاب برحمة</ref>
    
    
اشکال  به وجه اول :   
اشکال  به وجه اول :   
خط ۵۶۸: خط ۵۶۸:
1-نامعقول  بودن معنای مذکور در بیشتر سور و ایات قرآن  
1-نامعقول  بودن معنای مذکور در بیشتر سور و ایات قرآن  
ایه الله خوئی  درتبیین  اشکال مذکور می فرماید :  
ایه الله خوئی  درتبیین  اشکال مذکور می فرماید :  
شاید بتوان معنای مذکور را در برخی از ایات قرآن تصور نمود اما در بیشتر ایات قرآن این معنا متصور نخواهد بود . <ref>البیان فی تفسیر القران ص 180أولا : ان هذا إنما یتم فی بعض معانی القرآن ، التی یمكن أن یعبر عنها بألفاظ سبعة متقاربة  ومن الضروری أن أكثر القرآن لا یتم فیه ذلك ، فكیف تتصور هذه الحروف السبعة التی نزل بها القرآن ؟ .</ref>
شاید بتوان معنای مذکور را در برخی از ایات قرآن تصور نمود اما در بیشتر ایات قرآن این معنا متصور نخواهد بود . <ref>البیان فی تفسیر القران ص 180أولا : ان هذا إنما یتم فی بعض معانی القرآن ، التی یمکن أن یعبر عنها بألفاظ سبعة متقاربة  ومن الضروری أن أکثر القرآن لا یتم فیه ذلک ، فکیف تتصور هذه الحروف السبعة التی نزل بها القرآن ؟ .</ref>


   
   
خط ۵۸۰: خط ۵۸۰:




از طرفی در برخی از روایات امده است که پیامبر ص حتی از تغییر در کلمات دعا به کلمات مشابه نهی می نمود پس چگونه تغییر و تبدیل کلمات قرآن را تجویز می کرد.  <ref>همان ص 180-181: ثانیا : إن كان المراد من هذا الوجه أن النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - قد جوز تبدیل كلمات القرآن الموجودة بكلمات أخرى تقاربها فی المعنى - ویشهد لهذا بعض الروایات المتقدمة - فهذا الاحتمال یوجب هدم أساس القرآن ، المعجزة الأبدیة ، والحجة على جمیع البشر ، ولا یشك عاقل فی أن ذلك یقتضی هجر القرآن المنزل ، وعدم الاعتناء بشأنه . وهل یتوهم عاقل ترخیص النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - أن یقرأ القارئ " یس ، والذكر العظیم ، إنك لمن الأنبیاء ، على طریق سوی ، إنزال الحمید الكریم ، لتخوف قوما ما خوف أسلافهم فهم ساهون " فلتقر عیون المجوزین لذلك . سبحانك اللهم إن هذا إلا بهتان عظیم . وقد قال الله تعالى : " قل ما یكون لی أن أبدله من تلقاء نفسی إن أتبع إلا ما یوحى إلی 10 : 15 " وإذا لم یكن للنبی أن یبدل القرآن من تلقاء نفسه ، فكیف یجوز ذلك لغیره ؟ وإن رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم - علم براء بن عازب دعاء كان فیه : " ونبیك الذی أرسلت " فقرأ براء " ورسولك الذی أرسلت " فأمره - صلى الله علیه وآله وسلم – أن لا یضع الرسول موضع النبی. فإذا كان هذا فی الدعاء ، فماذا یكون الشأن فی القرآن ؟ </ref>  
از طرفی در برخی از روایات امده است که پیامبر ص حتی از تغییر در کلمات دعا به کلمات مشابه نهی می نمود پس چگونه تغییر و تبدیل کلمات قرآن را تجویز می کرد.  <ref>همان ص 180-181: ثانیا : إن کان المراد من هذا الوجه أن النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - قد جوز تبدیل کلمات القرآن الموجودة بکلمات أخرى تقاربها فی المعنى - ویشهد لهذا بعض الروایات المتقدمة - فهذا الاحتمال یوجب هدم أساس القرآن ، المعجزة الأبدیة ، والحجة على جمیع البشر ، ولا یشک عاقل فی أن ذلک یقتضی هجر القرآن المنزل ، وعدم الاعتناء بشأنه . وهل یتوهم عاقل ترخیص النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - أن یقرأ القارئ " یس ، والذکر العظیم ، إنک لمن الأنبیاء ، على طریق سوی ، إنزال الحمید الکریم ، لتخوف قوما ما خوف أسلافهم فهم ساهون " فلتقر عیون المجوزین لذلک . سبحانک اللهم إن هذا إلا بهتان عظیم . وقد قال الله تعالى : " قل ما یکون لی أن أبدله من تلقاء نفسی إن أتبع إلا ما یوحى إلی 10 : 15 " وإذا لم یکن للنبی أن یبدل القرآن من تلقاء نفسه ، فکیف یجوز ذلک لغیره ؟ وإن رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم - علم براء بن عازب دعاء کان فیه : " ونبیک الذی أرسلت " فقرأ براء " ورسولک الذی أرسلت " فأمره - صلى الله علیه وآله وسلم – أن لا یضع الرسول موضع النبی. فإذا کان هذا فی الدعاء ، فماذا یکون الشأن فی القرآن ؟ </ref>  


      
      
خط ۵۸۶: خط ۵۸۶:




هر گاه مراد از وجه نخست – المعانی المتقاربه – این است که پیامبر ص قرآن را به حروف هفتگانه قرائت می نمود در اینصورت بر گوینده این سخن لازم است بر اثبات گفتارش دلیل  اورد بجهت انکه خداوند بر اساس ایه حفظ وعده به محافظت از قرآن را داده است .<ref>همان ص 181  وإن كان المراد من الوجه المتقدم أن النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - قرأ على الحروف السبعة - ویشهد لهذا كثیر من الروایات المتقدمة - فلا بد للقائل بهذا أن یدل على هذه الحروف السبعة التی قرأ بها النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - لان الله سبحانه قد وعد بحفظ ما أنزله : " إنا نحن نزلنا الذكر وإنا له لحافظون 9 : 15 " .</ref>
هر گاه مراد از وجه نخست – المعانی المتقاربه – این است که پیامبر ص قرآن را به حروف هفتگانه قرائت می نمود در اینصورت بر گوینده این سخن لازم است بر اثبات گفتارش دلیل  اورد بجهت انکه خداوند بر اساس ایه حفظ وعده به محافظت از قرآن را داده است .<ref>همان ص 181  وإن کان المراد من الوجه المتقدم أن النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - قرأ على الحروف السبعة - ویشهد لهذا کثیر من الروایات المتقدمة - فلا بد للقائل بهذا أن یدل على هذه الحروف السبعة التی قرأ بها النبی - صلى الله علیه وآله وسلم - لان الله سبحانه قد وعد بحفظ ما أنزله : " إنا نحن نزلنا الذکر وإنا له لحافظون 9 : 15 " .</ref>
    
    
3- توسعه قرائات بمعنای مذکور سبب بروز نقمت و منازعات بین مسلمین می گردد :  
3- توسعه قرائات بمعنای مذکور سبب بروز نقمت و منازعات بین مسلمین می گردد :  
خط ۵۹۲: خط ۵۹۲:


ایشان در تبیین نقد سوم بر وجه نخست می نویسد :  
ایشان در تبیین نقد سوم بر وجه نخست می نویسد :  
بر اساس روایات سبعه احرف حکمت نزول قرآن بر این اساس بجهت توسعه بر امت بوده است در حالی که اختلاف قرائات سبب منازعات گسترده در جوامع اسلامی گردید بگونه ای که برخی دیگران را تکفیر می کردند . شدت این اختلافات بگونه ای بود که در عهد عثمان مصاحف مختلف جمع اوری  و همه انان بجز مصحف واحد – که مردم  مامور به استفاده از ان گردیدند – سوزانده شدند .<ref>البیان فی تفسیر القران ص 182-180 ثالثا : أنه صرحت الروایات المتقدمة بأن الحكمة فی نزول القرآن على سبعة أحرف هی التوسعة على الأمة ، لأنهم لا یستطیعون القراءة على حرف واحد ، وأن هذا هو الذی دعا النبی الاستزادة إلى سبعة أحرف . وقد رأینا أن اختلاف القراءات أوجب أن یكفر بعض المسلمین بعضا . حتى حصر عثمان القراءة بحرف واحد ، وأمر بإحراق بقیة المصاحف ...</ref>  
بر اساس روایات سبعه احرف حکمت نزول قرآن بر این اساس بجهت توسعه بر امت بوده است در حالی که اختلاف قرائات سبب منازعات گسترده در جوامع اسلامی گردید بگونه ای که برخی دیگران را تکفیر می کردند . شدت این اختلافات بگونه ای بود که در عهد عثمان مصاحف مختلف جمع اوری  و همه انان بجز مصحف واحد – که مردم  مامور به استفاده از ان گردیدند – سوزانده شدند .<ref>البیان فی تفسیر القران ص 182-180 ثالثا : أنه صرحت الروایات المتقدمة بأن الحکمة فی نزول القرآن على سبعة أحرف هی التوسعة على الأمة ، لأنهم لا یستطیعون القراءة على حرف واحد ، وأن هذا هو الذی دعا النبی الاستزادة إلى سبعة أحرف . وقد رأینا أن اختلاف القراءات أوجب أن یکفر بعض المسلمین بعضا . حتى حصر عثمان القراءة بحرف واحد ، وأمر بإحراق بقیة المصاحف ...</ref>  


   
   
خط ۶۰۵: خط ۶۰۵:


وجه دوم ان است که بگوئیم مراد از حروف سبعه ، ابواب هفتگانه است که قرآن بر اساس ان نازل شده است که عبارتند از : زجر ، وأمر ، وحلال ، وحرام ، ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال .
وجه دوم ان است که بگوئیم مراد از حروف سبعه ، ابواب هفتگانه است که قرآن بر اساس ان نازل شده است که عبارتند از : زجر ، وأمر ، وحلال ، وحرام ، ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال .
ایشان مستند روائی این وجه را اینچنین  بیان می کند که پیامبر ص فرمود: نخستین کتاب الهی از باب واحد و بر حرف واحدی نازل گردید اما قرآن از  هفت باب  و بر هفت حرف نازل گردید که عبارتند از : زجر ، وأمر ، وحلال ، وحرام ،ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال ؛ پس حلال قرآن را حلال و حرامش را حرام بدانید؛ اوامر انرا بجا اورده و از نواهی اش اجتناب نمائید ؛از امثال ان عبرت گرفته به محکماتش عمل و به متشابهاش ایمان بیاورید و بگوئید  به همه انچه  از ناحیه خداوند است ایمان داریم ."<ref>همان إن المراد بالأحرف السبعة هی الأبواب السبعة التی نزل منها القرآن وهی زجر ، وأمر ، وحلال ، وحرام ، ومحكم ، ومتشابه ، وأمثال .عن ابن مسعود عن النبی صلى الله علیه وآله وسلم أنه قال :" كان الكتاب الأول نزل من باب واحد على حرف واحد ، ونزل القرآن من سبعة أبواب وعلى سبعة أحرف : زجر ، وأمر ، وحلال ، وحرام ،ومحكم ، ومتشابه ، وأمثال . فأحلوا حلاله ، وحرموا حرامه ، وافعلوا ما أمرتم به ، وانتهوا عما نهیتم عنه ،واعتبروا بأمثاله ، واعملوا بمحكمه ، وآمنوا بمتشابهه ،وقولوا آمنا به كل من عند ربنا</ref>
ایشان مستند روائی این وجه را اینچنین  بیان می کند که پیامبر ص فرمود: نخستین کتاب الهی از باب واحد و بر حرف واحدی نازل گردید اما قرآن از  هفت باب  و بر هفت حرف نازل گردید که عبارتند از : زجر ، وأمر ، وحلال ، وحرام ،ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال ؛ پس حلال قرآن را حلال و حرامش را حرام بدانید؛ اوامر انرا بجا اورده و از نواهی اش اجتناب نمائید ؛از امثال ان عبرت گرفته به محکماتش عمل و به متشابهاش ایمان بیاورید و بگوئید  به همه انچه  از ناحیه خداوند است ایمان داریم ."<ref>همان إن المراد بالأحرف السبعة هی الأبواب السبعة التی نزل منها القرآن وهی زجر ، وأمر ، وحلال ، وحرام ، ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال .عن ابن مسعود عن النبی صلى الله علیه وآله وسلم أنه قال :" کان الکتاب الأول نزل من باب واحد على حرف واحد ، ونزل القرآن من سبعة أبواب وعلى سبعة أحرف : زجر ، وأمر ، وحلال ، وحرام ،ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال . فأحلوا حلاله ، وحرموا حرامه ، وافعلوا ما أمرتم به ، وانتهوا عما نهیتم عنه ،واعتبروا بأمثاله ، واعملوا بمحکمه ، وآمنوا بمتشابهه ،وقولوا آمنا به کل من عند ربنا</ref>




خط ۶۱۳: خط ۶۱۳:


1-احتمال دوم بر خلاف ظاهر روایات "نزول قرآن بر سبعه احرف" است :  
1-احتمال دوم بر خلاف ظاهر روایات "نزول قرآن بر سبعه احرف" است :  
.بنا بر این نمی توان روایات مذکور را تفسیر روایات سبعه احرف دانست .<ref>البیان فی تفسیر القران ص.183.. ..أن ظاهر الروایة كون الأحرف السبعة التی نزل بها القرآن غیر الأبواب السبعة التی نزل منها ، فلا یصح ان یجمل تفسیرا لها ، كما یریده أصحاب هذا القول</ref>   
.بنا بر این نمی توان روایات مذکور را تفسیر روایات سبعه احرف دانست .<ref>البیان فی تفسیر القران ص.183.. ..أن ظاهر الروایة کون الأحرف السبعة التی نزل بها القرآن غیر الأبواب السبعة التی نزل منها ، فلا یصح ان یجمل تفسیرا لها ، کما یریده أصحاب هذا القول</ref>   




خط ۶۲۲: خط ۶۲۲:




روایت سبعه ابواب با روایت ابن مسعود که نزول قرآن را بر پنج باب می داند معارض است : حلال ، وحرام ، ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال <ref>البیان فی تفسیر القران ص..184. أن هذه الروایة معارضة بروایة أبی كریب ، بإسناده عن ابن مسعود  قال : إن الله أنزل القرآن على خمسة أحرف : حلال ، وحرام ، ومحكم ، ومتشابه ، وأمثال</ref>  
روایت سبعه ابواب با روایت ابن مسعود که نزول قرآن را بر پنج باب می داند معارض است : حلال ، وحرام ، ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال <ref>البیان فی تفسیر القران ص..184. أن هذه الروایة معارضة بروایة أبی کریب ، بإسناده عن ابن مسعود  قال : إن الله أنزل القرآن على خمسة أحرف : حلال ، وحرام ، ومحکم ، ومتشابه ، وأمثال</ref>  




خط ۶۲۹: خط ۶۲۹:




ثانیا تقسیم مباحث قرآن به ابواب سبعه جامع نیست بجهت اینکه  برخی از اموری که در قرآن کریم وجود دارد ابواب سبعه انرا شامل نمی گردد نظیر مباحث مربوط به مبدا ، معاد  و قصص قرآنی و اگر این موضوعات را بتوان در محکم و متشابه قرار داد پس می توان تمام مباحث قرآن را بجای ابواب سبعه در ذیل  دو عنوان محکم و متشابه قرار دهیم .  <ref>همأن ص 184 الروایة مضطربة فی مفادها ، فإن الزجر والحرام بمعنى واحد ، فلا تكون الأبواب سبعة ، على أن فی القرآن أشیاء أخرى لا تدخل فی هذه الأبواب السبعة ، كذكر المبدأ والمعاد ، والقصص ، والاحتجاجات والمعارف ، وغیر ذلك . وإذا أراد هذا القائل أن یدرج جمیع هذه الأشیاء فی المحكم والمتشابه كان علیه أن یدرج الأبواب المذكورة فی الروایة فیهما أیضا ، ویحصر القرآن فی حرفین " المحكم والمتشابه " فإن جمیع ما فی القرآن لا یخلو من أحدهما .</ref>
ثانیا تقسیم مباحث قرآن به ابواب سبعه جامع نیست بجهت اینکه  برخی از اموری که در قرآن کریم وجود دارد ابواب سبعه انرا شامل نمی گردد نظیر مباحث مربوط به مبدا ، معاد  و قصص قرآنی و اگر این موضوعات را بتوان در محکم و متشابه قرار داد پس می توان تمام مباحث قرآن را بجای ابواب سبعه در ذیل  دو عنوان محکم و متشابه قرار دهیم .  <ref>همأن ص 184 الروایة مضطربة فی مفادها ، فإن الزجر والحرام بمعنى واحد ، فلا تکون الأبواب سبعة ، على أن فی القرآن أشیاء أخرى لا تدخل فی هذه الأبواب السبعة ، کذکر المبدأ والمعاد ، والقصص ، والاحتجاجات والمعارف ، وغیر ذلک . وإذا أراد هذا القائل أن یدرج جمیع هذه الأشیاء فی المحکم والمتشابه کان علیه أن یدرج الأبواب المذکورة فی الروایة فیهما أیضا ، ویحصر القرآن فی حرفین " المحکم والمتشابه " فإن جمیع ما فی القرآن لا یخلو من أحدهما .</ref>




4-منافات  روایت مذکور -  اختلاف معانی قرآن بر سبعه احرف - با احادیث توسعه بر امت  
4-منافات  روایت مذکور -  اختلاف معانی قرآن بر سبعه احرف - با احادیث توسعه بر امت  


ایشان در این زمینه می نویسد : وجه دوم با فلسفه نزول قرآن به  سبعه احرف که تسهیل امر بر امت بود منافات خواهد داشت بجهت انکه ارتباطی بین وجه دوم – ابواب سبعه – با تسهیل امر بر امت نخواهد بود . <ref>همان... أن اختلاف معانی القرآن على سبعة أحرف لا یناسب ما ذلت علیه الأحادیث المتقدمة من التوسعة على الأمة ، لأنها لا تتمكن من القراءة على حرف واحد </ref>
ایشان در این زمینه می نویسد : وجه دوم با فلسفه نزول قرآن به  سبعه احرف که تسهیل امر بر امت بود منافات خواهد داشت بجهت انکه ارتباطی بین وجه دوم – ابواب سبعه – با تسهیل امر بر امت نخواهد بود . <ref>همان... أن اختلاف معانی القرآن على سبعة أحرف لا یناسب ما ذلت علیه الأحادیث المتقدمة من التوسعة على الأمة ، لأنها لا تتمکن من القراءة على حرف واحد </ref>
      
      
5-تعارض روایت سبعه ابواب  با روایاتی که سبعه احر ف را بمعنای دیگری می داند:  
5-تعارض روایت سبعه ابواب  با روایاتی که سبعه احر ف را بمعنای دیگری می داند:  
ایشان در این زمینه می نویسد : در برخی از روایات سبعه احرف امده است که مراد از ان حروفی است که بین قراء در قرائتشان نسبت به انها اختلاف است .بدیهی است این معنا ارتباطی با سبعه ابواب نخواهد داشت- .<ref>البیان فی تفسیر القران ص 184 أن فی الروایات المتقدمة ما هو صرح فی أن الحروف السبعة هی الحروف التی كانت تختلف فیها القراء ، وهذه الروایة إذا تمت دلالتها لا تصلح قرینة على خلافها .</ref>
ایشان در این زمینه می نویسد : در برخی از روایات سبعه احرف امده است که مراد از ان حروفی است که بین قراء در قرائتشان نسبت به انها اختلاف است .بدیهی است این معنا ارتباطی با سبعه ابواب نخواهد داشت- .<ref>البیان فی تفسیر القران ص 184 أن فی الروایات المتقدمة ما هو صرح فی أن الحروف السبعة هی الحروف التی کانت تختلف فیها القراء ، وهذه الروایة إذا تمت دلالتها لا تصلح قرینة على خلافها .</ref>


    
    
وجه سوم :  الأبواب السبعة بمعنى آخر  
وجه سوم :  الأبواب السبعة بمعنى آخر  
ایه الله خوئی در تبیین وجه سوم  می فرماید : بر اساس برخی از روایات مراد از سبعه احرف، ابواب سبعه ذیل می باشد: الامر ، والزجر ، والترغیب ، والترهیب ، والجدل ، والقصص ، والمثل .  
ایه الله خوئی در تبیین وجه سوم  می فرماید : بر اساس برخی از روایات مراد از سبعه احرف، ابواب سبعه ذیل می باشد: الامر ، والزجر ، والترغیب ، والترهیب ، والجدل ، والقصص ، والمثل .  
ایشان در نقد  وجه سوم می فرماید : نقدهای وجه دوم در اینجا نیز جاری می باشد :  وجوابه یظهر مما قدمناه فی الوجه الثانی . <ref>همان ص 185 إن الحروف السبعة هی : الامر ، والزجر ، والترغیب ، والترهیب ، والجدل ، والقصص ، والمثل . واستدل على ذلك بروایة محمد بن بشار ، بإسناده عن أبی قلامة . قال :" بلغنی أن النبی صلى الله علیه وآله وسلم قال : انزل القرآن على سبعة أحرف : أمر ، وزجر ، وترغیب ، وترهیب ، وجدل ، وقصص ، ومثل ".</ref>
ایشان در نقد  وجه سوم می فرماید : نقدهای وجه دوم در اینجا نیز جاری می باشد :  وجوابه یظهر مما قدمناه فی الوجه الثانی . <ref>همان ص 185 إن الحروف السبعة هی : الامر ، والزجر ، والترغیب ، والترهیب ، والجدل ، والقصص ، والمثل . واستدل على ذلک بروایة محمد بن بشار ، بإسناده عن أبی قلامة . قال :" بلغنی أن النبی صلى الله علیه وآله وسلم قال : انزل القرآن على سبعة أحرف : أمر ، وزجر ، وترغیب ، وترهیب ، وجدل ، وقصص ، ومثل ".</ref>




وجه چهارم :  اللغات الفصیحة  
وجه چهارم :  اللغات الفصیحة  
ایشان در بیان  وجه چهارم  می فرماید :  
ایشان در بیان  وجه چهارم  می فرماید :  
مراد از سبعه احرف ، لغات فصیح اعراب است که در قرآن ذکر شده است که برخی بلغة قریش ، برخی به لغة هذیل ، وبرخی  به لغة هوازن ، برخی به لغة یمن ، برخی  به لغة کنانة ، برخی به لغة تمیم ، وبعضی دیگر  به لغة ثقیف می باشد.<ref>همان ص 185  إن الأحرف السبعة هی اللغات الفصیحة من لغات العرب ، وأنها متفرقة فی القرآن فبعضه بلغة قریش ، وبعضه بلغة هذیل ، وبعضه بلغة هوازن ، ووبعضه بلغة الیمن ، وبعضه بلغة كنانة ، وبعضه بلغة تمیم ، وبعضه بلغة ثقیف .ونسب هذا القول إلى جماعة ، منهم : البیهقی ، والأبهری ، وصاحب القاموس</ref>
مراد از سبعه احرف ، لغات فصیح اعراب است که در قرآن ذکر شده است که برخی بلغة قریش ، برخی به لغة هذیل ، وبرخی  به لغة هوازن ، برخی به لغة یمن ، برخی  به لغة کنانة ، برخی به لغة تمیم ، وبعضی دیگر  به لغة ثقیف می باشد.<ref>همان ص 185  إن الأحرف السبعة هی اللغات الفصیحة من لغات العرب ، وأنها متفرقة فی القرآن فبعضه بلغة قریش ، وبعضه بلغة هذیل ، وبعضه بلغة هوازن ، ووبعضه بلغة الیمن ، وبعضه بلغة کنانة ، وبعضه بلغة تمیم ، وبعضه بلغة ثقیف .ونسب هذا القول إلى جماعة ، منهم : البیهقی ، والأبهری ، وصاحب القاموس</ref>


   
   
نقد وجه چهارم :
نقد وجه چهارم :
ایراد اول : وجه چهارم - اللغات الفصیحة - بر خلاف ظاهر روایات نزول القرآن علی سبعه احرف است :  
ایراد اول : وجه چهارم - اللغات الفصیحة - بر خلاف ظاهر روایات نزول القرآن علی سبعه احرف است :  
ایراد  نخست  ایشان به وجه چهارم این است که  : در روایات سبعه احرف ، مراد از ان بیان گردیده است بنابر این حمل ان به معنای دیگر خلاف ظاهر خواهد بود .<ref>همان ص 185: ان الروایات المتقدمة قد عینت المراد من الأحرف السبعة ، فلا یمكن حملها على أمثال هذه المعانی التی لا تنطبق على موردها .</ref>
ایراد  نخست  ایشان به وجه چهارم این است که  : در روایات سبعه احرف ، مراد از ان بیان گردیده است بنابر این حمل ان به معنای دیگر خلاف ظاهر خواهد بود .<ref>همان ص 185: ان الروایات المتقدمة قد عینت المراد من الأحرف السبعة ، فلا یمکن حملها على أمثال هذه المعانی التی لا تنطبق على موردها .</ref>
    
    
ایراد دوم  : تنافی وجه چهارم با برخی از  روایات :   
ایراد دوم  : تنافی وجه چهارم با برخی از  روایات :   
خط ۶۵۸: خط ۶۵۸:
گفتار ایشان  در بیان ایراد دوم  این است که  :  
گفتار ایشان  در بیان ایراد دوم  این است که  :  
    
    
این وجه با مفاد برخی روایات که نزول قرآن را به لغات دیگر می داند مخالف است مضافا به اینکه حمل حروف سبعه به لغات هفتگانه قول بدون دلیل است. <ref>همان  ص 185-186: ان حمل الأحرف على اللغات ینافی ما روی عن عمر من قوله : نزل القرآن بلغة مضر وانه أنكر على ابن مسعود قراءته " عتى حین " أی حتى حین ، وكتب إلیه أن القرآن لم ینزل بلغة هذیل ، فأقرئ الناس بلغة قریش ، ولا تقرئهم بلغة هذیل. وما روی عن عثمان أنه قال : " للرهط القرشیین الثلاثة ، إذا اختلفتم أنتم وزید بن ثابت فی شئ من القرآن فاكتبوه بلسان قریش ، فإنما نزل بلسانهم ". وما روى من : " أن عمر وهشام بن حكیم اختلفا فی قراءة سورة الفرقان ، فقرأ هشام قراءة . فقال رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - هكذا أنزلت ، وقرأ عمر قراءة غیر تلك القراءة . فقال رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - هكذا أنزلت ، ثم قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم : إن هذا القرآن أنزل على سبعة أحرف ".فإن عمر وهشام كان كلاهما من قریش ، فلم یكن حینئذ ما یوجب اختلافهما فی القراءة ، ویضاف إلى جمیع ذلك أن حمل الأحرف على اللغات قول بغیر علم ، وتحكم من غیر دلیل .</ref>
این وجه با مفاد برخی روایات که نزول قرآن را به لغات دیگر می داند مخالف است مضافا به اینکه حمل حروف سبعه به لغات هفتگانه قول بدون دلیل است. <ref>همان  ص 185-186: ان حمل الأحرف على اللغات ینافی ما روی عن عمر من قوله : نزل القرآن بلغة مضر وانه أنکر على ابن مسعود قراءته " عتى حین " أی حتى حین ، وکتب إلیه أن القرآن لم ینزل بلغة هذیل ، فأقرئ الناس بلغة قریش ، ولا تقرئهم بلغة هذیل. وما روی عن عثمان أنه قال : " للرهط القرشیین الثلاثة ، إذا اختلفتم أنتم وزید بن ثابت فی شئ من القرآن فاکتبوه بلسان قریش ، فإنما نزل بلسانهم ". وما روى من : " أن عمر وهشام بن حکیم اختلفا فی قراءة سورة الفرقان ، فقرأ هشام قراءة . فقال رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - هکذا أنزلت ، وقرأ عمر قراءة غیر تلک القراءة . فقال رسول الله - صلى الله علیه وآله وسلم - هکذا أنزلت ، ثم قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم : إن هذا القرآن أنزل على سبعة أحرف ".فإن عمر وهشام کان کلاهما من قریش ، فلم یکن حینئذ ما یوجب اختلافهما فی القراءة ، ویضاف إلى جمیع ذلک أن حمل الأحرف على اللغات قول بغیر علم ، وتحکم من غیر دلیل .</ref>


    
    
خط ۶۶۴: خط ۶۶۴:


سومین  نقد ایه الله خوئی به وجه چهارم  این است که :  
سومین  نقد ایه الله خوئی به وجه چهارم  این است که :  
هر گاه مراد قائلین به این وجه ان است که قرآن مشتمل بر لغات دیگری است که لغت قریش در بین انها نیست در اینصورت با فلسفه نزول قرآن بر سبعه احرف که تسهیل بر امت بود منافات خواهد داشت بعلاوه انکه با واقعیت امر نیز منافات دارد چون لغت قریش فصیحترین لغت در بین لغات عصر نزول بود..  و اگر مراد قائلین این است که سبعه احرف مشتمل بر لغات دیگر نیز می باشد لکن با لغت قریش هماهنگ نیست در اینصورت حصرش به هفت لغت بدون وجه خواهد بود.<ref>همان ص 185-186 أن القائلین بهذا القول إن أرادوا أن القرآن اشتمل على لغات أخرى ،كانت لغة قریش خالیة منها ، فهذا المعنى خلاف التسهیل على الأمة ، الذی هوالحكمة فی نزول القرآن على سبعة أحرف ، على ما نطقت الروایات بذلك ، بل هو خلاف الواقع ، فإن لغة قریش هی المهیمنة على سائر لغات العرب ، وقدجمعت من هذه اللغات ما هو أفصحها ، ولذلك استحقت أن توزن بها العربیة ،وأن یرجع إلیها فی قواعدها .
هر گاه مراد قائلین به این وجه ان است که قرآن مشتمل بر لغات دیگری است که لغت قریش در بین انها نیست در اینصورت با فلسفه نزول قرآن بر سبعه احرف که تسهیل بر امت بود منافات خواهد داشت بعلاوه انکه با واقعیت امر نیز منافات دارد چون لغت قریش فصیحترین لغت در بین لغات عصر نزول بود..  و اگر مراد قائلین این است که سبعه احرف مشتمل بر لغات دیگر نیز می باشد لکن با لغت قریش هماهنگ نیست در اینصورت حصرش به هفت لغت بدون وجه خواهد بود.<ref>همان ص 185-186 أن القائلین بهذا القول إن أرادوا أن القرآن اشتمل على لغات أخرى ،کانت لغة قریش خالیة منها ، فهذا المعنى خلاف التسهیل على الأمة ، الذی هوالحکمة فی نزول القرآن على سبعة أحرف ، على ما نطقت الروایات بذلک ، بل هو خلاف الواقع ، فإن لغة قریش هی المهیمنة على سائر لغات العرب ، وقدجمعت من هذه اللغات ما هو أفصحها ، ولذلک استحقت أن توزن بها العربیة ،وأن یرجع إلیها فی قواعدها .
  وإن أرادوا أن القرآن مشتمل على لغات أخرى ، ولكنها تتحد مع لغة قریش ، فلا وجه للحصر بلغات سبع ، فإن فی القرآن ما یقرب من خمسین لغة . فعن أبی بكر الواسطی : فی القرآن من اللغات خمسون لغة ، وهی لغات قریش ، وهذیل ، وكنانة ، وخثعم ، والخزرج ، وأشعر ،ونمیر .</ref> .
  وإن أرادوا أن القرآن مشتمل على لغات أخرى ، ولکنها تتحد مع لغة قریش ، فلا وجه للحصر بلغات سبع ، فإن فی القرآن ما یقرب من خمسین لغة . فعن أبی بکر الواسطی : فی القرآن من اللغات خمسون لغة ، وهی لغات قریش ، وهذیل ، وکنانة ، وخثعم ، والخزرج ، وأشعر ،ونمیر .</ref> .




خط ۶۷۲: خط ۶۷۲:
ایشان در تبیین  وجه پنجم می فرماید :  
ایشان در تبیین  وجه پنجم می فرماید :  
مراد از سبعه احرف لغات هفتگانه ازلغات مضر است که در قرآن بصورت پراکنده ذکر شده است  : لغات قریش ، وأسد ، وکنانة ، وهذیل ، وتمیم ، وضبة ، وقیس .
مراد از سبعه احرف لغات هفتگانه ازلغات مضر است که در قرآن بصورت پراکنده ذکر شده است  : لغات قریش ، وأسد ، وکنانة ، وهذیل ، وتمیم ، وضبة ، وقیس .
ایشان در نقد این وجه می فرماید : تمام نقدهای وجه چهارم به این وجه نیز وارد است .<ref>هما ن ص 187 إن الأحرف السبعة هی سبع لغات من لغات مضر خاصة . وإنها متفرقة فی القرآن ، وهی لغات قریش ، وأسد ، وكنانة ، وهذیل ، وتمیم ، وضبة ، وقیس . ویرد علیه جمیع ما أوردناه على الوجه الرابع
ایشان در نقد این وجه می فرماید : تمام نقدهای وجه چهارم به این وجه نیز وارد است .<ref>هما ن ص 187 إن الأحرف السبعة هی سبع لغات من لغات مضر خاصة . وإنها متفرقة فی القرآن ، وهی لغات قریش ، وأسد ، وکنانة ، وهذیل ، وتمیم ، وضبة ، وقیس . ویرد علیه جمیع ما أوردناه على الوجه الرابع
</ref>
</ref>
   
   
خط ۶۸۷: خط ۶۸۷:




-اختلاف در زیاده و نقصان نظیر:  " تسع وتسعون نعجة أنثى . وأما الغلام فکان کافرا وکان أبواه مؤمنین . فإن الله من بعد اکراههن لهن غفور رحیم ".<ref>همان ص 187 إن الأحرف السبعة هی وجوه الاختلاف فی القراءات . قال بعضهم : إنی تدبرت وجوه الاختلاف فی القراءة فوجدتها سبعا  فمنها ما تتغیر حركته ولا یزول معناه ولا صورته مثل :  " هن أطهر لكم " بضم أطهر وفتحه . ومنها ما تتغیر صورته ویتغیر معناه بالاعراب مثل : " ربنا باعد بین أسفارنا " بصیغة الامر والماضی . ومنها ما تبقى صورته ویتغیر معناه باختلاف الحروف مثل : " كالعهن المنفوش وكالصوف المنفوش "  ومنها ما تتغیر صورته ومعناه مثل : " وطلح منضود وطلع منضود " . ومنها بالتقدیم والتأخیر مثل : " وجاءت سكرة الموت بالحق ، وجاءت سكرة الحق بالموت "  ومنها بالزیادة والنقصان : " تسع وتسعون نعجة أنثى . وأما الغلام فكان كافرا وكان أبواه مؤمنین . فإن الله من بعد اكراههن لهن غفور رحیم "</ref>  
-اختلاف در زیاده و نقصان نظیر:  " تسع وتسعون نعجة أنثى . وأما الغلام فکان کافرا وکان أبواه مؤمنین . فإن الله من بعد اکراههن لهن غفور رحیم ".<ref>همان ص 187 إن الأحرف السبعة هی وجوه الاختلاف فی القراءات . قال بعضهم : إنی تدبرت وجوه الاختلاف فی القراءة فوجدتها سبعا  فمنها ما تتغیر حرکته ولا یزول معناه ولا صورته مثل :  " هن أطهر لکم " بضم أطهر وفتحه . ومنها ما تتغیر صورته ویتغیر معناه بالاعراب مثل : " ربنا باعد بین أسفارنا " بصیغة الامر والماضی . ومنها ما تبقى صورته ویتغیر معناه باختلاف الحروف مثل : " کالعهن المنفوش وکالصوف المنفوش "  ومنها ما تتغیر صورته ومعناه مثل : " وطلح منضود وطلع منضود " . ومنها بالتقدیم والتأخیر مثل : " وجاءت سکرة الموت بالحق ، وجاءت سکرة الحق بالموت "  ومنها بالزیادة والنقصان : " تسع وتسعون نعجة أنثى . وأما الغلام فکان کافرا وکان أبواه مؤمنین . فإن الله من بعد اکراههن لهن غفور رحیم "</ref>  




خط ۶۹۷: خط ۶۹۷:


   
   
ایشان می فرماید : اولا دلیلی بر اثبات وجه نخست وجود ندارد بویژه انکه مخاطبین روایات مذکور شناختی نسبت به انواع اختلاف در قرائات نداشتند .<ref>همان ص 187: 1-أن ذلك قول لا دلیل علیه ، ولا سیما أن المخاطبین فی تلك الرویات لم یكونوا یعرفون من ذلك شیئا</ref>  
ایشان می فرماید : اولا دلیلی بر اثبات وجه نخست وجود ندارد بویژه انکه مخاطبین روایات مذکور شناختی نسبت به انواع اختلاف در قرائات نداشتند .<ref>همان ص 187: 1-أن ذلک قول لا دلیل علیه ، ولا سیما أن المخاطبین فی تلک الرویات لم یکونوا یعرفون من ذلک شیئا</ref>  




ایراد دوم :  تغیر و عدم تغیر معنا سبب انقسام اختلاف قرائت به دو وجه  نمی شود :  
ایراد دوم :  تغیر و عدم تغیر معنا سبب انقسام اختلاف قرائت به دو وجه  نمی شود :  
ثانیا اختلاف و عدم اختلاف در معنا سبب انقسام قرائت به دو قسم نخواهد چون شکل تلفظ و قرائت بسبب ان متعدد نخواهد شد در نتیجه اختلاف در" طلح منضود . وکالعهن المنفوش " یک قسم خواهد بود .<ref>همان: 2- أن من وجوه الاختلاف المذكورة ما یتغیر فیه المعنى وما لا یتغیر ، ومن الواضع أن تغیر المعنى وعدمه لا یوجب الانقسام إلى وجهین ، لان حال اللفظ والقراءة لا تختلف بذلك ، ونسبة الاختلاف إلى اللفظ فی ذلك من قبیل وصف الشئ بحال متعلقة . ولذلك یكون الاختلاف فی " طلح منضود . وكالعهن المنفوش " قسما واحدا .</ref>   
ثانیا اختلاف و عدم اختلاف در معنا سبب انقسام قرائت به دو قسم نخواهد چون شکل تلفظ و قرائت بسبب ان متعدد نخواهد شد در نتیجه اختلاف در" طلح منضود . وکالعهن المنفوش " یک قسم خواهد بود .<ref>همان: 2- أن من وجوه الاختلاف المذکورة ما یتغیر فیه المعنى وما لا یتغیر ، ومن الواضع أن تغیر المعنى وعدمه لا یوجب الانقسام إلى وجهین ، لان حال اللفظ والقراءة لا تختلف بذلک ، ونسبة الاختلاف إلى اللفظ فی ذلک من قبیل وصف الشئ بحال متعلقة . ولذلک یکون الاختلاف فی " طلح منضود . وکالعهن المنفوش " قسما واحدا .</ref>   




خط ۷۰۸: خط ۷۰۸:


ثالثا : یکی از وجوه ذکر شده در اختلاف قرائات بقاء صورت و عدم بقاء صورت لفظ بود باید گفت این نوع اختلاف نیز سبب اختلاف در قرائت نمی گردد چون بقاء صورت، مربوط به مکتوب می باشددر حالی که قرآن نازل شده از ناحیه خداوند بصورت مقروء – خوانده شده – بر پیامبر ص می باشد -
ثالثا : یکی از وجوه ذکر شده در اختلاف قرائات بقاء صورت و عدم بقاء صورت لفظ بود باید گفت این نوع اختلاف نیز سبب اختلاف در قرائت نمی گردد چون بقاء صورت، مربوط به مکتوب می باشددر حالی که قرآن نازل شده از ناحیه خداوند بصورت مقروء – خوانده شده – بر پیامبر ص می باشد -
.بعبارت دیگر سنخ قرآن از سنخ مقروء است نه مکتوب ؛ از اینرو بقاء و عدم بقاء صورت در ان تاثیری نخواهد داشت .  <ref>همان ص188 3 - أن من وجوه الاختلاف المذكور بقاء الصورة للفظ ، وعدم بقائها ، ومن الواضح أیضا أن ذلك لا یكون سببا للانقسام ، لان بقاء الصورة إنما هو فی المكتوب لا فی المقروء ، والقرآن اسم للمقروء لا للمكتوب والمنزل من السماء إنما كان لفظا لا كتابة . وعلى هذا یكون الاختلاف فی " وطلح  " و "ننشزها " وجها واحدا لا وجهین</ref> -  
.بعبارت دیگر سنخ قرآن از سنخ مقروء است نه مکتوب ؛ از اینرو بقاء و عدم بقاء صورت در ان تاثیری نخواهد داشت .  <ref>همان ص188 3 - أن من وجوه الاختلاف المذکور بقاء الصورة للفظ ، وعدم بقائها ، ومن الواضح أیضا أن ذلک لا یکون سببا للانقسام ، لان بقاء الصورة إنما هو فی المکتوب لا فی المقروء ، والقرآن اسم للمقروء لا للمکتوب والمنزل من السماء إنما کان لفظا لا کتابة . وعلى هذا یکون الاختلاف فی " وطلح  " و "ننشزها " وجها واحدا لا وجهین</ref> -  




ایراد چهارم : مخالفت وجه ششم  با نص روایات نزول قرآن بر حرف واحد  
ایراد چهارم : مخالفت وجه ششم  با نص روایات نزول قرآن بر حرف واحد  
رابعا نص روایات مذکور ان است که قرآن بر حرف واحد نازل  شده است و از طرفی شکی نیست که مراد از حرف واحد ، یکی از موارد اختلافات هفتگانه ای که ذکر شد نیست .<ref>همان : 4 - ان صریح الروایات المتقدمة أن القرآن نزل فی ابتداء الامر على حرف واحد  ومن البین أن المراد بهذا الحرف الواحد لیس هو أحد الاختلافات المذكورة ، فكیف یمكن أن یراد بالسبعة مجموعها !</ref>
رابعا نص روایات مذکور ان است که قرآن بر حرف واحد نازل  شده است و از طرفی شکی نیست که مراد از حرف واحد ، یکی از موارد اختلافات هفتگانه ای که ذکر شد نیست .<ref>همان : 4 - ان صریح الروایات المتقدمة أن القرآن نزل فی ابتداء الامر على حرف واحد  ومن البین أن المراد بهذا الحرف الواحد لیس هو أحد الاختلافات المذکورة ، فکیف یمکن أن یراد بالسبعة مجموعها !</ref>
    
    
ایراد پنجم : کثرت موارد اتفاق و اشتراک در قرآن   
ایراد پنجم : کثرت موارد اتفاق و اشتراک در قرآن   
خامسا: در بسیاری از موارد بین قراء در قرائت اتفاق حاکم است بنابر این اقسام مذکور به انضمام موارد هفتگانه ، هشت قسم خواهد بود . <ref>همان : 4 - ان صریح الروایات المتقدمة أن القرآن نزل فی ابتداء الامر على حرف واحد  ومن البین أن المراد بهذا الحرف الواحد لیس هو أحد الاختلافات المذكورة ، فكیف یمكن أن یراد بالسبعة مجموعها !</ref>
خامسا: در بسیاری از موارد بین قراء در قرائت اتفاق حاکم است بنابر این اقسام مذکور به انضمام موارد هفتگانه ، هشت قسم خواهد بود . <ref>همان : 4 - ان صریح الروایات المتقدمة أن القرآن نزل فی ابتداء الامر على حرف واحد  ومن البین أن المراد بهذا الحرف الواحد لیس هو أحد الاختلافات المذکورة ، فکیف یمکن أن یراد بالسبعة مجموعها !</ref>


ایراد ششم : خروج وجه ششم از مورد روایات نزول قرآن علی سبعه احرف – اختلاف در کلمات - :  
ایراد ششم : خروج وجه ششم از مورد روایات نزول قرآن علی سبعه احرف – اختلاف در کلمات - :  
سادسا مورد اختلاف در روایات سبعه احرف، اختلاف در کلمات بود در اینصورت بیان پیامبر ص در حل اختلاف به اینکه قرآن بر هفت قرائت نازل شده است ارتباطی با مورد روایات نخواهد داشت . <ref>همان ص 1896 - أن مورد الروایات المتقدمة هو اختلاف القراء فی الكلمات ، وقد ذكر ذلك فی قصة عمر وغیرها . وعلى ما تقدم فهذا الاختلاف حرف واحد من السبعة ، ولا یحتاج رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فی رفع خصومتهم إلى الاعتذار بأن القرآن نزل على الأحرف السبعة ، وهل یمكن أن یحمل نزول جبریل بحرف ، ثم بحرفین ، ثم بثلاثة  ثم بسبعة على هذه الاختلافات ؟ !</ref>   
سادسا مورد اختلاف در روایات سبعه احرف، اختلاف در کلمات بود در اینصورت بیان پیامبر ص در حل اختلاف به اینکه قرآن بر هفت قرائت نازل شده است ارتباطی با مورد روایات نخواهد داشت . <ref>همان ص 1896 - أن مورد الروایات المتقدمة هو اختلاف القراء فی الکلمات ، وقد ذکر ذلک فی قصة عمر وغیرها . وعلى ما تقدم فهذا الاختلاف حرف واحد من السبعة ، ولا یحتاج رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فی رفع خصومتهم إلى الاعتذار بأن القرآن نزل على الأحرف السبعة ، وهل یمکن أن یحمل نزول جبریل بحرف ، ثم بحرفین ، ثم بثلاثة  ثم بسبعة على هذه الاختلافات ؟ !</ref>   




خط ۷۳۲: خط ۷۳۲:
اختلاف در تقدیم وتأخیر .  
اختلاف در تقدیم وتأخیر .  
اختلاف به ابدال  
اختلاف به ابدال  
اختلاف لغات " اللهجات "نظیر : فتح ، وإمالة ، وترقیق ، وتفخیم ، واظهار ، وادغام ،<ref>همان ص 189 ان الأحرف السبعة هی وجوه الاختلاف فی القراءة ، ولكن بنحو آخر غیر ما تقدم . وهذا القول اختاره الزرقانی ، وحكاه عن أبی الفضل الرازی فی اللوائح . فقال : الکلام لا یخرج عن سبعة أحرف فی الاختلاف  :  الأول : اختلاف الأسماء من إفراد ، وتثنیة ، وجمع ، وتذكیر ، وتأنیث . الثانی : اختلاف تصریف الافعال من ماض ، ومضارع ، وأمر . الثالث : اختلاف الوجوه فی الاعراب . الرابع : الاختلاف بالنقص والزیادة . الخامس : الاختلاف بالتقدیم والتأخیر . السادس : الاختلاف بالابدال . السابع : اختلاف اللغات " اللهجات " كالفتح ، والإمالة ، والترقیق ، والتفخیم ، والاظهار ، والادغام ، ونحو ذلك .</ref>
اختلاف لغات " اللهجات "نظیر : فتح ، وإمالة ، وترقیق ، وتفخیم ، واظهار ، وادغام ،<ref>همان ص 189 ان الأحرف السبعة هی وجوه الاختلاف فی القراءة ، ولکن بنحو آخر غیر ما تقدم . وهذا القول اختاره الزرقانی ، وحکاه عن أبی الفضل الرازی فی اللوائح . فقال : الکلام لا یخرج عن سبعة أحرف فی الاختلاف  :  الأول : اختلاف الأسماء من إفراد ، وتثنیة ، وجمع ، وتذکیر ، وتأنیث . الثانی : اختلاف تصریف الافعال من ماض ، ومضارع ، وأمر . الثالث : اختلاف الوجوه فی الاعراب . الرابع : الاختلاف بالنقص والزیادة . الخامس : الاختلاف بالتقدیم والتأخیر . السادس : الاختلاف بالابدال . السابع : اختلاف اللغات " اللهجات " کالفتح ، والإمالة ، والترقیق ، والتفخیم ، والاظهار ، والادغام ، ونحو ذلک .</ref>
   
   
نقد وجه هفتم :  
نقد وجه هفتم :  


ایشان در نقد وجه هفتم می فرماید:  
ایشان در نقد وجه هفتم می فرماید:  
اولا ایراد اول و چهارم و پنجم وجه سابق بر این وجه نیز وارد می گردد. مضافا به اینکه : اختلاف در اسماء  و افعال سبب انقسام اختلاف به دو قسم نمی گردد بجهت انکه  قدر جامع هر دو انها اختلاف در هیئت می باشد بنابر این هر گاه بخواهیم تمام خصوصیات را در این تقسیم ملاحظه کنیم اقسام بیشتر از این موارد خواهد شد بدین معنا که در اینصورت هر کدام از موارد مفرد و تثنیه و جمع و مذکر و مونث و ماضی و مضارع و امر و....اقسام مستقلی خواهند بود.  <ref>همان ص 189- 190 ویرد علیه ما أوردناه على الوجه السادس فی الاشكال الأول والرابع والخامس منه ،ویرده أیضا : أن الاختلاف فی الأسماء یشترك مع الاختلاف فی الافعال فی كونهما اختلافا فی الهیئة ، فلا معنى لجعله قسما آخر مقابلا له . ولو راعینا الخصوصیات فی هذا التقسیم لوجب علینا أن نعد كل واحد من الاختلاف فی التثنیة ، والجمع ، والتذكیر ، والتأنیث ، والماضی ، والمضارع ، والامر قسما مستقلا . ویضاف إلى ذلك أن الاختلاف فی الادغام ، والاظهار ، والروم ، والاشمام ، والتخفیف والتسهیل فی اللفظ الواحد لا یخرجه عن كونه لفظا واحدا . وقد صرح بذلك ابن قتیبة على ما حكاه الزرقانی عنه.</ref>  
اولا ایراد اول و چهارم و پنجم وجه سابق بر این وجه نیز وارد می گردد. مضافا به اینکه : اختلاف در اسماء  و افعال سبب انقسام اختلاف به دو قسم نمی گردد بجهت انکه  قدر جامع هر دو انها اختلاف در هیئت می باشد بنابر این هر گاه بخواهیم تمام خصوصیات را در این تقسیم ملاحظه کنیم اقسام بیشتر از این موارد خواهد شد بدین معنا که در اینصورت هر کدام از موارد مفرد و تثنیه و جمع و مذکر و مونث و ماضی و مضارع و امر و....اقسام مستقلی خواهند بود.  <ref>همان ص 189- 190 ویرد علیه ما أوردناه على الوجه السادس فی الاشکال الأول والرابع والخامس منه ،ویرده أیضا : أن الاختلاف فی الأسماء یشترک مع الاختلاف فی الافعال فی کونهما اختلافا فی الهیئة ، فلا معنى لجعله قسما آخر مقابلا له . ولو راعینا الخصوصیات فی هذا التقسیم لوجب علینا أن نعد کل واحد من الاختلاف فی التثنیة ، والجمع ، والتذکیر ، والتأنیث ، والماضی ، والمضارع ، والامر قسما مستقلا . ویضاف إلى ذلک أن الاختلاف فی الادغام ، والاظهار ، والروم ، والاشمام ، والتخفیف والتسهیل فی اللفظ الواحد لا یخرجه عن کونه لفظا واحدا . وقد صرح بذلک ابن قتیبة على ما حکاه الزرقانی عنه.</ref>  




خط ۷۴۷: خط ۷۴۷:
4- اختلاف در هیئت جملة بسبب  اختلاف در اعراب ،  نظیر اختلاف " وأرجلکم " بین النصب والجر  
4- اختلاف در هیئت جملة بسبب  اختلاف در اعراب ،  نظیر اختلاف " وأرجلکم " بین النصب والجر  
5- اختلاف به تقدیم تأخیر ،  
5- اختلاف به تقدیم تأخیر ،  
6- اختلاف به زیادة ونقصان <ref>همان : والصحیح أن وجوه الاختلاف فی القراءة ترجع إلى ستة أقسام : الأول : الاختلاف فی هیئة الكلمة دون مادتها ، كالاختلاف فی لفظة " باعد " بین صیغة الماضی والامر ، وفی كلمة " أمانتهم " بین الجمع والافراد . الثانی : الاختلاف فی مادة الكلمة دون هیئتها ، كالاختلاف فی لفظة " ننشرها " بین الراء والزی .الثالث : الاختلاف فی المادة والهیئة كالاختلاف فی " العهن والصوف " .الرابع : الاختلاف فی هیئة الجملة بالاعراب ، كالاختلاف " وأرجلكم " بین النصب والجر .الخامس : الاختلاف بالتقدیم والتأخیر ، وقد تقدم مثال ذلك .السادس : الاختلاف بالزیادة والنقیصة ، وقد تقدم مثاله أیضا</ref>
6- اختلاف به زیادة ونقصان <ref>همان : والصحیح أن وجوه الاختلاف فی القراءة ترجع إلى ستة أقسام : الأول : الاختلاف فی هیئة الکلمة دون مادتها ، کالاختلاف فی لفظة " باعد " بین صیغة الماضی والامر ، وفی کلمة " أمانتهم " بین الجمع والافراد . الثانی : الاختلاف فی مادة الکلمة دون هیئتها ، کالاختلاف فی لفظة " ننشرها " بین الراء والزی .الثالث : الاختلاف فی المادة والهیئة کالاختلاف فی " العهن والصوف " .الرابع : الاختلاف فی هیئة الجملة بالاعراب ، کالاختلاف " وأرجلکم " بین النصب والجر .الخامس : الاختلاف بالتقدیم والتأخیر ، وقد تقدم مثال ذلک .السادس : الاختلاف بالزیادة والنقیصة ، وقد تقدم مثاله أیضا</ref>


    
    
خط ۷۵۶: خط ۷۵۶:


نقد وجه هشتم : این وجه مخالف ظاهر روایات سبعه احرف است :  
نقد وجه هشتم : این وجه مخالف ظاهر روایات سبعه احرف است :  
این قول بر خلاف ظهور بلکه خلاف نص روایات سبعه احرف بوده و اساسا انرا نمی توان قول مستقلی دانست چون معنای حروف سبعه در ان بیان نشده است.<ref>همان ص 190 ان لفظ السبعة یراد منه الكثرة فی الآحاد ، كما یراد من لفظ السبعین والسبعمائة الكثرة فی العشرات أو المئات . ونسب هذا القول إلى القاضی عیاض ومن تبعه . ویرده : ان هذا خلاف ظاهر الروایات ، بل خلاف صریح بعضها على أن هذا لا یعد قولا مستقلا عن الوجوه الأخرى ، لأنه لم یعین معنى الحروف فیه ، فلا بد وان یراد من الحروف أحد المعانی المذكورة فی الوجوه المتقدمة ویرد علیه ما یرد من الاشكال على تلك الوجوه</ref>
این قول بر خلاف ظهور بلکه خلاف نص روایات سبعه احرف بوده و اساسا انرا نمی توان قول مستقلی دانست چون معنای حروف سبعه در ان بیان نشده است.<ref>همان ص 190 ان لفظ السبعة یراد منه الکثرة فی الآحاد ، کما یراد من لفظ السبعین والسبعمائة الکثرة فی العشرات أو المئات . ونسب هذا القول إلى القاضی عیاض ومن تبعه . ویرده : ان هذا خلاف ظاهر الروایات ، بل خلاف صریح بعضها على أن هذا لا یعد قولا مستقلا عن الوجوه الأخرى ، لأنه لم یعین معنى الحروف فیه ، فلا بد وان یراد من الحروف أحد المعانی المذکورة فی الوجوه المتقدمة ویرد علیه ما یرد من الاشکال على تلک الوجوه</ref>


وجه نهم : مراد از سبعه احرف در روایات قرائات سبعه است :  
وجه نهم : مراد از سبعه احرف در روایات قرائات سبعه است :  
خط ۷۶۹: خط ۷۶۹:




و اگر مراد غیر ان باشد باید گفت تعداد قرائات بیش از هفت قرائت بوده و منحصر نمودن ان به سبع قرائات بدون وجه خواهد بود .<ref>همان ص 191 ....وان أرید بها قراءات سبع على إطلاقها ، فمن الواضح أن عدد القراءات أكثر من ذلك بكثیر ، ولا یمكن أن یوجه ذلك بأن غایة ما ینتهی إلیه اختلاف القراءات أكثر من ذلك بكثیر ، الواحدة هی السبع ، لأنه إن أرید أن الغالب فی كلمات القرآن أن تقرأ على سبعة وجوه فهذا باطل ، لان الكلمات التی تقرأ على سبعة وجوه قلیلة جدا . وإن أرید أن ذلك موجود فی بعض الكلمات وعلى سبیل الایجاب الجزئی فمن الواضح أن فی كلمات القرآن ما یقرأ بأكثر من ذلك فقد قرأت كلمة " وعبدالطاغوت " بإثنین وعشرین وجها ، وفی كلمة " أف " أكثر من ثلاثین وجها . ویضاف إلى ما تقدم ان هذا القول لا ینطبق على مورد الروایات ، ومثله أكثر الأقوال فی المسألة</ref>
و اگر مراد غیر ان باشد باید گفت تعداد قرائات بیش از هفت قرائت بوده و منحصر نمودن ان به سبع قرائات بدون وجه خواهد بود .<ref>همان ص 191 ....وان أرید بها قراءات سبع على إطلاقها ، فمن الواضح أن عدد القراءات أکثر من ذلک بکثیر ، ولا یمکن أن یوجه ذلک بأن غایة ما ینتهی إلیه اختلاف القراءات أکثر من ذلک بکثیر ، الواحدة هی السبع ، لأنه إن أرید أن الغالب فی کلمات القرآن أن تقرأ على سبعة وجوه فهذا باطل ، لان الکلمات التی تقرأ على سبعة وجوه قلیلة جدا . وإن أرید أن ذلک موجود فی بعض الکلمات وعلى سبیل الایجاب الجزئی فمن الواضح أن فی کلمات القرآن ما یقرأ بأکثر من ذلک فقد قرأت کلمة " وعبدالطاغوت " بإثنین وعشرین وجها ، وفی کلمة " أف " أکثر من ثلاثین وجها . ویضاف إلى ما تقدم ان هذا القول لا ینطبق على مورد الروایات ، ومثله أکثر الأقوال فی المسألة</ref>
   
   
وجه دهم : لهجه های گوناگون
وجه دهم : لهجه های گوناگون
   
   
ایشان در تبیین وجه مذکور می فرماید :  
ایشان در تبیین وجه مذکور می فرماید :  
این قول که مختار رافعی است بیانگر ان است که اقوام مختلف عرب از لهجه های گوناگونی برخورد بوده و برخی از انها در تلفظ حروف خاص با یکدیگر اختلاف دارند از اینرو جهت تسهیل بر امت لهجه های گوناگون بر اساس روایات مذکور مشروعیت داشته و ایرادی به ان وارد نیست .<ref>همان ص 192 إن الأحرف السبع یراد بها اللهجات المختلفة فی لفظ واحد ، اختاره الرافعی فی كتابه.وتوضیح القول : أن لكل قوم من العرب لهجة خاصة فی تأدیة بعض الكلمات ، ولذلك نرى العرب یختلفون فی تأدیة الكلمة الواحدة حسب اختلاف لهجاتهم فالقاف فی كلمة " یقول " مثلا یبدلها العراقی بالكاف الفارسیة ، ویبدلها الشامی بالهمزة ، وقد أنزل القرآن على جمیع هذه اللهجات للتوسعة على الأمة ، لان الالتزام بلهجة خاصة من هذه اللهجات فیه تضییق على القبائل الأخرى التی لم تألف هذه اللهجة ، والتعبیر بالسبع إنما هو رمز إلى ما ألفوه من معنى الكمال فی هذه اللفظة ، فلا ینافی ذلك كثرة اللهجات العربیة ، وزیادتها على السبع</ref>
این قول که مختار رافعی است بیانگر ان است که اقوام مختلف عرب از لهجه های گوناگونی برخورد بوده و برخی از انها در تلفظ حروف خاص با یکدیگر اختلاف دارند از اینرو جهت تسهیل بر امت لهجه های گوناگون بر اساس روایات مذکور مشروعیت داشته و ایرادی به ان وارد نیست .<ref>همان ص 192 إن الأحرف السبع یراد بها اللهجات المختلفة فی لفظ واحد ، اختاره الرافعی فی کتابه.وتوضیح القول : أن لکل قوم من العرب لهجة خاصة فی تأدیة بعض الکلمات ، ولذلک نرى العرب یختلفون فی تأدیة الکلمة الواحدة حسب اختلاف لهجاتهم فالقاف فی کلمة " یقول " مثلا یبدلها العراقی بالکاف الفارسیة ، ویبدلها الشامی بالهمزة ، وقد أنزل القرآن على جمیع هذه اللهجات للتوسعة على الأمة ، لان الالتزام بلهجة خاصة من هذه اللهجات فیه تضییق على القبائل الأخرى التی لم تألف هذه اللهجة ، والتعبیر بالسبع إنما هو رمز إلى ما ألفوه من معنى الکمال فی هذه اللفظة ، فلا ینافی ذلک کثرة اللهجات العربیة ، وزیادتها على السبع</ref>
   
   
نقد وجه دهم :  
نقد وجه دهم :  
خط ۷۸۱: خط ۷۸۱:
ثانیا منافی با روایتی است که شان نزول روایت سبعه احرف را در جائی می داند که بین دو نفر از قبیله قریش در اصل وجوهر کلمه اختلاف بودنه اختلاف در شکل قرائت ان .  
ثانیا منافی با روایتی است که شان نزول روایت سبعه احرف را در جائی می داند که بین دو نفر از قبیله قریش در اصل وجوهر کلمه اختلاف بودنه اختلاف در شکل قرائت ان .  
رابعا وجه  مذکور مخالف ظهور بلکه مخالف نص روایات سبعه احرف می باشد  
رابعا وجه  مذکور مخالف ظهور بلکه مخالف نص روایات سبعه احرف می باشد  
.خامسا لازمه وجه مذکور جواز قرائت به لهجه ها ی گوناگون می باشد در حالی که این امر خلاف سیره مسلمین می باشد. <ref>همان ص 192-193"وهذا الوجه - على أنه أحسن الوجوه التی قیلت فی هذا المقام - غیر تام أیضا : لأنه ینافی ما ورد عن عمر وعثمان من أن القرآن نزل بلغة قریش ، وأن عمر منع ابن مسعود من قراءة " عتى حین " . - ولأنه ینافی مخاصمة عمر مع هشام بن حكیم فی القراءة ، مع أن كلیهما من قریش .ولأنه ینافی مورد الروایات ، بل وصراحة بعضها فی أن الاختلاف كان فی جوهر اللفظ ، لا فی كیفیة أدائه ، وان هذا من الأحرف التی نزل بها القرآن .ولان حمل لفظ السبع - على ما ذكره خلاف - ظاهر الروایات ، بل وخلاف صریح بعضها .ولان لازم هذا القول جواز القراءة فعلا باللهجات المتعددة ، وهو خلاف السیرة القطعیة من جمیع المسلمین ،</ref>  
.خامسا لازمه وجه مذکور جواز قرائت به لهجه ها ی گوناگون می باشد در حالی که این امر خلاف سیره مسلمین می باشد. <ref>همان ص 192-193"وهذا الوجه - على أنه أحسن الوجوه التی قیلت فی هذا المقام - غیر تام أیضا : لأنه ینافی ما ورد عن عمر وعثمان من أن القرآن نزل بلغة قریش ، وأن عمر منع ابن مسعود من قراءة " عتى حین " . - ولأنه ینافی مخاصمة عمر مع هشام بن حکیم فی القراءة ، مع أن کلیهما من قریش .ولأنه ینافی مورد الروایات ، بل وصراحة بعضها فی أن الاختلاف کان فی جوهر اللفظ ، لا فی کیفیة أدائه ، وان هذا من الأحرف التی نزل بها القرآن .ولان حمل لفظ السبع - على ما ذکره خلاف - ظاهر الروایات ، بل وخلاف صریح بعضها .ولان لازم هذا القول جواز القراءة فعلا باللهجات المتعددة ، وهو خلاف السیرة القطعیة من جمیع المسلمین ،</ref>  




خلاصه دیدگاه ایه الله خوئی نسبت به روایات سبعه احرف :  
خلاصه دیدگاه ایه الله خوئی نسبت به روایات سبعه احرف :  
از منظر ایشان هیچیک از وجوه دهگانه ای که در توجیه روایات نزول قرآن بر سبعه احرف بیان گردید تمام نمی باشد بویژه انکه در روایات وارد شده از اهلبیت ع مفاد روایات سبعه احرف تکذیب شده است
از منظر ایشان هیچیک از وجوه دهگانه ای که در توجیه روایات نزول قرآن بر سبعه احرف بیان گردید تمام نمی باشد بویژه انکه در روایات وارد شده از اهلبیت ع مفاد روایات سبعه احرف تکذیب شده است
<ref>همان ص 193 وحاصل ما قدمناه : أن نزول القرآن على سبعة أحرف لا یرجع إلى معنى صحیح ، فلا بد من طرح الروایات الدالة علیه ، ولا سیما بعد أن دلت أحادیث الصادقین - ع - على تكذیبها ، وأن القرآن إنما نزل على حرف واحد ، وان الاختلاف قد جاء من قبل الرواة
<ref>همان ص 193 وحاصل ما قدمناه : أن نزول القرآن على سبعة أحرف لا یرجع إلى معنى صحیح ، فلا بد من طرح الروایات الدالة علیه ، ولا سیما بعد أن دلت أحادیث الصادقین - ع - على تکذیبها ، وأن القرآن إنما نزل على حرف واحد ، وان الاختلاف قد جاء من قبل الرواة
</ref>  
</ref>  
نتیجه مباحث مطرح شده در روایات سبعه احرف  
نتیجه مباحث مطرح شده در روایات سبعه احرف  
Writers، confirmed، مدیران
۸۷٬۸۱۰

ویرایش