حق: تفاوت میان نسخه‌ها

بنابر روایات، شناخت حق از نشانه های بصیرت و دانایی است. <ref>کلینی، الکافی، ج۵، ص۵۲.    </ref>

همچنین کمال عقل در پیروی از حق و تواضع در برابر آن نهفته است. <ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۶.    </ref><ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۳۰.    </ref><ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۲۷.    </ref>

طبق حدیثی از پیامبر اکرم، راه معرفت حق، معرفت نفس، راه موافقت با حق، مخالفت با نفس، راه رسیدن به رضایت حق، سخط بر نفس، راه رسیدن به حق، هجرت از نفس، راه طاعت حق، عصیان بر نفس، راه ذکر حق، فراموش کردن نفس و راه قرب به حق و انس با آن، دوری و وحشت از نفس است. <ref>ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، ج۱، ص۲۴۶، چاپ مجتبی عراقی، قم ۱۴۰۳۱۴۰۵/ ۱۹۸۳۱۹۸۵.    </ref><ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۶۷، ص۷۲.    </ref>

همچنین در حدیثی منسوب به علی علیه‌السلام، معروف به «حدیث حقیقت»، امام در پی پرسش مُصرّانه کمیل بن زیاد از چیستی حقیقت، در چند عبارت عرفانی آن را وصف می‌کند.

===لزوم عمل به حق وپایداری برآن===

در احادیث بر لزوم عمل به حق و پایداری بر آن بسیار تأکید شده است، حتی اگر پیامدهایی سخت، مانند قطعه قطعه شدن یا سوزانده شدن، داشته باشد. <ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۹۱.    </ref><ref>کلینی، الکافی، ج۸، ص۱۴۰.    </ref>

بنابر حدیثی از امام باقر علیه‌السلام، «اِصبِر عَلَی الحَقِّ وَ اِن کان مُرّاً» وصیتِ همه امامان بوده است. <ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۹۱.    </ref>

احادیث بسیاری نیز درباره لزوم بازگو کردن حق حتی در مواردی که به ضرر فرد باشد، و همچنین گفتن حق در رضا و غضب، وارد شده است. <ref>احمد بن علی نسائی، سنن النسائی، ج۳، ص۵۵، بشرح جلال الدین‌سیوطی، بیروت ۱۳۴۸/۱۹۳۰.</ref><ref>ابن حِبّان، صحیح ابن حبّان، ج۲، ص۷۹، بترتیب ابن بلبان، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.</ref><ref>ابن بابویه، کتاب الخصال، ج۲، ص۵۲۶، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.</ref><ref>الاختصاص، (منسوب به) محمد بن محمد مفید، ج۱، ص۳۲، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۲/۱۹۸۲.    </ref>

براساس حدیث مشهور نبوی، برترین جهاد، گفتن کلام حق در برابر سلطانِ جائر است. <ref>ابن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۳، ص۱۹، بیروت، دارصادر.</ref><ref>ابن ماجه، سنن ابن ماجة، ج۲، ص۱۳۳۰، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، (قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴)، چاپ افست (بیروت).</ref><ref>علی بن حسام الدین متقی، کنز العُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱۵، ص۹۲۳، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.</ref>

برخی از خطبه های حضرت علی علیه‌السلام، بر آمیختگی مداوم حق و باطل و در نتیجه لزوم افشای باطل برای جلوه گر ساختن حق دلالت دارد.

===صفات اهل حق در روایات شیعی===

از جمله مسائلی که در احادیث شیعی بسیار مورد توجه قرار گرفته، توصیف اهل حق است.

براساس این روایات، امامان علیهم‌السلام با حق‌اند و حق با آنهاست، امر ایشان حق است و هر قضاوت حقی نزد آنهاست. <ref>محمد بن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ج۱، ص۴۹، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، قم ۱۴۰۴.    </ref><ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۹۹.    </ref><ref>ابن ابی زینب، الغیبة، ج۱، ص۷۷، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲.</ref><ref>ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۷۸، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    </ref>

همچنین نقل شده که دین حق دین همراه با ولایت است <ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۳۲.    </ref> و روی گردانی از ولایت اهل حق مایه هلاک است. <ref>ابن بابویه، کتاب الخصال، ج۱، ص۶۲۶، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.    </ref>

اگرچه سخن مشهور علی علیه‌السلام («اِعرِف الحَقَ تَعرِف اَهلَهُ») به «حارث بن حوط» در جنگ جمل، <ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۳۹، چاپ محمد باقر محمودی، بیروت ۱۳۹۴/۱۹۷۴.</ref><ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۱۰.</ref><ref>محمد بن محمد مفید، الامالی، ج۱، ص۵، چاپ حسین استاد ولی و علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.    </ref><ref>محمد بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص۶۲۶، قم ۱۴۱۴.</ref> بر این دلالت دارد که شناختن حق بر شناختن اهلِ آن مقدّم است؛ اما در احادیث متعددی از رسول خدا، که در کتاب های فریقین آمده است، علی علیه‌السلام و عمار یاسر، صراحتاً معیار شناخت حق و اهل آن معرفی شده اند. <ref>سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱۰، ص۹۶، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴.</ref><ref>ابن بابویه، الامالی، ج۱، ص۸۳، قم ۱۴۱۷.</ref><ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۳، ص۱۱۳۹، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.</ref><ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۲۹۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵۱۳۸۷/ ۱۹۶۵۱۹۶۷، چاپ افست بیروت.    </ref>

===معانی حقوقی واژه«حق» در روایات===

واژه «حَق» در بسیاری از احادیث بر معنای حقوقی دلالت دارد. این معنا در ابعاد گوناگون (مانند حق خدا بر انسان، حق اعضا و جوارح و حقوق متقابل انسان‌ها در مناسبات اجتماعی) مطرح می‌شود.

از مجموع احادیث چنین برمی آید که صاحبان حقوق بسیارند، از آن جمله‌اند والدین، فرزند، همسر (حقوق خانواده)، همسایه (جار)، مهمان، برادر، و دوست.

صاحبان حقوق فقط انسان‌ها نیستند. براساس روایات، اعضای بدن و فرایض دینی (مانند نماز، حج، روزه و صدقه) نیز بر انسان حق دارند. <ref>محمد بن عیسی ترمذی، سنن الترمذی و هوالجامع الصحیح، ج۲، ص۳۱۵، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.</ref><ref>محمد بن عیسی ترمذی، سنن الترمذی و هوالجامع الصحیح، ج۳، ص۲۲۳، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.</ref><ref>محمد بن عیسی ترمذی، سنن الترمذی و هوالجامع الصحیح، ج ۴، ص ۳۳، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.</ref><ref>محمد بن عیسی ترمذی، سنن الترمذی و هوالجامع الصحیح، ج ۴، ص ۳۳۸، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.</ref><ref>احمد بن علی نسائی، سنن النسائی، ج۴، ص۲۱۱، بشرح جلال الدین‌سیوطی، بیروت ۱۳۴۸/۱۹۳۰.</ref><ref>ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول صلی اللّه علیهم، ج۱، ص۲۵۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    </ref><ref>ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۶۱۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    </ref>

===بزرگترین حق خدا بربنده===

بزرگ ‌ترین حق خدا بر بنده، عبادت خالصانه و شرک نورزیدن به اوست. براساس این حق اصلی، در هر نعمتی، حقی بر بندگان واجب شده است، که همه این حقوق اهمیت یکسانی ندارند.

=فهرست منابع=

(۳۸) عبدالرزاق کاشی، شرح فصوص الحکم، چاپ مجید هادی زاده، تهران ۱۳۸۳ش.

(۴۰) محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، چاپ افست تهران.