بررسی ادله قائلین به عدم امکان تفسیر قرآن (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

روایاتی که قائلین به فهم ناپذیری قرآن بدان استناد می‌کنند به چهار طائفه می‌باشند :  

طائفه اول :  روایاتی که مفادشان نهی از تفسیر به رای قرآن می‌باشد .

طائفه دوم :  روایاتی که تفسیر قرآن  را مختص به  پیامبر ص و اهل بیت ع می داند .

طائفه سوم :  روایاتی که  ورود عقل  را  در تفسیر قرآن ناصواب می داند :

===الف : روایات طائفه اول - اخبار ناهیه از تفسیر به رای :===  

برخی از روایات طائفه اول به شرح ذیل می‌باشد :  

عن أبی عبدالله ( علیه السلام ) قال : سئل عن الحکومة فقال : من حکم برأیه بین اثنین فقد کفر ، ومن فسر برأیه آیة من کتاب الله فقد کفر - .

عن أبی عبدالله ( علیه السلام قال : من فسر القرآن برأیه ، إن أصاب لم یوجر ، وإن أخطأ خر أبعد من السماء .  

عن أبی عبدالله ( علیه السلام ) قال : من فسر القرآن برأیه إن أصاب لم یؤجر وإن أخطأ فهو بعد من السماء  .

فرمود :  

عن أبی عبدالله ( علیه السلام ) قال : سئل عن الحکومة فقال : من حکم برأیه بین اثنین فقد کفر ، ومن فسر آیة من کتاب الله فقد کفر .  

عن أبی جعفر ( علیه السلام  قال : ما علمتم فقولوا : وما لم تعلموا فقولوا : الله أعلم ، فان الرجل ینتزع الآیة فیخر فیها أبعد ما بین السماء والأرض .  

در منابع اهل سنت نیز روایات ناهیه از تفسیر به رای امده است که برخی از انها بشرح ذیل می‌باشد :

قال رسول الله صلى الله علیه وسلم : ( من فسر القرآن برأیه فقد أخطأ ) ، وفى روایة : ( من قال فی القرآن برأیه فقد کفر ) .- انتهی -   

قال رسول الله ص : من فسر القرآن برأیه وهو على وضوء فلیعد وضوءه( الدیلمی عن أبی هریرة )   

عن النبی ص : من فسر القرآن برأیه فلیتبوأ مقعده من النار .

قبل از بیان دیدگاه مفسران و عالمان علوم قرآنی نکاتی را که می توان با تدبر در روایات مذکور بدست اورد  بیان می کنیم :   

5-در تبیین بیشتر روایات ناهیه از تفسیر به رای می توان به گفتار امام علی علیه السلام  نیز تمسک کرد  انگاه که یکی از اقدامات  امام عصر ع را بعد از ظهور  ، برگرداندن  اندیشه ها و اراء  به قرآن  – بعد از رجعت  مردم به تفسیر های ناصواب از قرآن – می داند :

===دیدگاه مفسرین فریقین نسبت به اخبار نهی از تفسیر به رایبعد از بیان اجمالی  مفاد روایات ناهیه از تفسیر به رای ، اینک به بیان دیدگاه مفسرین فریقین در این زمینه می پردازیم :===

ایشان بعد از بیان  دلیل قائلین به لزوم مراجعه به روایات در تفسیر قرآن - از جمله روایات ناهیه از تفسیر به رای در قرآن-  در رد دلیل مذکور  می‌نویسد :با عنایت به ایات متعدد قرآن که بیانگر لزوم تدبر در ایات بوده و نیز روایات لزوم عرض احادیث به قرآن ، مراد از تفسیر به رای منهی عنه درروایات ان است که انسان قرآن را بدون توجه به شواهد و قرائن، به رای خودش حمل نماید . بنابر این  بر اساس روایات ناهیه از تفسیربه رای ، تفسیر قرآن براساس رای شخصی و بدون شواهدی از الفاظ قرآنی صحیح نیست حتی اگر ان فهم مطابق با واقع باشد .   

نکات اصلی گفتار ایشان در زمینه روایات نهی از تفسیر به رای  به شرح ذیل است :  

ایشان می فرماید : مراد ا ز رای ، اعتقاد از روی سعی و تلاش  شخصی  بوده  و گاهی بر سخن و دیدگاهی که بر اساس هوای نفس و استحسان اظهار شده است نیز اطلاق می‌گردد اما در روایات ناهیه از تفسیر به رای  هیچگاه از اجتهاد و تلاش مطلق در جهت تفسیر و فهمیدن قرآن نهی نشده است تا مستلزم توقف فهم قرآن بر تفسیر اهلبیت ع باشد بعلاوه انکه برداشت مذکور- فهم ناپذیرقرآن برای عموم و اختصاص ان به اهلبیت ع  -منافات با سائر ایات  و روایات است که قرآن را برای عموم مردم فهم پذیر می داند .   

از منظر علامه  نهى در روایات ناهیه از تفسیر به رای  ، مربوط به طریقه تفسیر است ، نه اصل تفسیر ، غرض اصلی  ان است که کلام خدا را همانند طریقى که کلام بشر تفسیر می‌شود نمی توان تفسیر نمود :  

"کوتاه سخن ، اینکه آنچه از آیات و روایات به دست مىآید مثل آیه : « أفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ » و آیه : « الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ » و آیه : « إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا أفَمَنْ یُلْقى فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ » و آیه « یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِه »  و آیه : « وَلا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِه عِلْمٌ » و آیاتى دیگر هم که آن را تایید مىکند ، این است که نهى در روایات ، مربوط به طریقه تفسیر است ، نه اصل تفسیر ، مىخواهد بفرماید کلام خدا را به طریقى که کلام خلق تفسیر مىشود تفسیر نباید کرد .  

ایشان در تبیین  روش خاص فهم قرآن و تمایز ان با سائر روشها می‌نویسد :....معلوم است که فرق بین آن دو- روش فهم قرآن با سائر روشها -  در نحوه استعمال الفاظ ، و چیدن جملات ، و به کار بردن فنون ادبى ، و صناعات لفظى ، نیست ، ...بلکه اختلاف بین آن دو از جهت مراد و مصداق است ، مصداقى که مفهوم کلى کلام بر آن منطبق است ،  

ایشان در توضیح بیشتر مطلب مذکور می فرماید :  

ایشان در تبیین بیشتر نکته فوق می فرماید :  

...بیانات قرآنى بالنسبه به معارف الهیه همان جنبه اى را دارد ، که امثال با ممثلات دارند ، و این بیانات قرآنى در آیاتى متفرق شده ، و در قالبهاى مختلفى ریخته شده ، تا نکات دقیقى که ممکن است در هر یک از آن آیات نهفته باشد ، به وسیله آیات دیگر تبیین شود ، و به همین جهت بعضى از آیات قرآنى شاهد بعضى دیگر است ، و یکى مفسر دیگر است ، و اگر جز این بود امر معارف الهیه در حقایقش مختل مىماند ، و ممکن نبود که یک مفسر در تفسیر یک آیه گرفتار قول به غیر علم نشود.... از اینجا روشن مىشود که تفسیر به رأى به بیانى که کردیم خالى از قول بدون علم نیست ، هم چنان که در حدیث دیگرى که گذشت بجاى « من فسر القرآن برأیه » آمده بود :« من قال فى القرآن به غیر علم فلیتبوا مقعده من النار   

"سخن کوتاه اینکه تفسیر به رأى باعث مىشود ترتیب آیات خدا از بین رفته و در هم و بر هم شود و هر یک منظور و مقصود آن دیگرى را نفى کند ، و در نهایت مقصود هر دو از بین برود ، چون به حکم قرآن در او اختلافى نیست ، و اگر اختلافى در بین آیات پیدا شود تنها بجهت اختلال نظم آنها ، و در نتیجه اختلاف مقاصد آنها است و این همان است که در بعضى از روایات از آن به عبارت « ضرب بعض قرآن به بعض دیگر  تعبیر شده ، مانند روایتی که در تفسیر عیاشى از امام صادق از پدر بزرگوارش ( ع ) آمده که فرمود : هیچ کس بعضى از قرآن را به بعضى دیگرش نمىزند مگر آنکه کافر مىشود . – انتهی -   

ایشان معتقد است مراد از روایات ناهیه  از تفسیر به رای ، یقین به فهم خود  از ایاتی است که دلیلی بر اثبات ان وجود نداشته و مستند ان فقط استحسانات عقلی می‌باشد :  

دیدگاه ابن تیمیه  در تفسیر به رای :  

ایشان در کتاب " مقدمه التفسیر" بعد از بیان  مراحل تفسیر قرآن : 1- تفسیرقرآن به قرآن 2-  تفسیر قرآن به سنت  3- تفسیر قرآن به قول صحابه 4- تفسیرقرآن به روایات  تابعین ،  تحت عنوان  "فصل [تفسیر القرآن بمجرد الرأی] "این نوع تفسیر را در مقابل تفسیر اثری دانسته و در بطلان ان اظهار می‌دارد :  

ایشان در این زمینه به روایات زیادی استشهاد می کند که مفادشان  توقف صحابه در تفسیر ایاتی است که پیرامون ان روایتی بدست شان نرسیده است نظیر روایت : عن إبراهیم التیمی؛ أن أبا بکر الصدیق سئل عن قوله : {وَفَاکِهَةً وَأَبًّا } [ عبس : 31 ] فقال : أی سماء تظلنی، وأی أرض تقلنی، إن أنا قلت فی کتاب اللّه ما لا أعلم ؟ منقطع وقال أبو عبید أیضًا : حدثنا یزید، عن حمید، عن أنس؛ أن عمر بن الخطاب قرأ على المنبر : {وَفَاکِهَةً وَأَبًّا } فقال : هذه الفاکهة قد عرفناها فما الأبُّ ؟ ثم رجع إلى نفسه فقال : إن هذا لهو التکلف یا عمر ..   

===ب- روایات طائفه دوم : روایاتی که تفسیر قرآن  را مختص به  پیامبر ص و اهل بیت ع می داند .===  

برخی از روایات این طائفه عبارتند از :  

امام صادق ع به ابوحنیفه اظهار داشت : ایا خود را فقیه عراق می دانی ؟ اظهار داشت : اری امام ع فرمود : با کدامین منیع و مستند دینی فتوا می دهی ؟ اظهار داشت : با کتاب خدا و سنت پیامبر ص امام فرمود : ایا به کتاب خدا معرفت کامل داری ایا می توانی ناسخ از منسوخ را تشخیص دهی ؟ اظهار داشت : اری امام فرمود:  ای ابوحنیفه ادعائی نمودی که که در شان تو نبود . این ادعا – معرفت جامع به قرآن – مختص کسانی از ذریه پیامبر ص است که تو حتی حرفی از قرآن را هم نمی دانی " .  

نظیر روایت فوق در مورد قتاده نیز ذکر شده است . زید الشحام  می گوید :  

روزی قتاده بر امام باقر ع وارد شد و امام به او فرمود : ایا خود را فقیه اهل بصره می دانی ؟ اظهار داشت : مردم اینگونه می پندارند . امام فرمود : بمن خبررسیده است که قرآن را تفسیر می کنی . اظهار داشت : اری . فرمود : ایا تفسیرت  عالمانه است یا جاهلانه ؟ اظهار داشت : عالمانه تفسیر می گویم . انگاه امام ع از او تفسیر ایه" وقدرنا فیها السیر سیروا فیها لیالی وأیاما آمنین " را سئوال نمود . قتاده پاسخ داد : مراد ایه این است که انان که با زاد و راحله شان  به قصد زیارت کعبه می روند در امنیت هستند تا به موطن شان بر گردند .   

امام فرمود : تو را به الله تبارک و تعالی قسم می دهم ایا می دانی – و می پذیری – که چه بسا فردی با زاد و راحله اش به قصد زیارت بیت الله الحرام می‌رود اما گرفتار راهزنان می‌گردد و سرمایه اش نابود می‌گردد ؟  قتاده اظهار داشت : اری . امام ع – بعد از انکه خطای قتاده را در قالب نمونه مذکور بدو تفهیم نمود- فرمود : وای بر تو قتاده اگر قرآن را براساس نظرشخصی ات و یا بر اساس اراء دیگران تفسیر نمائی خود و دیگران را هلاک نموده ای . تفسیر صحیح ایه مذکوراین است که : فردی که با زاد و راحله اش به قصد زیارت بیت الله الحرام اقدام نماید و نیز عارف به حقوق ما اهلبیت ع باشد در قیامت از عذاب جهنم ایمن خواهد بود  . قتاده اظهار داشت بخدا قسم تاکنون بدینگونه قرآن را تفسیر ننموده ام . امام ع فرمود : وای بر تو قرآن را فقط کسانی می فهمند – و قادر به تفسیر ان هستند -  که مخاطب اصلی ان باشند . .  

در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که علم به تنزیل و تاویل قرآن فقط در اختیار پیامبر ص و معصومین ع می‌باشد : « إن الله علم نبیه ( صلى الله علیه وآله ) التنزیل والتأویل ، فعلمه رسول الله ( صلى الله علیه وآله ) علیا ( علیه السلام ) قال : وعلمنا والله   

طبرسی در مجمع البیان نیز مدعی وجود اخبار صحیح از اهل بیت ع در عدم جواز تفسیر بدون بیان روائی از معصومین ع  می‌باشد : أن الخبر قد صح عن النبی صلى الله علیه وآله وسلم وعن الأئمة القائمین مقامه ( علیه السلام ) أن تفسیر القرآن لا یجوز إلا بالأثر الصحیح والنص الصریح  .

ایه الله خوئی :  

ایشان در زمینه روایت دوم – روایت زید شحام -  که فهم قرآن را مختص به من خوطب به می داند  معتقدند :  مراد از ان ،  تفسیر بمعنای کشف القناع می‌باشد بنابر این  روایت مذکور منافاتی با امکان  فهم ظواهر قرآن  برای غیر معصومین  نخواهد داشت .   

نکته مهم :باید گفت  در روایت زید شحام گرچه واژه تفسیر ذکر شده است- إن کنت إنما فسرت القرآن من تلقاء نفسک فقد هلکت وأهلکت وإن کنت قد أخذته من الرجال فقد هلکت وأهلکت ،-اما این امر دلیل بر اختصاص تفسیر قرآن  به معصومین ع نخواهد بود چون :  

ایشان  در رد تمسک اخباریین به  روایات مذکور،  پاسخ های متعددی می‌دهد که عبارتند از :

ایشان ضمن نتیجه گیری از مطلب ذکر شده – در مساله وضوی جبیره – می‌نویسد :  وقتی امام علیه السلام حکم دقیقی همانند وضوی جبیره ای را که با دقت از ایه استفاده می‌شود به صحابی اش اموزش می‌دهد بنابر این چگونه می توان ادعا نمود احکامی که ظهور ایات بدان دلالت می کند – نظیر نفی وجوب غسل و وضوء در موارد حرج شدید - قابل استخراج از قرآن نبوده و درک ان مبتنی بر روایات تفسیری است .   

===ج- روایات طائفه سوم :  روایاتی که  ورود عقل  را  در تفسیر قرآن ناصواب می داند===

برخی از روایات این طائفه به شرح ذیل می‌باشد :  

جابر از امام صادق ع نقل می کند که ان حضرت فرمود : ای جابر قرآن –معانی- بطنی است و برای بطن ان نیز ظهری است و هیچ امری به اندازه قرآن از عقول بشر دورتر نست – و عقل بشر بدان نمی رسد – گاه ایه در قرآن دیده می‌شود که هریک از  ابتدا و میانه و اخرش پیرامون مطلبی است در حالی که همه اجزاء  ان ایه در واقع بهم پیوستگی داشته و هماهنگ با هم می‌باشد  

در روایتی دیگر امام صادق ع به معلی بن خنیس فرمود : مطالبی که از قرآن فهمیده ای منطبق با حقیقت قرآن نیست همانا قرآن مشتمل بر اموری است که فقط عده ای خاص قادر به درک ان هستند همانگونه که پیامبر ص فرمود : برای عقول عالمان تفسیرهیچ امری دورتر از تفسیر قرآن نمی‌باشد ..  

در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که : هیچ امر اختلافی نیست مگر اینکه در قرآن حقیقت ان – قول حق -  بیان شده است اما در دسترس عقول بشری نمی‌باشد.  .

نقد و بررسی :  

استدلال به روایات فوق بر عدم امکان فهم و تفسیر قرآن به جهاتی تمام نیست :  

اولا : این روایات معارض با ایاتی است که امر به تدبر در قرآن نمود بویژه ایه "افلا یتدبرون القرآن و لوکان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا "که تحدی در قرآن کریم را - برای مخالفین - مبتنی بر تدبر در قرآن نموده است .ایا امر به تدبر انهم در خطابی عمومی بمعنای ان نیست که فهم و درک قرآن برای همگان ممکن است .

ثانیا :  روایات مذکور- به تقریبی که ذکر شد -  معارض روایاتی است که قائلین به مبهم بودن  و فهم ناپذیری قرآن را در زمره هلاک شوندگان می داند نظیر روایتی که از امام باقر ع نقل شده است که :

بعد از بیان نکات ذکر شده  ذیل روایات طائفه سوم ، اینک دیدگاه برخی از عالمان را پیرامون ان مطرح می کنیم :  

دیدگاه علامه طباطبائی در زمینه طائفه سوم :  

ایشان در جمع بین دو طائفه از روایات مذکور می فرماید :  

===د-  روایات طائفه چهارم : روایاتی که نهی از ضرب القرآن بعضه ببعض می کند :===  

نظیر روایتی که در منابع روائی از  امام باقر ع رسیده است که ضرب القرآن را سبب کفر می داند : قال ما ضرب رجل القرآن بعضه ببعض إلا کفر  

دیدگاه ملاصالح مازندرانی در شرح  روایت مذکور :  

ایشان  دو احتمال را در معنای حدیث مذکور مطرح نموده و براساس ان ، ضرب القرآن بعضه ببعض را امری ناصواب درشیوه فهم قرآن می داند :  

احتمال اول : ایات قرآن ضد یکدیگر جلوه داده شده  و بوسیله قرآن ، قرآن نقض گردد  . این امر سبب استخفاف قرآن بوده و مستلزم کفر می‌باشد .

احتمال دوم : در موارد مجمل ، مطلق عموم ، متشابه و امور مشابه ان بدون استناد و قرائن روشن ، به رای شخصی عمل گردد .،  

دیدگاه ایشان در این مساله ضمن بررسی اثار زیانبار  تفسیر به رای اظهار بیان شده است :

ایشان در ادامه ، تالی فاسد مترتب بر تفسیر به رای را همان ضرب القرآن بالقرآن دانسته و می فرماید :  

و این همان است که در بعضى از روایات از آن به عبارت « ضرب بعضى قرآن به بعض دیگر » تعبیر شده ، مانند روایتی که در تفسیر عیاشى از امام صادق از پدر بزرگوارش ( ع ) نقل شده است  که فرمود : هیچ کس بعضى از قرآن را به بعضى دیگرش نمىزند مگر آنکه کافر مىشود .

انگاه  گفتاری از شیخ صدوق را در معنای روایت "ضرب القرآن بعضه ببعض" – از کتاب معانی الاخبار – بیان می کند :

من  - صدوق - از ابن الولید معناى این حدیث  را پرسیدم ، او گفت : زدن بعضى از قرآن به بعضى دیگر این است که وقتى از تو تفسیر آیه اى را مىپرسند به تفسیرى که مربوط به آیه اى دیگر است پاسخش گویى .  

علامه طباطبائی پاسخ ابن الولید را مبهم دانسته و می فرماید :

ایشان روایتی را از الدرالمنثور نقل می کند که روزى رسول خدا ( ص ) با شدت خشم نزد مردمى حضور یافت  که به میل شخصی شان  قرآن را تفسیر مىکردند ، فرمود :« امتهاى قبل از شما هم بخاطر همین روشى که شما پیش گرفته‌اید گمراه شدند ، آنها هم در اثر زدن بعضى از کتاب را به بعضى دیگر ، هلاک شدند ، خداى تعالى کتاب را نازل نکرده که شما به خاطر بعضى از آن بعضى دیگر را تکذیب کنید ، بلکه نازل کرد تا بعضى مصدق بعض دیگر باشد پس هر چه از قرآن فهمیدید همان را بگوئید ، و هر چه را نفهمیدید علمش را به عالمش واگذارید   

علامه طباطبائی بعد از بیان اینگونه روایات می فرماید :در این روایات عبارت « ضرب القرآن بعضه ببعض » در مقابل « تصدیق بعض القرآن بعضا » قرار داده شده است از این امر معلوم مىشود منظور از « ضرب القرآن » این است که انسان  بین مقاماتى که معانى آیات دارند خلط کند و در ترتیبى که بین مقاصد هست اخلال وارد آورد ، مثلا محکم را متشابه و متشابه را محکم بداند ، و یا خطاهایى از این قبیل مرتکب شود .   

ایشان در پایان این بحث می فرماید : پس تکلم به رأى پیرامون قرآن ، و قول به غیر علم که در روایات گذشته بود ، و « ضرب بعض القرآن ببعض » که در این روایات آمد ، همه مىخواهند یک چیز را بفهمانند ، و آن این است که براى درک معناى قرآن از غیر قرآن استمداد نجویید .  

نتیجه : روایات ضرب القرآن بر اساس مباحثی که از علامه مطرح گردید منافاتی با ایات و روایات امر کننده به تدبر در قرآن نخواهد داشت  چون روایات مذکور– ضرب القرآن – بیانگر ان است که ورود درقرآن می بایست  با تدبر و تعمق همراه بوده و تنها کسانی شایستگی بهره گیری از قرآن را دارند که اشراف بر عام و خاص محکم و متشابه مطلق و مقید و...قرآنی داشته  باشند .  

==2-دلیل عقلی قائلین  بر فهم ناپذیری قرآن : خطاپذیری عقل==

باید گفت دلیل مذکور – خطاپذیری عقل – را  به دو گونه می توان تقریر کرد :   

الف – خطاپذیری و ناتوانی عقل از منظر متقدمین – اخباریین فریقین –مفاد این دلیل که از سوی برخی از عالمان فریقین نقل گردیده است ان است که عقل بشری بدلیل خطاپذیری اش از توانائی درک قرآن کریم عاجز است در اینجا گفتار برخی از انها را بیان می کنیم :   

ابوزهره در تبیین دیدگاه ابن تیمیه می‌نویسد :  

ایشان در تبیین بیشتر دیدگاه ابن تیمیه  می‌نویسد : عقل بدون نقل قادربه درک حقائق دینی نمی‌باشد بنابر این عقل حتی در مقدمات استدلالش تابع قرآن بوده و تاویل قرآن نیز فقط بوسیله قرآن انجام می گیرد.–     

ایشان در الفوائد المدنیه بعد از بیان مقدماتی ، خطاپذیری عقل را علت اصلی عدم توانائی عقل در فهم معارف دینی می داند :  

شیخ‌ حر‌ عاملی‌ایشان در الفوائد الطوسیة می‌نویسد : عقل‌  بتنهائی قادر به استنباط‌ و فهم  مراد خدا نیست  و اگر صرف عقل‌ (به‌ تنهایی) کافی‌ بود، مردم‌ به‌ پیامبر و امام‌ نیازی‌ نداشتند و اختلاف‌ در شرایع‌ و ادیان‌ وجود نمی‌داشت.  

گفتار اخباریین و پیروان برخی از مذاهب کلامی نظیر ماتریدیه که به نفی حجیت عقل بر می‌گردد مورد اعتراض برخی از عالمان قرار گرفته است که در اینجا گفتار برخی از انان را بیان می کنیم :  

ایشان  در نقد  مبنای مذکور می فرماید : تصور خطا در احکام قطعی عقل غیر معقول بوده از اینرو احکامی را که عقل بدان حکم می کند تا زمانی که با قوای دیگر نظیر قوه تخیل امیخته نشود خطا در انها راه نخواهد داشت.   

در این قسمت نخست برخی از گفتار معتقدین به این دیدگاه را  -  هرمنوتیک قرآن-  مطرح نموده  و سپس به نقد و بررسی ان می پردازیم :

در اینجا بخشهائی از گفتار مجتهد شبستری درزمینه هرمنوتیک قرآن و سنت در میزگردی که با همین عنوان  "هرمنوتیک قرآن، نخستین گامها در تفسیر قرآن"  با حضور محمد مجتهد شبستری و علیرضا قائمی نیا در |  ۲۶ بهمن ۱۳۹۴در دانشکده الهیات دانشگاه تهران-  بر گزار شد – بیان می کنیم :  

ایشان پس از جمع بندی سخنانش می گوید :

نقد و بررسی :

ایشان ادامه می‌دهد :

باید گفت : هر چند در برابر مکتب شکاکان و سوفیست ها شخصیتتهائی همانند ارسطو  قیام نموده و با ادله و مبانی محکم  امکان  حصول معرفت صحیح  برای انسان را نسبت به مسائل گوناگون اثبات نمودند چنانکه ارسطو با تدوین منطق نشان داد که اگر تفکر از طریق صحیح انجام گیرد می توان  به حقائقی دسترسی پیدا نمود اما  باردیگر  در قرون اخیر افرادی در غرب پیدا شدند که  همانند سوفیست ها  و شکاکان  ارزش معلومات را انکار نموده و معتقد شدند که برای بشر امکان  معرفت به حقائق خارجی وجود ندارد بلکه انسانها همیشه با چهارچوبهای ذهنی خاصشان به خارج نگریسته و خارج را با عینک خاص خودشان می بینند . هر چند اینان  خود را متفاوت از سوفیست ها دانسته و بظاهر قائل  به  امکان  حصول معرفت به حقائق هستی بودند اما وقتی به عمق گفتارشان نگریسته شود ریشه های تفکر نسبیون گذشته را بخوبی می توان در اندیشه های انان مشاهده نمود. قالب جدیدی که نسبیون جدید برای بیان اندیشه شان بر گزیدند روش هرمنوتیک بود چون  ماهیت  و بازگشت این  تفکر –هرمنوتیک- دیدگاه کسانی بود که معتقد بودند  هر یک از انسانها با قالب و چهار چوب ذهنی خاصی که دارند به  خارج  نگریسته  و امکان معرفت حقیقی نسبت به امورات خارجی وجود ندارد  .

شهید مطهری در زمینه تشابه دیدگاه نسبیون جدید اروپا با پیروان مکتب شکاکیت قبل از میلاد  در یونان  باستان می فرماید :

ایشان در ادامه می‌نویسد :

گفتار شهید مطهری در زمینه اطلاق  یا نسبیت اندیشه :

ایشان در این زمینه می‌نویسد :     

ایشان در پایان نتیجه می گیرد : خلاصه مطلب اینکه اولا حقایق چون غیر مادى هستند تغییر نمىکنند و ثانیا اگر هم فرضا تغییر بکنند همه افراد در آن یکسان خواهند بود و نمىتوان آن را بعنوان طرز تفکر و اسلوب منطقى یک دسته مخصوص معرفى کرد .     

از مباحث مطرح شده در این مقاله امور ذیل قابل استنتاج است :