تفسیر از منظر مفسران و عالمان علوم قرآنی فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

قبل از ورود به مباحث مربوط به تفسیر از منظر مفسران  و عالمان علوم قرآنی به تبیین برخی از واژه ها و کلمات بکار رفته در این مبحث می پردازیم :‌

مبانی تفسیری : مبانى جمع « مبنا »  و در لغت به معانى چندى از قبیل :  بنیاد، اساس، شالوده و پایه بکار رفته است . <ref>لغت نامه، ج 12، ص 17759</ref>  

مبانی تفسیری  به باورهای بنیادینی اطلاق می‌گردد که بعنوان اصول موضوعه  مورد پذیرش همه مفسران  می‌باشد بعبارت دیگر مبانی  تفسیری به سلسله مباحثی گفته می شود که بعنوان زیربنا و پایه در  مباحث تفسیری  قرارمی گیرد ؛ نظیر وحیانی بودن  [[قرآن|قرآن]]  ؛ تحریف یا عدم تحریف قرآن؛  امکان و عدم امکان فهم پذیری قرآن و ....که در صورت اثبات یا عدم اثبات ان تاثیرات مهمی در مباحث تفسیری خواهد داشت. <ref>جهت توضیح بیشتر رک  به : روش شناسى تفسیر قرآن، ص 3؛ مبانى و روش هاى تفسیرى، ؟ ص40؛ منطق تفسیر قرآن، ص 11 - 12.</ref>

قواعد تفسیری : قاعده در لغت  بمعنای اساس و عمود بوده  و در اصطلاح  تفسیری  به اصولی اطلاق می‌گردد که بر پایه  مبانی و موازین خاصی شکل گرفته است  بگونه ای که بوسیله ان  اصول  و قواعد ، مسائل تفسیری و معارف قرآنی استنباط می‌گردد . بعنوان نمونه  با پذیرش  قواعدی نظیر حجیت ظواهر  قرآن ، می توان  درقرآن  تدبر نموده و معارف قرآنی را از ان استخراج نمود . بدیهی است در غیر اینصورت امکان برداشت هیچ نوع معرفت قرآنی  ممکن نخواهد بود .<ref>جهت تفصیل بیشتر در معانی قاعده ، رک به : قواعد التفسیر تالیف فاکر میبدی ص 33</ref>  

مناهج تفسیری   : به روشهائی اطلاق می‌گردد که مفسر در تفسیر قرآن بر اساس ان عمل می کند نظیر روش تفسیر قرآن بقرآن یا روش علمی یا عرفانی و....

مسائل قرآنی : مراد ا ز مسائل قرآنی امور جزئی  هستند که در متن قرآن مطرح گردیده و بوسیله قواعد و مناهج تفسیری می توان به ان دست یافت .  

در تمثیلی می توان  عناوین چهار گانه  مذکور را بدینگونه  تبیین کرد که : مبانی بمنزله زیربنا و سنگ زیرین  ساختمان  بوده  و قواعد همانند ستونهائی  است که برروی انها قرار گرفته است . مناهج نیز بمنزله شیوه هائی است که معمار در نقشه خویش جهت بنای ساختمان عمل  می کند و مسائل نیز بمنزله اموری است که برروی ستونها  قرار می گیرد.  

با تمثیلی که ذکر  گردید می توان واژه ها ی چهارگانه : مبانی ، قواعد ، مناهج و مسائل را نسبت به تفسیر قرآن پیاده نمود.

در کتاب "التحقیق فی کلمات القرآن الکریم "  واژه  تفسیر از معاجم گوناگون در معانی ذیل بکار رفته است :   

در همین کتاب - التحقیق فی کلمات القرآن الکریم - در فرق بین تفسیر و تاویل امده است :  

در اصطلاح  مفسران و عالمان علوم قرآنی تعاریف مختلفی برای تفسیر  بیان شده است که می توان همه انها را  بدین  تعریف جامع بر گرداند که :  تفسیر عبارتست از تبیین  کلمات و جملاتی که نوعی ابهام در انها وجود دارد بنابر این  ، تبیین  و توضیح  معانی کلماتی که  واضح می‌باشد تفسیر نخواهد بود .

در زمینه تفسیر قرآن نیزباید گفت : مشهور از  مفسرین و عالمان علوم قرآنی واژه تفسیر را در مواردی بکار می برند که در معنای کلمات قرآنی  نوعی ابهام  و غموض باشد بنابر این در مواردی که معانی کلمات واضح می‌باشد تبیین  ان تفسیر نخواهد بود اما برخی  از مفسرین معتقدند واژه  تفسیر حتی در کلماتی که از معانی  واضحی برخوردارند ممکن  است تحقق یابد.  

در اینجا برخی از تعاریف تفسیر را از متظر عالمان فریقین بیان می کنیم :  

ایشان  بعد از بیان اختلاف مفسرین و اهل لغت  در فرق لغوی بین تفسیر و تاویل <ref>الاتقان ج 2ص460</ref> به معنای اصطلاحی تفسیر  و تاویل پرداخته و می‌نویسد :

ایشان در ادامه به دیدگاه برخی دیگر از عالمان علوم قرآنی در معنای تفسیر پرداخته و می‌نویسد :  

ایشان در  کتاب :" أصول فی التفسیر" مفهوم لغوی تفسیر را کشف معانی پوشیده و معنای اصطلاحی انرا بیان معانی قرآن می داند .  

علامه طباطبائی در المیزان فى تفسیر القرآن در معنای واژه  تفسیر می فرماید : التفسیر (و هو بیان معانی الآیات القرآنیة و الکشف عن مقاصدها و مدالیلها) <ref>المیزان ج 1ص 4</ref>

ایشان در ادامه به دیدگاه رائج بین مفسرین در معنای تفسیر اشاره کرده و اظهار می‌دارد : از منظر برخی در مفهوم کلمه تفسیر ، نوعی خفاء و پیچیدگی نهفته است که بوسیله تفسیر بر طرف می‌گردد . <ref>همان</ref>

ایشان  بعد از دیدگاه مذکور به بیان دیدگاه خویش پرداخته و می‌نویسد :  

از منظر ایشان  ظهورات کلامیه به دو نوع : ظهور بسیط و ظهور معقد تقسیم شده و تبیین ظهور معقد و پیجیده – که نوعی خفا در ان وجود دارد -  از مصادیق تفسیر می‌باشد . <ref>علوم القرآن ص 219-218</ref>   

خلاصه دیدگاه شهید حکیم در معنای تفسیر قرآن و تمییز بین تفسیر لفظ و تفسیر معنا این است که :  

ایشان برخلاف  معنای رائج در کلمه تفسیر که خفاء و غموض  را در معنای لفظی کلمه شرط می دانند معتقدند  واژه  "تفسیر" اختصاص به کلمات غامض و پیچیده نداشته بلکه  گاه  در کلماتی که مفهومش  روشن نیز است صدق می کند چون تفسیر دو نوع است : تفسیر لفظ  و تفسیر معنا بدین معنا که گاه واژه ای ابهام داشته که بر طرف کردن ابهام ان  را تفسیر می گویند اما گاه مفهوم ظاهر لفظ روشن بوده  اما ماهیت و معنای ان واژه مشخص نیست بگونه ای که  تصویر روشنی از ان در ذهن وجود ندارد .

لازم به ذکر است :  بر اساس مطالبی که از  کتاب علوم القرآن نقل گردید پاسخ  این سئوال که : اگر تفسیر به معنای کشف الغطا و تبیین موارد مبهم است چگونه با ایه شریفه ( ولا یأتونک بمثل إلا جئناک بالحق وأحسن تفسیرا ) که قرآن را احسن التفسیر می داند  و نیز ایاتی که فهم قرآن را برای مردم اسان می داند :  یسرنا القرآن للذکر  و... منطبق می‌باشد؟ داده شد.  

بعد از بیان کلیات در فصل اول ، اینک درفصول بعدی به بیان مبانی تفسیری فریقین می پردازیم اما قبل از ورود به بحث مبانی ذکر چند نکته ضروری است :  

===نکته اول : اجتهادی بودن  مساله  مبانی تفسیر ی فریقین===  

===نکته دوم : تبیین محل نزاع===   

===نکته سوم : تفسیر به معنای  تبیین  نه  تاویل  و معانی باطنی===  

2-در معنای اصطلاحی تفسیر  هر چند بین  اعلام فریقین  تفاوتهائی وجود دارد اما  از منظر مشهور انان تفسیر عبارتست از :  تبیین  کلمات و جملاتی که نوعی ابهام  در انها وجود دارد. بنابر این  ، بیان و توضیح  معانی کلماتی که  واضح می‌باشد تفسیر نخواهد بود .