بررسی ادله قائلین به عدم امکان تفسیر قرآن (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

قبل از بیان دیدگاه مفسران و عالمان علوم قرآنی نکاتی را که می توان با تدبر در روایات مذکور بدست اورد  بیان می کنیم:   

3-روایات ناهیه از تفسیر به رای  را باید نافی روش  هرمنوتیک دانست که معتقد است  اولا هیچگاه  نمی توان به مراد واقعی مولف دست  یافت  و ثانیا  تمامی اندیشه های تفسیری  از متون مقدس و غیر ان متاثر از شرائط محیطی خاص بوده و ذهن را نمی توان بهنگام مطالعه اثار دیگران  عاری از عوامل دیگرنمود .

5-در تبیین بیشتر روایات ناهیه از تفسیر به رای می توان به گفتار امام علی علیه السلام  نیز تمسک کرد  انگاه که یکی از اقدامات  امام عصر ع را بعد از ظهور  ، برگرداندن  اندیشه ها و اراء  به قرآن  – بعد از رجعت  مردم به تفسیر های ناصواب از قرآن – می داند :

از منظر علامه  نهى در روایات ناهیه از تفسیر به رای  ، مربوط به طریقه تفسیر است ، نه اصل تفسیر ، غرض اصلی  ان است که کلام خدا را همانند طریقى که کلام بشر تفسیر می‌شود نمی توان تفسیر نمود:  

امام صادق ع به ابوحنیفه اظهار داشت: ایا خود را فقیه عراق می دانی ؟ اظهار داشت: اری امام ع فرمود : با کدامین منیع و مستند دینی فتوا می دهی ؟ اظهار داشت: با کتاب خدا و سنت پیامبر ص امام فرمود: ایا به کتاب خدا معرفت کامل داری ایا می توانی ناسخ از منسوخ را تشخیص دهی ؟ اظهار داشت: اری امام فرمود:  ای ابوحنیفه ادعائی نمودی که که در شان تو نبود . این ادعا – معرفت جامع به قرآن – مختص کسانی از ذریه پیامبر ص است که تو حتی حرفی از قرآن را هم نمی دانی " .  

3- ادعای اخباریین با سیره ائمه در تعلیم شیوه استنباط احکام از قرآن به دیگران نیز معارض می‌باشد . چون سیره عملی اهل بیت ع بخوبی بیانگر ان است که غیر معصوم نیز می تواند احکام الهی را از قرآن استنباط نماید همانگونه که ائمه علیهم السلام شیوه استنباط حکم  مسح بر قسمتی از سر- را در وضوء -و نیز مسح بر جبیره را -در هنگامی که مسح بر عضوپوشیده از جبیره ممکن نیست- به شیعیان شان تعلیم دادند .  

ایشان ضمن نتیجه گیری از مطلب ذکر شده – در مساله وضوی جبیره – می‌نویسد:  وقتی امام علیه السلام حکم دقیقی همانند وضوی جبیره ای را که با دقت از ایه استفاده می‌شود به صحابی اش اموزش می‌دهد بنابر این چگونه می توان ادعا نمود احکامی که ظهور ایات بدان دلالت می کند – نظیر نفی وجوب غسل و وضوء در موارد حرج شدید - قابل استخراج از قرآن نبوده و درک ان مبتنی بر روایات تفسیری است .   

روایاتی که مانع ورود  عقل در معارف حوزه قرآن کریم می‌باشند مرادشان بکارگیری روش غیر صحیح در فهم قرآن است نظیر انکه در فهم قرآن به غیر قرآن رجوع کنیم  . در مقابل این طائفه از وایات ، روایاتی قرار دارد که ورود عقل را در حوزه قرآن  نه تنها مجاز دانسته بلکه مخالفت با انرا ناصواب می دانند . مفاد این روایات ان است که عقل می تواند به شیوه درست در فهم قرآن فعال باشد بدینگونه که در تفسیر ایات از ایات دیگر بهره گیرد و این همان شیوه ای است که ائمه ع به یارانشان اموزش می دادند .  

از جمله انکه به روایاتی استناد می کند که می تواند ابهام  روایت ضرب القرآن را بر طرف کند .  

باید گفت دلیل مذکور – خطاپذیری عقل – را  به دو گونه می توان تقریر کرد:   

ایشان قلمرو ناتوانی عقل در فهم معارف دینی را علاوه بر فروعات دینی ، نسبت به اصول اعتقادی نیز پذیرفته و معتقد است در فهم اصول دین نیز باید به کتاب و سنت رجوع کرد و تنها به دلائل عقلی که در قرآن -یا سنت- ذکر شده است می توان اعتماد نمود .  

ایشان معتقد است منشا خطا در استنباطات عقلی یا از جهت صورت استدلال ویا از جهت مواد تشکیل دهنده ان می‌باشد .در علوم نظری نظیر ریاضیات امکان خطا بسیار اندک است  چون بوسیله رعایت قواعد منطق می توان مانع بروز خطا در صورت استدلال گردید.

از طرفی چون مواد تشکیل دهنده قیاسات در این نوع علوم امور قریب به حس می‌باشد می توان از خطا در انها نیز اجتناب نمود اما درعلوم دینی هر چند می توان از بروز خطا  در صورت استدلال اجتناب نمود اما بدلیل انکه مقدمات بکار رفته در انها امور غیر حسی یا بعید ازحس بوده و عقل قادر به درک صحیح انها نیست از اینرو امکان خطا در ان بسیار است .   

"ما مسلمانان در عصری زندگی می کنیم که در آن، فلسفه ها و علوم جدید گوناگون به وجود آمده است که همه آنها در فهم و تفسیر متون و از جمله فهم و تفسیر ما از کتاب مقدس و سنّت – را -  مورد تحدی قرار داده اند. عمده ترین این فلسفه ها، فلسفه های گوناگون زبان، علوم گوناگون زبان شناسی، هرمنوتیک و انسان شناسی های جدید و تاریخ است. در این شرایط، ما مسلمانان نمی توانیم به میراث خود در فهم و تفسیر متون بسنده کنیم، بلکه باید این چهار قلمرو را به دقت بررسی و نسبت و تاثیر آنها را در فهم و تفسیر خودمان از متون و سنت مشخص کنیم. این کاری است که مسلمانان در دوره های گذشته هنگام رویارویی با فلسفه یونان، فرهنگ عرب، مسیحیت و یهودیت انجام داده اند و درواقع فرهنگ و تمدن اسلامی در دیالوگ پدید آمد». "

«مراد من از هرمنوتیک قرآن، بحث ها و موضوعات و مسائلی است که ضرورت دارد ما تکلیفمان را با آنها روشن کنیم تا بتوانیم امروز بگوییم چگونه می توانیم کتاب و سنت را تفسیر کنیم.

سابقا تصور می شد که فهم متون به وسیله فهم کلمات آن متن بلافاصله وارد ذهن می‌شود، اما با طرح دیدگاه کانت، این سؤال پیش آمد که آیا فهم متون هم از ذهن آغاز می‌شود؛ یعنی مقدمات، علائق، جهت گیری ها، پیش دانسته ها و پیش فهم هایی در ذهن هست که با فرد با آنها به سراغ متن می‌رود. اصلا اگر آدمی ذهنی تهی از اینها داشته باشد، نمی تواند سراغ متن برود. نقطه شروع فهمیدن و بعد تفسیر کردن یا فهمیدن و در عین حال تفسیر کردن از ذهن آغاز می‌شود. این گونه بود که پای ذهن به بحث فهم متون وارد شد.

باید گفت: هر چند در برابر مکتب شکاکان و سوفیست ها شخصیتتهائی همانند ارسطو  قیام نموده و با ادله و مبانی محکم  امکان  حصول معرفت صحیح  برای انسان را نسبت به مسائل گوناگون اثبات نمودند چنانکه ارسطو با تدوین منطق نشان داد که اگر تفکر از طریق صحیح انجام گیرد می توان به حقائقی دسترسی پیدا نمود اما  باردیگر  در قرون اخیر افرادی در غرب پیدا شدند که  همانند سوفیست ها  و شکاکان  ارزش معلومات را انکار نموده و معتقد شدند که برای بشر امکان  معرفت به حقائق خارجی وجود ندارد بلکه انسانها همیشه با چهارچوبهای ذهنی خاصشان به خارج نگریسته و خارج را با عینک خاص خودشان می بینند . هر چند اینان  خود را متفاوت از سوفیست ها دانسته و بظاهر قائل  به  امکان  حصول معرفت به حقائق هستی بودند اما وقتی به عمق گفتارشان نگریسته شود ریشه های تفکر نسبیون گذشته را بخوبی می توان در اندیشه های انان مشاهده نمود. قالب جدیدی که نسبیون جدید برای بیان اندیشه شان بر گزیدند روش هرمنوتیک بود چون  ماهیت  و بازگشت این  تفکر –هرمنوتیک- دیدگاه کسانی بود که معتقد بودند  هر یک از انسانها با قالب و چهار چوب ذهنی خاصی که دارند به  خارج  نگریسته  و امکان معرفت حقیقی نسبت به امورات خارجی وجود ندارد  .