محمد مهدی شمس الدین: تفاوت میان نسخه‌ها

شمس ‏الدین محمد مهدی شمس الدین در  سال۱۹۳۶ میلادی<ref>مصادف با۱۳۵۴ ه.ق</ref> در خانواده شیخ عبدالکریم در [[نجف اشرف]]  به دنیا آمد. پدرش از لبنانی‏های مقیم [[عراق]] و از روحانیان سرشناس و [[مدرس علوم دینی]] بود. سلسله خاندان او به [[شمس ‏الدین محمد مکی]] معروف به [[شهید اول]] می‏رسد. <br>

با سخت‏کوشی در کسب معرفت و دانش, سریعاً به درجة اجتهاد رسید و در مقام یکی از استادان سطح عالی حوزه علمیه [[نجف]] قرار گرفت. شمس‏ الدین به عنوان متفکر و پژوهشگر در میان حوزویان شناخته شده بود. از سوی دیگر وی ملازم [[مرجع تقلید]] مطلق آن زمان؛ یعنی [[آیت الله سید محسن حکیم]] بود. این موقعیت، زمینه مناسبی را فراهم می ‏آورد تا وی بتواند استعدادهای ذاتی خود را به شکوفایی برساند و در کوران حوادث مختلف آبدیده گردد.<br>

بعلاوه حضورش در بیت [[مرجعیت]] موجب آشنایی او با شخصیت‏هایی همچون [[سید موسی صدر]], [[سید محمد باقر صدر]], [[سید محمد باقر حکیم]], [[سید مهدی حکیم]], [[سید محمد تقی حکیم]] ـ که همگی به خانه [[ حکیم|آیت ‏الله سید محسن حکیم]] رفت و آمد داشتند ـ گردید.<br>

پیوستن او به تشکیلات مرجعیت [[خوئی|آیت‏ الله سید ابوالقاسم خوئی]] پس از رحلت آیت الله [[سید محسن حکیم]], از وی شخصیت بارزتری ساخت. در نجف اشرف، جدا از تدریس و نویسندگی، در انتشار [[مجله الاضواء]] همکاری داشت. خودش بعدها آن مجله را همانند مجله‏های مکتب اسلام و حوزه, نشریات ویژة حوزة علمیه می‏دانست و از آنها به نیکی یاد می‏کرد. شمس ‏الدین ساختار و عملکرد موجود حوزه را مطلوب و کارآمد نمی‏دانست؛ از این رو به اصلاح ساختار آموزشی و پرورشی حوزه می‏اندیشید و در جهت اصلاح شیوه تدریس و متون آموزشی طلّاب اقداماتی انجام داد.<br>

یکی از اقدامات شمس‏ الدین، اصلاح مراسم [[عزاداری حسینی]] بود، به گونه‏ای که با اقتضائات این دوره سازگار باشد. [[جمعیهٔ منتدی النشر|جمعیة منتدی النشر]] که [[محمد رضا مظفر]] و [[محمد تقی حکیم]] در رأس آن قرار داشتند و شمس ‏الدین در آن فعالیت می‏کرد, اولین گروهی بو‏‏د که با جدیت به اصلاح شکل عزاداری‏ها پرداخت. این جمعیت پس از مدتی [[دانشکده فقه]]<ref>کلیهٔ الفقه</ref> را تأسیس کرد و شمس ‏الدین یکی از اعضای هیئت علمی این دانشکده بود. جلسه‏ای منظم از سید موسی صدر, سید محمد باقر صدر, سید محمد تقی فقیه, محمد مهدی شمس ‏الدین در نجف تشکیل می‏شد که در آن به بحث و بررسی مسائل حوزه و جهان اسلام می‏پرداختند.<ref>[[http://ensani.ir/fa/article/64521/%D9%82%D9%85%D9%87-%D8%B2%D9%86%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%DB%8C%D8%BA-%D9%86%D9%82%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1%20برگرفته%20از%20سایت برگرفته از پرتال جامع علوم انسانی]]</ref>

=ارتباط با امام موسی صدر و انجام فعالیت های اجتماعی=

پس از عزیمت سید موسی صدر به لبنان, روابط آنها گسسته نشد و مکاتبات بین آنها ادامه یافت. در طول ۳۵ سال اقامت در عراق، علاوه بر فعالیت‏‌های علمی و درسی، به کارهای اجتماعی مانند شرکت در حرکت‏‌های مردمی علیه استکبار و استعمار, ساختن مساجد و کتابخانه‏ها مشغول بود. با شروع [[انقلاب چهاردهم تموز ۱۹۵۸]] [[عراق]], وارد جرگه مبارزات سیاسی شد و خود از فعالیت‏هایش در این دوره می‏‌گوید. <br>

بین سالهای ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۹ در منطقة فرات میانه و بویژه شهر دیوانیه، میان مردم زندکی کرد و همراه آنها در فعالیت‌‏های فرهنگی و اجتماعی مشارکت داشت. در این شهر، مرکز اسلامی و کتابخانه ‏عمومی بزرگی تأسیس کرد. همچنین بالغ بر بیست مسجد در آن ساخت. وی نمایندة تام الاختیار آیت ‏الله محسن حکیم در این منطقه بود. دورة اقامت او در عراق با حوادث بسیاری در جهان اسلام مانند موضوع اشغال فلسطین و درگیری‏های ‏شدید اعراب و اسرائیل, انقلاب‏‌ها و جنبش‏‌های گوناگون در خاورمیانه مصادف بود.<br>

او همراه با دیگر عالمان دینی نجف اشرف در جریان این حوداث قرار داشت. او با توجه به تجربه پیشتاز در قاهره و نیز تجربه روابط مستحکم مرحوم [[حسن البنا]] با علمای [[شیعه]]، از گفتمان وحدت در اعتقادات و شریعت سخن به میان می آورد و تأکید می کند فراخوان به حذف دیگری، فراخوانی غیر طبیعی است و خدمتی به روند وحدت نمیکند. <br>

سپس بر این نکته تأکید میکند که ما باید تحقق [[تقریب]] میان همه [[مذاهب اسلامی]] را آن چنان که میان مذاهب مختلف [[اشعری]] صورت گرفت، هدف قرار دهیم.از جمله سیاست هایی که وی مطرح می سازد، مسئله منع تبشیر و تبلیغ در میان مسلمانان و واداشتن پیروان یک مذهب به ترک مذهب خویش و پیروی از مذهب دیگر به شیوه تبشیری است.<br>

همچنان که به گشودگی فقهی در سطح مطالعه و پژوهش و اجتهاد از طریق تأسیس هیئتی ویژه مسائل وحدت و تقریب و انتشار مجله‌ای جهانی به زبان های زنده فرا می خواند و آنگاه بر تهیه میثاقی مبتنی بر ضرورت کوشش برای پذیرش دیگری با یاری گرفتن از روند گفت وگوی ادیان و تمدن ها تأکید نموده و به حل اختلاف های سیاسی با ریشه های فرقه ای و فتواهای تعصب آمیز دعوت می کند و علم کلام جدیدی را بر اساس در نظر گرفتن حقایق زیر مطرح می سازد:

٣- فراخوان به وحدت به معنای لغو مذاهب یا ادغام و تلفیق آنها در یکدیگر نیست بلکه به معنای تکیه کردن بر ثوابت عام و مشترک در عقیده و شریعت است.<br>

و در همین راستا، به ارائه تفسیر دیگری از [[تقیه]] می پردازد و از آن به عنوان یکی از کوششهای عملی شیعیان برای پاسداری از وحدت امت اسلامی نام می برد.<br>

در ۱۹۶۹ یعنی پس از تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان و ضرورت حضور شمس‏ الدین, وی به لبنان عزیمت کرد تا از نزدیک به همکاری با سید موسی صدر مشغول گردد. با هجرت به لبنان, عصر جدیدی در زندگانی و فعالیت‏های وی گشوده شد. مؤسسه‌ها و مراکز مختلف اجتماعی و فرهنگی را تأسیس و اداره کرد. نام برخی از این مراکز بدین قرار است: المعهد الفنّی الإسلامی, معهد الشهید الأول للدراسات السلامیة, مدرسة الضّحی, معهد الغدیر و الجمعیة الخیریة الثقافیة. <br>

شمس‏ الدین از سوی [[آیت ‏الله خوئی]] وکالت تام در امور اداری و مالی این مؤسسه داشت. پس ازمفقود شدن سید موسی صدر، به ریاست مجلس اعلای شیعیان لبنان انتخاب شد و بدین وسیله رهبری شیعیان لبنان را بر عهده گرفت و به عنوان یک شخصیت سیاسی در صحنه لبنان حضور یافت. فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی او همگام با پیشرفتهای علمی و فن‏آوری روز بود.

با بهره‌‏گیری از اطلاع‏ رسانی روی اینترنت , سایتی راه‏اندازی کرد و شخصا ً به سؤالات فقهی و کلامی افراد پاسخ می‏‌گفت. اخبار سیاسی, اجتماعی و فرهنگی مربوط به او, همچنین سخنرانی‏‌های او در این سایت درج می‌‏شد.<br>با آنکه در دورة طلبگی به شدت درگیر فعالیت‏‏های اجتماعی و فرهنگی بود، از همان دوره، شمس ‏الدین در نجف به نگارش و تألیف روی آورْد. آثار زیادی در زمینه‏ های فقه، فلسفه، تاریخ و جهان اسلام ارائه نمود. نوآوری و خلاقیت همراه با واقع ‏گرایی و توجه به مقتضیات حقیقی جهان اسلام، در تألیفات او موج می‏زند. <br>با نگارش کتاب نظام الحکم فی الإسلام، به مسائلی پرداخت که دیگران چندین سال بعد به آنها پی بردند. وی به این ترتیب پیشگامی خود را ثابت کرد. <br>

برخی آثار او در عراق, اعجاب بزرگانی نظیر سید محمد باقر صدر را برانگیخت. آثار وی به چند طبقة آثار چاپی, آثار چاپ نشده, مقالات نشریات, مقالات ارائه شده به کنگره‌‏ها، سخنرانی‏‌ها و بالاخره آثار در بارة او طبقه ‏بندی و معرفی می‏گردد. یکی از ویژگیهای مهم آثار او, اتکا بر میراث فرهنگی تشیع و وفاداری به آنهاست.<br>

۱)[[الاجتهاد و التجدید فی الفکر الإسلامی]], [[بیروت]], [[المؤسسهٔ الدّولیهٔ للدراسات و النشر|المؤسسة الدّولیة للدراسات و النشر]]. به ضمیمه مجموعه‏ای از مقالات منتشر شده در نشریات عربی.<br>

۲) [[الاجتهاد و التقلید]] : بحث فقهی استدلالی مقارن, [[بیروت]], [[المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر|المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر]] , ۱۹۸۸ م.<br>

۳) [[الاحتکار فی الشّریعهٔ الإسلامیهٔ|الاحتکار فی الشّریعة الإسلامیة]]، بحث فقهی مقارن, بیروت, [[المؤسسهٔ الدّولیهٔ للدراسات|المؤسسژ الدّولیة للدراسات]] و النشر, ۱۴۱۰ق / ۱۹۹۰ م. <br>

بخشی از مجموعه‏ مباحث فقهی بوده که در حمله اسرائیل به منزل ایشان در عرمون مفقود شده و فقط همین قسمت مانده است. بررسی تطبیقی احتکار در قالب فقه مقارن است. این اثر مشتمل بر مباحث زیر می‏باشد: احتکار در لغت و اصطلاح, احکام احتکار, وادار کردن بر فروش اجناس احتکاری, احتکار در شرکت‏ها و دولت‏ها.<br>

ترجمه فارسی احتکار در اسلام, پژوهشی تطبیقی در فقه از دیدگاه مذاهب اسلامی, ترجمه سید مرتضی آیت‏ الله زاده شیرازی, تهران, سازمان تبلیغات اسلامی , ۱۳۷۸, ۳۳۸ ص, چاپ اول.<br>۴)الأمّة و الدولة و الحرکة الإسلامیة, بیروت، منشورات الغدیر, ۱۴۱۴ ق/ ۱۹۹۴ م.<br>

۵)أنصار الحسین، الرجال و الدّلالات، بیروت، دار الفکر، ۱۳۹۵ ق / ۱۹۷۵ م؛ تهران، مؤسسة البعثة, ۱۴۰۷ ق؛ بیروت، المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۶م/ ۱۴۱۶ ق. گزارشی از زندگینامه و فداکاریهای اصحاب امام حسین (ع) است.<br>

۶)أهلیّة المرأة لتولّی السلطة, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۶م, ص ۱۶۸.<br>۷) بین الجاهلیة و الإسلام, بیروت و قاهره, دار الکتاب اللبنانی و دار الکتاب المصری, ۱۳۹۵ ق / ۱۹۷۵م.<br>

شمس‏ الدین در صدد ایجاد مرز بین اسلام و غیر اسلام و تعیین قلمرو اسلام است. وی اسلام را به دلیل اشتمال بر طرحهای نجات‏بخش بس قابل اعتماد می‏دانست و ایدئولوژی‏های شرق و غرب را در اردوی جاهلیت قرار می‏داد. شهید محمد باقر صدر این اثر را گرامی می‏داشت.<br>۸) التجدید فی الفکر الإسلامی, بیروت, دار المنهل, ۱۹۹۷ م / ۱۴۱۸ ق.<br>۹) « تحدید النسل, مشروعیته و وسائله, دراسات و مواقف», بیروت, مؤتمر الإسلام وتنظیم الوالدیة, ۱۴۱۰ ق, ص ۲۴۲- ۲۴۶.<br>۱۰) التطبیع بین ضروراتِ الأنظمة و خیاراتِ الأمّة، طبعة ثالثة, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۷ م , ۱۴۱۷ ق.<br>۱۱) تفسیر آیات الصّوم, الجمعیة الخیریة الثقافیة, بیروت, ۱۳۸۶ ق.<br>۱۲) [[ثورهٔ الحسین|ثورة الحسین]] : ظروفها الإجتماعیة‏ و آثارها الإنسانیة, الطبعة الأولی, بیروت‏ , دار الأندلس، الطبعة الثانیة , بغداد, مکتبة التربیة؛ الطبعة الثالثة, بیروت, التّراث الإسلامی, ۱۳۹۵ق/ ۱۹۷۵م؛ الطبعة الرابعة, بیروت, دار التعارف, ۱۳۹۷ ق/۱۹۷۷ م؛ الطبعة الخامسة, بیروت, دار التعارف, ۱۳۹۸ ق/ ۱۹۷۸ م؛ الطبعة السادسة, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۵ م/ ۱۴۱۵ ق؛ الطبعة السابعة, بیروت, المؤسسة الدّولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۷ م/ ۱۴۱۷ ق. <br>

ترجمه انگلیسی: The rising of al-Husayn: its Impact on the consciousness of Muslim Society, Shaykh Muhammad Mahdi Shams al-Din, Tra. byI. K. A. Howard, London: Muhammadi Trust, ۱۹۸۵, pp. ۲۱۸ از نگاه جدید به بررسی قیام امام حسین (ع) پرداخته است. واقعة کربلا را بر اساس مفاهیم امروزین مانند کرامت انسانی و عدالت اجتماعی و ارتقای معنویت بشر بررسی کرده است. این اثر توسط مهدی پیشوایی به فارسی ترجمه و زیر عنوان ارزیابی انقلاب امام حسین (ع) از دیدگاه جدید‏‏ (قم, دفتر تبلیغات اسلامی) منتشر شد. در مرتبه دوم زیر عنوان پژوهشی پیرامون زندگانی امام حسین (ع) به چاپ رسید.

غیر از ترجمه انگلیسی مزبور، توسط سید حسن امین هم به انگلیسی ترجمه و در دائرة المعارف الإسلامیة درج گردید.<br>۱۳) ثورة الحسین فی الوجدان الشعبی, بیروت, منشورات الجمعیة الخیریة الثقافیة، [بی‏تا]. زیر عنوان واقعة کربلاء فی الوجدان الشعبی همراه با اضافات و این مشخصات منتشر شد: الطبعة الثالثة, بیروت , المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۶ م / ۱۴۱۶ ق. این اثر در مقام اثبات این مطلب است که قیام امام حسین (ع), بین قیام‏ها و جنبش‏های دیگر نمونه است و از این رو تا اعماق وجود شیعیان و مردم نفوذ کرده و تأثیر گذاشته است. دارای این مباحث است: انقلاب امام حسین (ع) و تأثیرات اجتماعی آن، زیارت امام حسین (ع) و مشروعیت آن, زیارت ابوالفضل و علی‏ اکبر و دیگر شهدای کربلا, شعر رثائی, عزاداری, گریه برای امام و شهیدان.<br>۱۴) حرکة التاریخ عند الإمام علی, دراسة فی نهج‏ البلاغة، الطبعة الرابعة, بیروت, المؤسسة الدّولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۷م , ۱۴۱۸ ق؛ تهران, بنیاد نهج ‏البلاغه, ۱۴۰۵ ق. شامل مبنای تاریخ و حرکت پیشرفت بشری از دیدگاه امام علی (ع) است.<br>

آخرین بحث وی فتنه و موضع امام علی (ع) در برابر آن می‏باشد. مباحث دیگر آن عبارت ‏است از: تاریخ و حرکت پیشرفت بشری, امام علی (ع) در مواجهه با تاریخ، دانش تاریخ و استفاده علمی و سیاسی و فکری از آن.<br>

۱۵) حقوق الزوجیة و حق العمل للمرأة. الطبعة الأولی, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۵ م/ ۱۴۱۵ ق؛ الطبعة الثانیة, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۶م/۱۴۱۶ ق.<br>۱۶) دراسات فی نهج ‏البلاغة, الطبعة الأولی, النجفالأشرف, ۱۳۷۵ ق/ ۱۹۵۶ م؛ الطبعة الثانیة, بیروت، دار الزهراء , ۱۳۹۲ ق/ ۱۹۷۲ م؛ الطبعة الثالثة, بیروت, الدار الإسلامیة, ۱۹۸۱ م. این کتاب به بررسی نصوص نهج‏ البلاغه در زمینه‏ مباحث اجتماعی و سیاسی می‏پردازد.

شمس‏ الدین، آن را در سال ۱۹۵۶ در عراق نوشت. این اثر توسط محمود عابد به فارسی ترجمه شد و زیر عنوان جستجوی نهج ‏البلاغه منتشر گردید.<br>۱۷) دراسات و مواقف فی الفکر و السیاسة و المجتمع، ۳ أجزاء، بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۰ م / ۱۴۱۰ ق. مجموعه‏ای از سخنرانی‏ها و مباحثات ایشان در لبنان و خارج و یا مقالات در روزنامه‏ها و مجلات در موضوعات اجتماعی و سیاسی است.<br>۱۸) رسالة الحقوق للإمام زین ‏العابدین, بیروت, منشورات الجمعیة الخیریة الثقافیة, ۱۳۸۶ق.<br>

۱۹) السّتر و النظر، قم, مؤسسه المنار, بی‏تا. ص ۳۰۰. اولین کتاب از سلسله کتابهای مسائل حرجة فی فقه المرأة است. نویسنده چهار مسئله را برای زنان مسلمان امروزی، مهم و بحرانی تشخیص داده است: حجاب, ریاست دولت, حقوق زوجیت و فعالیت اقتصادی و اجتماعی زنان در جامعه. مسئله اول در این کتاب بررسی شده است. مباحث این کتاب عبارت‏اند از: فقه المرأة (حقوق زن) در شریعت اسلام, جایگاه زن در نظام اخلاقی و حقوقی اسلام, نگاه قرآن به زن, گزارش‌هایی از تاریخ اسلام, حجاب قبل از اسلام و در دورة اسلامی, اصل عملی در حجاب, زینت زن, لباس زن, موارد استثناء از پوشش, نگاه به زن, طبقه‏‌بندی زنان, نگاه زن به مرد. <br>۲۰) السلم و قضایا الحرب عند الإمام علی, دراسة فی نهج ‏البلاغة, بیروت, ۱۹۸۱م. بررسی دیدگاههای امام علی (ع) در بارة جنگ و صلح در روابط بین دولتها وملت‏هاست. این کتاب به فارسی ترجمه و در تهران در مجموعه کنگره هزارة نهج البلاغه منتشر شد .<br>۲۱) شرح عهد الأشتر, بیروت, مؤسسة الوفاء, ۱۹۸۴ م, چاپ اول. نامة امام علی (ع) به مالک اشتر والی مصر از سندهای مهم سیاسی و اجتماعی است که به بسیاری از نکات یک نظام مطلوب اجتماعی پرداخته است.<br>

۲۲) عاشوراء، الطبعة الاولی, بیروت, مجد, ۱۴۱۲ ق / ۱۹۹۱ م. عاشوراء (ج۲) ـ مجموعة محاضرات فی ذکر عاشوراء, الطبعة الثالثة, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۵ م/ ۱۴۱۵ ق. این کتاب شامل درسهایی در بارة سیاست و دین است که به اهتمام جمعی از عالمان گردآوری شد. دارای این مباحث است: عزاداری و مصیبت برای امام حسین (ع), انقلاب امام و زمینه‏های اجتماعی و تاریخی آن , انقلاب و تأثیرات اجتماعی آن, تجدید انقلاب, اهداف انقلاب . <br>۲۳) عقائد الشیعة الامامیة, بیروت, منشورات الجمعیة الخیریة الثقافیة, ۱۳۸۶ ق. ۲۴) العِلمانیة: تحلیل و نقد للعلمانیة محتوی و تاریخاً فی مواجهة المسیحیة و الإسلام و هل تصلح لمشاکل لبنان, الطبعة الثانیة: لبنان, مجد, ۱۹۸۲ م. طبعة جدیدة, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۱ م / ۱۴۱۱ ق. بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۶ م / ۱۴۱۶ ق. این کتاب مشتمل بر دو بخش است: درمان وضعیت مسلمانان در مواجهه با تمدن غربی و سکولاریزم, بررسی سکولاریزم و نقد راه ‏حل‏های سکولاریزم در لبنان و تحلیل تفاوت دو نوع سکولاریزم به اصطلاح دینی و سکولاریزم الحادی.

 

ترجمه فارسی ▪ حکومت منهای دین: بررسی همه جانبه از مفهوم و تاریخ پیدایش علمانیت (سکولاریزم) در رویارویی با مسیحیت و اسلام, ترجمه حسن شمس گیلانی, تهران, ۱۳۶۲, ۱۸۸ ص.<br>

۲۵) الغدیر, دراسة تحلیلیة اجتماعیة سیاسیة لمسألة الحکم الإسلامی بعد وفاة الرسول، بیروت, منشورات الجمعیة الخیریة الثقافیة, ۱۳۸۶ ق.<br>

۲۶) فی الاجتماع السیاسی الإسلامی, المجتمع السیاسی الإسلامی / محاولة تأصیل فقهی و تاریخی, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۴۱۲ ق/ ۱۹۹۲ م. شمس‏ الدین در این کتاب بُعد سیاسی جامعه اسلامی را از دو نگاه فقهی و تاریخی تحلیل کرده است. نتیجه‏گیری او این است که جامعه‏سیاسی و دولت در اسلام، جزئی از شریعت نیست، بلکه نتیجه نظری و عملی و زاییده تاریخ اسلام است.<br>۲۷) لبنان الکیان و الدور, بیروت, منشورات الغدیر, ۱۴۱۴ ق/ ۱۹۹۴ م. ۲۸) محاضَرات فی التاریخ الاسلامی, النجف, ۱۹۶۵ م.<br>۲۹) مطارحات فی الفکر المادی و الفکر الدینی, بیروت, دار التعارف, ۱۳۹۸ ق؛ الطبعة الثانیة, بیروت, دار التعارف, ۱۴۰۶ ق / ۱۹۸۶ م؛ الطبعة الرابعة, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, ۱۹۹۷ م / ۱۴۱۸ ق. بررسی و نقادی مباحثی است که از طریق نشریات و از سوی دانشگاهیان ونخبگان در زمینة اندیشه‏های مادی و تعارض آنها با اندیشه‏های دینی مطرح گردیده بود.

۳۰) [[مع الإمام الرضا فی ذکری وفاته]] , بیروت, [[الجمعیهٔ الخیریهٔ الثقافیهٔ|الجمعیة الخیریة الثقافیة]] , ۱۳۸۶ ق.<br>۳۱) [[المقاومهٔ فی الخطاب الفقهی السیاسی|المقاومة فی الخطاب الفقهی السیاسی]]، بیروت, الجامعة الإسلامیة فی لبنان و مرکز الدراسات و التوثیق، ۱۹۹۸ م، ۳۹۷ ص. مجموعه‏ای از سخنرانیها و نوشتارهای کوتاه در باره جهاد و مقاومت مردم لبنان بویژه شیعیان جنوب از منظر علوم سیاسی و فقه شیعه است. مقالات این مجموعه در بخش مقالات نشریات معرفی شده است.<br>۳۲) [[نظام الحکم و الإدارهٔ فی الإسلام|نظام الحکم و الإدارة فی الإسلام]], الطبعة الاولی, بیروت , منشورات حمد , ۱۳۷۴ ق/ ۱۹۵۵ م, الطبعة الثانیة: بیروت, دار المجد , ۱۹۹۲م/ ۱۴۱۲ ق؛ الطبعة الثالثة: المؤسسة الدولیة للدرسات و النشر, ۱۹۹۵م/ ۱۴۱۵ ق؛ قم, دار الثقافة, ۱۴۱۲ ق, ۶۷۴ ص. مباحث آن در این زمینه است که دو نظام خلافت در اهل سنت و ولایت فقیه در شیعه, بحرانهای نظری و عملی در بطن خود دارند. پس از توضیح این بحرانها (ص ۴۰۲ - ۴۱۰ از ترجمه) راه حلی برای رفع بحران ارائه کرده است. خلاصه این راه حل, ولایت امت بر خود است (ص ۴۱۰ از ترجمه). از چاپ اول این اثر، حدود ۴۶ سال می‏‌گذرد.<ref>https://vista.ir/article/288337</ref>

می‏توان آن را به عنوان اولین متن تحلیلی شیعی در بارة [[نظام سیاسی اسلام]] پس از کتاب [[تنبیه الأمهٔ و تنزیه الملهٔ نائینی|تنبیه الأمة و تنزیه الملة نائینی]] دانست. چاپ اول در هشت فصل تدوین شد ولی چاپ دوم همراه با اضافاتی به چاپ رسید؛ یعنی دو فصل [[ماهیت امامت معصومین و مدیریت در اسلام]] و برخی اسناد و نصوص فقهی و کلامی بدان افزوده گردید. سید محمد باقر صدر این اثر را دوست می‏داشت. بین چاپ اول تا چاپ دوم سی و هفت سال فاصله افتاد! این اثر توسط [[سید مرتضی آیت ‏الله زاده شیرازی]] زیر عنوان حکومت و مدیریت در اسلام به فارسی ترجمه شد ( تهران, [[دانشگاه تهران]]، ۱۳۷۵).<br>مباحث این اثر عبارت‏اند از: اسلام و واقعیت‏های زندگی، ضرورت و ماهیت و روش تحقق حکومت اسلامی, مراحل تاریخی حکومت اسلامی در صدر اسلام, حکومت اسلامی از دیدگاه فرق اسلامی, راه ثبوت امامت و مشروعیت سلطه, شیوه‏های تعیین امام, شرایط رهبر, عزل و انعزال رهبر, ویژگیهای اساسی نظام حکومت در اسلام, حکومت الهی بشری, حکومت الهی, رویدادهای سیاسی صدر اسلام, ماهیت امامت معصوم, وحدت امت و حکومت و دولت , بحران مشروعیت و اقتدار, دورنمای آینده, مدیریت در اسلام, تفکیک قوا در حکومت اسلامی, سازمان اداری در دوران رسول خدا.