بحث کاربر:S.m.salehi.kh: تفاوت میان نسخه‌ها

محمد مهدی شمس الدین به سال ۱۹۳۶ م/۱۳۵۴ ق در خانواده شیخ عبد الکریم در نجف اشرف پا به دنیا نهاد. پدرش از لبنانی‏های مقیم عراق و از روحانیان سرشناس و مدرس علوم دینی بود. سلسله خاندان او به شمس ‏الدین محمد مکی معروف به شهید اول می‏رسد. دوازده ساله بود که پدرش عزم بازگشت به لبنان (۱۹۴۸) نمود. وی محمد مهدی را به رفتن از نجف یا ماندن در آن مخیرکرد. اما از آنجا که شیفته فراگیری علوم اسلامی بود، با وجود همهٔ دشواریهای زندگی و فقر شدید، اقامت در نجف را ترجیح داد و ۳۵ سال به تحصیل و پژوهش پرداخت. با سخت‏کوشی در کسب معرفت و دانش, سریعاً به درجهٔ اجتهاد رسید و در مقام یکی از استادان سطح عالی حوزه علمیه نجف قرار گرفت.

شمس‏ الدین به عنوان متفکر و پژوهشگر در میان حوزویان شناخته شده بود. از سوی دیگر وی معاون مرجع مطلق آن زمان؛ یعنی آیت الله سید محسن حکیم بود. این موقعیت، زمینه مناسبی را فراهم می‏آورْد تا وی بتواند استعدادهای ذاتی خود را به شکوفایی برساند و در کوران حوادث مختلف آبدیده گردد. بعلاوه حضورش در بیت مرجعیت موجب آشنایی او با شخصیت‏هایی همچون سید موسی صدر, سید محمد باقر صدر, سید محمد باقر حکیم, سید مهدی حکیم, سید محمد تقی حکیم ـ که همگی به خانه آیت ‏الله سید محسن حکیم رفت و آمد داشتند ـ گردید. پیوستن او به تشکیلات مرجعیت آیت‏ الله سید ابوالقاسم خوئی پس از رحلت آیت الله سید محسن حکیم, از وی شخصیت بارزتری ساخت.

در نجف اشرف، جدا از تدریس و نویسندگی، در انتشار مجله الاضواء همکاری داشت. خودش بعدها آن مجله را همانند مجله‏های مکتب اسلام و حوزه, نشریات ویژهٔ حوزهٔ علمیه می‏دانست و از آنها به نیکی یاد می‏کرد.

شمس ‏الدین ساختار و عملکرد موجود حوزه را مطلوب و کارآمد نمی‏دانست؛ از این رو به اصلاح ساختار آموزشی و پرورشی حوزه می‏اندیشید و در جهت اصلاح شیوه تدریس و متون آموزشی طلّاب اقداماتی انجام داد.

شکی وجود ندارد که نظام حوزه‏های علمیه تا زمانهای متأخر، نظامی قاصر و به دور از هر گونه تجدد و پیشرفت و نوآوری بوده، به طوری که از پاسخ به نیازهای دینی امروز جوامع عاجز مانده است.

یکی از اقدامات شمس‏ الدین، اصلاح مراسم عزاداری حسینی بود، به گونه‏ای که با اقتضائات این دوره سازگار باشد. «جمعیهٔ منتدی النشر» که محمد رضا مظفر و محمد تقی حکیم در رأس آن قرار داشتند و شمس ‏الدین در آن فعالیت می‏کرد, اولین گروهی بو‏‏د که با جدیت به اصلاح شکل عزاداری‏ها پرداخت. این جمعیت پس از مدتی دانشکده فقه (کلیهٔ الفقه) را تأسیس کرد و شمس ‏الدین یکی از اعضای هیئت علمی این دانشکده بود.

جلسه‏ای منظم از سید موسی صدر, سید محمد باقر صدر, سید محمد تقی فقیه, محمد مهدی شمس ‏الدین در نجف تشکیل می‏شد که در آن به بحث و بررسی مسائل حوزه و جهان اسلام می‏پرداختند. پس از عزیمت سید موسی صدر به لبنان, روابط آنها گسسته نشد و مکاتبات بین آنها ادامه یافت.

در طول ۳۵ سال اقامت در عراق، علاوه بر فعالیت‏های علمی و درسی، به کارهای اجتماعی مانند شرکت در حرکت‏های مردمی علیه استعمار, ساختن مساجد و کتابخانه‏ها مشغول بود. با شروع انقلاب چهاردهم تموز ۱۹۵۸ عراق, وارد جرگه مبارزات سیاسی شد و خود از فعالیت‏هایش در این دوره می‏گوید. بین سالهای ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۹ در منطقهٔ فرات میانه و بویژه شهر دیوانیه، میان مردم زیست و همراه آنها در فعالیت‏های فرهنگی و اجتماعی مشارکت داشت. در این شهر، مرکز اسلامی و کتابخانهٔ ‏عمومی بزرگی تأسیس کرد. همچنین بالغ بر بیست مسجد در آن ساخت. وی نمایندهٔ تام الاختیار آیت ‏الله حکیم در این منطقه بود.

دورهٔ اقامت او در عراق با حوادث بسیاری در جهان اسلام مانند مصائب فلسطین و درگیری‏های ‏شدید اعراب و اسرائیل, انقلاب‏ها و جنبش‏های گوناگون در خاور میانه مصادف بود. او همراه با دیگر عالمان دینی نجف اشرف در جریان این حوداث قرار داشت.

در ۱۹۶۹ یعنی پس از تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان و ضرورت حضور شمس‏ الدین, وی به لبنان عزیمت کرد تا از نزدیک به همکاری با سید موسی صدر مشغول گردد. با هجرت به لبنان, عصر جدیدی در زندگانی و فعالیت‏های وی گشوده شد. مؤسسه‏ها و مراکز مختلف اجتماعی و فرهنگی را تأسیس و اداره کرد. نام برخی از این مراکز بدین قرار است: المعهد الفنّی الإسلامی, معهد الشهید الأول للدراسات السلامیهٔ, مدرسهٔ الضّحی, معهد الغدیر و الجمعیهٔ الخیریهٔ الثقافیهٔ. شمس‏ الدین از سوی آیت ‏الله خوئی وکالت تام در امور اداری و مالی این مؤسسه داشت. پس ازمفقود شدن سید موسی صدر، به ریاست مجلس اعلای شیعیان لبنان انتخاب شد و بدین وسیله رهبری شیعیان لبنان را بر عهده گرفت و به عنوان یک شخصیت سیاسی در صحنه لبنان حضور یافت.

فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی او همگام با پیشرفتهای علمی و فن‏آوری روز بود، مثلاً با بهره‏گیری از اطلاع‏رسانی روی اینترنت , سایتی راه‏اندازی کرد و شخصا ًبه سؤالات فقهی و کلامی افراد پاسخ می‏گفت. اخبار سیاسی, اجتماعی و فرهنگی مربوط به او, همچنین سخنرانی‏های او در این سایت درج می‏شد.

با آنکه در دورهٔ طلبگی به شدت درگیر فعالیت‏‏های اجتماعی و فرهنگی بود، از همان دوره، شمس ‏الدین در نجف به نگارش و تألیف روی آورْد. آثار زیادی در زمینه‏های فقه، فلسفه، تاریخ و جهان اسلام ارائه نمود. نوآوری و خلاقیت همراه با واقع ‏گرایی و توجه به مقتضیات حقیقی جهان اسلام، در تألیفات او موج می‏زند. با نگارش کتاب نظام الحکم فی الإسلام، به مسائلی پرداخت که دیگران چندین سال بعد به آنها پی بردند. وی به این ترتیب پیشگامی خود را ثابت کرد. برخی آثار او در عراق, اعجاب بزرگانی نظیر سید محمد باقر صدر را برانگیخت.

در این کتابشناسی, آثار وی به چند طبقهٔ آثار چاپی, آثار چاپ نشده, مقالات نشریات, مقالات ارائه شده به کنگره‏ها, سخنرانی‏ها و بالاخره آثار در بارهٔ او طبقه‏بندی و معرفی می‏گردد.

یکی از ویژگیهای مهم آثار او, اتکا بر میراث فرهنگی تشیع و وفاداری به آنهاست. همانند برخی تجدد گرایان پشت به گذشته اسلام ننمود، بلکه سنت و تجدد را با هم می‏خواست و سعی در ایجاد هماهنگی بین آنها داشت. از این رو به نهج ‏البلاغه علاقه وافر داشت به طوری که چهار اثر در بارهٔ مسائل نهج ‏البلاغه نوشت.

۲) الاجتهاد و التقلید: بحث فقهی استدلالی مقارن, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۸۸ م.

۳)الاحتکار فی الشّریعهٔ الإسلامیهٔ، بحث فقهی مقارن, بیروت, المؤسسهٔ الدّولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۴۱۰ق / ۱۹۹۰ م.

بخشی از مجموعه‏ مباحث فقهی بوده که در حمله اسرائیل به منزل ایشان در عرمون مفقود شده و فقط همین قسمت مانده است.

بررسی تطبیقی احتکار در قالب فقه مقارن است. این اثر مشتمل بر مباحث زیر می‏باشد: احتکار در لغت و اصطلاح, احکام احتکار, وادار کردن بر فروش اجناس احتکاری, احتکار در شرکت‏ها و دولت‏ها.

احتکار در اسلام, پژوهشی تطبیقی در فقه از دیدگاه مذاهب اسلامی, ترجمه سید مرتضی آیت‏ الله زاده شیرازی, تهران, سازمان تبلیغات اسلامی, ۱۳۷۸, ۳۳۸ ص, چاپ اول.

۴) الأمّهٔ و الدولهٔ و الحرکهٔ الإسلامیهٔ, بیروت، منشورات الغدیر, ۱۴۱۴ ق/ ۱۹۹۴ م.

گزارشی از زندگینامه و فداکاریهای اصحاب امام حسین (ع) است. وی صرفاً به زندگینامهٔ آنها نپرداخته بلکه درس آموزی‏ها از سیره و عملکرد آنها را هم مطرح کرده است.

۶) أهلیّهٔ المرأهٔ لتولّی السلطهٔ, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۶م, ص ۱۶۸.

شمس‏ الدین در صدد ایجاد مرز بین اسلام و غیر اسلام و تعیین قلمرو اسلام است. وی اسلام را به دلیل اشتمال بر طرحهای نجات‏بخش بس قابل اعتماد می‏دانست و ایدئولوژی‏های شرق و غرب را در اردوی جاهلیت قرار می‏داد. شهید محمد باقر صدر این اثر را گرامی می‏داشت.

۹) « تحدید النسل, مشروعیته و وسائله, دراسات و مواقف», بیروت, مؤتمر الإسلام وتنظیم الوالدیهٔ, ۱۴۱۰ ق, ص ۲۴۲- ۲۴۶.

۱۰) التطبیع بین ضروراتِ الأنظمهٔ و خیاراتِ الأمّهٔ، طبعهٔ ثالثهٔ, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۷ م , ۱۴۱۷ ق.

۱۲) ثورهٔ الحسین: ظروفها الإجتماعیهٔ‏ و آثارها الإنسانیهٔ, الطبعهٔ الأولی, بیروت‏, دار الأندلس، الطبعهٔ الثانیهٔ , بغداد, مکتبهٔ التربیهٔ؛ الطبعهٔ الثالثهٔ, بیروت, التّراث الإسلامی, ۱۳۹۵ق/ ۱۹۷۵م؛ الطبعهٔ الرابعهٔ, بیروت, دار التعارف, ۱۳۹۷ ق/۱۹۷۷ م؛ الطبعهٔ الخامسهٔ, بیروت, دار التعارف, ۱۳۹۸ ق/ ۱۹۷۸ م؛ الطبعهٔ السادسهٔ, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۵ م/ ۱۴۱۵ ق؛ الطبعهٔ السابعهٔ, بیروت, المؤسسهٔ الدّولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۷ م/ ۱۴۱۷ ق.

● ترجمه انگلیسی:

The rising of al-Husayn: its Impact on the consciousness of Muslim Society, Shaykh Muhammad Mahdi Shams al-Din, Tra. byI. K. A. Howard, London: Muhammadi Trust, ۱۹۸۵, pp. ۲۱۸

از نگاه جدید به بررسی قیام امام حسین (ع) پرداخته است. واقعهٔ کربلا را بر اساس مفاهیم امروزین مانند کرامت انسانی و عدالت اجتماعی و ارتقای معنویت بشر بررسی کرده است.

این اثر توسط مهدی پیشوایی به فارسی ترجمه و زیر عنوان ارزیابی انقلاب امام حسین (ع) از دیدگاه جدید‏‏ (قم, دفتر تبلیغات اسلامی) منتشر شد. در مرتبه دوم زیر عنوان پژوهشی پیرامون زندگانی امام حسین (ع) به چاپ رسید[۱۸]. غیر از ترجمه انگلیسی مزبور، توسط سید حسن امین هم به انگلیسی ترجمه و در دائرهٔ المعارف الإسلامیهٔ درج گردید.

۱۳) ثورهٔ الحسین فی الوجدان الشعبی, بیروت, منشورات الجمعیهٔ الخیریهٔ الثقافیهٔ، [بی‏تا].

زیر عنوان واقعهٔ کربلاء فی الوجدان الشعبی همراه با اضافات و این مشخصات منتشر شد: الطبعهٔ الثالثهٔ, بیروت , المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۶ م / ۱۴۱۶ ق.

این اثر در مقام اثبات این مطلب است که قیام امام حسین (ع), بین قیام‏ها و جنبش‏های دیگر نمونه است و از این رو تا اعماق وجود شیعیان و مردم نفوذ کرده و تأثیر گذاشته است. دارای این مباحث است: انقلاب امام حسین (ع) و تأثیرات اجتماعی آن، زیارت امام حسین (ع) و مشروعیت آن, زیارت ابوالفضل و علی‏ اکبر و دیگر شهدای کربلا, شعر رثائی, عزاداری, گریه برای امام و شهیدان.

۱۴) حرکهٔ التاریخ عند الإمام علی, دراسهٔ فی نهج‏ البلاغهٔ، الطبعهٔ الرابعهٔ, بیروت, المؤسسهٔ الدّولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۷م , ۱۴۱۸ ق؛ تهران, بنیاد نهج ‏البلاغه, ۱۴۰۵ ق.

شامل مبنای تاریخ و حرکت پیشرفت بشری از دیدگاه امام علی (ع) است. آخرین بحث وی فتنه و موضع امام علی (ع) در برابر آن می‏باشد. مباحث دیگر آن عبارت ‏است از:

تاریخ و حرکت پیشرفت بشری, امام علی (ع) در مواجهه با تاریخ، دانش تاریخ و استفاده علمی و سیاسی و فکری از آن.

۱۵) حقوق الزوجیهٔ و حق العمل للمرأهٔ. الطبعهٔ الأولی, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۵ م/ ۱۴۱۵ ق؛ الطبعهٔ الثانیهٔ, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۶م/۱۴۱۶ ق.

این کتاب به بررسی نصوص نهج‏ البلاغه در زمینه‏ مباحث اجتماعی و سیاسی می‏پردازد. شمس‏ الدین، آن را در سال ۱۹۵۶ در عراق نوشت.

این اثر توسط محمود عابد به فارسی ترجمه شد و زیر عنوان جستجوی نهج ‏البلاغه منتشر گردید.

۱۷) دراسات و مواقف فی الفکر و السیاسهٔ و المجتمع، ۳ أجزاء، بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۰ م / ۱۴۱۰ ق.

مجموعه‏ای از سخنرانی‏ها و مباحثات ایشان در لبنان و خارج و یا مقالات در روزنامه‏ها و مجلات در موضوعات اجتماعی و سیاسی است.

اولین کتاب از سلسله کتابهای مسائل حرجهٔ فی فقه المرأهٔ است. نویسنده چهار مسئله را برای زنان مسلمان امروزی، مهم و بحرانی تشخیص داده است: حجاب, ریاست دولت, حقوق زوجیت و فعالیت اقتصادی و اجتماعی زنان در جامعه. مسئله اول در این کتاب بررسی شده است. مباحث این کتاب عبارت‏اند از: فقه المرأهٔ (حقوق زن) در شریعت اسلام, جایگاه زن در نظام اخلاقی و حقوقی اسلام, نگاه قرآن به زن, گزارشهایی از تاریخ اسلام, حجاب قبل از اسلام و در دورهٔ اسلامی, اصل عملی در حجاب, زینت زن, لباس زن, موارد استثناء از پوشش, نگاه به زن, طبقه‏بندی زنان, نگاه زن به مرد.

بررسی دیدگاههای امام علی (ع) در بارهٔ جنگ و صلح در روابط بین دولتها وملت‏هاست. این کتاب به فارسی ترجمه و در تهران در مجموعه کنگره هزارهٔ نهج البلاغه منتشر شد .

نامهٔ امام علی (ع) به مالک اشتر والی مصر از سندهای مهم سیاسی و اجتماعی است که به بسیاری از نکات یک نظام مطلوب اجتماعی پرداخته است. شمس‏ الدین این نکات را با توجه به نیازهای روز مسلمانان توضیح داده است.

این کتاب شامل درسهایی در بارهٔ سیاست و دین است که به اهتمام جمعی از عالمان گردآوری شد. دارای این مباحث است: عزاداری و مصیبت برای امام حسین (ع), انقلاب امام و زمینه‏های اجتماعی و تاریخی آن , انقلاب و تأثیرات اجتماعی آن, تجدید انقلاب, اهداف انقلاب .

۲۴) العِلمانیهٔ: تحلیل و نقد للعلمانیهٔ محتوی و تاریخاً فی مواجههٔ المسیحیهٔ و الإسلام و هل تصلح لمشاکل لبنان, الطبعهٔ الثانیهٔ: لبنان, مجد, ۱۹۸۲ م. طبعهٔ جدیدهٔ, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۱ م / ۱۴۱۱ ق. بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۶ م / ۱۴۱۶ ق.

این کتاب مشتمل بر دو بخش است: درمان وضعیت مسلمانان در مواجهه با تمدن غربی و سکولاریزم, بررسی سکولاریزم و نقد راه ‏حل‏های سکولاریزم در لبنان و تحلیل تفاوت دو نوع سکولاریزم به اصطلاح دینی و سکولاریزم الحادی.

▪ حکومت منهای دین: بررسی همه جانبه از مفهوم و تاریخ پیدایش علمانیت (سکولاریزم) در رویارویی با مسیحیت و اسلام, ترجمه حسن شمس گیلانی, تهران, ۱۳۶۲, ۱۸۸ ص.

۲۵) الغدیر, دراسهٔ تحلیلیهٔ اجتماعیهٔ سیاسیهٔ لمسألهٔ الحکم الإسلامی بعد وفاهٔ الرسول، بیروت, منشورات الجمعیهٔ الخیریهٔ الثقافیهٔ, ۱۳۸۶ ق.

۲۶) فی الاجتماع السیاسی الإسلامی, المجتمع السیاسی الإسلامی / محاولهٔ تأصیل فقهی و تاریخی, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۴۱۲ ق/ ۱۹۹۲ م.

شمس‏ الدین در این کتاب بُعد سیاسی جامعه اسلامی را از دو نگاه فقهی و تاریخی تحلیل کرده است. نتیجه‏گیری او این است که جامعه‏سیاسی و دولت در اسلام، جزئی از شریعت نیست، بلکه نتیجه نظری و عملی و زاییده تاریخ اسلام است.

۲۹) مطارحات فی الفکر المادی و الفکر الدینی, بیروت, دار التعارف, ۱۳۹۸ ق؛ الطبعهٔ الثانیهٔ, بیروت, دار التعارف, ۱۴۰۶ ق / ۱۹۸۶ م؛ الطبعهٔ الرابعهٔ, بیروت, المؤسسهٔ الدولیهٔ للدراسات و النشر, ۱۹۹۷ م / ۱۴۱۸ ق.

بررسی و نقادی مباحثی است که از طریق نشریات و از سوی دانشگاهیان ونخبگان در زمینهٔ اندیشه‏های مادی و تعارض آنها با اندیشه‏های دینی مطرح گردیده بود. بیشتر این مباحث نقدهایی بر سرمایه‏داری و مارکسیسم است.

مجموعه‏ای از سخنرانیها و نوشتارهای کوتاه در باره جهاد و مقاومت مردم لبنان بویژه شیعیان جنوب از منظر علوم سیاسی و فقه شیعه است. مقالات این مجموعه در بخش مقالات نشریات معرفی شده است.

مباحث آن در این زمینه است که دو نظام خلافت در اهل سنت و ولایت فقیه در شیعه, بحرانهای نظری و عملی در بطن خود دارند. پس از توضیح این بحرانها (ص ۴۰۲ - ۴۱۰ از ترجمه) راه حلی برای رفع بحران ارائه کرده است. خلاصه این راه حل, ولایت امت بر خود است (ص ۴۱۰ از ترجمه).

از چاپ اول این اثر، حدود ۴۶ سال می‏گذرد. می‏توان آن را به عنوان اولین متن تحلیلی شیعی در بارهٔ نظام سیاسی اسلام پس از کتاب تنبیه الأمهٔ و تنزیه الملهٔ نائینی دانست. چاپ اول در هشت فصل تدوین شد ولی چاپ دوم همراه با اضافاتی به چاپ رسید؛ یعنی دو فصل ماهیت امامت معصومین و مدیریت در اسلام و برخی اسناد و نصوص فقهی و کلامی بدان افزوده گردید.

سید محمد باقر صدر این اثر را دوست می‏داشت. بین چاپ اول تا چاپ دوم سی و هفت سال فاصله افتاد! این اثر توسط سید مرتضی آیت ‏الله زاده شیرازی زیر عنوان حکومت و مدیریت در اسلام به فارسی ترجمه شد ( تهران, دانشگاه تهران، ۱۳۷۵).

مباحث این اثر عبارت‏اند از: اسلام و واقعیت‏های زندگی، ضرورت و ماهیت و روش تحقق حکومت اسلامی, مراحل تاریخی حکومت اسلامی در صدر اسلام, حکومت اسلامی از دیدگاه فرق اسلامی, راه ثبوت امامت و مشروعیت سلطه, شیوه‏های تعیین امام, شرایط رهبر, عزل و انعزال رهبر, ویژگیهای اساسی نظام حکومت در اسلام, حکومت الهی بشری, حکومت الهی, رویدادهای سیاسی صدر اسلام, ماهیت امامت معصوم, وحدت امت و حکومت و دولت, بحران مشروعیت و اقتدار, دورنمای آینده, مدیریت در اسلام, تفکیک قوا در حکومت اسلامی, سازمان اداری در دوران رسول خدا.

۱) التأمین, الضِّمان و الإقرار.

این نوشته در حمله اسرائیلی‏ها به خانه شمس ‏الدین در عرمون بیروت مفقود گردید. گویا بخشهایی از این آثار باقی مانده است.

۲) تعلیقه و شرح بر شرایع الإسلام.

این اثر نیز در حمله اسرائیل به بیروت از بین رفت و تنها قسمتی از آن باقی ماند.

۳) تقریر مبحث اجاره درس آیت ‏الله سید علی فانی.

آقای فانی این نوشته را دیده و از درک و قلم شمس ‏الدین ستایش کرده و از او خواسته بود که آن را منتشر کند. اما در حمله اسرائیل به عرمون, این نوشته در منزل ایشان مفقود گردید.

● مقالات ارائه شده در کنگره‏ها و سخنرانی‏ها

آمار همه همایش‏هایی که شمس ‏الدین در آنها مشارکت داشته در دسترس نیست و گردآوری اطلاعات آنها هم کاری دشوار است. در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می‏شود:

۱) « الإسلام و الغرب».

این مقاله به زبان عربی در سایت اینترنتی مجلس اعلای شیعیان لبنان موجود است.

۲)« أهداف المأمون من مشروع إسناد ولایهِٔ العهد إلی الإمام الرضا (ع) و أسباب قبوله و خطهٔ الإمام فی إحباط مشروع المأمون و استغلاله لصالحه».

ارائه شده به کنگره امام رضا در دانشگاه رضویه مشهد, ۱۹۸۶ م.

۳) « أهم الإتجاهات الفکریهٔ السائدهٔ فی العالم المعاصر و الثقافهٔ الإسلامیهٔ».

ارائه شده به کنگره ملتقی الفکر الإسلامی التاسع عشر, الجزائر, ۱۹ - ۲۶ شوال ۱۴۰۵/ ۸-۱۵

● تموز ۱۹۸۵« ثلاثهٔ أبحاث حول الدولهٔ الإسلامیهٔ».

ارائه شده به کنگره چهارم اندیشه اسلامی در تهران, ۱۹۸۶م. و در مجموعه زیر چاپ شده است:

المؤتمر الرابع للفکر الإسلامی, تهران, چاپخانه سپهر, ۱۹۸۶ م.

ترجمه فارسی آن زیر عنوان « نظام اداری در حکومت اسلامی» در مجموعهٔ درآمدی بر اندیشه سیاسی اسلام, ص ۳۹۵-۴۱۲ آمده است.

ارائه شده به کنگره المسلمون فی النّضال من أجل الإسلام, آذربایجان شوروی, اول تا سوم، تشرین اول ۱۹۸۶.

ارائه شده به کنگره سوم اندیشه اسلامی, تهران, ۱۹۸۶.

چاپ شده در المؤتمر الثالث للفکر الإسلامی, تهران, سپهر, ۱۹۸۶ م.

۷) « السلم و قضایا الحرب عند الإمام علی (ع), دراسهٔ فی نهج البلاغهٔ».

ارائه شده به کنگره هزارهٔ نهج ‏البلاغه , تهران، مؤسسه نهج‏البلاغه, ۵/۱۰/۱۴۰۰ ق - ۱۵/۸/۱۹۸۰ م.

۸) شرکت در کنگره جهانی چهاردهمین سده واقعه غدیر, لندن, ۱۹۹۰[۲۳].

ارائه شده به کنگره نگارش تاریخ اسلام (مؤتمر إعادهٔ کتابهٔ التاریخ الإسلامی) است که از سوی مرکز الدراسات فی الجامعهٔ الإسلامیهٔ وابسته به مجلس اعلای شیعیان لبنان در بیروت, ۱۴- ۱۶ تشرین ثانی ۱۹۹۷ برگزار شد. این سخنرانی در سایت اینترنتی مجلس اعلای شیعیان موجود است.

سخنرانی در دانشکده حقوق دانشگاه لبنان, ۲۵/۳/۱۹۸۸.

۱۱) « المسیحیهٔ فی المفهوم الثّقافی فی الإسلام المعاصر».

سخنرانی در کنگره بین‏المللی الإسلام و أوروبا در رم, ۶ تا ۸ مه ۲۰۰۰. این سخنرانی در سایت مجلس اعلای شیعیان لبنان موجود است و دارای این عناوین می‏باشد: دیدگاه اسلام در بارهٔ انسان, هدایت دینی, وحدت تاریخ ایمان, رابطه اسلام با اهل کتاب, مسیحیت و مسیحیان از دیدگاه اسلام, تعامل و همزیستی مسلمان و مسیحیان, انسانیت واحد و جامعه واحد, اهل ذمه از دیدگاه اسلام و مسیحیت, گفتگوی اسلام و مسیحیت, ترس خیالی غرب از اسلام, کوشش برای مصالحه و همکاری جدید.

ارائه شده به کنگرهٔ اسلامی (المؤتمر الاسلامی), رباط, ۱۹۷۱ م.

۱) « إتفاق أیار یجب أن یُسقط رسمیاً», المقاومهٔ[۲۴], ص ۱۶۹-۱۷۲.

قبلاً در روزنامه النهار به تاریخ ۱۸/۴/۱۹۸۴ چاپ شده است.

۲) « الاجتهاد فی الإسلام», الاجتهاد, سال سوم, ش ۹, پاییز ۱۹۹۰, ص ۱۵-۵۵.

۳) « الاجتهاد و الحیاهٔ», الاجتهاد و الحیاهٔ حوار علی الورق, به کوشش محمد الحسینی, بیروت, ۱۹۹۷ م.، ص ۹-۲۵.

۵) « أخطار الصُّمود و الوجود و الدعوهٔ إلی قِمّهٔ تُعالج وضعَ الجنوب»، المقاومهٔ, ص ۱۸-۲۲.

خطبه نماز جمعه در مسجد الصفا در ۲۸ نیسان ۱۹۷۹.

۶) « أزمهٔ تفعیل الفکر الإسلامی» , قضایا إسلامیهٔ معاصرهٔ, ش ۵ (۱۴۱۹ ق), ص ۱۳-۲۶.

۷) « إستقدام وفود عالمیهٔ إلی الجَنوب», المقاومهٔ, ص ۲۷۱-۲۷۹.

قبلاً در روزنامه السفیر به تاریخ ۱۳/۳/۱۹۸۵ به چاپ رسید.

قبلاً در روزنامه السفیر به تاریخ ۱۸/۲/۱۹۸۵ به چاپ رسید.

۹) « إسرائیل کیان غاصب یجب أن یُقْتََلَع», المقاومهٔ, ص ۲۹۲-۳۰۵.

گفتگو با مجله سروش در تهران و منتشر شده در روزنامه القرار وابسته به مجلس اعلای شیعیان لبنان در تاریخ ۲۷ ذی‏القعده ۱۴۰۵ مطابق با ۱۶/۸/۱۹۸۵.

۱۰)« إسرائیل لنْ ترتاحَ فی لبنان», المقاومهٔ, ص ۱۵۰-۱۵۱.

قبلاً در روزنامه النهار در تاریخ ۱۹/۳/۱۹۸۴ چاپ شده است.

در این مقاله, شمس ‏الدین به ریشه‏های فکری اختلافات دو گرایش بنیاد گرایی در لبنان و بویژه دو مصداق آن «امل» و «حزب الله» می‏پردازد.

۱۲) « الإسلام لم یَمنعْ تداولَ کتب الضّلال بین العلماء و طلبهٔ العلم»؛ السفیر, ۳۰/۱۰/۱۹۹۵م.

۱۳) « الإسلام والعولمهٔ: أشکال المواجههٔ»، النهار، ۹/۷/۱۹۹۸.

۱۴) « الإسلام و الغرب: الواقع القائم و آفاق المستقبل», الموسم, ش ۳۲ (۱۹۹۷ م/ ۱۴۱۸ ق)، ص۱۶-۳۶.

شمس ‏الدین به دعوت وزارت اوقاف مصر در ۱۲ تا ۲۳ تموز ۱۹۹۷ (۱۴۱۸ ق) به مصر مسافرت کرد. هدف اصلی از این سفر شرکت در المؤتمر التاسع للمجلس الأعلی للشؤون الإسلامیهٔ (۱۳-۱۶ تموز/ ۸ –۱۱ ربیع الاول) بود. هیئت‏های رسمی از سوی دولت‏های مختلف در این کنگره شرکت کردند. هیئت لبنانی به سرپرستی محمد مهدی شمس ‏الدین و محمد رشید قبانی بود. این کنگره به ریاست محمد حسنی مبارک منعقد شد. شمس ‏الدین در این کنگره مقاله‏ای ارائه کرد. وی در این مقاله پس از بررسی تاریخچه روابط مسلمانان و غربی‏ها به این نتیجه‏گیری پرداخته است که باید اسلام و غرب با گفتگوی مسالمت‏آمیز و صادقانه, روابط همکاری مناسبی با یکدیگر داشته باشند. عناوین این مقاله عبارت‏اند از: همکاری اساسْ در شریعت اسلامی, ابزار همکاری در سطح بین الملل, همکاری و گفتگوی کدام اسلام با کدام غرب, موانع گفتگو, تصویر اسلام در غرب, موضع غرب نسبت به اسلام, روابط غرب با اسلام, نظام جهانی جدید, گفتگوی اسلام با غرب مسیحی.

۱۵) « الإسلام و متغیرات العصر: نحو مشروع حَضاری لنهضهٔ العالم الإسلامی»، المستقبل , ۸/۹/۲۰۰۰ .

سخنرانی به مناسبت دومین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۱۶/۲/۱۹۸۱ که در النهار منتشر شده است.

۱۸) « الإعلام و الغرب صورهٔ الآخر دقوقهٔ الموقف منه»، النهار، ۱۸/۷/۱۹۹۷.

سخنرانی به تاریخ ۱۰ محرم ۱۴۰۴ برابر با ۱۵ تشرین الاول ۱۹۸۳.

۲۰) « إنقاذ بیروت و لبنان من الإحتلال», المقاومهٔ, ص ۹۲-۹۳.

در روزنامه السفیر به تاریخ ۱۹/۷/۱۹۸۲ چاپ شده است.

قبلا در روزنامه السفیر به تاریخ ۲۳/۸/۱۹۸۴ چاپ شده است.

۲۷) « التقصیر العربی و اللبنانی و المؤامرهٔ علی الجَنوب», المقاومهٔ، ص ۱۲-۱۷.

خطبه نماز جمعه در مسجد الصفا در ۳ شباط ۱۹۷۹.

۲۸) « التلاحم مع سوریا خیار أساسی», المقاومهٔ, ص ۳۷۱-۳۸۴.

سخنرانی در نماز جمعه, مصلای المجمع العلمی الثقافی در الغبیری، و منتشر شده در روزنامه القرار به تاریخ ۱۴ حزیران ۱۹۹۶.

قبلاً در النهار (۱۷ حزیران ۱۹۸۱) منتشر شده است.

۳۳) « الجنوب مسؤولیهٔ عربیهٔ و علینا استعمال کلّ الوسائل لإنقاذه», المقاومهٔ, ص ۹-۱۱.

سخنرانی در برج البراجنه در ۲۱ کانون الثانی ۱۹۷۹.

۳۴) « الجَنوبیون أحبطوا نهجَ‏ إسرائیل», المقاومهٔ, ص ۱۷۸-۱۷۹.

سخنرانی در حسینیه الشیاح به مناسبت عاشورا و در روزنامه النهار به تاریخ۲/۱۱/۱۹۸۱ چاپ شده است.

۳۷)« الحرب الشعبیهٔ هی الأصح و الأجدی و یجب إخراج الجنوب من دائرهٔ الخطر المباشر‏‏», المقاومهٔ, ص ۸۳.

قبلاً در روزنامه النهار در تاریخ ۲۰/۳/۱۹۸۲ به چاپ رسیده است.

۴۲) « خطاب عاشوراء هو طلب المقاومهٔ، المقاومهٔ لیستْ حزناً و لا إرهاباً», المقاومهٔ, ص ۳۶۰-۳۷۰.

سخنرانی در محرم ۱۴۱۷ مطابق با ۲۷/۵/۱۹۹۶.

قبلاً در النهار در ۸ آب ۱۹۸۱ چاپ شده است.

۴۴) « خطاب الوحدهٔ و الصّمود فی أثناء العُدوان: الجواب علی المشروع الصهیونی للدولهٔ الواحدهٔ», المقاومهٔ, ص ۳۵۶-۳۵۹.

سخنرانی در تاریخ ۲۶/۴/۱۹۹۶.

سخنرانی در جمعیت خانه زنان جعفری که در روزنامه النهار به تاریخ ۲۱/۱۲/۱۹۸۴ چاپ شده است.

۵۱) « رفض الاحتلال هو المقیاس للوطنیهٔ», المقاومهٔ, ص ۹۸ - ۱۰۰.

قبلاً در روزنامه السفیر به تاریخ ۱۸/۸/۱۹۸۲ چاپ شده است.

سخنرانی برای جوانان منطقه عرقوب که در روزنامه القرار وابسته به مجلس اعلای شیعیان لبنان به تاریخ ۳۱/۵/۱۹۸۵ به چاپ رسید.

۵۴. « شمس ‏الدین‏ فی مهرجان العباسیهٔ: نرفض أن یصبح الجنوب أرضاً محتلّهٔ جدیدهٔ», المقاومهٔ, ص ۴۰سخنرانی در جنوب لبنان در شهر عباسیه در ۲۸ کانون الاول ۱۹۸۰ که در روزنامه الأنوار در همان تاریخ به چاپ رسید.۵۵) « شمس‏ الدین فی نداء إلی الإمام الخمینی: یقترح قمّهٔ عربیهٔ - إیرانیهٔ لإنقاذ الجنوب», المقاومهٔ, ص ۱۵-۲۷.

خطبه نماز جمعه در مسجد الصفا در ۱۸ آب ۱۹۷۹.

۵۶)« شمس‏ الدین یطالب القمّهٔ العربیهٔ بقرار الحرب الشاملهٔ ضدّ إسرائیل», المقاومهٔ, ص۱۷-۱۸.

سخنرانی در حسینیه المصیطبه در روز عاشورا که در النهار, ۵ تشرین ۱۹۸۱ نشر یافت.

۶۳) « الفتنهٔ تَبحث عن خلل داخلی و خارجی: علی أمریکا وضع حدّ لتوسّع العدوّ», المقاومهٔ, ص۶۶.

این مقاله در هفتمین نمایشگاه بین ‏المللی دانشگاه فرهنگی لبنان که در شهر مونترآل در کشور کانادا در سال ۱۹۸۱ برگزار شد، ایراد گشت و در روزنامه السفیر ۲۲ تشرین الاول ۱۹۸۲ نیز به چاپ رسید.

۶۴) « فی ذکری حرب تشرین: الإرادهٔ و التضامن و الکفایهٔ تؤکّد قدرتنا علی تحریر أرضنا», المقاومهٔ, ص ۵۵.

مقاله به مناسبت جنگ تشرین که در النهار, ۷ تشرین الاول ۱۹۸۱ نشر یافت.

۶۵) « فی ذکری شهداء المقاومهٔ المدنیهٔ الشاملهٔ», المقاومهٔ, ص ۳۱۵-۳۲۳.

سخنرانی در حسینیه روضهٔ الشهیدَین به مناسبت بزرگداشت شهدای مقاومت.

۶۹) « فی یوم التضامن مع الجنوب و البقاع الغربی: المقاومهٔ لیست إرهاباً, و العدالهٔ الدّولیهٔ تتجلّی فی تطبییق القرار ۴۲۵», المقاومهٔ, ص ۳۴۱-۳۴۴.

سخنرانی در سالن بزرگ اجتماعات در مجمع فکری فرهنگی بیروت به مناسبت ۱۴ آذار سال ۱۹۹۶ و در روزنامه القرار شماره سوم تاریخ ۲۹ آذار ۱۹۹۶ چاپ شده است.

قبلاً در روزنامه اللواء به تاریخ ۱۳/۹/۱۹۸۴ چاپ شده است.

سخنرانی در دانشگاه حقوق, تحت عنوان: «الکفاح المسلح فی وجه التحدی الصهیونی» به تاریخ ۲۵/۳/۱۹۸۸.

۷۲) « گفت و گو میان اسلام و مسیحیت», ترجمه مهدی پیشوایی, مکتب اسلام, سال۳۷, ش ۸ ( ۱۳۷۶) ص ۳۷ – ۴۱.

۷۳) « لا تجعلوا الجنوب رهینهٔ لإسرائیل», المقاومهٔ, ص ۶۳ .

سخنرانی در ورزشگاه الحسینی در شهر انصار در جشنی به مناسبت وفات وکیل عبد المنعم عاصی که در ۱ حزیران ۱۹۸۱ در النهار به چاپ رسید.

۷۴) « لا توجد سلطهٔ تملک حق التفاوض أو التعامل مع العدو», المقاومهٔ, ص۲۸۴-۲۹۱.

سخنرانی در جمع علما و روزنامه‏نگاران که در روزنامه القرار ۲۵ رمضان ۱۴۰۵ مطابق با ۱۳/۶/۱۹۸۵ به چاپ رسید.

۷۵) « لبنان لنْ یکونَ تابعاً لإسرائیل», المقاومهٔ, ص ۱۵۹-۱۶۳.

۷۶) « لبنان لیس للمسلمین وحدهم و علی المسیحیین التضامن فی مقاومهٔ الاحتلال», المقاومهٔ, ص ۹۰-۹۱.

قبلاً در روزنامه النهار به تاریخ ۸/۶/۱۹۸۲ چاپ شده است.

۷۷) « لبنان هو المقاومهٔ و العدالهٔ», المقاومهٔ, ص ۲۰۶-۲۱۲.

قبلاً در روزنامه السفیر به تاریخ ۱۸/۸/۱۹۸۴ چاپ شده است.

« اجتهاد و آزادی نظر قانونی», ترجمه محمد حسین شمسایی, مجله اندیشه حوزه, ش ۲۰, ص ۱۰۸ – ۱۳۶.

شمس ‏الدین در این مقاله همچون شهید محمد باقر صدر به «منطقه فراغ» یعنی مواردی که احکام آن در شریعت بیان نشده و به خود مردم واگذار گردیده, معتقد است.

۸۲) « مشروع النهضهٔ الحضاریهٔ», آفاق الاسلام , ۱/۱۲/۱۹۹۹.

۸۳)« مصاحبه با حجهٔ الاسلام و المسلمین شیخ مهدی شمس‏ الدین», مجله حوزه, ش۶۶, بهمن و اسفند ۱۳۷۳, ص ۱۹-۴۶.

این مصاحبه در ۱۳۶۷ انجام یافته است، ولی شش سال بعد منتشر گردید. محورهای این مصاحبه عبارت است از: زندگینامه شمس ‏الدین, دورهٔ نجف و تحصیلات وی, کاستی‏های نظام آموزشی و پرورشی حوزه, لزوم دگرگونی در حوزه علمیه, نواقص متون درسی حوزه, فعالیت‏های اجتماعی و فرهنگی, آثار علمی, مجلس اعلای شیعیان, انقلاب اسلامی ایران.

گفتگو با مجله الحوادث به تاریخ ۲۸/۱/۱۹۸۳.

این سخنرانی در عاشورای حسینی ۱۴۰۳ ق ایراد و در روزنامه السفیر به تاریخ ۱۸/۱۰/۱۹۸۲ منتشر شده است.

۹۰) « المقاومهٔ مشروع لبنانی مفتوح», المقاومهٔ, ص ۲۲۵-۲۲۸.

سخنرانی در عاشورای سال۱۹۸۶ برای انجمن خیریه فرهنگی در دانشگاه حقوق و علوم انسانی که در روزنامه القرار در تاریخ ۱۵ محرم ۱۴۰۶ - ۱۹/۹/۱۹۸۶ به چاپ رسید.

۹۲) « المقاومهٔ هی الردّ علی العُدوان», المقاومهٔ, ص ۸۷-۸۹ .

قبلاً در روزنامه السفیر به تاریخ ۱۴/۴/۱۹۸۲ چاپ شده است.

۹۶) « مناشدهٔ الدّول العظمی و مجلس الأمن ردع إسرائیل: شمس الدین یطالب العرب بخطّهٔ شاملهٔ للمواجههٔ, المقاومهٔ, ص ۲۸-۳۲.

سخنرانی در باره حوادث جنوب لبنان و انقلاب شیعیان در ۲۷ آب ۱۹۷۹.

۹۷) « مناشدهٔ العالم الضَّغط لوقف العدوان», المقاومهٔ, ص ۴۸.

۱۰۰) « موقف الإسلام من العَولَمَهٔ فی المجال الثقافی و السیاسی»، النهار، ۸/۷۱۹۹۸.

قبلاً در روزنامه السفیر به تاریخ ۱۸/۷/۱۹۸۲ چاپ شده است.

قبلاً در روزنامه النهار در تاریخ ۱۳/۴/۱۹۸۲ به چاپ رسیده است.

این سخنرانی در تسلیت به خانواده‏های قربانیان جنوب لبنان ایراد شده و در روزنامه النهار ۷/۳/۱۹۸۲ به چاپ رسیده است.

۱۰۸) « نظرهٔ الاسلام إلی الأسرهٔ فی مجتمع متطور», دراسات و مواقف, بیروت, مؤتمر الاسلام و تنظیم الوالدیهٔ, ۱۴۱۰ ق, ص ۱۸۶- ۲۰۸؛ الإسلام و تنظیم الأسرهٔ: ثبت کامل لأبحاث و مناقَشات المؤتمر الاسلامی، بیروت, الدار المتحدهٔ للنشر, ۱۹۷۳ م.

۱۱۱) « الوحدهٔ و الإمامهٔ», الغدیر, ش ۸ و ۹ ( ۱۹۹۰).

۱۱۲) « هموم الجنوب و المقاومهٔ فی باکستان», المقاومهٔ, ص۱۷۵-۱۷۷.

قبلاً در روزنامه النهار به تاریخ ۲۸/۴/۱۹۸۴ چاپ شده است.

۱۱۳) « هُموم الجنوب و المقاومهٔ فی الهند: الجنوبیون اختاروا الطریق الصّعب», المقاومهٔ, ص ۱۸۰-۱۸۱.

در سالهای اخیر برخی از آثار شمس ‏الدین روی اینترنت در سایت مجلس اعلای شیعیان لبنان[۲۵] انتشار یافت. عناوین این آثار عبارت‏اند از:

۱) الإسلام و الغرب, ارائه شده به المؤتمر العام التاسع للشؤون الإسلامیهٔ القاهرهٔ.

۲) خطبه ۵ محرم. این سخنرانی در مراسم افتتاحیهٔ جمعیت خیریه فرهنگی در سالن بزرگ مراسم در مجمع علمی فرهنگی شتیلا در روز پنجم محرم ۱۹۹۹ با حضور شخصیت‏های بزرگ شیعی لبنان برگزار شد و شمس ‏الدین در بارهٔ این موضوعات به ایراد سخن پرداخت: آزادی و کرامت انسانی, بیعت در فقه سیاسی, مبارزات اهل‏بیت (ع), بردگی سیاسی, سرنوشت امت اسلامی.

این کتاب به بررسی مناسبات عملکرد جریانها و حرکتهای امت اسلامی در منطقه خاور میانه و کارکرد دولت‏های این منطقه بویژه در چارچوب پروژه صلح خاور میانه از دیدگاه محمد مهدی شمس ‏الدین می‏پردازد. عناوین مباحث این کتاب عبارت‏اند از: اصول گرایی اسلامی, جنبش اسلام گرایی, طرح‏ها و روشهای جنبش اسلام ‏گرایی, امکان صلح با نظامهای سیاسی, ویژگیهای مثبت و منفی حرکت اسلامی, تأثیرات حرکت اسلامی لبنان از خارج, تاریخچه‏ای از جنبش اسلام ‏گرایی لبنان, قوم گرایی سیاسی, جریان سکولاریزم در منطقه, وحدت مسلمانان, تأثیر ایران بر مسلمانان لبنان, نظام دموکراسی, نظام سیاسی اسلامی, حرکت اسلامی پس از وفات امام خمینی, تمدن و فرهنگ اسلامی, ویژگیها و کارکرد فرهنگ پویای اسلام.

۴) الشیخ محمد مهدی شمس‏ الدین بین وَهَج الإسلام و جلید المذاهب, بیروت, دار الهادی, ۱۴۱۳ ق/۱۹۹۳ م.

این کتاب دارای مباحث زیر است: زندگی شمس‏ الدین و تألیفات وی, اصلاح سیاسی و اجتماعی از نظر شمس ‏الدین, دموکراسی, گفتگوی اسلام و مسیحیت, جاهلیت جدید و اسلام, جنگ و صلح, فلسفه سیاست, وحدت مسلمانان, عوامل تفرقه.