اسلام در مالزی (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

'''اسلام در [[ملزی] (Malaysia)''' عنوان مقاله‌‌ای است که در بخش سرزمین‌های جهان اسلام [[فصلنامه اندیشه تقریب]] و توسط توسط عبدالمجید ناصری داوودی <ref>دانشجوى دکترى تاریخ، محقق و نویسنده.</ref> نگارش و در [[فصلنامه اندیشه تقریب شماره 3|شماره سوم]] ، فصل تابستان، سال 1384 منتشر شده‌است.</div>{{پانویس رنگی}}

به دلیل همین پیشرفت روز افزون و امنیت پایدار، آن کشور در سال‌هاى اخیر نخست ریاست سازمان کنفرانس اسلامى سپس ریاست کشورهاى عدم تعهد را به عهده داشته است. در منطقه و مسائل بین‌المللى نیز نقش این کشور افزایش یافته و در دهه‌هاى اخیر از دو خطر بزرگ بحران اقتصادى جنوب شرق آسیا و زلزله ویران گر سونامى در سال گذشته نیز کمترین آسیب را دیده است. از این رو بر خلاف بسیارى از همسایگان خویش، روند رو به رشد اقتصادى و سیاسى خود را همچنان ادامه می‌دهد (یاورى، 1371: 247).<br>

رودهاى معروف آن «پاهانگ» و «کلانتان» نام دارند که به دریاى چین جنوبى می‌ریزند. این کشور داراى آب و هواى استوایى بوده 75% خاک آن را جنگل هاى استوایى پوشش می‌دهد. آب و هواى آن در کل گرم و مرطوب است و در معرض وزش بادهاى «موسون» قرار دارد. با این همه، پوشش گیاهى شبه جزیره، جنگل هاى انبوه و همیشه سبز استوایى است. در واقع متراکم ترین پوشش گیاهى آب و هواى مناطق گرم و مرطوب را می‌توان در مالزى مشاهده کرد. ترکیب گیاهى مالزى در شمار غنى ترین نوع در جهان است و حدود 8000 گونه گیاهى که 2500 نوع آن درخت است در مالزى می‌روید. میزان تراکم پوشش جنگلى و گیاهى به گونه اى است که غالباً مانع از تابش نور خورشید به زمین می‌شود، هر چند در دهه‌هاى اخیر وزش بادهاى شدید و طوفان هاى استوایى به قسمت هایى از آن آسیب جدى وارد کرده است (مالزى، 1373: 4ـ8).<br>

مالزى گذرگاه اصلى و مهم در آب هاى جنوب شرقى آسیا است و این موقعیت باعث شده اقوام و نژادهاى مختلف از نقاط دیگر آسیا به سوى این سرزمین هجوم آورده و در کل چهار گروه عمده نژادى و قومى را به وجود آورند و ارانگ اصلى، مالایو، چینى و شبه قاره اى «هند» در آن سکنا گزینند.<br>

قوم مالایو که بیش از نیمى از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و به لحاظ سیاسى مهم ترین قوم کشور شمرده می‌شوند، قویاً به اسلام معتقد و داراى فرهنگ و زبان و دین مشترک می‌باشند. دین اسلام مهم ترین مؤلفه فرهنگى و ویژگى این قوم است.<br>

مجموعه جزایرى که امروزه به عنوان مالزى خوانده می‌شود، سرنوشت جدایى از مجموعه‌هاى اطراف آن که کشورهاى اندونزى، فلیپین و سنگاپور، تایلند و غیره را تشکیل می‌دهند، ندارد و پیشینه سکونت در آنها به هزاران سال قبل بر می‌گردد.<br>

پژوهش هاى باستان شناسى نشان می‌دهد که از حدود شش هزار سال پیش، مردم بومى مالزى در آن منطقه ساکن بوده اند و تمدن هاى کهن عصر برنز و فرهنگ هاى کهن در آن نقطه ردپایى از خود بر جاى گذاشته اند. با آن که سابقه حضور چینى ها در حوزه جنوب شرق آسیا بیشتر است اما تأثیر تمدن و فرهنگ هند که به قرن دوم قبل از میلاد بر می‌گردد، فراگیرتر و ماناتر به چشم می‌خورد و هندى ها با ورود خویش منطقه را به قول معروف (هندونیزه) نموده و مالزى نیز همان تجربه اندونزى را در این رهگذر از سرگذرانده است (گلى زواره، 1378: 257).

در طول هزار سال اول بعد از میلاد، ساحل شرقى مالزى با مهاجرت هاى مردم هند و سایر مناطق آسیا دچار تحول شده و دولت هاى کوچک زمام امور مردم را به نحوى در دست گرفته اند. برخى منابع شمار این دولت ها را تا سى دولت دانسته اند. نژادها و اقوام مختلف با مردم بومى که عمدتاً مالایو خوانده می‌شد، اختلاط نژادى و فرهنگى یافته و تحت تأثیر و تأثر ناشى از آن، گذشته تاریخى مردم ساکن در این جزایر با اندیشه، فرهنگ و بن مایه فکرى و فرهنگى شبه قاره اى چهره بسته است.<br>

همان‌گونه که اشاره شد، قبل از اسلام وحدت نژادى و فرهنگى و سیاسى در مالزى شکل نگرفته بود و مردم جزایر مختلف و چه بسا جزیره واحد داراى ناهمگونى فراوان بوده و نقاط اشتراک چندانى نداشتند. دولت بزرگ و امپراتورى واحد نیز در آن سرزمین شکل نگرفت تا از لحاظ سیاسى تعامل اقوام گوناگون را هر چند به گونه ظاهرى تسهیل نموده، زمینه هماهنگى و روابط اهالى را فراهم نماید. حکومت هاى کوچک نیز بسا منافع خود را در تضاد بیشتر و فاصله عمیق تر مردم منطقه می‌دیدند و در صدد رفع شکاف ها و فاصله بر نمى آمدند.<br>

با توجه به حکومت هاى محلى کوچک، به زودى اسلام خود را در رأس حاکمیت یافت و به عنوان دین رسمى برخى حکومت ها جلوه گر گردید. هند که با وجود ورود زود هنگام اسلام به آن هم چنان به عنوان دین اقلیت و مهاجمان تلقى می‌گردید، در مالزى سرنوشت دیگرى پیدا کرد.(همان)<br>

ورود فرهنگى اسلام در مالزى که در قالب مهاجرت مسلمانان بازرگان، تعامل مالایوها با مسلمانان و پذیرش اسلام و تبلیغ و دعوت مردم به اسلام چهره بست، نخستین تفاوت بین ورود اسلام در جنوب شرق آسیا و لشکرکشى مسلمانان به جنوب آسیا یعنى هند بود. لشکرکشى به شبه قاره هند این مزیت را داشت که ورود اسلام و تلاش هاى مسلمانان را در آن ناحیه مورد ثبت و ضبط مورخان و تمجید شاعران و اهتمام فقها و مباهات خلفا و سلاطین قرار داد و به این منطقه هویت تاریخى بخشید، اما در مجموع پى آمدهاى فراوان در پى داشت و گاه همزمان با پیشروى ظاهرى مسلمانان، حضور اسلام به چالش کشیده می‌شد (داوودى: 185 و 221).<br>

رویکرد مردم مالزى به اسلام نیز با مردم هند متفاوت بود. در هند اسلام از سوى مردم مستضعف و عمدتاً فقیر پذیرفته شد و اهل دانش، سیاست، فرهنگ و صنعت و هنر یا جزیه پذیرفته بر آیین خود ماندند و یا به سوى مناطق جنوبى هند کوچ نموده و تمدن و فرهنگ هندى را بدان حوزه انتقال دادند. در عمل تا سالیان طولانى، اسلام آیین وارداتى و از خارج شناخته می‌شد که افراد بى بضاعت بدان روى می‌آوردند یا ترسوها زیرضربت شمشیر بدان اقبال نشان می‌دادند. اما در مالزى این طبقه فرهنگى، اشراف، بازرگانان و پیشقراولان اجتماعى بودند که اسلام را پذیرفته و به عنوان یک فرهنگ متعالى و رویکرد فرهنگى تکاملى و شایسته حیات انسانى و مترقى بدان اقبال نشان داده و به تدریج آن را باور نمودند (گلى زواره، 1378: 259).<br>

اسلام هر چند در قرن هاى دوم و سوم هجرى وارد این خطه گردید، حضور گسترده و پیشرفت اصلى آن را از قرن پانزدهم میلادى یا نهم هجرى به بعد دانسته اند و به نظر می‌رسد در این فرایند مهم، حکومت قدرتمند مغولان کبیر در هند و سلسله مهم صفویه و عثمانى در غرب، بر جهان اسلام بى تأثیر نبوده ‌ند.<br>

قواى استعمار در قرن شانزدهم با پیشاهنگى پرتقال وارد جزایر مالزى شد و پس از مدتى در قرن هفدهم هلند و در قرن نوزدهم انگلیس جاى آنها را گرفت و در آن سرزمین اسلامى لانه کرد. (دایرة المعارف بزرگ اسلامى : 10/359) این در حالى بود که اسلام هم چنان در میان مردم بومى در حال پیشروى بود و لشکر استعمار نه تنها از سرعت گسترش آن نکاست بلکه در اثر غارتگرى، زورگویى و سرکوبى که از خود نشان داد بر سرعت آن افزود و مردم را به جنبه‌هاى گوناگون اسلام و مزایاى آن بیشتر آشنا کرد.<br>

با این همه، دست اندازى هاى استعمار جهت عدم تحقق استقلال واقعى مالزى و حفظ اقتدار آن به عنوان قدرت اسلامى پایان نیافت و پس از استقلال آن در سال 1957، نیز ادامه پیدا کرد. سرانجام در سال 1963 سنگاپور از آن جدا شد و بدین ترتیب بر توان آن ضربه زد.<br>

پس از شکست استعمار و استقلال این کشور، دین اسلام به عنوان مؤثرترین مؤلفه فرهنگ ساز و تأثیرگذار در این کشور به راه خود ادامه داد و تلاش هاى ملى گرایى که از سوى روشنفکران غربگرا هدایت می‌گردید و عمدتاً جهت ضددینى داشت، به جایى نرسید. ترویج تفکر چپ و مارکسیستى توسط چین و در میان چینى هاى ساکن مالزى که به بودیسم تعلق داشتند نیز نتوانست غلبه تفکر دینى و رویکرد کلى اسلامى مردم را تحت تأثیر قرار دهد و اسلام را از صحنه سیاست و اجتماع دور سازد.<br>

1ـ رعایت حجاب اسلامى توسط زنان مسلمان بسیار چشمگیر و برجسته است و این تنها حجاب نیست بلکه سایر شعایر اسلامى که در ارتباط زندگى خصوصى و خانوادگى افراد می‌باشد، نفوذ عمیق و فراگیر خود را در زندگى مالایو و به طور کلى مسلمانان مالزى تثبیت نموده است.<br>

در این کشور، ضمن رعایت حجاب «لباس ها بسیار ساده است، در مصرف زیور آلات و تزئینات بسیار قانع و کم خرج اند حتى افرادى که مشاغل سیاسى ـ علمى برجسته اى دارند به خصوص در ماه رمضان، ساده و بى آلایش غذاى خود را به همراه برده و با نداى ملکوتى اذان افطار می‌کنند.» (گلى زواره، 1378: 260)<br>

2ـ شعایر اسلامى مربوط به تولد فرزند، ازدواج، طلاق و مرگ کاملا در جامعه اسلامى مالزى حاکم است و خارج از آموزه‌هاى اسلامى و صبغه دینى مفهوم و آدابى براى آنها متصور نیست.

3ـ مکانت برجسته علماى دینى، سادات، معلمان مذهبى و حجاج در میان اقشار مختلف جلوه دیگر از دین مدارى مردم این سرزمین می‌باشد. در یکى از منابع که مسلمانان مالزى را در دوران استعمار مورد مطالعه قرار داده آمده است:<br>

«علماى روستایى نمایندگان اصلى اسلام بودند. آنها مراقب طاعت بودند؛ علوم اسلامى را تدریس می‌کردند؛ بر مراسم ازدواج و مرگ نظارت داشتند؛ در منازعات داورى می‌کردند؛ بیماران را شفا می‌دادند و از بیت المال حفاظت و مالیات اسلامى را جمع آورى می‌کردند. نفوذ آنان با ازدواج با سایر علما و خانواده‌هاى مالکان ثروتمند بیشتر می‌شد. به رغم آن که گهگاه یکى قاضى در تشکیلات مرکزى منصوب می‌شد علما اساساً کارگزاران فردى بودند و نه تابع نظارت دولت و گرچه به مکتب فقهى شافعى و اغلب به یکى از سلسله‌هاى صوفیه وابسته بودند». (لاپیدوس، 1376: 282).<br>

4ـ حساسیت نسبت به سرنوشت سایر مسلمانان جلوه دیگر از فرهنگ اسلامى و نفوذ اسلام در میان مردم این کشور است. افزون بر آن که این کشور عضو فعال سازمان کنفرانس کشورهاى اسلامى است، ریاست کنونى این کنفرانس را به عهده دارد و همواره درباره سرنوشت جهان اسلام و مسلمانان، برخورد مثبت و موضعگیرى اسلامى داشته است و همواره تأکید می‌کند: «کشورهاى اسلامى باید اختلافات خود را کنار بگذارند و با اتحاد و یگانگى براى مشکلات جهان اسلام تصمیمى اتخاذ کنند». (کیهان، 20/1/1373).<br>

کشور مالزى در فاجعه‌هاى مختلف که براى مسلمانان در دهه‌هاى اخیر رخ داد از جمله کشتار مسلمانان بالکان (بوسنى و هرزگوین و اطراف آن) و مشکلات روز افزون ملت فلسطین، بسیار فعال و دلسوزانه موضع گرفت و تا آن پیمانه پیشرفت که واکنش برخى سران غرب را برانگیخت. (گلى زواره، 1378: 262) می‌توان گفت «مسلمانان مالزى همواره در مسائل بین المللى مربوط به جهان اسلام مانند قضیه فلسطین و افغانستان مواضع مثبتى اتخاذ نموده اند.» (مالزى، 1373: 57)

مسلمانان این کشور «درست کردار و نیکو رفتارند و نسبت به دیگر گروه‌هاى مسلمان با عزّت و احساس برجسته اى زندگى می‌کنند. گروه‌هاى مذهبى در نهایت صلح و صفا در کنار هم و با هم زندگى می‌نمایند. مسلمان بودن در مالزى با نوعى افتخار و عزّت نفس توأم است» (گلى زواره، 1378: 260).<br>

حکومت مالزى جهت حفظ یکپارچکى و جلوگیرى از گسست مذهبى و دینى، سازمان ها و نهادهاى مختلف را جهت نظارت بر فعالیت هاى مسلمانان و سامان دادن امور آنان ایجاد کرده است؛ نظیر «شوراى ملى امور اسلامى » و «کمیته فتوا» که فعالیت هاى اسلامى را کنترل می‌کنند و در واقع امور دینى را با حکومت هماهنگ نموده و کتاب هاى دینى، فتاواى دینى و فعالیت هاى مساجد، مدارس دینى و به طور کلى غیردولتى را زیر نظر دارند.<br>

سیاست کلى دولت مالزى در زمینه مسائل فرهنگى مبتنى بر این پیش فرض است که اسلام دین مصلحت گرا و همساز با روح دموکراسى است. هم چنین برخى از ارزش هاى اسلامى مثل اخوت اسلامى و مدارا کردن با غیر مسلمانان، صداقت، درستکارى، نظم، هماهنگى، پاکیزگى و احترام به سالمندان را از ارزش هاى جهانى تلقى کرده و اشاعه آن را در جامعه به نفع همه مردم حتى غیرمسلمانان می‌داند. از این رو دولت مالزى با برداشت هاى افراطى از اسلام مخالف است و تندروى برخى از جریان هاى اسلامى را ناهمساز با اصول دموکراتیک حاکم بر اسلام می‌داند (همان: 45).<br>

زبان رسمى مالزى مالایویا یا هاسامالیزیا است که در سیستم آموزشى و کلیه مکاتبات کشور از آن استفاده می‌شود. قبل از سلطه استعمار انگلیس، این زبان با خط و الفباى عربى تحریر می‌شد، اما پس از آن، در اثر سیاست هاى استعمارى و ضد اسلامى ، رسم الخط این کشور به الفباى لاتین تغییر یافت؛ هر چند هنوز تعداد فراوانى از لغات عربى را در آن می‌توان یافت.

زبان انگلیسى زبان دوم کشور است و زبان هاى محلى که بدان اقوام مختلف کشور تکلم می‌کنند، متعدد و متنوع می‌باشند. از جمله آن می‌توان به زبان‌هاى چینى، هندى، تامیلى، مون ضرى، پنجابى، بنگالى، پشتو و سینهالى اشاره کرد (همان: 33).<br>

مردم مالزى مسلمانان آرام، صلح دوست، خویشتندار و متدین اند و با خشونت، قانون شکنى و اغتشاش میانه اى ندارند. بزرگ ترین مسجد جهان با مناره‌هاى بى مانند در اطراف کوالالامپور پایتخت کشور ساخته شده است.<br>

نخستوزیر سابق مالزى با بیش از بیست سال حاکمیت، به طور مسالمت آمیز و داوطلبانه از قدرت کنار رفت و این امر به صورت رضایتمندانه و در اوج محبوبیت توسط ماهاتیر محمد صورت گرفت. او به عنوان پدر مالزى نوین و معمار مالزى پیشرفته شناخته می‌شود و مردم پیشرفت هاى اقتصادى و وحدت ملى کشور را بیشتر مدیون وى می‌دانند (همان: 261).

در مورد وضعیت اقتصادى و رفاهى مالزى بنابر منابع موجود، این کشور، بى سوادى را ریشه کن کرده است و از لحاظ اقتصادى و منابع طبیعى و رونق اقتصادى، مقام بلندى در میان کشورهاى در حال توسعه دارد. این کشور اولین تولیدکننده کائوچو در جهان است و 40% کائوچوى جهان را تولید می‌کند. هم چنین 60% صادرات جهانى روغن نخل را به عهده دارد و از لحاظ تولید فلفل رتبه اول را به خود اختصاص داده است. تولید برنج آن سه میلیون تن در سال است و علاوه بر شرایط جنگلى و گیاهان نادر دارویى، مالزى با داشتن صد معدن قلع، بزرگ ترین تولید کننده قلع در جهان است.<br>

این کشور در اواخر دهه 1990 حدود سى میلیارد دلار صادرات داشت که 50% آن کالاهاى ساخته شده داخل بود. در آمد سرانه این کشور بیش از 2500 دلار بوده و بیش از ده میلیارد دلار ذخیره ارزى دارد. صادرات در مالزى بر واردات پیشى گرفته و سالانه هفت میلیون نفر توریست از آن سرزمین بازدید می‌کند (اطلاعات، ش 19692 و 19697 و گلى زواره، 1378: 261).

طبیعى است پیشرفت هر کشورى از جمله مالزى تنها به منابع طبیعى وابسته نیست. فاکتورهاى مختلف باید دست به دست هم دهد تا رونق اقتصادى به بار آورد و چنان که ماهاتیر محمد، نخستوزیر پیشین بر آن تأکید ورزید، عامل مهم توسعه کشور مالزى تدین به اسلام و فرهنگ آن سرزمین بوده است و مسائل مهم مانند امنیت، صلح، صداقت، مدیریت صحیح و استفاده بهینه از شرایط، امکانات و فرصت ها و نیروى انسانى سالم، توسط اسلام و فرهنگ آن ارزانى مالزى شده است.<br>

یکى از برنامه‌هاى ثابت دولت مالزى که سال هاست مرتب و با شکوه خاص برگزار می‌گردد، برگزارى مسابقات بین المللى حفظ، قرائت و تفسیر قرآن کریم می‌باشد که معمولا در ماه نزول وحى و ماه دعا و قرآن کریم یعنى ماه مبارک رمضان هر سال منعقد می‌گردد. این امر توجه دولت این کشور و مهم‌تر از آن اقبال مردم آن را به قرآن مجید و انواع آثار مثبت معنوى و روحانى و اجتماعى آن، نشان می‌دهد.<br>

موضوع دیگر، برگزارى انواع همایش‌هاى سیاسى چون اجلاس سران و وزراى خارجه کشورهاى اسلامى ، تجارى و اقتصادى و صنفى در آن کشور است که همه ساله شاهد آن هستیم. جالب آن که نه تنها در همایش‌هاى قرآنى و سیاسى، حتى در همایش هاى تجارى نیز این کشور به جهان اسلام و تقویت امت اسلامى و مردم مسلمان از لحاظ تجارى و اقتصادى توجه ویژه دارد و براى تقویت روح همبستگى دینى و سیاسى مسلمانان از این ره گذر می‌کوشد. آخرین همایش تجارت که در تاریخ 20 تا 21 ژوئن در آن کشور برگزار شد با سخن‌رانى نخست وزیر جدید آن کشور عبدالله احمد بداوى، افتتاح گردید:<br>

«گفته می‌شود که هدف از اجراى چنین همایشى، تقویت و استحکام روابط اقتصادى میان کشورهاى عضو سازمان کنفرانس اسلامى است و براى حمایت و تقویت مشارکت میان انجمن هاى تجارى کشورهاى اسلامى و تسهیلات و خدمات تجارى میان اعضا می‌باشد. در کنار این همایش، نمایشگاه تجارت بازرگانى برپا خواهد شد که محصولات کشاورزى و صنفى شامل وسایل نقلیه، قطعات یدکى، کالاهاى الکتریکى و الکترونیکى نمایش داده خواهد شد. هم چنین فرآورده‌هایى در بخش خدماتى مانند بانکدارى، مالى، ایجاد بیمه‌هاى اسلامى ، فناورى، ارتباطات و اطلاعات، جهان گردى و بهداشت به نمایش گذاشته می‌شود» (پگاه حوزه، 21/3/1384: 17).<br>