۸۶٬۱۸۸
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'در باره' به 'درباره'
جز (جایگزینی متن - 'مقاله ای' به 'مقاله‌ای') |
جز (جایگزینی متن - 'در باره' به 'درباره') |
||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
ششمین شاخصه تمدن نوین اسلامی «عقلانیت» است. منظور از عقل، عقلِ سلیمی است که مایهی بندگی خدا <ref>(کلینی، 1363ش، ج1ص11)</ref> و بهبود أخلاق جامعه <ref>(همان، ج1ص23)</ref> و راهنمای انسانِ دینی است <ref>(همان، ج1ص25)</ref> ، و استکمال آن از وظایف انبیاء دانسته شده است. <ref>(همان، ج1ص13)</ref> منظور از عقلانیت، همان خردورزی و دوام تفکر است که بهترین عبادت معرفی شده است. <ref>(همان، ج2ص55)</ref> | ششمین شاخصه تمدن نوین اسلامی «عقلانیت» است. منظور از عقل، عقلِ سلیمی است که مایهی بندگی خدا <ref>(کلینی، 1363ش، ج1ص11)</ref> و بهبود أخلاق جامعه <ref>(همان، ج1ص23)</ref> و راهنمای انسانِ دینی است <ref>(همان، ج1ص25)</ref> ، و استکمال آن از وظایف انبیاء دانسته شده است. <ref>(همان، ج1ص13)</ref> منظور از عقلانیت، همان خردورزی و دوام تفکر است که بهترین عبادت معرفی شده است. <ref>(همان، ج2ص55)</ref> | ||
در قرآن کریم آیاتی که به عقلانیت و خردورزی پرداخته و تعابیر زیبایی که در این باره به کار گرفته مانند تعبیر: «اولوا الألباب»<ref>(رعد(13): 19 ؛ ص(38): 29 ؛ ابراهیم(14): 52 ؛ زمر(39): 9 )</ref> و تعبیر: «اولی النُهی»<ref>(طه(20): 54 و128 )</ref> فراوان است. از نظر قرآن عقل هنگامی ارزش دارد که در سبک زندگی انسان دخیل باشد، وگرنه وجود عقل فی نفسه ارزشی ندارد، و گواه این مطلب آن است که این واژه هیچگاه در قرآن به صورت مصدری به کار نرفته است، بلکه به صورت فعل (تعقلون، یعقلون) یا مشتقات دیگر (یتفکرون، اولوا الألباب و...) به کار رفته است. <ref>(بقره(2): 44 و73 ؛ نحل(16): 12 ؛ روم(30): 21 ؛ یونس(10): 24 ؛ زمر(39): 18 )</ref> | در قرآن کریم آیاتی که به عقلانیت و خردورزی پرداخته و تعابیر زیبایی که در این باره به کار گرفته مانند تعبیر: «اولوا الألباب»<ref>(رعد(13): 19 ؛ ص(38): 29 ؛ ابراهیم(14): 52 ؛ زمر(39): 9 )</ref> و تعبیر: «اولی النُهی»<ref>(طه(20): 54 و128 )</ref> فراوان است. از نظر قرآن عقل هنگامی ارزش دارد که در سبک زندگی انسان دخیل باشد، وگرنه وجود عقل فی نفسه ارزشی ندارد، و گواه این مطلب آن است که این واژه هیچگاه در قرآن به صورت مصدری به کار نرفته است، بلکه به صورت فعل (تعقلون، یعقلون) یا مشتقات دیگر (یتفکرون، اولوا الألباب و...) به کار رفته است. <ref>(بقره(2): 44 و73 ؛ نحل(16): 12 ؛ روم(30): 21 ؛ یونس(10): 24 ؛ زمر(39): 18 )</ref> | ||
بنابراین اگر ارزش عقل و عقلانیت در به کارگیری آن است، درباره چه چیزهایی باید تعقل کند و آن را به کار گیرد؟ آیات پرشماری از قرآن با اشاره به مصادیق متعدد فکری و تعقلی انسان، به این سؤال پاسخ داده است. قرآن که محور اصلی تحقق تمدن نوین اسلامی است، از انسان میخواهد | بنابراین اگر ارزش عقل و عقلانیت در به کارگیری آن است، درباره چه چیزهایی باید تعقل کند و آن را به کار گیرد؟ آیات پرشماری از قرآن با اشاره به مصادیق متعدد فکری و تعقلی انسان، به این سؤال پاسخ داده است. قرآن که محور اصلی تحقق تمدن نوین اسلامی است، از انسان میخواهد درباره تدبر در آیات قرآن<ref>(ص(38): 29 ؛ یوسف(12): 2 ؛ أنبیاء(21): 10 ؛ زخرف(43): 3)</ref> ، رفتار و أعمال خیرخواهانه<ref>(بقره(2): 44)</ref> ، دنیا و آخرت<ref>(أنعام(6): 32 ؛ یوسف(12): 109)</ref> ، زنده شدن مردگان<ref>(بقره(2): 73)</ref> ، خلقت آسمان و زمین<ref>(آل عمران(3): 191)</ref> ، تجدید حیات زمین<ref>(حدید(57): 17)</ref> ، اجتناب از بت پرستی<ref>(انبیاء(21): 67)</ref> ، خلقت انسان<ref>(غافر(40): 67)</ref> ، پیروی از قول أحسن<ref>(زمر(39): 18)</ref> ، تشخیص محکمات از متشابهات <ref>(آل عمران(3): 7)</ref> ، محبت و مودت<ref>(روم(30): 21)</ref> ، و بسیاری از موارد دیگر تعقل و تفکر کند. | ||
بدیهی است ظرفیت عظیمی که در آیات فوق پیرامون تعقل و به کارگیری آنها وجود دارد، چنان جامعه را به سوی اصلاح و تمدن پیش میبرد که گویی بهشت در روی زمین برپا شده است. | بدیهی است ظرفیت عظیمی که در آیات فوق پیرامون تعقل و به کارگیری آنها وجود دارد، چنان جامعه را به سوی اصلاح و تمدن پیش میبرد که گویی بهشت در روی زمین برپا شده است. | ||
در واقع آنچه قرآن در بحث عقلانیت، ما را به سوی آن فرا میخوانَد سه چیز است، زیرا به تعبیر امام خمینی(ره) انسان از سه لایه عقلی، قلبی و ظاهری برخوردار است که بُعد عقلی، نیازمند کمال؛ بُعد قلبی نیازمند تربیت؛ و بُعد ظاهری نیازمند عمل است. دستورات انبیا و اولیاء الهی برای عقل، کمال و برای قلب، تربیت و برای جوارح حسی، عمل است. <ref>(معینی‌پور و لک‌زایی، 1391ش، ص65)</ref> در جامعه متمدن اسلامی، لازم است همه‌ی این امور مورد توجه قرار گیرد و به آن عمل شود. | در واقع آنچه قرآن در بحث عقلانیت، ما را به سوی آن فرا میخوانَد سه چیز است، زیرا به تعبیر امام خمینی(ره) انسان از سه لایه عقلی، قلبی و ظاهری برخوردار است که بُعد عقلی، نیازمند کمال؛ بُعد قلبی نیازمند تربیت؛ و بُعد ظاهری نیازمند عمل است. دستورات انبیا و اولیاء الهی برای عقل، کمال و برای قلب، تربیت و برای جوارح حسی، عمل است. <ref>(معینی‌پور و لک‌زایی، 1391ش، ص65)</ref> در جامعه متمدن اسلامی، لازم است همه‌ی این امور مورد توجه قرار گیرد و به آن عمل شود. | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
هفتمین شاخصه تمدن نوین اسلامی «اقتصاد» است. بیشک یکی از ضروریات تحقق جامعه متمدن اسلامی، اقتصادِ مستقل و قوی است. | هفتمین شاخصه تمدن نوین اسلامی «اقتصاد» است. بیشک یکی از ضروریات تحقق جامعه متمدن اسلامی، اقتصادِ مستقل و قوی است. | ||
قرآن کریم بر اساس همین مبنا، در چند جا به مباحث اقتصاد و تأمین نیازهای افراد جامعه اسلامی از دو زاویه پرداخته است. نخست سفارشاتی در باب معاملات کرده تا جامعه اسلامی از جانب اقتصاد متضرر نگردد، و سپس به جنبههای مادی انسان اشاره نموده تا فردی که در جامعه اسلامی حضور دارد با تأمین نیازهای مادیاش، با نشاط و عملکردی سازنده داشته باشد. | قرآن کریم بر اساس همین مبنا، در چند جا به مباحث اقتصاد و تأمین نیازهای افراد جامعه اسلامی از دو زاویه پرداخته است. نخست سفارشاتی در باب معاملات کرده تا جامعه اسلامی از جانب اقتصاد متضرر نگردد، و سپس به جنبههای مادی انسان اشاره نموده تا فردی که در جامعه اسلامی حضور دارد با تأمین نیازهای مادیاش، با نشاط و عملکردی سازنده داشته باشد. | ||
از زاویه نخست در طولانیترین آیه قرآن، اولاً وام دادن به نیازمندان و تولیدکنندگانی که موجب رونق اقتصاد در جامعه میگردند را تأیید کرده، و ثانیاً سفارشاتی | از زاویه نخست در طولانیترین آیه قرآن، اولاً وام دادن به نیازمندان و تولیدکنندگانی که موجب رونق اقتصاد در جامعه میگردند را تأیید کرده، و ثانیاً سفارشاتی درباره پرداخت وام بیان میکند: | ||
«یا أیها الذین آمنوا إذا تداینتم بدین إلى أجل مسمى فاکتبوه ولیکتب بینکم کاتب بالعدل ...». <ref>(بقره(2): 282)</ref> | «یا أیها الذین آمنوا إذا تداینتم بدین إلى أجل مسمى فاکتبوه ولیکتب بینکم کاتب بالعدل ...». <ref>(بقره(2): 282)</ref> | ||
در این آیه خداوند به ما میآموزد که تنظیم قراردادهای اقتصادی بر مبنای سفارشات یادشده در آیهی دِین، اختلافات را در جامعه کاهش داده، و به دنبال آن بخشی از مرافعات قضایی فروکش خواهد کرد. | در این آیه خداوند به ما میآموزد که تنظیم قراردادهای اقتصادی بر مبنای سفارشات یادشده در آیهی دِین، اختلافات را در جامعه کاهش داده، و به دنبال آن بخشی از مرافعات قضایی فروکش خواهد کرد. | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
اما از زاویه دوم از آنجا که انسان موجودی جسمانی است و طبعاً چنین موجودی نیازهای مادی دارد، رمز موفقیت جامعه اسلامی از نظر قرآن، آن است که راهکارش را نسبت به نیازهای مذکور، ارائه دهد. تغذیه سالم یکی از مهمترین نیازهای انسان است و جامعه اسلامی در تحقق عملی خود نیازمند افرادی است که از جسمی سالم برخوردار باشند. مصیبتهای ناشی از تهیدستی موجب ضعف جسمی و اختلال ذهنی میگردد و در حکومت اسلامی، چنین افرادی کارایی لازم را نداشته و تمدنساز نخواهند بود. از اینرو شعارهای جامعه اسلامی همواره «پیوند بین معاش و معاد» بوده <ref>(امین عاملی، 1403ق، ج4ص216)</ref> و دنیا و آخرت در یک سیاق قرار داده شده است. <ref>(قصص(28): 77)</ref> ، چنانکه در تقسیم بین شب و روز، شب را برای معاد <ref>(إسراء(17): 79)</ref> ، و روز را برای معاش آفریده است. <ref>(نبأ(78): 11)</ref> | اما از زاویه دوم از آنجا که انسان موجودی جسمانی است و طبعاً چنین موجودی نیازهای مادی دارد، رمز موفقیت جامعه اسلامی از نظر قرآن، آن است که راهکارش را نسبت به نیازهای مذکور، ارائه دهد. تغذیه سالم یکی از مهمترین نیازهای انسان است و جامعه اسلامی در تحقق عملی خود نیازمند افرادی است که از جسمی سالم برخوردار باشند. مصیبتهای ناشی از تهیدستی موجب ضعف جسمی و اختلال ذهنی میگردد و در حکومت اسلامی، چنین افرادی کارایی لازم را نداشته و تمدنساز نخواهند بود. از اینرو شعارهای جامعه اسلامی همواره «پیوند بین معاش و معاد» بوده <ref>(امین عاملی، 1403ق، ج4ص216)</ref> و دنیا و آخرت در یک سیاق قرار داده شده است. <ref>(قصص(28): 77)</ref> ، چنانکه در تقسیم بین شب و روز، شب را برای معاد <ref>(إسراء(17): 79)</ref> ، و روز را برای معاش آفریده است. <ref>(نبأ(78): 11)</ref> | ||
البته این پیوند همانند مقدمه و ذیالمقدمه است یعنی معاش مقدمه برای معاد است و هدف نیست، و این مقدمه میتواند از نوع تأمین حیات جسمی<ref>(کلینی، 1363ش، ج6ص286)</ref> ، یا از نوع تأمین حیات فکری<ref>(فیض الاسلام، حکمت 319ص1238)</ref> ، یا از نوع تأمین حیات اعتقادی<ref>(همان، حکمت319ص1238)</ref> ، و یا از نوع تأمین حیات دینی<ref>(کلینی، 1363ش، ج5ص73)</ref> ، باشد. | البته این پیوند همانند مقدمه و ذیالمقدمه است یعنی معاش مقدمه برای معاد است و هدف نیست، و این مقدمه میتواند از نوع تأمین حیات جسمی<ref>(کلینی، 1363ش، ج6ص286)</ref> ، یا از نوع تأمین حیات فکری<ref>(فیض الاسلام، حکمت 319ص1238)</ref> ، یا از نوع تأمین حیات اعتقادی<ref>(همان، حکمت319ص1238)</ref> ، و یا از نوع تأمین حیات دینی<ref>(کلینی، 1363ش، ج5ص73)</ref> ، باشد. | ||
بنابراین باید توجه داشت آنجا که قرآن میفرماید: «یا أیها الذین آمنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم و اشکروا لله إن کنتم إیاه تعبدون»<ref>(بقره(2): 172)</ref> منظورش لذت بردن از خوردن طعام نیست، بلکه توانیابی و کوشش در عرصههای زندگی و تکلیف است.<ref>(طبرسی، 1415ق، ج7ص82؛ مجلسی، 1403ق، ج49ص99)</ref> یعنی نگاه قرآن به هدفِ زندگی است نه خود زندگی؛ از اینرو همه تعبیرات قرآن | بنابراین باید توجه داشت آنجا که قرآن میفرماید: «یا أیها الذین آمنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم و اشکروا لله إن کنتم إیاه تعبدون»<ref>(بقره(2): 172)</ref> منظورش لذت بردن از خوردن طعام نیست، بلکه توانیابی و کوشش در عرصههای زندگی و تکلیف است.<ref>(طبرسی، 1415ق، ج7ص82؛ مجلسی، 1403ق، ج49ص99)</ref> یعنی نگاه قرآن به هدفِ زندگی است نه خود زندگی؛ از اینرو همه تعبیرات قرآن درباره موضوع مورد بحث، با همین رویکرد است: | ||
«وهو الذی سخر البحر لتأکلوا منه لحماً طریاً وتستخرجوا منه حلیةً تلبسونها وترى الفلک مواخر فیه ولتبتغوا من فضله ولعلکم تشکرون» <ref>(نحل(16): 14)</ref> | «وهو الذی سخر البحر لتأکلوا منه لحماً طریاً وتستخرجوا منه حلیةً تلبسونها وترى الفلک مواخر فیه ولتبتغوا من فضله ولعلکم تشکرون» <ref>(نحل(16): 14)</ref> | ||
«و أمددناهم بفاکهة و لحم مما یشتهون» <ref>(طور(52): 22)</ref> | «و أمددناهم بفاکهة و لحم مما یشتهون» <ref>(طور(52): 22)</ref> | ||