حوزه علمیه اصفهان: تفاوت میان نسخه‌ها

!نام  

|تأسیس  

|زیرمجموعه‌ها  

|بیش از ۴۰ مدرسه  

فتح اصفهان در سال 23 هجری در زمان [[خلافت]] [[عمر]] روی داد<ref>فتوح البلدان، بلاذری، ص 308.</ref> و فرمانروایان آن تا سیصد سال از طرف خلفا معین می­شدند. لذا این شهر در زمان [[آل بویه]] و [[سلجوقیان]] پایتخت بود<ref>جغرافیای كامل ایران، ج 1، ص 308.</ref> و در عهد سلجوقیان به سرعت ترقی كرد و جزء مهمترین شهرهای كشور گردید.

[[ابن حوقل]] ضمن توصیف اصفهان در نیمه دوم قرن چهارم هجری و اشاره به منسوجات ابریشمی و پنبه­ای، زعفران و میوه­های گوناگون آن كه به سایر نقاط صادر می­شد، می­گوید: از [[عراق]] تا [[خراسان]] شهری تجاری بزرگتر از اصفهان، جز [[ری]] وجود نداشته است<ref>مقدمه­‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، سلطان­زاده، ص 94، به نقل از صورةالارض، ص 106.</ref>.

براساس آنچه در تاریخ نقل گردیده، نخستین دوره از ادوار حوزه علمیه اصفهان به زمان سلطنت آل بویه می­رسد. زمانی كه ابو جعفر علاءالدوله كاكویه فرمانروای اصفهان بود، «ابن سینا» نزد وی رفت<ref>آل بویه، فقیهی، ص 301.</ref>. مدرسه اصفهان یادگار آن دوره است.

مدتی كه [[ابوعلی سینا]] در زمان امارت علاءالدوله كاكویه دیلمی در اصفهان، در خدمت او بود، با وجود مشاغل وزارتی، به تدریس هم می­پرداخت. گنبدی موسوم به ابو علی علایی در محله «در دشت» و در نزدیكی مدرسه شفیعیه اصفهان موجود است كه گفته‌­اند مدرس ابو علی سینا و متعلق به مدرسه‌­ای در آن هنگام بوده است<ref>تاریخ مدارس ایران، ص 99؛ آموزش قدیم در كشورهای اسلامی، شبلی نعمان، ترجمه فخر داعی، آموزش و پرورش، سال نهم، شماره 3، ص 30؛ آثار ملی اصفهان، ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، ص 431.</ref>.

هنگام توقف شیخ‌­الرئیس ابوعلی سینا در اصفهان، ابو عبدالله پیوسته جلیس و مصاحب او بود و به تكمیل مقامات فلسفی خود پرداخت. شیخ پیوسته او را بر سایر شاگردان ترجیح می­داد. گویند وقتی [[ابوریجان بیرونی]] هیجده مسأله نزد شیخ‌­الرئیس فرستاد كه آنها را جواب گوید، او به ابو عبدالله محوّل كرد و این دلیل وسعت فكر و نظر او در مسایل فلسفه است. وفات او حدود نیمه قرن پنجم اتفاق افتاد. وی را مؤلفات بسیار است. از جمله كتابی است در «مفارقات عقلیه و اعداد عقول و اعداد مبدعات.»

این دوره همزمان با عصر سلجوقیان است. در این عصر از طرف [[خواجه نظام­الملك]]، نهضت احداث مدارس و رقابت‌های مذهبی – سیاسی مطرح شد، به این سبب تاریخ حوزه شیعه چندان مشخص نیست. هر چند مؤلف تاریخ مدارس ایران، به شش مدرسه در این عصر اشاره كرده است ولی شیعی بودن آنها محل تردید است. می­توان گفت ایران از نیمه دوم قرن پنجم هجری تا یورش [[مغول]] از حمله مغول تا زمان غازان­‌خان از پادشاهان ایلخانی (694-703) در آشفتگی سیاسی و فرهنگی به سر می­برد. تا اینكه وی قدرت را به دست گرفت و از [[مذهب بودایی]] به آیین [[اسلام]] گروید و محمود خوانده شد و از اطاعت خان بزرگ مغول مستقر در [[چین]] سرپیچید. غازان­خان برای بهبود وضع كشور یك سری اصلاحات دامنه‌­دار و قوانین و قواعدی را وضع نمود كه نتایج درخشانی به بار آورد<ref>اصفهان، دكتر لطف­الله هنرفر، ص 160؛ تاریخ مغول در ایران، بر تولد اشیرلو، ترجمه دكتر محمود میرآفتاب، ص 315.</ref>.

# علی بن عبدالعالی الكركی (870-940 ق.)

# كمال­الدین درویش محمد بن الحسن العاملی

# علی بن هلال الكركی (متوفی 993 ق.)

# حسین بن عبدالصمد الجباعی (918-948 ق.)

# بهاءالدین العاملی (953 – 1030 ق.)

# كشف الغمه فی معرفة الائمه

# وسیلة النجاة در معرفت اعتقادات، از [[شیخ صدوق]]، ترجمه زواره­ای

# [[صحیفه سجادیه]]، ترجمه ملا محمدصالح بن محمدباقر روغنی قزوینی

# شرح اربعین حدیث، ترجمه كتاب اربعین حدیث شیخ بهایی، مترجم سیّد محمد بن محمدباقر حسینی خاتون‌­آبادی

# تفسیر «منهج الصادقین، فتح­الله بن شكرالله كاشانی، به فارسی

# شرح نهج‌­البلاغه، فتح‌­الله كاشانی به فارسی

# مفتاح النجاح، ترجمه كتاب عدةالداعی، احمد بن فهد حلّی – از علی بن حسین زواره­ای

# [[وسائل الشیعة]] الی تحصیل مسائل الشریعة، [[محمد بن الحسن الحر العاملی]] (1033-1104 ق.)

# [[الوافی]]، [[فیض كاشانی]] (1010-1090 ق.)

# [[بحارالانوار]]، [[محمدباقر مجلسی]] – الثانی (1037-1111 ق.)

#  

# تصوف

# سلطنت و شاه

# فقهای امامیه به عنوان نایب [[امام عصر(عج)]]

درخشش حوزه فلسفی اصفهان به عصر [[میرداماد]]، [[شیخ بهایی]] و [[صدرالمتألهین شیرازی]] می­رسد كه در زمان حكومت صفویان حوزه اصفهان را اداره می­‌نمودند. به بیان دیگر، اصفهان از قرن یازدهم تا قرن سیزدهم درّ گران‌بهای فلسفه و علوم عقلی را در خود جای داده بود. تا اینكه در قرن سیزدهم با عزیمت «[[ملا عبدالله زنوزی]]» معروف به «آقا حكیم» به [[تهران]]، مركزیت علوم عقلی به آنجا انتقال یافت.

# مدرسه ذوالفقار

# مدرسه اسفندیار بیك

# پریخان خانم

# زینب بیگم

# عباس ناصری

# سلیمانی

# میرزاخان

# ساروتقی

# فاطمیه

# آقاكافور

# دده خاتون

# شفیعیه – در محله «دردشت»

# عربان

# ملا عبدالله

# گچ­كنان

# مقصود عصار

# باغ سهیل

# آقانور جولا

# كوچه آقامله

# آقا شیرعلی

# وزیر

# جعفریه

# دارالبطیخ

# گلگوز

# صفوی

# خواجه محرّم

# جدّه بزرگ

# جدّه کوچک

# میرزا تقی

# حاج باقر مه آبادی

# كاسه­گران

# ایلچی

# میرزاحسین

# الماسیه

# شفیعیه – در محله احمدآباد

# شیخ علی­خان زنگنه

# خواجه محبت

# مباركه

# محرمیه

# آقا كمال خازن

# مرتضویه

# نجفقلی بیك

# جلالیه

# نوریه

# مریم بیگم

# اسماعیلیه

# قاسمیه هاشم

# سلطانی چهارباغ

# نیم آورد

# شمس­‌آباد

# شاهزاده

# افندی

# میرزامهدی

# صدر بازار

# صدر خواجو

# پاقلعه

# كلباسی

# مسجدسیّد

این دوره برابر با نظام [[جمهوری اسلامی]] است در این دوران به واسطه حضور فعال روحانیت در عرصه سیاست و حاکمیت اشتیاق مردم به حوزه های علمیه روز به روز افزون گردید. حوزه علمیه اصفهان تا پیش از [[انقلاب اسلامی]] که نزدیک به یک هزار طلبه داشت بعد از آن به یک باره به دو برابر رشد کرد و با گذشت زمان این میزان به شش هزار طلبه رسید.

حوزه علمیه اصفهان از جمله حوزه‌­های نادری است كه بیشترین مهاجرت علمی علما و دانشمندان اسلامی را به خود پذیرفته و از حوزه­‌های علمیه شیعه بسان «جبل عامل لبنان»، «احساء» و «بحرین» بهره­ها برده و دانش‌ها اندوخته است. در این مجال به برخی از رجال این حوزه اشاره می­كنیم:

بهاءالملة والدین محمدبن حسین مشهور به شیخ بهایی در روستای (جبع) به دنیا آمد و به همراه پدر، راه ایران را در پیش گرفت تا در نشر معارف علوی گام نهد و علاوه بر رسیدگی به امور سیاسی – اجتماعی به تدریس فقه و اصول و فلسفه در حوزه علمیه اصفهان مشغول بود و علوم نقلی و عقلی را به خوبی آموخته و در تدریس و تألیف دانشمندان موفق بود. دهها كتاب و رساله از وی باقی است كه می­توان به «جامع عباسی»، «حبل المتین» در فقه، «عروةالوثقی» و «عین الصلاة» در تفسیر، «اربعین» و «شرح و حاشیه من لا یحضره الفقیه» در حدیث اشاره كرد. وی در ریاضیات و نجوم و آنچه كه امروز به روان­شناسی شناخته می­شود دارای تألیفاتی است و در هنر معماری دست داشت.

وی در قریه «سرابه كچو» از توابع اردستان تولد یافت و پس از فراگیری علوم از پدر در چهارده­ سالگی راهی حوزه علمیه اصفهان گردید و از مجتهدان عصر بهره برد و در علوم عقلی و نقلی به مدارج عالی نایل آمد و آن­گاه راهی عتبات عالیات شد تا از محضر آیات عظام میرزا [[حسن شیرازی]] و آیةالله [[سید محمدكاظم یزدی]] استفاده نماید. پس از چندی به اصفهان برگشت و در مدرسه «جدّه كوچك» به تدریس فقه و اصول اشتغال ورزید. و بر حسب امر آیات عظام [[نجف اشرف]] برای نظارت مجلس شورای اسلامی به تهران آمد. بارها مورد حمله دشمن واقع شد و سرانجام مسموم و [[شهید]] گردید.

نقل می­كنند در بین راه ایشان – از منزل تا [[مسجد]] – یك مشروب­سازی قرار داشت كه متعلق به «كنت ارمنی» بود و مشروبهای دربار قاجار را تأمین می­كرد. روزی به اتفاق جمعی از نمازگزاران وارد مشروب­‌سازی شده، خمره بزرگ مشروب را می­شكنند و همراهان، بقیه آثار را از بین می­برند. چون ناصرالدین شاه از این عمل ایشان خشمگین شد و به ایشان اعتراض می­كند با شهامت تمام می­گوید: «گمان می­كردم كه تو ناصر دینی، ولی حالا دانستم كه تو كاسر (شكننده) دینی.»

وی دارای تألیفات عدیده­ای است كه می­توان به «بساتین الریاحین»، «كنوز اللیالی»، «السراج الوهاب فی شرح نتایج الاصول» و «الریاحین» اشاره نمود كه سه كتاب اوّل در اصول و كتاب چهارم در [[فقه]] است. وی در اصفهان دار فانی را وداع گفته است.

پس از مدتی به ایران آمد و در تهران اقامت گزید. نوشته­‌اند: روزی شخصی به منظور ثبوت اجتهاد ایشان از وی تقاضای رؤیت اجازاتی كه دیگران به آن بزرگوار داده­‌اند، می­كند و ایشان تمام اجازات را پیش روی وی از بین برده، می­گویند: «اجتهاد در سینه من است، نه در این كاغذها!»

وی فرزند آقا سیّد [[جعفر خادم­‌الشریعه]] بود كه در اصفهان متولد یافته و به تحصیل علوم پرداخته است. آن­گاه در پی تكمیل تحصیلات حوزوی راهی نجف اشرف شد و از آیات عظام میرزا [[محمدحسین نایینی]]، [[آقا ضیاءالدین عراقی]] و آقا سیّد [[ابوالحسن اصفهانی]] و آیةالله سیّد ابوتراب خوانساری و آیةالله [[شیخ محمدجواد بلاغی]]، فقه و اصول، رجال، درایه، كلام ملل و نحل را فرا گرفت. در 26 سالگی به مقام اجتهاد نایل آمد و به موطن خویش بازگشت و تدریس خارج فقه و اصول را آغاز كرد. وی معتقد بود «طلبه تا به درس مشغول نشده تحصیل علم برایش واجب كفایی است ولی پس از شروع بدان واجب عینی می­شود.»

از زمانی كه [[رضاشاه]] اقدام به [[كشف حجاب]] كرد و لباسها را متحدالشكل نمود، آیةالله خادمی در مقابل این اقدامات، شجاعانه قد برافراشت و به مبارزه با او برخاست. در ماجرای [[ملی شدن صنعت نفت]] با [[آیةالله كاشانی]] و شهید [[نواب صفوی]] رهبر [[فداییان اسلام]] ارتباط نزدیك داشت. وی پس از رضاخان با تشكیل هیأت علمی، رویدادهای هفته را مورد بررسی قرار می­داد و در مقابل آن موضع مشخص اتخاذ می­كرد و در نهضت امام خمینی – قدس سره – (سالهای 40 و 42) مردم را به شركت در راهپیمایی­های عظیم [[عاشورا]] دعوت كرد و خود در آن روزها پیشاپیش دیگر روحانیون مبارز به راه افتاد. در سال 1342 هنگامی كه حضرت امام به دست رژیم دستگیر و به تهران اعزام شد، به پیشنهاد [[آیةالله میلانی]] در تهران پیرامون مرجعیت امام سخن گفت و در پنجم [[رمضان]] 1357 ش. خانه معظم­له از سوی مأموران رژیم شاه تحت محاصره قرار گرفت و عده­ای نزدیك منزل ایشان به شهادت رسیدند. در دوره­های اوّل و دوم مجلس خبرگان نماینده مردم استان اصفهان گردید تا آنكه در 20 اسفند 1363 ش. – 1405 ق. به دیار ابدی شتافت.

از دیرباز بیوت آیات عظام و دانشمندان اسلامی، مراكز تعلیم و تربیت بوده و این آموزش به گروهی خاص، اختصاص داده نشده است. برپایه همین امر از میان این خاندانها علم و فضیلت زنان دانشمندی در فقه و اصول و حدیث و ... برخاسته­‌اند. خاندان پرفضیلت [[علامه مجلسی]] از این قبیل است.

# حجةالاسلام حاج آقا حسین نظام­الدین كچویی

# حجةالاسلام و المسلمین آقا میرزا علی‌­اصغر شریف

# آیةالله آقا سید ابوالقاسم دهكردی

# آیةالله میرزا علی آقا شیرازی

# آیةالله حاج میر سیّد علی نجف­‌آبادی

بانوی اصفهانی پس از رسیدن به مدارج عالی به تأسیس مدارس نیز همت گمارد كه می­توان از دو مدرسه زیر نام برد:

# «دبیرستان دخترانه امین» تأسیس در سال 1344 ش.

# «مكتب فاطمه(ع)»، كه خود ایشان در آن تدریس می­كردند.