فتاوای تقریبی در صد ساله اخیر (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

در طول تاریخ فقاهت فتاوای زیادی توسط عالمان فریقین در جهت تقریب پیروان مذاهب اسلامی صادر گردیده که آگاهی از آنها می‌تواند نقش عمده ای در وحدت جهان اسلام ایفا نماید. در این مقاله برخی از این فتاوای تقریبی علمای اسلامی - اعم از شیعه و اهل سنت - در صد ساله اخیر تبیین گردیده است.

=فتوای مرجعیت عراق: جهاد کفایی در مقابله با جریان تکفیری داعش=  

بحرانی که درعراق در اثر فتنه گروهک داعش بوقوع پیوست زمینه بروز جریانات و حوادثی گردید که بارزترین آن صدور فتوای سرنوشت ساز مرجعیت عراق مبنی بر وجوب کفائی جهاد علیه جریان تکفیر ی داعش بود. در این مقاله به آثار و بازتاب این فتوا پرداخته شده است.  

از طرف دیگر صدور این فتوا موجب رعب و وحشت این گروه جنایتکار و حامیان غربی و عربی آنان گردید بهمین دلیل با تمامی امکانات رسانه ای و مالی خویش د رصدد مقابله با آن بر امدند

حتی برخی از عالمان فریب خورده و شاید مزدور و خودفروخته فتوای آیة‌الله سیستانی را حرکتی علیه اهل سنت دانسته وبدینوسیله سعی در شعله ورتر کردن اتش فتنه فرقه ای و مذهبی داشتند  

در حالی که فتوای مرجعیت عراق فارغ از هر نوع گرایش مذهبی و دینی خاص بوده و مخاطبین آن نیز عموم مردم می‌باشند که ازانان خواسته شده است در جهت حفظ و حدت و یکپارچگی عراق و دفاع از میهن و نوامیس خویش اقدام کنند واساسا در آن اسمی از شیعه یا سنی یا مسیحی و...برده نشده است

ایشان مدتی قبل نیز که آیة‌الله سیستانی فتوایی صادر کرد مبنی بر حرمت ریخته شدن خون مردم عراق به ویژه اهل سنت در عراق اعلام کرد که:

حسن فرحان مالکی یکی از آندیشمندان سعودی نیز در تمجید از حرکت مرجعیت عراق در سخنانی ابراز داشت:  

باید گفت فتوای مرجعیت عراق در لزوم مقابله با داعش برخاسته از نگرشی عمیق به مسائل سیاسی جوامع اسلامی ونیز مبانی عقیدتی استواری است که در مواضع و بیانات آیة‌الله سیستانی به شکلهای گوناگون ذکر شده است.

در یکی از پیامهای ایشان که بمناسبت هفته وحدت توسط دفتر ایشان منتشر گردیدامده است:  

امت اسلامی در حال حاضر، در شرایطی دشوار به سر می‌برد و بحران‌های بزرگ و چالش‌های مهم، امروز و آینده اش را تهدید می‌کند و همگان در این شرایط، نیاز به توحید صفوف، نابودی فرقه گرایی و دوری از اختلافات مذهبی را درک کرده آند،

زیرا همگان به خدای احد واحد، رسالت پیامبر(صلی الله علیه و آله)، قرآن کریم ایمان دارند و سنت نبوی را به عنوان منبع احکام شرعی و نیز مودت اهل بیت علیهم السلام، نماز، روزه، حج و مانند اینها را پذیرفته آند.

این مشترکات، اساسی محکم برای وحدت اسلامی است پس باید برای تقویت پیوند محبت و مودت میان فرزندان این امت بر آن تمرکز نمود و برای زندگی مسالمت آمیز بر اساس احترام متبادل و به دور از تنازع و مجادله مذهبی و فرقه ای با هر عنوانی کوشید.

همانگونه که ملاحظه می‌شود در این پیام اثری از تعصبات مذهبی نبوده و خطاب ایشان به امت اسلامی مبنی بر لزوم وحدت و آنسجام در برابر تهاجم بیگانگان بر اساس مبانی مشترک عقیدتی –بر گرفته از قرآن و سنت -است  

در پایان این نوشتار می‌گوییم: فتوای جهاد کفایی در مبارزه با گروه جنایتکار داعش را د ر استمرار سلسله فتاوایی است که در طول تاریخ عالمان راستین و بیدار امت اسلامی بر اساس مقتضیات زمان خویش ابراز نموده‌اند.                                                                                                                                                           

=فتاوای تقریبی عالمان سنی و شیعه د ر دفاع از [[فلسطین]]=

شکی نیست که بزرگترین و محوری ترین مساله جهان اسلام در دهه‌های اخیر موضوع فلسطین و مسائل پیرامون آن بوده است مساله ای که حتی دشمنان غربی و شرقی اسلام نیز با تکیه بر آن سیاست‌های پلید و خائنانه خویش را در جهان اسلام گسترش داده و می‌دهند قدرتهای استکباری و شیطانی با رسمیت بخشیدن به اشغال فلسطین و تاسیس دولت جعلی اسرائیل در قلب جهان اسلام توانستند تخم نفاق و تفرقه را در تمامی ممالک اسلامی پاشیده واز طریق سران خودفروخته و عمال خائنشان در کشورهای اسلامی بویژه جهان عرب آن را استمرار دهند  

در این کارزار و نبرد بین حق و باطل که بیش از 60سال از آن می‌گذرد دول استعمارگر و دست نشانده‌های آنان در بیشتر مواقع به اهداف پلیدشان رسیده و جشن پیروزی بر مسلمانا ن را سر داده‌اند متاسفانه مسلمانان در اکثرجبهه‌های این نبرد نه تنها طعم پیروزی را نچشیده بلکه هر روز بیش از گذشته از مواضع قبلی خویش نیز عقب‌نشینی کرده آند بگونه‌ای که حتی اصل صورت مساله نیز به دلیل قصور یا تقصیر رهبران و عالمان دینی جهان اسلام برای بسیاری از مسلمانان بفراموشی سپرده شد وجای خود را به [[اختلافات]] داخلی و مذهبی و طائفه ای داد.

بعد از پیروزی آنقلاب اسلامی در ایران ضربه ای مهلک بر پیکر مستکبرین و حامیان رژیم جعلی صهیونیستها وارد و مساله فلسطین و ازادی قدس شریف از چنگال صهیونیستها در راس اهداف وشعارهای محوری آن گردید بخصوص آنکه با حرکت الهی سیاسی امام خمینی ره مبنی بر نامگذاری اخرین جمعه ماه مبارک رمضان بعنوان روز جهانی قدس بار دیگر نگاه جهان اسلام به لزوم وحدت و آنسجام مسلمانان در برابر کفر واستکبار جهانی وازادی قدس شریف از چنگال صهیونیست‌ها دوخته شد چنانکه از آن زمان ببعد به لطف الهی شاهد بیداری روز افزون امت اسلامی و تزلزل و سقوط پایه‌های رژیم صهیونیستی هستیم که اخرین و برجسته ترین آن پیروزی عظیم مردم غزه دربرابر این رژیم جنایتکار بود که آنشاء الله این روند تا ازادی کامل سرزمینهای اشغالی ادامه خواهد داشت.

انچه در این قسمت پی آنیم تبیین نقش عالمان برجسته و بیداری است (اعم از سنی وشیعه ) که بدور از تعصبات فرقه ای و مذهبی در دفاع از موضوع فلسطین و زنده نگاه داشتن یاد این فاجعه بزرگ آنسانی و اسلامی در اذهان مسلمانان سهم وافری داشته وبا فتاوای روشنگر خویش در تهییج و بیداری واتحاد آنان علیه صهیونیسم جها نی زمینه شکست ونابودی نهائی این غده چرکین و سرطانی را آنشاءالله فراهم نموده‌اند.

در اولین مقال ازاین سلسله از بزرگمردی یاد می‌کنیم که از اوان شکل گیری توطئه غصب فلسطین توسط قدرتهای استکباری با بصیرت الهی اش توانست پرده از این طرح خائنانه نظام سلطه   برداشته و مسلمانان را نسبت به جدی گرفتن این خطر شکننده هشدار دهد این شخص کسی نیست جز عالم بصیر و برجسته اسلامی یعنی آیة‌الله شیخ محمد حسین کاشف الغطا ء -ره -

او گرچه از عالمان بزرگ شیعی محسوب می‌شود اما فتاوای او در زمینه مسائل سیاسی و اجتماعی بسیار فراتر از تعصبات مذهبی بوده بهیج وجه صبغه شیعی نداشت   تمام همت وهدف او اتحاد مسلمانان( با همه مذاهبی که دارند )در برابر قدرتهای استکباری است که کمر به نابودی اسلام ومسلمین وسیطره بر ممالک اسلامی بسته آند.

این شخصیت والا ازنخستین عالمانی است که از روند مهاجرتهای مشکوک یهودیان از کشورهای مختلف به فلسطین اظهار نگرانی نموده و به همین جهت در سال 1310ش درکنفرانسی که قبل از اشغال فلسطین -1327ش -در زمینه بررسی این مساله مهم در بیت‌المقدس تشکیل گردید با سخنرانی حماسی خویش وظایف مسلمانان بویژه عالمان دینی را در برابر این توطئه عظیم تشریح نمود ایشان بمدت پانزده روز درفلسطین اقامت نموده وبه شهرهای مختلف این کشور سفرنمود ودرهمه این شهرها به افشاگری نقشه‌های استعمارگران که در راس آنها دولت خبیث آنگلستان قرار داشت می‌پرداخت ایشان در راستای هدف مقدس خویش دربیداری مسلمانان سپس به لبنان وسوریه وازانجا به ایران مسافرت نمود ودر مدت سفر سه ماه شان به ایران تاثیر فراوانی بر علما ومراجع این دیار دراتخاذ مواضع قاطع در برابر خطریهود وصهیونیسم ایفا نمود.

دراینجا برخی از فتاوای روشنگر و آنقلابی ایشان را درزمینه دفاع از موضوع فلسطین بیان می‌کنیم لازم به ذکر است که فتاوای ایشان بر خلاف فتاوای معمول برخی مراجع که فقط به ارائه حکم بسنده می‌کنند مشمل بر مبانی قرآنی وروائی آن نیز می‌باشد بگونه‌ای که فرد با دیدن اصل حکم به مبانی آن نیز پی برده واگاهی اش بر حکم صادر شده افزون می‌گردد.

حکم جهاد ایشان بعنوان رهبر شیعیان در نجف اشرف که خطاب به مسلمانان درزمینه لزوم نجات فلسطین صادر کردند بشرح ذیل است:

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِیکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ غْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَیُدْخِلْکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِّنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِیبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ

برخی بزرگان نسخه ای از فتوایی را که در مورد لزوم دفاع از فلسطین صادر کرده بودم در خواست کردند و آنگیزه این درخواست، دردها و محنت حاضری است که پس از 30 سال مبارزه و فداکاریهای بیشمار که با جان و مال آنجام گرفته و از حد شمارش خارج است به این سرزمین مقدس رسیده است.

ای اسلام و ای عرب، بلکه ای برادر و یا اینکه ای بشر، وضعیتی که فلسطین سر بریده به آن رسیده است، به نظر همه مشهود و عیان شده و چنانکه گفته‏ایم باز هم‏ می‏گوییم که موضوع فلسطین قضیه‌ی بالاختصاص خود فلسطین نبوده...

ایشان در فتوایی دیگر براساس موازین شرعی و عقلی به تقسیم‏ بندی کشورهای جهان اسلام در عملیاتی نمودن این جهاد مقدس اعلام می‌کند که نخستین کشوری که باید رایت جهاد را به اهتزاز دراورد اردن‌‌ هاشمی و پس از آن، حجاز وآنگاه مصر و سوریه را مورد خطاب قرار داده و سپس می‏‌گوید:

ایشان در بخش پایانی گفتارشان حقیقت دردناکی را بیان می‌کند که حکایت از اسیب شناسی عمیق شان از بحران‌های داخلی جوامع اسلامی است تا بدینوسیله وجدانهای خفته مسلمانان را در لزوم تحرک و قیام جدی در برابر دشمنانشان بیدار نماید.

در اینجا گفتار ایشان را در این زمینه بیان می‌کنیم:  

دربخش پایانی این مقال برخی دیگر از فتاوای ایشان را که متضمن نکات مهم دیگری می‌باشد بیان می‌کنیم.   

ایشان در ربیع الثانی سال 1358 ه. ق به سئوالهایی که در موضوع فلسطین و دفاع از آن به محضر ایشان ( رحمه الله علیه ) تقدیم شد به اینجنین پاسخ گفتند:

جواب سئوال دوم- در صورتی که فلسطین برای دفع دشمن کافی نباشد بر مسلمانان دیگر به ترتیب نزدیکی به محل – تا حدی که تمامی مسلمانانی که توان آنجام این کار را دارند در برگیرد- واجب است.

جواب سئوال چهارم- بله، بر تمامی مسلمانان در سایر مناطق و کشورها واجب است که یهود و حامیان و کمک دهندگان به او تحریم کنند. و هرکسی که از یهود چیزی خریده و یا تولیدات آنان را بپوشد و یا از محصولات آنها بخورد و یا هر نوع معامله تحاری یا غیر تجاری با آنان بکند با خدا و پیامبرش به ستیز، موجب غضب خدا و رسولش شده و به حق خیانت ورزیده و قلب اعراب و اسلام را جحریحه دارکرده و بلکه به موجب کلام اللهی « مَن یَتَولِهِم مِنکُم فإنَّه اِن َّ الله لا یَهدی القومِ الظالِمین» از دین اسلام خارج شده است.

همانطور که از اخرین پاسخ ایشان استفاد ه می‌شود ایشان هر نوع معامله با یهود را حرام دانسته و بر اساس مبانی قرآنی آن را سبب ارتداد از دین می‌داند.

باید گفت اگر مسلمانان یویژه سران آنها فقط به همین حکم الهی عمل نموده و از آنجام هر نوع معامله با صهیونیستها و حامیان آنها اجتناب می‌کردند شاهد اینهمه مصائب دردناکی که تا کنون برامت اسلام گذشته است نبودیم   

از جمله فتاوای مهمی که می‌توان آن را در زمره [[فتاوای تقریبی]] بمعنای واقعیش محسوب نمود فتوای کمیته [[الازهر الشریف|الازهر]] - برترین   نهاد مذهبی وعلمی در [[مصر]] و [[کشورهای اسلامی]] - مبنی بر حرمت و ممنوعیت هر نوع تعامل با رژیم صهیونیستی می‌باشد این فتوا که در همان سالهای اول اشغال فلسطین صادر گردید –1375ه ق و1956م – همانطور که در ادامه مقاله متن آن خواهد امد بر گرفته از مبانی قرآن وسنت رسول اکرم ص بوده و هیچ گونه صبغه فرقه ای و تعصبات مذهبی خاص در آن مشاهده نمی‌شود.

3- در بین عالمان الازهر که فتوای مذکور را صادر نموده‌اند نام شخصیت بزرگ تقریبی جهان اسلام شیخ محمود شلتوت (ره ) نیز دیده می‌شود ایشان بعد ازمدتی (1383ه ق ) ریاست دانشگاه الازهر مصر را بر عهده گرفت ودر طول مدت مسئولیتش توانست منشا خدمات فراونی در وحدت و گسترش آندیشه تقریب مذاهب اسلامی بین مسلمانان جهان گردد.

4- در فتوای کمیته الازهر شریف ضمن بهره گیری از قرآن کریم و تاریخ پر افتخار صدر اسلام، تجاوزوغصب کشور فلسطین بوسیله صهیونیستها به تجاوز مشرکین و کفاربه شهر مقدس مکه تشبیه گردیده واز مسلمانان جهان -با همه اختلاف زبان و ملیت ومذهب که بینشان وجود دارد – خواسته شده است که به تبعیت از سیره و روش پیامبر ص که به همراه مسلمانان مکه مکرمه را از چنگ مشرکین ازاد نمودند در ازادی فلسطین اقدام نمایند.

2 ـ درباره حکم دوستی و همکاری با کشورهای استعمارگری که به این رژیم در دشمنی گناهکارانه اش کمک و یاری رسانده و در جهت برپایی دولتی یهودی در این سرزمین اسلامی بین کشورهای مسلمان با کمکهای سیاسی و مالی به مدد او شتافته آند.  

مبارزه با هر منکر و کار ناپسندیده ای که به بندگان خدا و کشور ضرر برساند از اصول اسلامی می‌باشد و از آنجا که از بین بردن این ناشایست در هر حالی واجب است در حالت جنگ و خصومت واجب تر و لازم تر می‌باشد. تجاوز این تجاوزگران در حد اخراج مسلمین از دیارشان و گرفتن اموال و آواره نمودن آنان در کشورها متوقف نگردید بلکه این تجاوز به اموری مانند احترام به مساجد و عبادتگاهها که تمامی ادیان آسمانی آن را تقدیس می‌کنند نیز رسید درحالی که در کلام الهی آمده است که: «و من اظلم فمن منع مساجد الله آن یذکر فیها اسمه و سعی فی خرابها اولئک ما کان لهم آن یدخلوها الا خائفین لهم فی الدنیا خزی و لهم فی الاخرة عذاب عظیم.»  

نکته تاسف باری که درپایان این مقال باید بدان اعتراف نمود آن است که برغم صدورچنین فتوای مهمی در مبارزه با اسرائیل از ناحیه بزرگترین نهاد مذهبی جهان اسلام، واکنش مناسبی دربین مسلمانان و سران ورهبران کشورهای اسلامی نسبت به اجرای آن مشاهده نگردید شاید یکی از دلائل این امر عدم اگاهی عمیق مسلمانان از سیاستهای پیچیده دشمنان اسلام و نیز خودفروختگی برخی از سران کشورهای اسلامی بود که به خود جرات مبارزه با صهیونیستها را نمی‌دادند چنانکه این مشکل همچنان استمرار دارد.               

ای جماعت مسلمانان کار از کار گذشت و عوامل سرکشی و طغیان علیه فلسطین لشکر آراستند. در حالی که مسجد الاقصی نخستین قبله و حرم سوم و پایانه سیر شبانه خاتم الانبیین ( ص) در این سرزمین است. کار از کار گذشت و برای شما روشن شد که باطل هنوز در شباب است و هنوز هوی بر عقلهای آنها سیطره دارد و پیمانی را که راه عدل و آنصاف می‌انگاشتند چیزی جز برنامه‌ریزی برای ظلم و اجحاف نمی باشد.

تصمیم سازمان ملل متحد تصمیمی است که از خود آن نیست و تصمیمی باطل و ظالمانه است که هیچ بهره ای از حق و عدالت در آن وجود ندارد. فلسطین ملک اعراب و مسلمین است که در آن جانهای گرانقدر و خونهای پاکی را بذل نموده‌اند و آنشا الله علی رغم مخالفت اهل باطل و کارشکنان، ملک اعراب و مسلمانان باقی خواهد ماند و هیچ کس – هر که می‌خواهد باشد –نمی‌تواند با اعراب و مسلمین بر سر فلسطین به نزاع برخاسته و آن را پاره پاره کند.

هر عرب و هر فرد مسلمان در نقاط دور و نزدیک بایستی آنچه حیله مکاران و ستم تجاوزگران را از شرف و ناموس آنان دفع می‌کند از جان و مالشان بذل کنند. راهها را بر آنها ببندید و در همه جا در کمین آنها باشید. آنها را در تجارت و معامله محاصره تحریم کنید. در میان خود، گردانهای جهاد آماده سازید و به آنچه خدا بر شما واجب کرده اقدام کنید و بدانید که اکنون جهاد بر هر کسی که توانایی جسمی و مالی دارد واجب عینی است و هر کسی که از این واجب روی گرداند سبب خشم الهی و نیز گناه بزرگی شده است.

شما که با ایمانتان به خدا، جان و مالتان را به او فروخته بودید هم اینک زمان بذل و تسلیم آن فرا رسیده است. به پیمان الهی وفا کنید تا او به پیمان شما وفا کند. جهان بایستی خشم شما را در کرامه و دفاعتان از حق نظاره کند.

اسرائیلی که به سرزمین فلسطین تجاوز کرده و مردم آن را آواره و حقوقشان را غصب کرده است. مایه تأسف و تأثر همه مسلمانان جهان است که پادشاهی که خود و ملتش مسلمان است، دشمنان مسلمان را تأیید کند و با آنان رابطه دوستی برقرار سازد و ما دو بار برای جناب شاه تلگراف فرستادیم و خاطر نشان کردیم که این عمل بهانه ای است برای کسانی که خواهان قطع روابطی هستند که ما برای تقویت آن تلاش کرده ایم.

متن فتوای شیخ محمود شلتوت

صدور این فتوا بدنبال استفتائی بود که از ایشان صورت گرفت. متن عربی استفتاء که در سال 1379قمری – 1959میلادی - در مجله رساله الاسلام چاپ قاهره تحت عنوان فتوی تاریخیه منتشر گردید بشرح ذیل است:

ترجمه: از ایشان سؤال شد:

عده ای ا ز مردم معتقدند که هر فرد مسلمان برای آنکه عبادات و معاملاتش صحیح آنجام گیرد، باید تابع احکام یکی از مکتبهای معروف چهارگانه باشد و در میان این مکتبهای چهارگانه نامی از مکتب شیعه امامی و شیعه زیدی برده نشده است. آیا جنابعالی با این نظر کاملا موافقید که مثلا پیروی از مکتب شیعه امامیه اثنی عشری مغایرتی با دین ندارد؟

پاسخ ایشان به استفتای فوق اینچنین بود:

ایشان پاسخ دادند:

درزمینه آنگیزه مرحوم شیخ شلتوت از صدور این فتوا گفتار برخی از عالمان دینی را که از نزدیک با ایشان ملاقات داشته آند ر ابیان می‌کنیم:

مرحوم میرزا خلیل کمره‌ای در این زمینه   می‌نویسد:

ایشان در ادامه از قول شیخ شلتوت نقل می‌کند که فرمود:

اینکه اسلام از مسلمانان نخواسته از مذهب خاصی تبعیت کنند حقیقتی است که تصور صحیح آن مستلزم تصدیقش می‌باشد چون قرآن کریم دینی را که برای مسلمانان بر گزیده است اسلام – آن الدین عندالله الاسلام – و نامی را که برای پیروان این ایین بر گزیده است مسلمان می‌باشد – مله ابیکم ابراهیم هو سمیکم المسلمین من قبل و فی هذا- بدیهی است که در کتاب خدا که مصدر نخست استنباط دین است اسمی از فرق و مذاهب خاص و عناوینی از قبیل سنی و شیعه نیامده است از اینرو مسلمانان هیچ الزامی ندارند که خود ر ا مکلف به تبعیت از مذهب خاصی بنمایند.

نگاه عالمانه ایشان در این فراز برگرفته از قرآن و سنت رسول اکرم ص است که از مسلمانان خواسته آند که اسلام را در دو بخش اصول عقیدتی و احکام قطعی   شریعت دیده و عناوین و نامگذاری‌های فرقه ای و مذهبی را که بعدها پیدا شده است را جزء دین ندانند از این رو لازم است فارغ از عناوین خاص فرقه ای که آنان را ممتاز از یکدیگر می‌کند به ارکان اصلی و قطعی دین عنایت ویژه نموده و از اسمگذاری‌های تفرقه آنگیز حتی المقدور اجتناب نمایند  

اینکه گفتیم مذاهبی که احکامش در کتب مخصوص بخود تدوین شده باشد   بدین منظور است که می‌بینیم بعضی از کتب مذهبی بطور ناقص و ناصحیحی از ناحیه مذاهب دیگر نقل شده که یا ناشی از بی توجهی و بی دقتی و یا بخاطر وارد نبودن نویسنده به حقیقت آن مذهب بوده و یا احیانا ناشی از تعصب و تمایل به الوده ساختن آن مذهب بوده است از این رو برای شناسائی هر مذهبی لازم است از باب احتیاط به کتب تدوین شده خودشان مراجعه کرد و بدون شک کتب مخصوص هر مذهبی این منظور در آن رعایت شده است.

محور درصحت نقل و اعتماد به کتابهای تدوین شده در هر مذهبی تحقیقاتی است که قدما و پیشینیان د ر باره نسب و تفحص از راوی و روش دریافت راوی و امثال آن نموده و صحت و سقم هر یک را تعیین نموده‌اند <ref>شیخ محمود شلتوت ص 231-232</ref>

باید گفت توضیحات یاد شده از ناحیه شیخ مبین درک و نگرش عمیق مرحوم شلتوت در زمینه یکی از اسیبهای جدی در وحدت و تقریب میا ن مسلمانان مذاهب مختلف –عدم فهم درست پیروان مذاهب از یکدیگر -   است  

ایشان معتقد است اگر به منابع نخست مذاهب اسلامی – که تحریفی نسبت به آنها صورت نگرفته است - توجه کنیم و از کتابهائی که بر اساس تعصبات مذهبی و فرقه ای تدوین شده صرف نظر کنیم می‌بینیم زمینه‌های وحدت و تقریب فراوان بوده و نگاهمان نسبت به مذاهبی که تا کنون تلقی درستی از آنها نداشتیم تغییر خواهد یافت.

ایشان ضمن امیدواری از امکان تحقق چنین نگرشی در میان مسلمانان نسبت به وجود منابع تحریف نشده از مذاهب موجود جهت شناخت حقیقی آنها می‌نویسد:

خوشبختانه در هر مکتبی کتابهای خطی و چاپی وجود دارد که ما را در راه تحقیق از چاپ و نسخه ونصوص و نیز درباره وضع روایات و راویان آنها کمک می‌نماید و از تمام این امور اعتماد و اطمینان به مکتب منقول و حقیقی بودن آن اشکار می‌گردد.<ref>همان ص233</ref>

ایشان از آنجا که اختلاف بین مذاهب اسلامی را کبروی و اساسی ندیده و احکام آنها را بر ا ساس اجتهاد بر گرفته از مبانی قرآن وسنت می‌داند معتقد است پیروان هر مذهبی می‌توانند از مذهبشان عدول نموده و به مذهب دیگر بگروند.

هر ایین الهی که شرایع آن تابع و حصار مذهبی باشد صاحبان آن مجتهد و اجتهادشان در پیشگاه پروردگار مورد قبول خواهد بود و هر کس که اهل نظر و اجتهاد نباشد می‌تواند از احکامی که در فقه شان مقرر است تقلید نماید. <ref>همان ص 234</ref>  

ترجمه:کسی که مقلد یکی از این مکتبهای چهارگانه باشد می‌تواند به مکتب دیگری ( هر مکتبی که باشد ) منتقل شود و هیچ منعی بر او در این عدول نیست.  

در این فراز ایشان بر ای اولین بار و برخلاف عرف جاری در بین اهل تسنن مذهب امامیه را در عرض مذاهب دیگر دانسته و معتقد است همه این مذاهب بطور صحیح نقل شده و احکام آن در کتب مخصوص بخود مدون گشته است. <ref>همان ص 233</ref>

...تقسیم مذاهب به شیعه و سنی تنها اصطلاح در نامگذاری است و الا تمام مسلمانان اهل سنتند زیرا که همگی عمل به سنت و دستورات پیامبر ص را واجب می‌دانند و شیعه بدون شک نیز این چنین است هیچ شیعه ای نمی‌گوید که حدیث آنچه را از پیامبر ص رسیده ثابت می‌نماید و لی من به آن عمل نمی کنم چون از پیامبر ص است بلکه آنچه تمام مسلمانان گفته‌اند می‌گوید که هر گاه حدیث صحیح باشد جزء مذهب من است. <ref>همان ص 233</ref>

این فتوا تاثیر بسزائی در مجامع علمی سنی و شیعی داشته و نیز در همگرائی و تقریب واقعی بین پیروان مذاهب اسلامی نقش مهمی ایفا نمود هر چند برخی کوته فکران و کج آندیشان از پذیرش آن سر باز زده و حتی صاحب این فتوا ر ا مورد سرزنش و ملامت قرار دادند  

محمد الغزالی- رهبر اخوان المسلمین مصر دراین باره   نقل می‌کند:

به نگاه معنی داری کردم و گفتم تو معذوری متاسفانه بعضی از ما آنچنان نسبت به بعض دیگر تفرقه ایجاد می‌کنیم که خون یکدیگر را حلال می‌شماریم آنچنان که شوروی امریکا وامریکا شوروی را متهم می‌سازند گوئی ما دو امت دشمن یکدیگر هستیم نه یک امت واحد و یگانه  

انکار نمی کنم که میان علماء اختلافاتی علمی و اجتهادی است ولی هیچ روا نیست که این اختلافات علمی را به میدان زندگی عمومی بکشانیم و امت خود ر ا تقسیم کنیم و ملت کنونی و ملت اینده را در دردسر بگذاریم البته درست است که غرض ورزان و افراد ساده لوحی در گذشته این تقسیم و پراکندگی ر اایجاد کرده آند ولی اکنون به حساب چه کسی ما این نفاق را باقی نگه داریم و به پراکندگی و اختلاف خود ادامه دهیم.<ref>مجله رساله الاسلام سال یازدهم شماره 4ص 413 و ص 235-236</ref>

و رحم الله الشیخ شلتوت الذی التفت الی هذا المعنی الکریم فخلد فی فتواه الصریحة الشجاعة حیث قال ما مضمونه: بجواز العمل بمذهب الشیعه الامامیة باعتباره مذهبا فقیها اسلامیا یقوم علی الکتاب و السنة و الدلیل الاسد و اسأل الله آن یوفق العاملین علی هذا الفتح القویم فی التقریب بین الاخوة فی العقیدة الاسلامیة الحقة " و قل اعملوا فسیر الله عملکم و المؤمنون و آخر دعوانا آن الحمد لله رب العالمین ".(محمد الفحام شیخ الازهر،21/ من شهر ذی القعده / 1397 هـ)   <ref>همان ص 209-210 و پایگاه اطلاع رسانی  ایه الله بروجردی ره</ref>   

" ما اهل سنت سابقا یکدیگر را تکفیر می‌کردیم، ولی امروزه این تعصب پایان پذیرفت و ما همگی یکدیگر را بر حق می‌شماریم. و این چیزی است که دعوت کنندگان تقریب پذیرفت و ما همگی یکدیگر را بر حق می‌شماریم. و این چیزی است که دعوت کنندگان تقریب بین مذاهب اسلامی و یاران دار التقریب در راه آن می‌کوشند تا روح صلح و دوستی میان شیعه و اهل سنت برقرار گردد و فتوای شیخ شلتوت نمونه ای از این روحیه است. <ref>همان ص 221-222</ref>

" الازهر نسبت به برادران امامیمان و برادران زیدیمان، جز پیام دوستی کامل ندارد و ما اکنون در دوره ای بسر می‌بریم که در آن مردم را به وحدت و برادری دعوت می‌کنیم و اگر رخدادی در اینجا یا آنجا رخ دهد، ما و شما در اصلاح آن می‌کوشیم. همگی در راه صلح و دوستی و محبت گام بر می‌داریم و آن کلمه تفرقه آنگیزی که در کتاب مذکرة التوحید آمده آن شاء الله اصلاح خواهد شد و امیدواریم که شما هم همین عمل را در آنجا آنجام دهید ( و از نشر مطالب تفرقه آنگیز در کتابها جلوگیری می‌کنید ).

از سوی ایشان مجلس باشکوهی دراستان قدس رضوی دراستقبال از فتوای تاریخی شیخ الازهر برگزار گردید دراین جلسه که سایر علمای مشهد چون آیة‌الله کفائی حضور داشتند دبیر کل دارالتقریب به ایراد سخنرانی پرداخت و آنگاه در حضور علمای اعلام اصل فتوی به کتابخانه استان قدس تقدیم گردید. <ref>شیخ محمود شلتوت طلایه دار تقریب ص 204</ref>

اتحاد یا تقریب اسلامی تردیدی در رجحان آن از نظر عقل و منطق نیست روی همین اصل شیعیان صدر اول هرگز از صف اکثریت کنار نرفته و در پیشرفت امور اسلامی با عموم مسلمین هر گونه تشریک مساعی می‌نمودند و تائید آندیشه تقریب بین مذاهب اسلامی از طرف مراجع شیعه برای همین منظور بوده و شیخ بزرگوار الازهر ینز این حقیقت را با کمال صراحت لهجه بیان نموده و اتفاق کامل دینی شیعه و سنی را به همه جهانیان اعلام نموده و شیعه باید سپاسگزار این مرد بزرگوار بوده و از عمل بی الایش وی تقدیر نماید <ref>همان ص 209 </ref>   

در پایان این نوشتار مناسب است نقش مرحوم آیة‌الله بروجردی را در صدور این فتوا بیان می‌کنیم:

معظم له را نباید گفت نسبت به این مسئله علاقه‌مند بود بلکه باید گفت عاشق و دلباخته این موضوع بود و مرغ دلش برای این موضوع پر می‌زد <ref>. تکامل اجتماعی انسان ص 205  نقل از طلایه دار تقریب ص202-203</ref>

آیة‌الله العظمی بروجردی(ره)، آن قدر به این مهم-تقریب مذاهب اسلامی - اصرار داشت که در کشور مصر، همایش تقریب مذاهب برگزار کرد و 50 تن از عالمان سرشناس اهل تسنن را به آن فراخواند. اصرار روی همین اعتقادات بود که باعث شد شیخ شلتوت که بنیان‌گذار دانشگاه الازهر مصر است، فتوایی تاریخی را مبنی بر این که "عمل کردن به قول ائمه اطهار(ع) مجزی است"، را صادر کند و بر مقبولیت عمل شیعیان صحه بگذارد. <ref>سایت  موسسه تحقیقاتی ولی عصر عج  و پایگاه اطلاع رسانی ایه الله بروجردی</ref>