۸۵٬۹۴۴
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'آنها' به 'آنها'
جز (جایگزینی متن - 'ى' به 'ی') |
جز (جایگزینی متن - 'آنها' به 'آنها') |
||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
=انگیزه تألیف= | =انگیزه تألیف= | ||
مرحوم مجلسی پس از آموختن کتب روایی مشهور به دنبال کتب و مراجع دور افتاده رفت. این اصول به خاطر بی اعتنایی به | مرحوم مجلسی پس از آموختن کتب روایی مشهور به دنبال کتب و مراجع دور افتاده رفت. این اصول به خاطر بی اعتنایی به آنها و توجه زیاد بزرگان به کتب مشهور از قبیل کتب اربعه و... مهجور مانده بودند و سال‌ها کسی سراغ آنها را نمی‌گرفت. علامه که اوضاع را چنین دید عده ای را برای یافتن این کتب به شهرها و کشورهای مختلف اسلامی گسیل داشت و با همت و پشتکار او مقدار زیادی از این کتب پیدا شد. | ||
علامه مجلسی پس از مطالعه این منابع مهم و پی بردن به ارزش آنها نهایت سعی خویش را برای نسخه‌برداری و تکثیر این کتب نمود. به همین جهت است که هم اکنون نسخه‌های خطی فراوانی از کتب مختلف اسلامی از قرن ۱۱ و ۱۲ هجری در دست است. علامه شاگردان خود را نیز تشویق می‌کرد به طوری که مثلا از سید نعمتالله جزائری که از شاگردان مبرز علامه مجلسی است دهها کتاب موجود است که به خط خویش آنها را استنساخ نموده است. | علامه مجلسی پس از مطالعه این منابع مهم و پی بردن به ارزش آنها نهایت سعی خویش را برای نسخه‌برداری و تکثیر این کتب نمود. به همین جهت است که هم اکنون نسخه‌های خطی فراوانی از کتب مختلف اسلامی از قرن ۱۱ و ۱۲ هجری در دست است. علامه شاگردان خود را نیز تشویق می‌کرد به طوری که مثلا از سید نعمتالله جزائری که از شاگردان مبرز علامه مجلسی است دهها کتاب موجود است که به خط خویش آنها را استنساخ نموده است. | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
از طرفی علامه همه چیز را در روایات و سنت نبوی و علوی می‌دید، لذا با آن که در علوم مختلف قدم برداشت و راه‌های گوناگون علمی را سپری نمود دوباره به سراغ اهل بیت علیهم السلام و سخنان آنان آمد. او خود در مقدمه بحار چنین می‌گوید: «من در آغاز جوانی بر دانش آموزی در انواع علوم حریص بودم و مدتی از عمر خویش را در استفاده از این دانش‌ها سپری کردم، ولی پس از اندیشه در ثمرات این علوم و تأمل در علم سودمند برای آخرت دریافتم که زلال علم تنها از سرچشمه [[وحی|وحی]] و [[روایات]] [[اهل بیت]] علیهم السلام بدست می‌آید...». | از طرفی علامه همه چیز را در روایات و سنت نبوی و علوی می‌دید، لذا با آن که در علوم مختلف قدم برداشت و راه‌های گوناگون علمی را سپری نمود دوباره به سراغ اهل بیت علیهم السلام و سخنان آنان آمد. او خود در مقدمه بحار چنین می‌گوید: «من در آغاز جوانی بر دانش آموزی در انواع علوم حریص بودم و مدتی از عمر خویش را در استفاده از این دانش‌ها سپری کردم، ولی پس از اندیشه در ثمرات این علوم و تأمل در علم سودمند برای آخرت دریافتم که زلال علم تنها از سرچشمه [[وحی|وحی]] و [[روایات]] [[اهل بیت]] علیهم السلام بدست می‌آید...». | ||
بدین سان علامه که علوم عقلی و نقلی گوناگون عصر خویش را خوانده و در هریک از | بدین سان علامه که علوم عقلی و نقلی گوناگون عصر خویش را خوانده و در هریک از آنها استادی توانمند بود وجهه نظر خویش را معطوف به کلمات گهربار معصومین علیهم السلام نمود و تمام تلاش خود را در حفظ و تعلیم و تعلم آنها صرف کرد. علامه با این اقدام بی نظیر دهها هزار روایت ارزشمند را از خطر نابودی نجات داد. | ||
=شیوه بیان مطالب= | =شیوه بیان مطالب= | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
در بسیاری موارد علامه مجلسی با عنوانی مانند «بیان» توضیحات و شرح‌هایی بر روایات زده که بسیار از حیث مطالب و موضوعات متنوع است، به طوری که جمع آوری این شرح‌ها و بیان‌ها خود چند جلد کتاب ارزشمند می‌شود. | در بسیاری موارد علامه مجلسی با عنوانی مانند «بیان» توضیحات و شرح‌هایی بر روایات زده که بسیار از حیث مطالب و موضوعات متنوع است، به طوری که جمع آوری این شرح‌ها و بیان‌ها خود چند جلد کتاب ارزشمند می‌شود. | ||
آنچنان که از سخنان علامه روشن می‌شود، ایشان در ضمن تألیف بحار تصمیم به نوشتن شرحی بدیع و جامع بر بحار داشته است. همچنین قسمت «بیان» علامه در ۱۳ مجلد از بحار بسیار کم است و روشن است که علامه فرصت نوشتن | آنچنان که از سخنان علامه روشن می‌شود، ایشان در ضمن تألیف بحار تصمیم به نوشتن شرحی بدیع و جامع بر بحار داشته است. همچنین قسمت «بیان» علامه در ۱۳ مجلد از بحار بسیار کم است و روشن است که علامه فرصت نوشتن آنها را پیدا نکرده است. | ||
مجلسی روایاتی نیز در دست داشته که در بحار نیاورده و بنا داشته | مجلسی روایاتی نیز در دست داشته که در بحار نیاورده و بنا داشته آنها را همراه با روایات جدیدی که بدست می‌آورد در کتابی مستقل به عنوان «مستدرک البحار» جمع نماید که متأسفانه اجل به او مهلت نداد. | ||
لازم به ذکر است، علامه مجلسی برای اجرای چنین کار عظیمی از همکاران و شاگردان بسیاری کمک گرفته که در برخی منابع شمار آنها را بالغ بر هزار نفر دانسته‌اند و کسانی چون میرزا عبدالله افندی، میرمحمد صالح حسینی، ملا‌ذوالفقار، ملا‌محمد‌رضا، عبدالله بن نورالدین بحرینی، نعمتالله جزایری و آمنه خاتون خواهرش را جزو همکاران وی شمرده‌اند. | لازم به ذکر است، علامه مجلسی برای اجرای چنین کار عظیمی از همکاران و شاگردان بسیاری کمک گرفته که در برخی منابع شمار آنها را بالغ بر هزار نفر دانسته‌اند و کسانی چون میرزا عبدالله افندی، میرمحمد صالح حسینی، ملا‌ذوالفقار، ملا‌محمد‌رضا، عبدالله بن نورالدین بحرینی، نعمتالله جزایری و آمنه خاتون خواهرش را جزو همکاران وی شمرده‌اند. | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
بحارالأنوار توسط مؤلف در ۲۵ جلد تنظیم شد. البته به جهت طولانی شدن جلد ۱۵ این جلد به ۲ مجلد تقسیم شد و رقم مجلدات بحار به ۲۶ رسید. دارالکتب‌الاسلامیه همین ۲۶ جلد را در ۱۱۰ جلد چاپ نموده که جلد ۵۴ - ۵۶ آن فهرست‌ها و آدرس‌های کتاب می‌باشد. | بحارالأنوار توسط مؤلف در ۲۵ جلد تنظیم شد. البته به جهت طولانی شدن جلد ۱۵ این جلد به ۲ مجلد تقسیم شد و رقم مجلدات بحار به ۲۶ رسید. دارالکتب‌الاسلامیه همین ۲۶ جلد را در ۱۱۰ جلد چاپ نموده که جلد ۵۴ - ۵۶ آن فهرست‌ها و آدرس‌های کتاب می‌باشد. | ||
متأسفانه علامه مجلسی فرصت پاکنویس قسمت دوم جلد ۱۵ تا پایان کتاب را نیافته است. (به جز جلد ۱۸ و ۲۲) این مجلدات توسط میرزا عبدالله افندی، صاحب ریاض العلماء که از شاگردان علامه بوده پاکنویس شده است. به همین خاطر شیوه نگارش این مجلدات با بقیه کتاب بسیار متفاوت است و برخی عناوین باب‌ها خالی است و روایتی در | متأسفانه علامه مجلسی فرصت پاکنویس قسمت دوم جلد ۱۵ تا پایان کتاب را نیافته است. (به جز جلد ۱۸ و ۲۲) این مجلدات توسط میرزا عبدالله افندی، صاحب ریاض العلماء که از شاگردان علامه بوده پاکنویس شده است. به همین خاطر شیوه نگارش این مجلدات با بقیه کتاب بسیار متفاوت است و برخی عناوین باب‌ها خالی است و روایتی در آنها دیده نمی‌شود. توضیحات و بیان‌های علامه نیز در این قسمت از کتاب کاهش چشمگیری دارد. | ||
=فهرست بحار‌الانوار= | =فهرست بحار‌الانوار= | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
پیرامون منابع نقل علامه مجلسی در بحار، توضیحاتی در مقدمه کتاب آمده است. ایشان در فصل اول از مقدمه نام ۳۷۵ کتاب را به عنوان مصادر بحار آورده و به آثاری دیگر با کلماتی چون «و غیره» و «و سایر آثاره» اشاره نموده است. این منابع از حیث تنوع موضوعات بسیار گسترده‌اند و شامل کتب حدیث، فقه، اصول، تفسیر، رجال، انساب، تاریخ، کلام، فلسفه و لغت می‌شوند. | پیرامون منابع نقل علامه مجلسی در بحار، توضیحاتی در مقدمه کتاب آمده است. ایشان در فصل اول از مقدمه نام ۳۷۵ کتاب را به عنوان مصادر بحار آورده و به آثاری دیگر با کلماتی چون «و غیره» و «و سایر آثاره» اشاره نموده است. این منابع از حیث تنوع موضوعات بسیار گسترده‌اند و شامل کتب حدیث، فقه، اصول، تفسیر، رجال، انساب، تاریخ، کلام، فلسفه و لغت می‌شوند. | ||
به خاطر اشتهار کتب اربعه علامه از | به خاطر اشتهار کتب اربعه علامه از آنها مطالب فراوانی نقل نکرده است. (به جز کافی که بیش از ۳۵۰۰ مورد به آن استناد شده، و‌الا مثلا از من لایحضره الفقیه کمتر از یکصد مورد نقل دارد.) | ||
در بین منابع، به جز کتاب «شهاب الأخبار» بقیه کتب کاملا شیعی است. (علامه مجلسی قاضی نعمان بن محمد صاحب دعائم الإسلام را هم شیعه می‌داند.) بیشترین ذکر علامه مجلسی از کتب اهل سنت به جهت تأیید یا توضیح روایات است یا برای رد روایات عامه. | در بین منابع، به جز کتاب «شهاب الأخبار» بقیه کتب کاملا شیعی است. (علامه مجلسی قاضی نعمان بن محمد صاحب دعائم الإسلام را هم شیعه می‌داند.) بیشترین ذکر علامه مجلسی از کتب اهل سنت به جهت تأیید یا توضیح روایات است یا برای رد روایات عامه. | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۱: | ||
علامه به جز این منابع از دیگر کتب بسیار کم استفاده کرده و در بیشتر موارد، آن کتب را در توضیح و شرح روایات استفاده نموده است. | علامه به جز این منابع از دیگر کتب بسیار کم استفاده کرده و در بیشتر موارد، آن کتب را در توضیح و شرح روایات استفاده نموده است. | ||
علامه از برخی منابع ذکر شده در ابتدای کتاب اصلا استفاده نکرده مانند کتاب‌های «جمل العلم والعمل» و «المقنع» سید مرتضی و «منتقی الجمان» و بسیاری از آثار ابن طاووس؛ (شاید علامه قصد استفاده از | علامه از برخی منابع ذکر شده در ابتدای کتاب اصلا استفاده نکرده مانند کتاب‌های «جمل العلم والعمل» و «المقنع» سید مرتضی و «منتقی الجمان» و بسیاری از آثار ابن طاووس؛ (شاید علامه قصد استفاده از آنها را داشته اما به جهت مشکلات و موانع اتمام بحار و اتمام شرح بر مجلدات آن، موفق به این کار نشده است.) | ||
=اعتبار منابع کتاب= | =اعتبار منابع کتاب= | ||
علامه مجلسی با دقت و وسواس بسیار به اعتبار و عدم اعتبار منابع خویش می‌نگریست. او در فصل دوم از مقدمه بحار بحثی مفصل در اعتبار منابع و نسخه‌های کتب آورده است. از جمله این که: | علامه مجلسی با دقت و وسواس بسیار به اعتبار و عدم اعتبار منابع خویش می‌نگریست. او در فصل دوم از مقدمه بحار بحثی مفصل در اعتبار منابع و نسخه‌های کتب آورده است. از جمله این که: | ||
بسیاری از این کتب انتسابشان به مؤلفین بسیار مشهور است به طوری که علامه نیازی به بحث پیرامون اعتبار | بسیاری از این کتب انتسابشان به مؤلفین بسیار مشهور است به طوری که علامه نیازی به بحث پیرامون اعتبار آنها ندیده است. برخی کتب چون احتجاج و غرر الحکم که اسناد روایات را حذف کرده‌اند چون روایاتشان مطابق دیگر کتب بوده معتبر دانسته شده‌اند. | ||
از کتبی مانند عوالی اللآلی و تنبیه الخواطر که روایات شیعه و سنی را مخلوط کرده‌اند بسیار کم استفاده شده. روایات برخی کتب همچون کتاب قاضی نورالله شوشتری چون در منابع مشهورتر عینا آمده از آن منابع نقل شده است. | از کتبی مانند عوالی اللآلی و تنبیه الخواطر که روایات شیعه و سنی را مخلوط کرده‌اند بسیار کم استفاده شده. روایات برخی کتب همچون کتاب قاضی نورالله شوشتری چون در منابع مشهورتر عینا آمده از آن منابع نقل شده است. | ||