جنبش اسلامی اریتره
| جنبش اسلامی اریتره | |
|---|---|
| رهبران | شیخ حامد ادریس اواته |
| اهداف | استقلال اریتره را در قالب یک نظام اسلامی و مردمی |
جنبش اسلامی اریتره در سال 1961 به رهبری «شیخ حامد ادریس اواته» اعلام موجودیت نمود. این جنبش با حملات مسلحانه خود در پی آن بود که استقلال اریتره را در قالب یک نظام اسلامی و مردمی به دست آورد.
جنبش اسلامی اریتره
اریتره از شرق به دریای سرخ راه دارد و از شمال و غرب با سودان و از جنوب با اتیوپی و از جنوب شرقی با جمهوری جیبوتی هم مرز است. اریتره 126 جزیره دارد و دارای منابع طبیعی فراوان و زمین‌های حاصل خیز است. پنجاه درصد مردم اریتره مسلمان هستند؛ ستمدیده‌ترین مردمانی که به علت موقعیت حساس جغرافیایی و تجاری کشورشان، بیش از چهارصد سال مورد تهاجم کشورهای استعماری قرار داشتند.
از سال 1527 تا 1557 پرتغالی‌ها بر این کشور مسلط شدند و از سال 1557 تا 1885 ترکان عثمانی آن را اشغال کردند. بعد از عثمانی‌ها نوبت دولت استعماری ایتالیا رسید؛ ایتالیایی‌ها بعد از تسلط بر اریتره، بیشترین ظلم و ستم را بر مردم مظلوم اریتره روا داشتند. بیست و پنج هزار نفر بین سال‌های 1913 تا 1918 به جرم فعالیت‌های سیاسی اعدام شدند.[۱]
سیر تاریخی جنبش رهایی‌بخش اریتره
اریتره در جنگ جهانی دوم در تصرف ایتالیا بود. بعد از وارد شدن متفقین در سال 1941 به این سرزمین، به علت اهمیّت راهبردی اریتره بر سر تصاحب آن به توافق نرسیدند و به ستیز پرداختند. سرانجام قضیه را به سازمان ملل ارجاع دادند و این سازمان در دسامبر 1950 رأی به پیوند فدرالی اریتره به اتیوپی داد. اما دولت استعماری اتیوپی که از حمایت آمریکا برخوردار بود، در 14 دسامبر 1962 با زیر پا گذاشتن یک جانبه قطعنامه سازمان ملل متحد، پیوستن اریتره به اتیوپی را اعلام کرد.مردم اریتره که به استقلال کشورشان و رهایی از سلطه استعمارگران چشم دوخته بودند، بعد از سهل‌انگاری دولت اتیوپی در اجرای قطعنامه سازمان ملل و زیر پا گذاشتن آن، مبارزات خود را شروع کردند. «جبهه آزادی‌بخش اریتره»به عنوان یک سازمان سیاسی و نظامی در سال 1960 پایه‌گذاری شد و مبارزات مسلحانه و آشکار خود را با استعمارگران حبشه‌ای و آمریکایی در سال 1961 شروع کرد.
مبارزات مردم با اشغالگران اتیوپی، فشارهای زیادی را به مردم مظلوم این کشور وارد ساخت و ارتش اتیوپی به شدت درصدد سرکوبی قیام مردم برآمد و از انجام هیچ جنایتی دریغ نکرد. جبهه آزادی‌بخش اریتره در 16 ژانویه 1971، در بیانیه‌ای، از اعمال غیرانسانی نیروهای اتیوپی، نسبت به مردم مظلوم اریتره پرده برداشت و اعلام کرد: «قوای اتیوپی، اریتره را به صورت یک «حمام خون» در عصر جدید تبدیل کرده و در آن غوطه می‌خورند.»
در سال 1965 رهبران جنبش در یک برنامه‌ریزی منظم و یکپارچه، نیروهای رزمنده خود را در سراسر اریتره جابه جا و سازماندهی کردند. جبهه آزادی‌بخش، برای وارد نمودن خسارات بیشتر بر ارتش اتیوپی، نبردهای شدیدی را از ناحیه جنوب غرب آغاز کرد. در اثر این حملات برنامه‌ریزی شده که بین سال‌های 1975 تا 1977 به وقوع پیوست، رزمندگان اریتره پیروزی‌های چشم‌گیری به دست آوردند و بسیاری از شهرها را از کنترل دولت اتیوپی خارج کردند.
بعد از این پیروزی‌ها، گروه‌های سیاسی دچار اختلاف شده و به جای مبارزه با اشغالگران، به جنگ با یکدیگر پرداختند. اختلاف‌های داخلی جبهه مقاومت باعث شد که ارتش اتیوپی مناطق از دست داده را پس بگیرد.
در سال 1981 با میانجی‌گری بعضی از کشورهای اسلامی، گروه‌های درگیر برای حل اختلاف‌ها از راه مذاکره به توافق رسیدند. در پی این توافق، یکبار دیگر نبرد با رژیم حاکم بر اتیوپی شدت گرفت و سال‌های 1984 ـ 1990، سال‌های دشواری برای ارتش اتیوپی بود؛ زیرا رژیم حاکم بر اتیوپی در برابر نیروهای مقاومت، احساس ناتوانی می‌کرد و یارای رویارویی با آنها را نداشت. این امر سبب شد که آمریکاییان برای کمک و کاهش فشار به دولت اتیوپی در سپتامبر 1989 مسأله میانجی‌گری را مطرح کردند که بدون نتیجه عملی و تأکید بر ادامه مذاکره در سال 1990 پایان یافت.
جبهه آزادی‌بخش اریتره، سرانجام پس از سی سال مقاومت، در 28 ماه مه 1991 شیر «اسمره» را تصرف کرد و در ماه مه همان سال وارد «آدیس آبابا» گردید و دولت موقت اریتره را تشکیل داد. در همه‌پرسی‌ای که در 23 تا 25 آوریل 1991، با نظارت سازمان ملل متحد صورت گرفت، 8/99 درصد مردم اریتره به استقلال از اتیوپی رأی مثبت دادند و به این ترتیب استقلال اریتره در سال 1991 به رسمیت شناخته شد.
ماهیت جنبش اریتره و مواضع فکری و سیاسی آن
جنبش اسلامی اریتره که در سال 1961 به رهبری «شیخ حامد ادریس اواته» حملات مسلحانه خود را آغاز کرد، در پی آن بود که استقلال اریتره را در قالب یک نظام اسلامی و مردمی به دست آورد. یک مقام جنبش آزادی‌بخش اریتره، با اسلامی خواندن ماهیت جنبش اریتره می‌گوید: «شراره انقلاب اسلامی به رهبری برادر مجاهد شیخ حامد اواته در سپتامبر 1961 برافروخته شد و مبارزات مسلحانه جهت دفاع از حق مشروع خویش در [راه] آزادی و استقلال [این کشور] اعلام گردید.
جبهه مقاومت اریتره به مرور زمان و در اثر فشارهای آمریکا و غرب به ایدئولوژی سوسیالیستی گرایش پیدا کرد. در نخستین همایش نیروهای مبارز اریتره که در سال 1971 تشکیل شد، تصویب گردید که جبهه مقاومت «با کشورهای سوسیالیستی و دموکرات، همچنین با سازمان‌های مشرقی و پیشرو، روابط موجود را تقویت خواهد کرد.
انجام جنایات غیرانسانی توسط نظامیان اتیوپی در اریتره و ناتوانی جبهه آزادی‌بخش در جلوگیری از آنها و نیازهای مادی جنبش، سبب شد که جبهه مقاومت به کشورهای کمونیستی رو آورد. به خاطر این تغییر اولیه بود که دبیر کل جبهه آزادی‌بخش، افزون بر امضای سند همکاری با جمهوری کمونیستی خلق چین، در 15 ژوئن 1981 در یک مصاحبه مطبوعاتی در بیروت اعلام کرد: «وی از اتحاد جماهیر شوروی تقاضای کمک اسلحه کرده است».
مواضع جنبش اریتره در برابر انقلاب اسلامی
جنبش آزادی‌بخش اریتره، نسبت به انقلاب اسلامی، که یک حرکت نوین در تاریخ نهضت‌های اسلامی جهان به شمار می‌آید، نظر موافق دارد و معتقد است؛ انقلاب اسلامی ایران تأثیرهای مثبتی بر تمام جنبش‌های اسلامی گذاشت و آنها را تقویت کرد. به همین دلیل پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی رحمه الله مورد استقبال جنبش اسلامی اریتره قرار گرفت.
نماینده جنبش آزادی‌بخش خلق اریتره در «سمینار سراسری نهضت‌های آزادی‌بخش جهان» که در تاریخ 18/3/1361 در تهران برگزار شد، درصدد پشتیبانی همه‌جانبه از انقلاب اسلامی برآمده و می‌گوید: «تجربه انقلاب اسلامی ایران در زمان ما تجربه بی‌نظیر به شمار می‌رود، این انقلاب ما را به یاد اوایل اسلام و قهرمانی‌ها و فداکاری‌ها و قربانی‌هایی که مسلمین جهت اعتلای کلمه «اللّه»، گسترش دین پاک خداوندی و تحقق عدالت و حقیقت و نابودی باطل تقدیم کردند، می‌اندازد.
برادران! برماست تا در راه انقلاب اسلامی ایران گام برداریم و با چنگ زدن به ریسمان محکم خدا از تجارب آن استفاده کنیم. ملت اریتره بر خود ملزم می‌داند تا صدای انقلاب اسلامی ایران، در دفاع از ملل مستضعف و تحت سیطره استعمار را به محافل بین‌المللی برساند.
جمهوری اسلامی ایران نیز بر اساس سیاست‌های اصولی، انسانی و اسلامی خود، همواره از جنبش‌های اسلامی و از جمله اریتره پشتیبانی کرده است. ایران جزو اولین کشورهایی بود که با اظهار خشنودی از پیروزی ملت اریتره بر ارتش اتیوپی، از نتیجه همه پرسی سال 1991 پشتیبانی نمود و استقلال آن کشور را به رسمیت شناخت.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی در تاریخ 9/2/1372 با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: «جمهوری اسلامی ایران با شناسایی استقلال این کشور، امیدوار است مردم اریتره با همکاری و مساعدت جامعه جهانی و حسن هم جواری با کشورهای منطقه بتوانند در امر بازسازی و رشد و توسعه کشور خود موفقیت‌های شایانی به دست آورند.
البته از میان گروه‌های مبارز و فعال سیاسی در جنبش اسلامی اریتره، تنها «جبهه آزادی‌بخش اریتره ـ شورای انقلاب» که در سال 1961 به رهبری «احمد محمد ناصر»، در قاهره تشکیل شد و اعضای آن همه مسلمان هستند، در تهران دفتر نمایندگی داشت. رهبر این جبهه در دو سفر خود به تهران با امام خمینی رحمه الله نیز دیدار کرده است. اما در اثر تغییراتی که در موضع‌گیری گروه‌های سیاسی و مبارز اریتره، نسبت به مسایل فکری و سیاسی به وجود آمد، رابطه آنها با انقلاب اسلامی محدود گشت و دفتر آنها در تهران بسته شد و هم اکنون جمهوری اسلامی، هیچ گونه رابطه‌ای با اریتره ندارد.
نقد و ارزیابی جنبش اسلامی اریتره
جبهه آزادی‌بخش اریتره از اصلی‌ترین احزاب سیاسی است که مبارزات استقلال‌طلبانه خود را با سلطه بیگانه، (ایتالیا و انگلیس) برای آزادی اریتره آغاز کرد. این جبهه، نخستین بار در سال 1961 آشکارا وارد فعالیت‌های سیاسی و نظامی شد. متأسفانه بعد از درگذشت رهبر جبهه، «اواته» در سال 1962، جبهه به خاطر مسایل قومی و مذهبی دچار اختلاف شد. محور این اختلاف‌ها پیرامون مسلمانان و مسیحیان دور می‌زد. این اختلاف‌ها باعث از هم گسیختگی نهضت شد؛ زیرا مسیحیان خواستار پیوستن اریتره به اتیوپی بودند و مسلمانان، استقلال خاک اریتره را می‌خواستند. در اثر این کشمکش، گروه‌های سیاسی در سال‌های 1977 ـ 1980 سرگرم نبرد با خود بودند و جنگ بین نیروهای آزادی خواه به شدت ادامه داشت.
در سال 1981 گروه‌های درگیر با میانجی‌گری برخی از کشورهای اسلامی، بر سر آتش بس و حل اختلافات از راه مذاکره توافق کردند. در پی این توافق، گروه‌های سیاسی فعالیت‌های خود را بر دو محور متمرکز نمودند:
- در صحنه نظامی، که با سر و سامان دادن به وضع جبهه‌های مقاومت در برابر نیروهای اشغالگر اتیوپی، آنان را در موقعیت بدی قرار دادند.
- در عرصه سیاسی، در این زمینه بیشترین تلاش جبهه مقاومت برای نزدیکی گروه‌های سیاسی ـ نظامی به یکدیگر بود.
به این منظور در سال 1982 با دعوت عربستان سعودی، سران احزاب زیر، برای ائتلاف، در جده گرد هم آمدند:
الف ـ «عبداللّه ادریس»، رهبر «جبهه آزادی‌بخش اریتره»؛
ب ـ «عثمان صالح صبی»، رهبر «نیروهای آزادی‌بخش مردم ـ جبهه آزادی‌بخش اریتره»؛
ج ـ «ابوبکر گیمان»، نماینده «جبهه آزادی‌بخش خلق اریتره ـ شورای انقلاب
جبهه آزادی‌بخش مردم اریتره» از شرکت در این گردهم آیی خودداری کرد و دلیل آن هم برتری نیروهای نظامی‌اش بر دیگران بود. عربستان به عنوان بانی این گردهمایی، دو هدف داشت: «اولاً، رهبران آنها را تحت سلطه داشته باشد و ثانیا؛ از وجود آن گروه‌ها به عنوان اهرمی در برابر رژیم مارکسیستی اتیوپی استفاده نماید.
در این گردهم آیی که در 23 دسامبر 1982 پایان یافت، گروه‌های شرکت‌کننده به توافق‌هایی در زمینه مسایل سیاسی، نظامی و... دست یافتند، ولی مشکل گروه‌های سیاسی به طور کلی حل نشد؛ زیرا مشکل اساسی نیروهای آزادی خواه، خطوط فکری بود که توسط افراد نفوذی و وابسته به گروه‌های سوسیالیستی و مارکسیستی، در جبهه مقاومت راه پیدا کرده بود.
گرایش مارکسیستی به اندازه‌ای در میان رهبران جبهه آزادی‌بخش گسترش یافته بود که برخی از احزاب مانند «جبهه آزادی‌بخش مردم اریتره» که از ناراضیان دیگر گروه‌ها تشکیل شده بود، به طور رسمی از ایدئولوژی مارکسیسم پیروی می‌کرد. بنابراین انحراف جنبش آزادی‌بخش اریتره از اصول اولیه و خط اسلام، علت اصلی ناکامی آن به شمار می‌آید.