confirmed، مدیران
۳۶٬۱۹۳
ویرایش
(←پانویس) |
|||
(۱۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
=== رویداد محنه === | === رویداد محنه === | ||
[[مأمون عباسی]] در ربیع الاول سال ۲۱۸ق. به بازجویی از عقاید شخصیتهای دینی و سیاسی درباره حدوث و قدم قرآن همت گماشت و همگان را به پذیرش اندیشه حدوث قرآن وادار ساخت. اسحاق بن ابراهیم، حکمران بغداد، به فرمان وی همه فقیهان و محدثان بغداد، از جمله ابنحنبل را بازجویی کرد<ref> تاریخ طبری، ج۸، ص۶۳۶-۶۳۷؛ تجارب الامم، ج۴، ص۱۶۷</ref>. وی به رغم اعتراف یارانش، از پذیرش مفاد | [[مأمون عباسی]] در [[ربیع الاول]] سال ۲۱۸ق. به بازجویی از عقاید شخصیتهای دینی و سیاسی درباره حدوث و قدم قرآن همت گماشت و همگان را به پذیرش اندیشه حدوث قرآن وادار ساخت. اسحاق بن ابراهیم، حکمران بغداد، به فرمان وی همه فقیهان و محدثان بغداد، از جمله ابنحنبل را بازجویی کرد<ref> تاریخ طبری، ج۸، ص۶۳۶-۶۳۷؛ تجارب الامم، ج۴، ص۱۶۷</ref>. وی به رغم اعتراف یارانش، از پذیرش مفاد اعترافنامه خودداری ورزید<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۶۳۱-۶۳۹؛ قس: تجارب الامم، ج۴، ص۱۶۶-۱۶۷؛ المنتظم، ج۱۱، ص۱۹-۲۲</ref> و در پی آن به حبس و قتل تهدید شد. اسحاق بار دیگر حجت را بر محدثان تمام و تهدید کرد که در صورت مخالفت، آنها را دست بسته به اردوگاه [[خلیفه]] در طرطوس در کرانه شرقی دریای مدیترانه خواهد برد. سرانجام تنها ابنحنبل و محمد بن نوح بر عقیده خود پای فشردند. | ||
دیری نپایید که به فرمان خلیفه، همه آنها از مسیر شهر انبار به طرطوس فرستاده شدند؛ اما با رسیدن خبر مرگ مأمون در رقه | دیری نپایید که به فرمان خلیفه، همه آنها از مسیر شهر انبار به طرطوس فرستاده شدند؛ اما با رسیدن خبر [[مرگ]] [[مأمون عباسی|مأمون]] در رقه [[شام (شامات)|شام]]، در کرانه غربی [[رود فرات]]، از همان مسیر به بغداد بازگشتند. <ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۶۴۰-۶۴۵؛ الفتوح، ج۸، ص۴۲۲؛ المنتظم، ج۱۱، ص۲۲-۲۴</ref> بر پایه گزارشی، دستگیری و حبس وی ۲۸ ماه طول کشید. <ref> سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۲۵۲</ref> با توجه به آزادی او در [[رمضان|ماه رمضان]] سال ۲۲۰ق. این گزارش معقول مینماید. برخی مجموع دوران حبس او را ۲۸ روز دانستهاند<ref>وفیات الاعیان، ج۱، ص۶۴</ref>. با روی کار آمدن [[معتصم عباسی]] در سال ۲۱۸ق. و به تحریک معتزله، دیگر بار کار بر [[اهل حدیث]] سخت شد و معتصم احمد را فراخواند و چون با اصرار وی بر قدیم دانستن قرآن روبهرو شد، او را ۳۳ یا ۲۳ یا ۱۸ و یا۸۰ ضربه تازیانه زد<ref>مروج الذهب، ج۳، ص۴۶۴؛ قس: المنتظم، ج۱۱، ص۴۴</ref>. | ||
به گفته برخی، احمد زخم بسیار برداشت و بیهوش شد<ref>تاریخ مختصر الدول، ص۱۳۹</ref>. به باور یعقوبی (درگذشت در ۲۹۲ق.) سرانجام وی بهاندیشه حدوث قرآن تن داد. ابنحبّان (درگذشت در ۳۵۴ق.) و بسیاری دیگر بر این باورند که او تا پایان بر دیدگاه خود پای فشرد<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۷۲؛ وفیات الاعیان، ج۱، ص۶۴، ۸۴؛ قس: الثقات، ج۸، ص۱۹</ref>. وی در دوران ۱۴ ساله خلافت معتصم و واثق، به حبس خانگی دچار گردید<ref>وفیات الاعیان، ج۱، ص۶۴</ref> و از تکاپوهای حدیثی محروم ماند. سرانجام در دوران [[متوکل]] و با بازگشت حدیث گرایی به عرصه دربار، گویا وی پنج سال تدریس کرد. در پی درخواست خلیفه از او برای تعلیم فرزندانش در سال ۲۳۷ق. [[سوگند]] یاد کرد تا دیگر [[حدیث]] نگوید و تا هنگام مرگش حدیث نگفت<ref>کتاب السنه، ج۱، ص۳۰۷</ref>. | به گفته برخی، احمد زخم بسیار برداشت و بیهوش شد<ref>تاریخ مختصر الدول، ص۱۳۹</ref>. به باور یعقوبی (درگذشت در ۲۹۲ق.) سرانجام وی بهاندیشه حدوث قرآن تن داد. ابنحبّان (درگذشت در ۳۵۴ق.) و بسیاری دیگر بر این باورند که او تا پایان بر دیدگاه خود پای فشرد<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۷۲؛ وفیات الاعیان، ج۱، ص۶۴، ۸۴؛ قس: الثقات، ج۸، ص۱۹</ref>. وی در دوران ۱۴ ساله خلافت معتصم و واثق، به حبس خانگی دچار گردید<ref>وفیات الاعیان، ج۱، ص۶۴</ref> و از تکاپوهای حدیثی محروم ماند. سرانجام در دوران [[متوکل]] و با بازگشت حدیث گرایی به عرصه دربار، گویا وی پنج سال تدریس کرد. در پی درخواست خلیفه از او برای تعلیم فرزندانش در سال ۲۳۷ق. [[قسم|سوگند]] یاد کرد تا دیگر [[حدیث]] نگوید و تا هنگام مرگش حدیث نگفت<ref>کتاب السنه، ج۱، ص۳۰۷</ref>. | ||
=== قابلیت زیادت و نقصان در ایمان === | === قابلیت زیادت و نقصان در ایمان === | ||
بر پایه شواهدی، ابنحنبل ایمان را پذیرنده زیادت و نقصان میدانست<ref>کتاب السنه، ج۱، ص۳۰۷</ref> و آن را ترکیب نیت و سخن و عمل میخواند. وی جبریمذهب بود و حسن و قبح عقلی را باور نداشت و [[بهشت]] و [[دوزخ]] را مخلوق میشمرد و به [[شفاعت]] در [[روز قیامت]] پایبند بود<ref>العقیده، ص۶۲-۷۷</ref>. از جمله عقاید منسوب به او، رؤیت خداوند در روز قیامت است<ref>اصول السنه، ص۲۳؛ درء تعارض العقل و النقل، ج۱، ص۳۰۱</ref>. | بر پایه شواهدی، ابنحنبل [[ایمان]] را پذیرنده زیادت و نقصان میدانست<ref>کتاب السنه، ج۱، ص۳۰۷</ref> و آن را ترکیب نیت و سخن و عمل میخواند. وی جبریمذهب بود و حسن و قبح عقلی را باور نداشت و [[بهشت]] و [[دوزخ]] را مخلوق میشمرد و به [[شفاعت]] در [[روز قیامت]] پایبند بود<ref>العقیده، ص۶۲-۷۷</ref>. از جمله عقاید منسوب به او، رؤیت خداوند در [[قیامت|روز قیامت]] است<ref>اصول السنه، ص۲۳؛ درء تعارض العقل و النقل، ج۱، ص۳۰۱</ref>. | ||
=== رعایت ترتیب در فضیلت خلفا === | === رعایت ترتیب در فضیلت خلفا === | ||
بر پایه برخی روایات، وی در فضیلت خلفا به ترتیب آنها پایبند بود<ref>کتاب السنه، ج۲، ص۵۷۳</ref> و از این رو، [[شیعیان]] را که علی(علیهالسلام) را بر [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابابکر]] برتری میدهند، بر خطا میدانست. توقف وی در برتر شمردن علی(علیهالسلام) بر [[عثمان]] را گزارش کردهاند<ref>العقیده، ص۶۲-۶۴</ref>، حال آنکه وی راوی انبوهی از روایتها در برتری علی(علیهالسلام) چون [[حدیث طیر مشوی]]، مؤاخات، رایت و [[غدیر]] است<ref>فضائل الصحابه، ج۲، ص۵۶۵-۷۲۷</ref> و بر اختصاص بیشترین روایتهای فضیلت به علی(علیهالسلام) تصریح نموده <ref>تفسیر ثعلبی، ج۴، ص۸۱؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۶-۲۷</ref> و از این طریق، در تعدیل عثمانگرایی در میان اهل سنت نقشی مهم ایفا کرده است. بر پایه گزارشی از عبدالله بن احمد، وی از دلیل سکوت پدر درباره علی(علیهالسلام) پرسید. او به برتری علی بر خلفای سهگانه و دیگر [[صحابه]] اشاره کرد؛ با این استدلال که [[علی بن ابی طالب|علی]] از خاندانی است که هیچکس را نمیتوان با آنها مقایسه کرد<ref>فضائل الصحابه، ج۲، ص۵۶۵-۷۲۷</ref>. | بر پایه برخی روایات، وی در فضیلت [[خلفای راشدین|خلفا]] به ترتیب آنها پایبند بود<ref>کتاب السنه، ج۲، ص۵۷۳</ref> و از این رو، [[مذهب شیعه|شیعیان]] را که علی(علیهالسلام) را بر [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابابکر]] برتری میدهند، بر خطا میدانست. توقف وی در برتر شمردن علی(علیهالسلام) بر [[عثمان]] را گزارش کردهاند<ref>العقیده، ص۶۲-۶۴</ref>، حال آنکه وی راوی انبوهی از روایتها در برتری علی(علیهالسلام) چون [[حدیث طیر مشوی]]، مؤاخات، رایت و [[غدیر]] است<ref>فضائل الصحابه، ج۲، ص۵۶۵-۷۲۷</ref> و بر اختصاص بیشترین روایتهای فضیلت به علی(علیهالسلام) تصریح نموده <ref>تفسیر ثعلبی، ج۴، ص۸۱؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۶-۲۷</ref> و از این طریق، در تعدیل عثمانگرایی در میان اهل سنت نقشی مهم ایفا کرده است. بر پایه گزارشی از عبدالله بن احمد، وی از دلیل سکوت پدر درباره علی(علیهالسلام) پرسید. او به برتری علی بر خلفای سهگانه و دیگر [[صحابه]] اشاره کرد؛ با این استدلال که [[علی بن ابی طالب|علی]] از خاندانی است که هیچکس را نمیتوان با آنها مقایسه کرد<ref>فضائل الصحابه، ج۲، ص۵۶۵-۷۲۷</ref>. | ||
=== دیدگاهها و جهتگیریهای سیاسی === | === دیدگاهها و جهتگیریهای سیاسی === | ||
وی خلافت را تنها حق [[قریش]] میدانست؛ حقی که با جور و ستم از اعتبار نمیافتد. فارغ از باور به مشروعیت حکومتها، چنانکه از سیره وی نیز نمایان است، او به حرمت قیام بر | وی خلافت را تنها حق [[قریش]] میدانست؛ حقی که با جور و ستم از اعتبار نمیافتد. فارغ از باور به مشروعیت حکومتها، چنانکه از سیره وی نیز نمایان است، او به حرمت قیام بر ضد هر حاکم شایسته یا ناشایست معتقد بود. البته اطاعت از حاکمان را تنها تا جایی روا میدانست که به ارتکاب [[حرام]] الهی نینجامد. بر این اساس، همراهی در جنگها [[واجب]] و نمازگزاردن به [[امامت]] حاکم، [[سنت]] است؛ زیرا خداوند به ولایت وی بر جامعه راضی است و نباید به مشیت خدا اعتراض کرد<ref> العقیده، ص۶۵-۷۶</ref>. | ||
=== دیدگاههای فقهی === | === دیدگاههای فقهی === | ||
دیدگاههای فقهی ابنحنبل همچون دیدگاههای کلامیاش، افزون بر سخنان پراکنده وی، از کتاب مسند و دیگر کتابهای او برآمده است. از آنجا که او مسند را بدون پایبندی به | دیدگاههای فقهی ابنحنبل همچون دیدگاههای کلامیاش، افزون بر سخنان پراکنده وی، از کتاب مسند و دیگر کتابهای او برآمده است. از آنجا که او مسند را بدون پایبندی به صحت همه روایتهای آن نگاشته، برخی از دانشمندان در [[فقیه]] نامیدن وی تردید کردهاند؛ چنانکه [[طبری]] (درگذشت در ۳۱۰ق.) در اختلاف الفقهاء و ابنعبدالبر (درگذشت در ۴۶۳ق.) در الاتقاء علی الائمة الثلاثة از یادکرد وی به منزله فقیه خودداری ورزیدهاند. طبری در همین راه به بهانه [[مذهب شیعه|تشیع]] از حنبلیان آزار دید و از دفن در قبرستان [[مسلمان|مسلمانان]] محروم ماند<ref>تاریخ بخارا، ص۲۸۱</ref>. در این میان، حنبلیان به پشتوانه گزارشهایی از احتیاط ابنحنبل در نقل حدیثهای مربوط به [[حلال]] و [[حرام]]<ref>خصائص المسند، ص۱۳-۱۵</ref>، حدیثهای فقهی مسند وی را در حکم دیدگاههای او میانگارند و از فقیه خواندن او ابا ندارند<ref>طبقات الفقهاء، ص۹۱-۹۲؛ المدخل الی مذهب الامام احمد، ج۱، ص۱۰۶-۱۰۸</ref>. | ||
=== استحباب زیارت قبور برای مردان === | === استحباب زیارت قبور برای مردان === | ||
ابن حنبل [[زیارت قبور]] را برای مردان [[مستحب]] میدانست<ref>المغنی، ج۲، ص۴۲۶</ref>. ولی ابنتیمیه به پشتوانه کلام خرقی، ظاهر این گفتار را فقط | ابن حنبل [[زیارت قبور]] را برای مردان [[مستحب]] میدانست<ref>المغنی، ج۲، ص۴۲۶</ref>. ولی [[ابن تیمیه|ابنتیمیه]] به پشتوانه کلام خرقی، ظاهر این گفتار را فقط دلالتگر بر جواز میداند<ref> المحرر فی الفقه، ج۱، ص۲۱۳</ref>. وی نخست قرائت فاتحه هنگام [[زیارت قبور]] را بدعت میخواند؛ اما سپس به روایتی در این باب برخورد و از نظر خویش بازگشت<ref>المغنی، ج۲، ص۴۲۶</ref>. درباره نظر وی در زمینه زیارت زنان نیز روایتهایی متعارض در نهی یا اباحه به چشم میخورد<ref>المغنی، ص۴۳۰</ref>. | ||
=== عدم وجوب حج بر مرتد === | === عدم وجوب حج بر مرتد === | ||
حنبلیان، همچون حنفیان، [[حج]] را بر مرتد واجب نمیدانند<ref>الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۶۳۲</ref>. اما از احمد درباره استنابه در | حنبلیان، همچون حنفیان، [[حج]] را بر [[ارتداد|مرتد]] [[واجب]] نمیدانند<ref>الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۶۳۲</ref>. اما از احمد درباره استنابه در حج [[مستحب]] برای فرد دارای قدرت که پیشتر حجة الاسلام بهجای آورده، دو روایت در منع و جواز به چشم میخورد<ref>المغنی، ج۳، ص۱۸۵</ref>. ابنحنبل [[تمتع]] را بر اِفراد و اِفراد را بر قرآن ترجیح میدهد<ref>المغنی، ج۳، ص۲۳۸</ref>. وی همچون [[مالک بن انس]]، [[احرام عمره]] از [[میقات]] را بهتر از [[احرام]] پیش از آن میداند<ref> المغنی، ج۳، ص۲۲۱</ref>. وی به سان شافعی، نیت را در شکل گرفتن [[احرام]] کافی میداند<ref>الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۶۳۹</ref>. و تلبیه را مستحب میشمرد<ref>المغنی، ج۳، ص۲۵۶</ref>. از دید او، بر خلاف پیشوایان دیگر مذاهب، محرم نمیتواند در عدّه به همسر مطلّقه خود رجوع کند<ref>المغنی، ج۳، ص۳۴۱</ref>. ولی بر پایه روایتی دیگر از ابنحنبل، این رجوع جایز است<ref>متن الخرقی، ص۵۷</ref>. درباره رکن بودن سعی میان [[صفا]] و [[مروه]]، از احمد دو روایت به چشم میخورد<ref>المغنی، ج۳، ص۴۱۰</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[ابوحنیفه]] | |||
* [[مالک بن انس]] | |||
* [[علی بن ابیطالب|امام علی(علیهالسلام)]] | |||
* [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|فاطمه زهرا(سلام الله علیها)]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{علمای اسلام}} | |||
[[رده:شخصیتها]] | [[رده:شخصیتها]] |