عز بن عبدالسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

|سلطان العلماء ، بائع الملوك و شیخ الإسلام

أبو محمد عز الدین عبد العزیز بن عبد السلام بن أبی القاسم بن حسن السُّلَمی الشافعی (577هـ/1181م - 660هـ/1262م) ملقب به سلطان العلماء ، بائع الملوك و شیخ الإسلام، او عالم و قاضی مسلمان، متبحر در [[فقه]] وأصول ، تفسیر و لغت  تااینکه به مقام اجتهاد نائل شد<ref>العز بن عبد السلام، محمد الزحیلی، الطبعة الأولى، 1412هـ-1992م، دار القلم، دمشق، ص39</ref>.

'''حافظ ذهبی''' در مورد او می گوید:او با زهد و تقوا و امر به معروف و نهی از منکر و استحکام در دین به درجه اجتهاد رسید و امامت مذهب به او رسید.و توسط بزرگان به این درجات نائل شد.  

'''ابن عماد حنبلی''' نیز درمورد او می گوید:«عز الدین شیخ الإسلام... الإمام العلامة، وحید زمانه اش، سلطان العلماء... متبحر در فقه ،اصول وادبیات،از همتایان خود برتری یافت وعلوم مختلف را از تفسیر و حدیث و فقه و قضاوت جمع کرد و به درجه اجتهاد رسید و شاگردانی از سراسر کشور برای تلمذ در درس او مهاجرت کردند.ایشان کتابهای مفیدی تألیف کردند<ref>شذرات الذهب، ابن العماد الحنبلی، ج7 ص523</ref>.

محیی الدین بن عربی المتصوف (638هـ)،ابن أبی الدم الحموی القاضی الفقیه (642هـ) ،ابن الصلاح المحدث (643هـ) ،الحافظ ابن النجار المؤرخ (643هـ) ،ابن الحاجب الأصولی النحوی الفقیه المالكی (646هـ) ،مجد الدین بن تیمیة الفقیه (652هـ) ،الحافظ عبد العظیم المنذری (656هـ) ،العز بن عبد السلام (660هـ)،ابن مالك النحوی (672هـ) ،محیی الدین یحیى بن شرف النووی المحدث الفقیه (676هـ) ،ابن خلِّكان المؤرخ (684هـ) ،القاضی البیضاوی الأصولی المفسر (685هـ) ،عبد الرحمن الفزاری الفقیه المعروف بالفركاح (690هـ).

الدمشقی؛نسبتش به دمشق از آن جهت بود که العز در آنجا به دنیا آمد ، رشد کرد و تحصیل نمودو در مناصب و مشاغل مختلف مشغول شد و بیشتر عمر خود را در آنجا گذراند.

شافعی؛منسوب به مکتب و مذهب محمد بن ادریس شافعی در [[فقه اسلامی]] است و او به این مذهب نسبت داده می شود زیرا این عقیده را درک کرده ، مطالعه نموده و بر اساس آن فتوا داده است.

العز با همتی بلند به دنبال کسب علم بود. او برای جبران دوران کودکی که زمان هایی را از دست داده بود نزد علما رفت و در محافل آنان شرکت کرد و از علوم آنان استفاده نمود و در مطالعه و حفظ و فهم و درک سرآمد شد تا اینکه این کتاب "التنبيه" را حفظ کرد. علوم را در مدت کوتاهی پشت سر گذاشت.می گفت: سی سال نخوابیدنم تا اینکه ابواب احکام بر من باز شد.

العز در تحصیل علوم شرعی و عربی را در هم آمیخت و تفسیر و علوم [[قرآن]]، [[فقه]] و مبانی آن، حدیث ، ادبیات و تصوف، نحو و بلاغت را فرا گرفت. العز به تحصیل این علوم بسنده نکرد، بلکه در تألیف در آن ها سرآمد شد و به همین دلیل ابن عماد حنبلی می گوید: «در فقه و اصول و عربی سرآمد، بر امثال و همتایان خود بود <ref>مقدمة كتاب: تفسير القرآن العظيم، العز بن عبد السلام، ص95</ref>.

العز شهرت یافته بود و علمش شناخته شده بود و شخصیتش در حیات علمی و در سطح رسمی و مردمی ظاهر شد و بر عقیده امام [[ابوالحسن اشعری]] براهل سنت بود. از جمله در موضوع عقیده به صفات خداوند متعال.از جمله اینکه می گوید: «کلام الله سبحانه و تعالی معنایی است قائم به ذات ، ازلی و قدیم ، نه صرفا حرف و صدا» برخلاف برخی از حنبلیان که فقط بر ظواهر حکم می کنند.

«وقتی به پادشاهی رسید، چون شیخ عزالدین  را اهل حرکت برای خدا و علم و دین می دانست، او را دوست داشت و شروع به تعریف نسبت به او کرد و ملاقات با او را دستور داد، ولی شیخ اجابت نکرد. گروهی از حنابله که از جوانی با سلطان همراهی می کردند، از شیخ عزالدین بیزاری جستند و او را به چالش کشیدند... وقتی سلطان شروع به گرایش به شیخ عزالدین کرد این گروه شروع به تخریب العز کردند و گفتند: «او از عقاید اشعری پیروی می کند.» و آن را بدعت دانسته و فتوا بر علیه او داده لذا مقامش نزد سلطان تنزل نمود. وقتی خبر فتوا بر علیه شیخ به گوش خودش رسید گفت:این فتوا در حکم آزمایش من است در حالی که من حرفی جز حق نزدم و العقیده المشوره را به رشته تحریر درآورد.و در حمایت از ابو الحسن اشعری گفت که سخنان او برگرفته از متاب سنت است پس چرا او را متهم می کنید؟وقتی نوشتن کتاب تمام شد، آن را برای مخالفان فرستاد و آنها به سرعت به مطالعه کتاب پرداختند زیرا معتقد بودند که یکی از فرصت های بزرگی را که می خواستند بدست آورده اند و بدین وسیله نابودی و ریشه کنی او حتمی خواهد بود. این رفتار باعث ناراحتی شیخ شد و آنان را فاسق بلکه کافر خواند و این خبر در شهر پیچید تا اینکه با وساطت  و توضیحات بزرگانی همچون  جمال الدين أبو عمرو بن الحاجب برای پادشاه اثبات کردند که عقیده شیخ حق است.

و اما آنچه در مورد اجتهاد و مذهب پنجم ذکر شد، اصول دین دارای مذهب نیست، زیرا اصل یکی است.و اختلاف در فروع است... من مدعی ام که از گروه حزب الله و طرفداران و سربازان آن هستم.و هر سربازی که خود را به خطر نمی اندازد، سرباز نیست.»و چون رسول نزد سلطان برگشت و نامه را خواند، خشمش شدید شد و خشمش فزونی گرفت و حنبلیان یقین یافتند که شیخ آسیب دیده و مفسده شده است و صاحب خانه را احضار کرد و نامه ای بر او برد. به شیخ که «سه شرط برای او قائل شدیم: فتوا ندهد، با کسی ملاقات نکند و در خانه بماند». شيخ العز از پيام خشنود شد و در خانه خود ماند و سه روز ماند تا شيخ علامه جمال الدين حصيري که شيخ حنفيان در زمان خود بود. نزد شاه آمد، پس بر او وارد شد و برای او توضیح دادو از فضیلت شیخ و صحت گفته‌های او که عقیده همه مسلمین است، و همه آنچه را که در دو نامه قبل گفته درست بوده است.

اسماعیل در خارج از دمشق بود که وقتی این خبر به او رسید خطری را که پیش روی او بود احساس کرد و انقلاب بر او انتظار داشت، از این رو دستور کتبی منزوی العز را از بلاغت و فتوا صادر کرد و دستور دستگیری او را صادر کرد. دستگیری شیخ ابن حاجب مالکی که در انکار عمل سلطان شرکت داشت و چون اسماعیل به دمشق آمد آنان را آزاد کرد و به خانه او عزت داد و نه فتوا. العز بی دفاع را راضی به حضور پذیرفت، اما از حبس خانگی و اخلال در کاری که شرعاً مسئولیت آن را بر عهده داشت خسته شده بود، تصمیم گرفت دمشق را ترک کند، لذا در سال 638 هجری قمری از طریق بیت المقدس عازم مصر شد. .

و به چند شهر آن روی آوردند، تا راه مصر را ادامه دهند، و جوانی بر تخت مصر بود و پادشاه حلب، النصیر یوسف را فرستاد، برای جنگ با تاتارها کمک خواست، مشکل مطرح شد. در تصرف هلاکو بر کشور و اینکه بیت المال بی پول است و سلطان جوان است، ابن تغری بردی گفت: در حدیث تفصیل کردند، پس تکیه بر آنچه ابن عبدالسلام گفته بود بود. شاهزادگان، قضات و علما ساکت ماندند و هیچ کس جرأت اعتراض نکرد. فتوای عزل سلطان جوان و جواز نصب پادشاهی قوی به جای او که قطوز باشد سپس در امر مالیات و دفاع از مردم و روشن ساختن حق به او نصیحت کرد و فرمود: «اگر دشمن. به سرزمین های اسلام هجوم آورد، دنیا باید با آن ها بجنگد و جایز است آنچه را که می توانید در جهاد خود به کار ببرید، از مردم بگیرید، مشروط بر اینکه چیزی در خزانه اسلحه و زین های طلا و نقره و شنل های براق و ریخته شده باقی نماند. شمشیر، نقره و غیره و اینکه پول خود را از پول بفروشید. خصوصیات طلا و ماشین های قیمتی و هر سربازی محدود به سلاح و وسیله نقلیه خود است و آنها و مردم عادی برابرند و در مورد گرفتن پول از مردم عادی با پسماندهای در دست سربازان از پول و ماشین های لوکس. ، نه."

این فتوا در حکومت اسلامی جایگاه رسمی و کارکردی نداشت و اولین چیزی بود که در مقام رسمی و حکومتی در دولت عثمانی ظاهر شد و علما به عقیده خودشان به تنهایی این سمت را انجام می دادند. هرکس علم پیدا کرد و به مرحله تشخیص صحیح احکام رسید، شرع و دین را برای مردم توضیح دهد. العز بن عبدالسلام در سوریه فتوا داد و او را «مفتی شام» نامیدند و من از آن متنفرم و معتقدم که مفتی در لبه جهنم است و اگر نبود. که معتقدم خداوند آن را بر من واجب کرده است; آن را در این هنگام که به آن آلوده شدم و اینک حق مرا معذور کرد، بر من نازل شد و تکلیفم برطرف شد و حمد و فضل خداست. العز سه روز در آن حالت باقی ماند تا اینکه شیخ حنفی جمال الدین حصیری مداخله کرد و سلطان را انکار کرد، بنابراین سلطان کاملاً از موضع و عقیده خود عقب نشینی کرد و العز به فتوا بازگشت، اما او. از ارتباط شاه و پولش امتناع کرد. شهرت او از شام فراتر رفت و از کشورهای مختلف برای او فتوا فرستادند، ابن کثیر گفت: مقصود او فتواهای آفاق بود تا اینکه اهل موصل از عراق در یک استفتاء در یک سلسله سؤالات او را طلبیدند و او. به آنها پاسخ داد و در کتابهایش با نام «فتاوای موصلی» جمع آوری شد.

یکی از وجوه ممتاز العز بن عبدالسلام این بود که برای اولین بار درس تفسیر را شروع کرد و قبلاً مرسوم نبود و به همین دلیل ابن عماد حنبلی می گوید: «او در نظر گرفت. تفسير در دروسش بود و او اولين کسي بود که آن را در درس خواند.

العز خطیبی متهور بود پس احکام را بیان می کرد و چون مردم گوش دادن را فراموش کردند و شروع به باطل کردن بدعت ها کرد و آنچه را که به دین وابسته بود از مبلغان و ائمه و دیگران زدودن کرد، مانند چکش زدن شمشیر بر منبر و سیاه پوشیدن و خطبه و مداحی زیاد حاکمان، پس شرف را سیاه نمی پوشید خطبه او و قافیه نمی کرد و در خلوت می گفت و از مدح پرهیز می کرد. از پادشاهان، ولى در صورت صالح بودن و تا زمانى كه بر حق بودند، براى آنها دعا مى كرد، چنان كه جلال در بلاغت امر به معروف و نهى از منكر مى كرد، لذا نماز غائب را عملاً باطل مى كرد، زيرا به نظر او دلیل شرعی در آن نبود، سپس به همین دلیل نماز نیمه شعبان را باطل کرد، پس ابن صلاح با او مخالفت کرد و نامه ای در تأیید آن و دفاع از صحت آن تنظیم کرد.

«هدف از انتصاب قضات: انصاف مظلوم از ظالم، احقاق حق برای مستحقان و در نظر گرفتن کسانی که برای خود قابل توجه نیستند، مانند کودکان، مجنونان، اسراف کنندگان و غایبان. ، پیمودن نزدیکترین مسیر به قوه قضائیه بلافاصله واجب شد. زیرا حق را به مستحقان می رساند و مفاسد را از ستمگران و باطل کنندگان دفع می کند، قبلاً گفته شد که امر به معروف و نهی از منکر فوراً واجب است و یکی از دو مخالف در اینجا ظالم یا باطل است و ظلم و باطل باید. فوراً برکنار شود، هر چند از روی نادانی گناهکار نباشد. زیرا مقصود دفع فساد است، خواه مرتکب گناه شده باشد یا نه.»

معاصران جلیل و شاگردان و علما و گردآورندگان بعد از آنان متفق القول به وصف جلال متقی و متقی بودند، بلکه با تمسک به حلال و دوری از حرام و دوری از شبهات در اعمال و کردار خود بسیار پرهیزگار بود. ، در مناصب و مناصب او و در کسب و معیشت و انفاق و در عبادات و معاملاتش. آنچه دلالت بر تقوا و زهد او دارد این است که از دنیا اندکی جمع کرده و اگر به او عرضه شود از آن روی برگرداند و داستان هایش در آن بسیار است. از جمله: چون مصیبت او با ملک الاشراف در دمشق تمام شد و شاه به عقیده جلال یقین یافت، خواست از او دلجویی کند و با وصلت و پول جبران کند و گفت: به خدا قسم او را می سازم. ثروتمندترین عالمان.» بلکه از ملاقات با او برای امور شخصی یا ادب رسمی امتناع ورزید و از ملاقات با مالک کمیل نیز که به دمشق آمد و از او درخواست کرد عذرخواهی کرد.

قاضی القضات بدرالدین بن جماعت گفت: هنگامی که جلال در دمشق بود، یک بار بهای گرانی رخ داد، به طوری که باغات به بهای ناچیزی فروخته شد، پس همسرش برای او جواهراتی به او داد و گفت: فرمود: «با آن نصف آن باغی برای ما بخر.» پس آن جواهر را گرفت و فروخت و قیمتش را بخشید و گفت: «آقا، ما را خریدی؟» فرمود: آرى باغبانى در بهشت، مردمى را در تنگنا يافتم، بهاي آن را صدقه دادم، زن به او گفت: خداوند به تو جزاى خير بدهد.

در حالی که سربازان ایستاده اند او را با صدای بلند صدا می کند، پس می گوید: «آقا این کار را کردم، این از زمان پدرم است.» گفت: «شما از کسانی هستید که بگو: (ما پدران خود را بر امتى يافتيم) پس سلطان حكم به لغو آن ميخانه داد، باجى گفت: از شيخ پرسيدم كه وقتى از جانب سلطان آمد و خبر منتشر شد: «آقا، چطورى. شما؟" گفت: پسرم، من او را در آن عظمت دیدم، خواستم به او دشنام دهم که پیر نشود و به او آسیبی نرساند، گفتم: ای آقا، از او نمی ترسیدی؟ گفت: به خدا سوگند پسرم، من به حیثیت خدای تعالی استناد کردم، پس سلطان در برابر من تضعیف شد.

علما و نویسندگان و گردآورندگان قدیم و متجدد در وصف العز بن عبدالسلام به عرفان یا برائت او از او اختلاف زیادی داشتند و در این زمینه اقوال تقسیم شده است.صوفیان عصر او مانند ابوی الحسن شاذلی و شهاب الدین عمر سهروردی در مجالس آنها شرکت می کردند و کتب صوفیانه را می خواندند و برخی از آثار آنها را تمرین می کردند. ابن السبكى مى گويد: شيخ عزالدين از شيخ سهروردى پارچه عرفانى پوشيد و از او گرفت و اظهار داشت كه در دست او رساله القشيرى را مى خواند، سپس ابن ال سابکی گفت: «شیخ عزالدین در عرفان برتری داشت و تألیفات او قاضی است.» بدین ترتیب سیوطی گفت: «او کرامات بسیار دارد و از شهاب سهروردی پارچه عارف بر تن کرده است. شعرانی می گوید: «شیخ عزالدین رضی الله عنه پس از ملاقات با شیخ ابوالحسن شاذلی و تحویل او به مردم می فرمود: یکی از بزرگترین گواه بر اینکه صوفیه. فرقه بر بزرگ‌ترین پایه‌ی دین نشسته است، آن چیزی است که کرامت و معجزه به دستشان می‌رسد و هیچ‌یک از آن‌ها برای فقیهی اتفاق نمی‌افتد، مگر اینکه راه آنها را آن‌طور که دیده می‌شود طی کند.» پیش از آن شیخ عزالدین ممکن است خداوند از او راضی بود، مردم را نکوهش می کرد و می گفت: «آیا ما راهی جز کتاب و سنت داریم؟» چون طعم آنها را چشید و زنجیر آهنین جزوه را برید، با تمام وجود شروع به تعریف و تمجید از آنها کرد. ستایش.»

العز بن عبدالسلام از بزرگ ترین علمای دمشق و بغداد و قاهره کسب علم کرده است و ابن السبکی مهم ترین و مشهورترین شیوخ عز و تخصص آنان را ذکر کرده است، فخر الدين بن عساكر، اصول را نزد الشيخ سيف الدين الآمدي ، حدیث از الحافظ أبي محمد القاسم بن الحافظ الكبير أبي القاسم بن عساكر، وشيخ الشيوخ عبد اللطيف بن إسماعيل بن أبي سعد البغدادي، وعمر بن محمد بن طَبَرْزَد، وحنبل بن عبد اللطيف الرصافي، والقاضي عبد الصمد بن محمد الحرستاني، و بَرَكات بن إبراهيم الخُشُوعي»<ref>العز بن عبد السلام، محمد الزحيلي، ص56-57</ref>

العز بن عبدالسلام تا زمان مرگش به تدریس و تدریس در مدارس و مساجد و خانه ها پرداخت و در محافل و دروس او جمعیت زیادی از مردم دمشق و قاهره گرد آمدند... و شافعی ها صدارت با او تمام شد و مراد او فتاوای آفاق بود.» ابن عماد حنبلی می گوید: «به درجه اجتهاد رسید و شاگردانی از سراسر کشور به سوی او رفتند.» نزد ائمه فارغ التحصیل شد و او. فتواهای درستی دارد.» و اما مشهورترین شاگردان او عبارتند از:إبراهيم بن العز بن عبد السلام.

عبد اللطيف بن العز بن عبد السلام.

ابن دقيق العيد.

تاج الدين بن بنت الأعز.

أبو شامة المقدسي.

عبد الرحمن بن إبراهيم الفزاري، المعروف بالفركاح.

شهاب الدين القرافي.

عبد الوهاب بن الحسين بن عبد الوهاب المهلّبي البَهْنسي.

امالی عزالدین بن عبدالسلام که شامل: الامالی در تفسیر برخی از آیات قرآن کریم، امالی در توضیح برخی از احادیث منتخب و الامالی در بحث برخی مسائل فقهی است.تفسير القرآن الكريم.

==الحديث والسيرة والأخبار==

شرح حديث: «لا ضرر ولا ضرار».

شرح حديث "أم زَرْع" الذي روته عائشة.

مختصر صحيح مسلم.

بداية السول في تفضيل الرسول: ساق فيه العز اثنين وثلاثين وجهاً لتفضيل النبي محمد، «وهي تعداد الخصائص التي خصه الله بها».

قصة وفاة النبي ﷺ.

ترغيب أهل الإسلام في سكنى الشام: وفيها بيان فضل الشام والترغيب بالسكن فيها.

مجلس ذم الحشيشية.

الإيمان والعقيدة وعلم التوحيد

كان العز بن عبد السلام يعتقد بعقيدة الأشاعرة من أهل السنة والجماعة، وكان من المدافعين عنها الواقفين في وجه الفرق المخالفة لها، وقد خصص بعض الرسائل في بيان الإيمان والعقيدة، منها:

رسالة في علم التوحيد.

الملحة في اعتقاد أهل الحق، و همچنین به نام: "رسالة في العقيدة" یا "الاعتقاد". که در رد حنابله که متعرض أبو الحسن الأشعري در موضوع صفات الله تعالى  

الفرق بين الإسلام والإيمان: وهي جواب لسؤال، لذلك ورد بعضها في "الفتاوى الموصلية" وتكلم العز فيها عن زيادة الإيمان ونقصه، وهو رأي جمهور أهل السنة والجماعة.

نبذة مفيدة في الرد على القائل بخلق القرآن.

وصية الشيخ عز الدين بن عبد السلام إلى ربه الملك العلام: وهي رسالة صغيرة في العقيدة.

أحوال الناس يوم القيامة وذكر الخاسرين والرابحين منهم: وهي رسالة من ستين صفحة في العقيدة والزهد وفضائل الأعمال والتربية.

الغاية في اختصار النهاية: وهو كتاب كبير يقع في خمس مجلدات كبيرة، اختصر فيه أشهر كتب الفقه الشافعي المسمى "المذهب" وعنوانه "نهاية المطلب في دراية المذهب" لإمام الحرمين الجويني الذي يقع في 27 مجلداً، وقام إمام الحرمين نفسه باختصار كتابه باسم "المعتصر"، وجاء العز فاختصر المختصر.

الجمع بين الحاوي والنهاية: ولعله لم يُكمل، وهو كتاب يجمع بين كتابين يوصفان بأنهما أعظم كتابين في الفقه الشافعي، الأول: "الحاوي أو الحاوي الكبير" لأبي الحسن الماوردي، ويقع في أربع وعشرين مجلداً، والثاني: "نهاية المطلب في دراية المذهب" لإمام الحرمين الجويني، وهما أهم كتب الفقه الشافعي وأكثرهما توسعاً في المذهب.

أحكام الجهاد وفضائله: وهو رسالة في الجهاد وأحكامه وفضائله.

مقاصد الصلاة: وهي رسالة صغيرة عن «فضل الصلاة، وبيان شرفها، وأنها أفضل العبادات بعد الإيمان بالله تعالى».

الفتاوى الموصلية:  

الفتاوى المصرية:

كتاب "الإشارة إلى الإيجاز"  «وهما شاهدان على إمامة العز وعظيم منزلته في علوم الشريعة».

الإمام في بيان أدلة الأحكام:  

==الزهد والتصوف والتربية والأخلاق وفضائل الأعمال==

مقاصد الرعاية لحقوق الله:

مسائل الطريقة في علم الحقيقة:  

رسالة في القطب والأبدال الأربعين:  

الفتن والبلايا والمحن والرزايا أو فوائد البلوى والمِحَن:  

نهاية الرغبة في أدب الصحبة.