جماعت اسلامی پاکستان: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class="wikiInfo">[[پرونده:جماعت اسلامی پاکستان.jpg |جایگزین=جماعت اسلامی پاکستان]]

{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |

!جماعت اسلامی پاکستان

|نام دیگر

|حزب جماعت اسلامی( pakistan islamic assembly )

|-

|[[ابوالاعلی مودودی]]

|-

|سال تأسیس‌

|در سال  1316 ش‌ • 1937 م

|شبه ‌قاره‌ • [[پاکستان]]

|مستری ‌محمدصدیق‌ • مولانا منظور احمد نعمانی‌ • مولانا سید محمدجعفر پهلواری‌ • مولانا نذیرالحق ‌میرتهی‌ •  میانْ طفیل ‌محمد

|-

|مقر

'''جماعت اسلامی پاکستان''' مهم ترین حزب اسلامی در [[پاکستان]] شناخته شده است. این حزب در 26اوت 1941 در لاهور تأسیس شد. در زمان تأسیس فقط 75نفر عضو رسمی آن بودند؛ اما پس از مدتی بر تعداد اعضا و هواداران آن به شدت افزوده شد؛ به طوری که تا آوریل 1942 حدود هفتصد نفر به عضویت آن در آمدند. شخصیت علمی و فکری رهبر آن [[سید ابوالاعلی مودودی]] (1903-1979) که از سال 1925 مدیریت نشریۀالجمعیه، ارگان [[جمعیت علمای هند]] را به عهده گرفته بود و از سال 1931 ماهانۀ ترجمان القرآن را در حیدرآباد اداره می‌کرد، در رشد جماعت اسلامی تأثیر به سزایی داشت. مودودی به عنوان یک متفکر و نویسنده روشنفکر که داعیۀ ایجاد تحول فکری و فرهنگی در میان [[مسلمانان]] [[شبه قاره هند]] را داشت، در مجامع علمی و روحانی آن روز به خوبی شناخته شده بود.

جماعت اسلامی در اوت ۱۹۴۱م/ شهریور ۱۳۲۰خ، یعنی شش سال پیش از استقلال [[پاکستان]] به پیشگامی مولانا «ابوالاعلی  مودودی»(۱۹۰۴م ـ ۱۹۷۹م/ ۱۲۸۳خ ـ۱۳۵۸خ) و با همراهی بیش از هفتاد تن از علمای مسلمان شبه قاره در شهر لاهور در ایالت پنجاب [[هند]] تأسیس شد. از همان هنگام تاسیس جماعت اسلامی، ابوالاعلی مودودی به امیری آن برگزیده شد و به جز دوره‌هایی کوتاه تا سال ۱۹۷۲م/۱۳۵۱خ در این مقام باقی ماند.

تاسیس جماعت اسلامی کم وبیش واکنشی بود به «قطعنامه ی پاکستان»  که در مارس۱۹۴۰م/ فروردین ۱۳۱۹خ در نشست سالانه ی مسلم لیگ در لاهور و به پایمردی [[محمد علی جناح]] به تصویب رسید. این قطعنامه سنگ بنای تشکیل پاکستان به شمار می آمد و در آن استقلال کشور مسلمانان [[شبه قاره ی هند]] به نام پاکستان به عنوان کشوری مستقل از [[بریتانیا]] و [[هندوستان]]، پیش بینی شده بود. در این سال‌ها، مسلم لیگ سراسر هند به پایمردی رهبریِ نیرومند و سخت کوشانه‌ی محمدعلی جناح، رهبری و هدایت جنبش [[مسلمانان]] شبه قاره ی هند را در دست داشت. پایه گذاران جماعت اسلامی و به ویژه مولانا مودودی می خواستند با تاسیس جماعت، از نفوذ و تاثیرگذاری مسلم لیگ در میان مسلمانان شبه قاره و به ویژه در جنبش استقلال خواهی مسلمانان بکاهند. مودودی و دیگر رهبران جماعت اسلامی بر این باور بودند که رهبران مسلم لیگ افرادی سکولار هستند که نباید در مقام رهبری جنبش مسلمانان برای ایجاد کشوری جدید قرار بگیرند.  

به نظر آنها کشور جدید که قرار بود برای مسلمانان پایه‌ریزی گردد، باید توسط رهبرانی معتقد و باورمند به آیین اسلام و آموزه های سیاسی و اجتماعی آن به وجود آید<ref>(Vali Reza Nasr,1996: 106,108; Kalim Bahadur 54; Freeland Abbott: 180-181)</ref>. البته این نکته‌ی مهم را هم نباید ناگفته گذاشت که دست کم در نظر مودودی ایجاد کشور مستقل برای مسلمانان به خودی خود ارزش و اهمیت چندانی نداشت. بنابر ایده‌های وی، آرمان اصلی [[دین اسلام]] ایجاد جامعه‌ای بود که در آن شیوه ی زندگی اسلامی پیاده گردد، و نه این که به ضرورت، کشور تازه ای برای مسلمانان ایجاد گردد.

این جامعه‌ی اسلامی از نظر مودودی و جماعت می‌توانست در درون مرزهای سیاسی هند نیز به وجود آید<ref>(Kalim Bahadur: 13, 36-37; Freeland Abbott: 182)</ref>. از این نظر دیدگاه مودودی و پیروانش در جماعت، با علمای [[دیوبندی]] مخالف جنبش پاکستان اختلاف داشت. این گروه اخیر که «جمعیت علمای هند» نماینده‌ی اصلی آنها به شمار می آمد، نگرشی ملی گرایانه و ضداستعماری داشتند. به نظر آنها اسلام مردمان را از وفاداری به سرزمین و هویت ملی پیشین خود باز نمی‌داشت. مهمترین دشمن آنها [[امپریالیسم]] بریتانیا بود و هدف اصلی ایشان هم استقلال هند به گونه‌ای یکپارچه، و بیرون راندن انگلیسی ها از آن بود. به نظر آنها جنبش پاکستان از آنجا که هندوستان را چند پاره می‌کرد و افزون بر آن موجب تاخیر در استقلال آن شده بود،  خدمتی در راستای خواسته‌ها و منافع بریتانیا به شمار می آمد.

=جماعت اسلامی پس از استقلال پاکستان=

به هر روی و به رغم مخالفت های نخستین با جنبش پاکستان، اندکی پیش از تجزیه ی شبه قاره و تاسیس پاکستان و هنگامی که ایجاد پاکستان به رهبری محمد علی جناح و مسلم لیگ قطعی شده بود، جماعت اسلامی هم بدان پیوست و از آن حمایت نمود<ref>Shahid Javid Burki, 2006: 271</ref>. پس از تجزیه ی شبه قاره و تشکیل دو کشور هند و پاکستان در اوت۱۹۴۷م/ مرداد۱۳۲۶خ، ابوالاعلی مودودی همراه با شماری از هوادارانش به لاهور پاکستان هجرت کرد.

پس از استقلال پاکستان، جماعت پس از درنگی چند ماهه که صرف سازمان دهی این حزب در کشور جدید گردید، وارد میدان سیاست شد. در این دوره جماعت اسلامی به پایمردی مودودی همه ی تلاش خود را با هدف جلب افکار عمومی به بایستگی تدوین قانون اساسی اسلامی برای پاکستان، و جلب همکاری علما برای این هدف به کار بست<ref>(Kalim Bahadur: 51; Vali Reza Nasr, 1994: 123)</ref>.  

اما علما در برابر وی نگرش یکسانی نداشتند. در میان آنها [[مولانا شبیر احمد عثمانی]] از رهبران برجسته ی جمعیت علمای اسلام، با اهداف مودودی و جماعت همراهی می‌کرد<ref>(عابد حسین بارکزهی: ۲۷؛ Kalim Bahadur: 59-60; Vali Reza Nasr, 1994: 123)</ref>. جمعیت علمای اسلام در سازمان دیوبندی جمعیت علمای هند ریشه داشت و بر خلاف آن، موافق تشکیل کشور مستقل مسلمانان شبه قاره و تاسیس پاکستان بود. در همان حال،  گروهی نیرومند نیز در برابر تلاش های اسلام گرایان ایستادگی می‌کردند که به ویژه شماری از نخبگان و دیوان سالارانِ بازمانده از ساختار دوران حکومت بریتانیا مهمترین آنها بودند.  

نخستین دستاورد تلاش های اسلام گرایان که جماعت اسلامی و مودودی در کانون آنها قرار داشتند، تصویب «قرارداد مقاصد»  در «مجلس قانون اساسی پاکستان»  در ۱۲ مارس ۱۹۴۹م/ ۲۱ اسفند ۱۳۲۷خ به عنوان اصول بنیادینی که می بایست در قانون اساسی مورد ملاحظه قرار بگیرند، بود. این سند تا اندازه ای دستاورد جماعت اسلامی به شمار می آمد و با این که در بندها و مفاد نخستین قانون اساسی پاکستان که در ۱۹۵۶م/ ۱۳۳۵خ تدوین گردید نادیده گرفته شد، اما در دیباچه ی آن گنجانده شد.(محمد  اکرم عارفی: ۹۷ـ۹۸؛ مرتضی اسعدی: ۱۶۴؛ Jan Talbot: 139) از قرارداد مقاصد همواره به عنوان نخستین پیروزی اسلام گرایان یاد شده است. افزون بر قرارداد مقاصد، قطعنامه ی علما معروف به «۳۱ نکات» که در ژانویه ی ۱۹۵۱م/ دی ۱۳۲۹خ به تصویب نشستی از علما رسید، کمابیش همان اصول مورد نظر جماعت اسلامی بود. قطعنامه ی ۳۱ نکات یک متن رسمی نبود و کارکرد اصلی آن بیان دیدگاه و موضع یکپارچه ی علما در برابر دولت پاکستان بود<ref>(محمد اکرم عارفی: ۹۸؛ Kalim Bahadur: 61 ؛Stephen Philip Cohen:171)</ref>.  

پس از بیش از یک دهه کشاکش، نخستین قانون اساسی پاکستان سرانجام در ۱۹۵۶م/۱۳۳۴خ به تصویب رسید و اگر چه همه ی خواسته‌های مودودی و جماعت اسلامی را برآورده نمی‌کرد، اما بر روی هم از سوی آنها پذیرفته شد. آنها امیدوار بودند که در طی روندی دموکراتیک و با جلب حمایت مردمی، بتوان سرانجام شریعت را بر کشور حاکم نمود. در این مسیر مفاد قانون اساسی سال ۱۹۵۶م/ ۱۳۳۵خ به عنوان نخستین گام، کمابیش مطلوب و راضی کننده به نظر می رسید<ref>(Kalim Bahadur: 83)</ref>. بدین ترتیب به نظر می رسید که تلاش های [[اسلام گرایان]] و از جمله جماعت اسلامی برای اسلامی سازی پاکستان و تدوین قانون اساسی هماهنگ و هم نوا با شریعت کمابیش نتیجه بخش بوده است.

=جماعت اسلامی و انتخابات=

در نخستین سال‌های پرفراز و نشیب تاریخ پاکستان، جماعت اسلامی ناکامی های انتخاباتی چندی، مانند انتخابات ایالتی ۱۹۵۱م/۱۳۳۰خ، را متحمل شد. در همین سال‌ها اختلاف نظرهای درونی هم در جماعت اسلامی پدیدار گشت. بیشتر این اختلاف ها برسر حضور یا عدم حضور جماعت اسلامی در فرایندهای رسمی و قانونی سیاسی کشور بود. در واقع در جماعت اسلامی کسانی بودند که مایل نبودند جماعت به حزبی سیاسی همچون دیگر احزاب سیاسی تبدیل گردد. به نظر آنها جماعت می بایست یک سازمان مذهبی و آرمان گرا باقی می ماند و از طریق آموزش دینی، انتشار کتاب، سخن رانی و مانند آن بر نگرش دینی مردم پاکستان، و از این طریق بر فرایندهای سیاسی آن تاثیر می گذاشت.  

در این میان ناکامی های انتخاباتی هم به اختلاف نظرهای درونی بر سر برگزیدن رویکرد سیاسی مناسب دامن زد. رویه ی مورد حمایت مودودی بر پایه ی انتخاب راهکارهای سیاسی و قانون مند به جای شیوه ی انقلابی و تبلیغی محض، با خرده گیری های فراوانی در درون روبرو شد که اوج آن در سال ۱۹۵۷م/۱۳۳۶خ رخ داد. کناره گیری «امین احسن اصلاحی» و «مولانا کوثر نیازی» از عضویت در جماعت اسلامی از رخدادهای پراهمیتی بود که ژرفای شکاف در جماعت اسلامی را نشان می داد. با این همه مودودی همواره از روش  خود دفاع می‌نمود و دست از آن نکشید. در نتیجه این سیاست به راهبرد بنیادین جماعت اسلامی در سال‌های پسین تبدیل گشت. نتیجه ی دیگر این رویدادها، تثبیت جایگاه رهبری مودودی در درون جماعت اسلامی پس از کناره گیری شماری از رهبران برجسته ی آن بود<ref>(سید اسعد گیلانی:۱۴۰-۱۴۱؛ Ayesha Jalal: 266; Vali Reza Nasr, 1996: 43)</ref>.

=جماعت اسلامی، کشمیر و نهضت ضد قادیانی=

 

 

 

 

 

 

در این مدت جماعت به حمایت از گروه «حزب اسلامی» به رهبری [[گلبدین الدین حکمتیار]] پرداخت<ref>(Stephen Philip Cohen: 179; Jan Talbot:317; Ayesha Jalal: 275)</ref>. حکمتیار از دانشجویان پیشین دانشگاه [[کابل]] بود که از همان زمان هوادار اندیشه های ابوالاعلی مودودی شده بود. در کشمیر هم «حزب المجاهدین» وابسته به جماعت عهده دار جهاد به شمار می آمد<ref>(Stephen Philip Cohen: 179; Ayesha Jalal:275; Owen Bennett Jones: 30)  

تا میانه ی دهه ی ۱۹۹۰م/۱۳۷۰خ جماعت نفوذ فراوانی در میان مجاهدان افغان و کشمیری داشت. اما چندی پس از سرنگونی دولت ضیاءالحق، و گسترش یافتن فعالیت جهادی سازمان‌ها و گروه های دیوبندی [[سلفی]]، مجاهدان نزدیک به جماعت اسلامی هم جای خود را به مبارزان [[طالبان]] و [[القاعده]] در افغانستان و [[حرکت الانصار]] در کشمیر دادند که دارای گرایش دیوبندی سلفی، و مورد حمایت جمعیت علمای اسلام بودند.  

در واقع همکاری و همگرایی میان دو جریان اسلام گرای مکتب دیوبند و [[سلفی گری]] در اواخر دهه ی ۱۹۹۰ میلادی/ ۱۳۷۰ خورشیدی آغاز گردید که میوه ی آن ظهور گروه طالبان در افغانستان بود<ref>(میلی:۱۱۵ـ۱۱۶؛Ayesha Jalal: 278; Cohon; 183-184 )</ref>. با پدید آمدن همکاری و پیوستگی میان این دو مکتب بنیادگرا، حضور جماعت اسلامی در فرایندهای جهادی افغانستان و کشمیر هم رفته رفته رو به کاستی و کم رنگ شدن نهاد. با این همه جماعت اسلامی به رغم تردیدها و بدبینی های اولیه و این واقعیت که نگرش های این حزب با خوانش القاعده و طالبان از اسلام چندان سازگاری و موافقت نداشت، رفته رفته با این دو گروه همدلی نشان داد. حتی به رغم محکوم کردن حمله های ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱م/ ۲۰ شهریور ۱۳۸۰خ، از حمایت معنوی طالبان و القاعده دست برنداشت<ref>(میلی: ۱۲۳؛ Stephen Philip Cohen: 179)</ref>.

=منبع=