حوزه علمیه نجف: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
(صفحه‌ای تازه حاوی «بندانگشتی|300px|وحدت علمای حوزه شیعه و سنی '''حوز...» ایجاد کرد)
 
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:وحدت در حوزه و علما.jpg|بندانگشتی|300px|وحدت علمای حوزه شیعه و سنی]]
[[پرونده:وحدت در حوزه و علما.jpg|بندانگشتی|300px|وحدت علمای حوزه شیعه و سنی]]
'''حوزه علمیه نجف'''، مجموعۀ دست‌اندرکاران، مدارس دینی و مراجع مذهبی در شهر [[نجف]] که آموزش، تربیت و پرورش طلاب علوم دینی [[شیعه]] و برخی وظایف دینی دیگر را بر عهده دارند. بسیاری از [[فقیهان]] و عالمان بزرگ شیعه در این حوزه پرورش یافته‌اند و بدین رو، حوزه نجف، در کنار [[حوزه علمیه قم]]، از اهمیت بالایی برخوردار است.<br />[[شیخ طوسی]]، [[علامه حلی]]، [[شیخ انصاری]] و در دوران معاصر، [[آیت الله خوئی]] و [[آیت الله سیستانی]] از پرورش‌یافتگان حوزه علمیه نجف‌اند. [[امام خمینی]] رهبر [[انقلاب اسلامی]] ایران، مدتی پس از تبعید از [[ایران]] به نجف رفت و در آنجا به تدریس پرداخت و مبارزه با حکومت [[محمد رضا پهلوی|شاه]] و برخی مباحث و آثار مهم خویش مانند [[کتاب حکومت اسلامی|حکومت اسلامی]] را در آنجا پی گرفت.
'''حوزه علمیه نجف'''، عنوانی است اصطلاحی که بر تمامی متولیان امور مدارس دینی اعم از مراجع مذهبی شهر [[نجف]] اشرف اطلاق می گردد. وظیفه اساسی این متولیان، آموزش و پرورش طلاب علوم دینی و نیز  جامعه اسلامی و بشری ساکن در نجف اشرف و حوالی آن و به صورت کلی در عراق می باشد. این حوزه تا کنون در کنار [[حوزه علمیه قم]]، به پرورش  بسیاری از [[فقیهان]] و عالمان بزرگ پرداخته است و از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. از جمله این بزرگان می توان به امثال: [[شیخ طوسی]]، [[علامه حلی]]، [[شیخ انصاری]]،  [[آیت الله خوئی]] و [[آیت الله سیستانی]] و [[امام خمینی]] رهبر [[انقلاب اسلامی]] ایران، اشاره نمود.


==تاریخچه==
==تاریخچه==
{{سیر تاریخی مرکزیت حوزه‌های علمیه}}
{{سیر تاریخی مرکزیت حوزه‌های علمیه}}
درباره تأسیس حوزه علمیه نجف دو نظر اساسی وجود دارد. گروه نخست بر این باورند که پس از هجرت [[شیخ طوسی]] در ۴۴۸ق از [[بغداد]] به [[نجف]]، وی [[حوزه علمیه]] را بنا نهاد. شماری دیگر معتقدند پیش از آمدن شیخ، در نجف حلقه‌های بحث و درس در جوار [[حرم حضرت علی(ع)|مرقد امیرمؤمنان علیه‌السلام]] برقرار و حوزه علمیه شکل گرفته بوده است.<ref>ر.ک: بحرالعلوم، ص۱۱؛ محمدرضا شمس الدین، ص۶۷ـ۶۸</ref> این عده شواهدی در اثبات مدعای خود ذکر می‌کنند؛ از جمله:
درباره تأسیس حوزه علمیه نجف دو نظر اساسی وجود دارد. گروه نخست بر این باورند که پس از هجرت [[شیخ طوسی]] در ۴۴۸ق از [[بغداد]] به [[نجف]]، وی [[حوزه علمیه]] را بنا نهاد. شماری دیگر معتقدند پیش از آمدن شیخ، در نجف حلقه‌های بحث و درس در جوار [[حرم حضرت علی(ع)|مرقد امیرمؤمنان علیه‌السلام]] برقرار و حوزه علمیه شکل گرفته بوده است.<ref>ر.ک: بحرالعلوم، ص۱۱؛ محمدرضا شمس الدین، ص۶۷ـ۶۸</ref> این عده شواهدی در اثبات مدعای خود ذکر می‌کنند؛ از جمله:
* بنابه گزارش [[سید عبد الکریم بن طاووس|ابن طاووس]]،<ref>ابن طاووس، ص۱۳۲ـ۱۳۳</ref> به هنگام دیدار [[عضدالدوله دیلمی]] از نجف در سال ۳۷۱ق، ۱۷۰۰ [[فقیه]] در این شهر بوده‌اند.
 
* [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]<ref>نجاشی، ص۴۴۰</ref> به ملاقات خود با دانشمندان [[شیعه]]، از جمله محدّث بزرگ، [[هبة الله بن احمد کاتب]]، مشهور به ابن برنِیة، اشاره کرده است. وی<ref>نجاشی، ص۶۸</ref> همچنین اظهار کرده که در سال ۴۰۰ق در نجف از [[ابن خمری کوفی|ابن خُمری کوفی]] [[اجازه روایت]] دریافت داشته است.
*بنابه گزارش [[سید عبد الکریم بن طاووس|ابن طاووس]]،<ref>ابن طاووس، ص۱۳۲ـ۱۳۳</ref> به هنگام دیدار [[عضدالدوله دیلمی]] از نجف در سال ۳۷۱ق، ۱۷۰۰ [[فقیه]] در این شهر بوده‌اند.
* نجاشی<ref>نجاشی، ص۷۴</ref> در شرح حال [[ابوالحسین اسحاق بن حسن عقرائی تمار]] گفته که او را معتکف در [[کوفه]]  دیده که [[الکافی|کتاب کلینی]] را از خود وی روایت می‌کرده است.
*[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]<ref>نجاشی، ص۴۴۰</ref> به ملاقات خود با دانشمندان [[شیعه]]، از جمله محدّث بزرگ، [[هبة الله بن احمد کاتب]]، مشهور به ابن برنِیة، اشاره کرده است. وی<ref>نجاشی، ص۶۸</ref> همچنین اظهار کرده که در سال ۴۰۰ق در نجف از [[ابن خمری کوفی|ابن خُمری کوفی]] [[اجازه روایت]] دریافت داشته است.
* حضور شخصیت‌های دینی و علمی دیگر در نجف، همچون [[شیخ صدوق]] و شنیدن حدیث از [[محمد بن علی بن فضل دهقان]]<ref>ر.ک: خویی، ج ۱۶، ص۳۳۷</ref> و نیز اقامت برخی [[نقیب|نقبای]] شیعیان همانند [[ابن سدره]]، و اسکان تعدادی از خاندان‌های اهل علم، مثل [[آل طحان|آل طحّان]]، در نجف<ref>ابن طاووس، ص۱۴۸؛ بحرالعلوم، ص۱۳ـ۱۴</ref> در زمره مستندات وجود حرکت علمی در نجف، پیش از شیخ الطائفه طوسی، ذکر شده است.<ref>برای اطلاع از نقد این آرا رجوع کنید به غروی، ص۱۹ـ۳۰</ref>
*نجاشی<ref>نجاشی، ص۷۴</ref> در شرح حال [[ابوالحسین اسحاق بن حسن عقرائی تمار]] گفته که او را معتکف در [[کوفه]]  دیده که [[الکافی|کتاب کلینی]] را از خود وی روایت می‌کرده است.
*حضور شخصیت‌های دینی و علمی دیگر در نجف، همچون [[شیخ صدوق]] و شنیدن حدیث از [[محمد بن علی بن فضل دهقان]]<ref>ر.ک: خویی، ج ۱۶، ص۳۳۷</ref> و نیز اقامت برخی [[نقیب|نقبای]] شیعیان همانند [[ابن سدره]]، و اسکان تعدادی از خاندان‌های اهل علم، مثل [[آل طحان|آل طحّان]]، در نجف<ref>ابن طاووس، ص۱۴۸؛ بحرالعلوم، ص۱۳ـ۱۴</ref> در زمره مستندات وجود حرکت علمی در نجف، پیش از شیخ الطائفه طوسی، ذکر شده است.<ref>برای اطلاع از نقد این آرا رجوع کنید به غروی، ص۱۹ـ۳۰</ref>


حوزه علمیه نجف پس از ورود شیخ طوسی تاریخ با فراز و نشیبی را سپری کرده است که مراحل آن عبارت‌اند از:
حوزه علمیه نجف پس از ورود شیخ طوسی تاریخ با فراز و نشیبی را سپری کرده است که مراحل آن عبارت‌اند از:
خط ۱۷: خط ۱۸:
===دوره تبعیت و رکود===
===دوره تبعیت و رکود===
این دوره طولانی با وفات شیخ طوسی آغاز شد و تا اوایل [[قرن دهم]] ادامه یافت. عوامل متعددی در ایجاد رکود پس از شیخ دخیل بودند.
این دوره طولانی با وفات شیخ طوسی آغاز شد و تا اوایل [[قرن دهم]] ادامه یافت. عوامل متعددی در ایجاد رکود پس از شیخ دخیل بودند.
* نخست آنکه به رغم ابتکارات شگرف او در حوزه [[اصول فقه|اصول]]، [[فقه]] و دفاعش از فقه تفریعی در حوزه [[شریعت]] و توفیقش در ترویج و تحکیم روش‌های استدلال و استنباط<ref>ر.ک: طوسی، ج ۱، ص۱ـ۳</ref> آرا و نظریات وی تا مدت‌ها به دلیل عظمت شخصیت او در مجامع علمی [[شیعه]] بدون معارض و نقدناپذیر رواج یافت و پیروانش بیش از یک قرن درصدد خرده‌گیری و نقد و بررسی نظریاتش برنیامدند. به تعبیر [[شهید ثانی]]<ref>شهیدثانی، ص۹۳</ref> و [[صاحب معالم]]، ابن شهید ثانی<ref>ابن شهید ثانی، ص۱۷۶</ref> همه فقها تنها ناقل گفته‌های او بودند.
 
* عامل دیگر این ایستایی، جوانی حوزه نجف بود که نمی‌توانست همپای مراکزی همچون [[حوزه علمیه بغداد]]، در برخورد با آرای گوناگون، پویایی داشته باشد، مخصوصاً آنکه هنگام مهاجرت شیخ از بغداد به نجف، تنها تعدادی کم شمار او را همراهی کرده بودند.<ref>محمدباقر صدر، ص۶۳</ref>
*نخست آنکه به رغم ابتکارات شگرف او در حوزه [[اصول فقه|اصول]]، [[فقه]] و دفاعش از فقه تفریعی در حوزه [[شریعت]] و توفیقش در ترویج و تحکیم روش‌های استدلال و استنباط<ref>ر.ک: طوسی، ج ۱، ص۱ـ۳</ref> آرا و نظریات وی تا مدت‌ها به دلیل عظمت شخصیت او در مجامع علمی [[شیعه]] بدون معارض و نقدناپذیر رواج یافت و پیروانش بیش از یک قرن درصدد خرده‌گیری و نقد و بررسی نظریاتش برنیامدند. به تعبیر [[شهید ثانی]]<ref>شهیدثانی، ص۹۳</ref> و [[صاحب معالم]]، ابن شهید ثانی<ref>ابن شهید ثانی، ص۱۷۶</ref> همه فقها تنها ناقل گفته‌های او بودند.
* از میان رفتن قدرت [[آل بویه]] که پیوسته مراکز و شخصیت‌های علمی شیعه را تحت حمایت خود داشتند، عامل اثرگذار دیگری بر رکود بود و مخصوصاً از همان آغاز تصرف عراق به دست [[سلجوقیان]]، شیعه تحت فشارهای روزافزون قرار گرفت.
*عامل دیگر این ایستایی، جوانی حوزه نجف بود که نمی‌توانست همپای مراکزی همچون [[حوزه علمیه بغداد]]، در برخورد با آرای گوناگون، پویایی داشته باشد، مخصوصاً آنکه هنگام مهاجرت شیخ از بغداد به نجف، تنها تعدادی کم شمار او را همراهی کرده بودند.<ref>محمدباقر صدر، ص۶۳</ref>
* ظهور [[ابن ادریس حلی|محمدبن ادریس حلّی]] (متوفی ۵۹۸ق) در [[حلّه]] رونق [[حوزه علمیه حله|حوزه علمیه]] این شهر را به همراه داشت ولی همین مسئله به رکود حوزه علمیه نجف شتاب بیشتری بخشید. وی توانست به روحیه پیروی بی‌چون و چرای مشایخ امامیه که در برابر آرا و فتاوای شیخ طوسی تسلیم و منقاد بودند، پایان دهد و با نقادی آرا و برخی روش‌های شیخ، روح تحقیق و نقد و تجدیدنظر را به محافل علمی شیعه باز آوَرَد.
*از میان رفتن قدرت [[آل بویه]] که پیوسته مراکز و شخصیت‌های علمی شیعه را تحت حمایت خود داشتند، عامل اثرگذار دیگری بر رکود بود و مخصوصاً از همان آغاز تصرف عراق به دست [[سلجوقیان]]، شیعه تحت فشارهای روزافزون قرار گرفت.
*ظهور [[ابن ادریس حلی|محمدبن ادریس حلّی]] (متوفی ۵۹۸ق) در [[حلّه]] رونق [[حوزه علمیه حله|حوزه علمیه]] این شهر را به همراه داشت ولی همین مسئله به رکود حوزه علمیه نجف شتاب بیشتری بخشید. وی توانست به روحیه پیروی بی‌چون و چرای مشایخ امامیه که در برابر آرا و فتاوای شیخ طوسی تسلیم و منقاد بودند، پایان دهد و با نقادی آرا و برخی روش‌های شیخ، روح تحقیق و نقد و تجدیدنظر را به محافل علمی شیعه باز آوَرَد.


'''دانشمندان و آثار علمی آن‌ها در این دوره'''
'''دانشمندان و آثار علمی آن‌ها در این دوره'''
خط ۳۲: خط ۳۴:


'''برخی علماء و آثار علمی آنان در این دوره'''
'''برخی علماء و آثار علمی آنان در این دوره'''
* [[محی الدین بن محمود نجفی]] (متوفی ۱۰۳۰) در شعر و ادب دستی داشت.<ref>ر.ک: امین، ج ۱۰، ص۱۱۵</ref>
 
* [[رکن الدین علی قهپانی|رکن الدین علی قُهپایی]] از شاگردان مکتب اردبیلی، در علم روایت و [[علم رجال|رجال]] متبحر بود و کتاب [[مجمع الرجال]] او از آثار دیگرش مشهورتر است.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص۶۵</ref>
*[[محی الدین بن محمود نجفی]] (متوفی ۱۰۳۰) در شعر و ادب دستی داشت.<ref>ر.ک: امین، ج ۱۰، ص۱۱۵</ref>
* [[ملا عبداللّه یزدی]] (متوفی ۹۸۱) مؤلف حاشیه بر بخش منطق تهذیب المنطق و الکلام اثر [[تفتازانی]] متعلق به همین دوره حوزه نجف بوده و کتاب او همچنان یکی از درسنامه‌های رایج در حوزه‌های علمیه است.<ref>فقیه، ص۱۲۷</ref>
*[[رکن الدین علی قهپانی|رکن الدین علی قُهپایی]] از شاگردان مکتب اردبیلی، در علم روایت و [[علم رجال|رجال]] متبحر بود و کتاب [[مجمع الرجال]] او از آثار دیگرش مشهورتر است.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص۶۵</ref>
* [[ابوالحسن فتونی عاملی نجفی|شیخ ابوالحسن فتونی عاملی نجفی]] (متوفی ۱۱۴۰) که از او به عنوان افقه المحدثین یاد شده، صاحب نوشته‌هایی چون [[مرآة الانوار(کتاب)|مرآة الانوار]] در تفسیر و [[ضیاء العالمین (کتاب)|ضیاءالعالمین]] در کلام است. کتاب اخیر در زمره مفصّل‌ترین تألیفات کلامی به شمار می‌رود.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج۶، ص۱۷۵</ref> وی همچنین کتابی با عنوان [[تنزیه القمیین (کتاب)|تنزیه القمیین]] در نفی نسبت [[تشبیه و تنزیه (کلامی و عرفانی)|تشبیه]] و رؤیت به [[محدث|محدّثان]] [[قم]]، نگاشته است.
*[[ملا عبداللّه یزدی]] (متوفی ۹۸۱) مؤلف حاشیه بر بخش منطق تهذیب المنطق و الکلام اثر [[تفتازانی]] متعلق به همین دوره حوزه نجف بوده و کتاب او همچنان یکی از درسنامه‌های رایج در حوزه‌های علمیه است.<ref>فقیه، ص۱۲۷</ref>
*[[ابوالحسن فتونی عاملی نجفی|شیخ ابوالحسن فتونی عاملی نجفی]] (متوفی ۱۱۴۰) که از او به عنوان افقه المحدثین یاد شده، صاحب نوشته‌هایی چون [[مرآة الانوار(کتاب)|مرآة الانوار]] در تفسیر و [[ضیاء العالمین (کتاب)|ضیاءالعالمین]] در کلام است. کتاب اخیر در زمره مفصّل‌ترین تألیفات کلامی به شمار می‌رود.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج۶، ص۱۷۵</ref> وی همچنین کتابی با عنوان [[تنزیه القمیین (کتاب)|تنزیه القمیین]] در نفی نسبت [[تشبیه و تنزیه (کلامی و عرفانی)|تشبیه]] و رؤیت به [[محدث|محدّثان]] [[قم]]، نگاشته است.


===ظهور و افول اخباری‌گری===
===ظهور و افول اخباری‌گری===
خط ۵۲: خط ۵۵:
در امتداد سبک علمی وحید بهبهانی کتاب‌های نفیسی در حوزه نجف به رشته تحریر درآمد.
در امتداد سبک علمی وحید بهبهانی کتاب‌های نفیسی در حوزه نجف به رشته تحریر درآمد.


* نگاشته‌های علامه بحرالعلوم، به استوار کردن مکتب [[اجتهاد]] و کنار زدن جریان اخباری یاری رساند.
*نگاشته‌های علامه بحرالعلوم، به استوار کردن مکتب [[اجتهاد]] و کنار زدن جریان اخباری یاری رساند.
* پس از او [[شیخ جعفر کاشف الغطا|شیخ جعفر بن خضر نجفی]]، معروف به کاشف الغطاء به زعامت امامیه و ریاست حوزه علمیه نجف رسید. با مساعی او، [[میرزا محمد نیشابوری|میرزا محمد نیشابوری]] (متوفی ۱۲۳۲) که به شدت برای حفظ و احیای مکتب اخباری می‌کوشید و حتی به حکومت [[قاجار]] نیز متوسل شده بود، از رقابت با اصولیان بازماند. کاشف الغطاء رساله کشف الغطاء عن معایب المیرزا محمد عدوِّالعلماء خود را برای طرد او نزد [[فتحعلی شاه]] به [[ایران]] فرستاد.<ref>خوانساری، ج ۲، ص۲۰۲؛ امین، ج ۴، ص۱۰۴</ref>
*پس از او [[شیخ جعفر کاشف الغطا|شیخ جعفر بن خضر نجفی]]، معروف به کاشف الغطاء به زعامت امامیه و ریاست حوزه علمیه نجف رسید. با مساعی او، [[میرزا محمد نیشابوری|میرزا محمد نیشابوری]] (متوفی ۱۲۳۲) که به شدت برای حفظ و احیای مکتب اخباری می‌کوشید و حتی به حکومت [[قاجار]] نیز متوسل شده بود، از رقابت با اصولیان بازماند. کاشف الغطاء رساله کشف الغطاء عن معایب المیرزا محمد عدوِّالعلماء خود را برای طرد او نزد [[فتحعلی شاه]] به [[ایران]] فرستاد.<ref>خوانساری، ج ۲، ص۲۰۲؛ امین، ج ۴، ص۱۰۴</ref>
* دیگر دانشمندان حوزه علمیه نجف، همچون [[محمد تقی اصفهانی]] (متوفی ۱۲۴۸) در [[هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین (کتاب)|هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین]]، [[محمد حسین حائری اصفهانی|محمد حسین اصفهانی]] در الفصول الغرویة، [[محمد باقر شفتی|حجةالاسلام سیدمحمدباقر شفتی]] (متوفی ۱۲۶۰) در الزَهْرة البارقة، [[محمد ابراهیم کلباسی|شیخ محمدابراهیم کلباسی]] (متوفی ۱۲۶۱) در اشارات الأصول، [[سید محمد مجاهد|سیدمحمدمجاهد طباطبائی]] نوه دختری وحید بهبهانی در مفاتیح الاصول، [[میرزا ابوالقاسم قمی|میرزاابوالقاسم قمی]] در قوانین الاصول و سرانجام [[مرتضی انصاری|شیخ مرتضی انصاری]] (متوفی ۱۲۸۱) در فرائدالأصول (مشهور به رسائل) هر کدام سهم مهمی در نقد فکر اخباری و توسعه علم اصول داشته‌اند.
*دیگر دانشمندان حوزه علمیه نجف، همچون [[محمد تقی اصفهانی]] (متوفی ۱۲۴۸) در [[هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین (کتاب)|هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین]]، [[محمد حسین حائری اصفهانی|محمد حسین اصفهانی]] در الفصول الغرویة، [[محمد باقر شفتی|حجةالاسلام سیدمحمدباقر شفتی]] (متوفی ۱۲۶۰) در الزَهْرة البارقة، [[محمد ابراهیم کلباسی|شیخ محمدابراهیم کلباسی]] (متوفی ۱۲۶۱) در اشارات الأصول، [[سید محمد مجاهد|سیدمحمدمجاهد طباطبائی]] نوه دختری وحید بهبهانی در مفاتیح الاصول، [[میرزا ابوالقاسم قمی|میرزاابوالقاسم قمی]] در قوانین الاصول و سرانجام [[مرتضی انصاری|شیخ مرتضی انصاری]] (متوفی ۱۲۸۱) در فرائدالأصول (مشهور به رسائل) هر کدام سهم مهمی در نقد فکر اخباری و توسعه علم اصول داشته‌اند.


'''جایگاه شیخ انصاری در حوزه نجف'''
'''جایگاه شیخ انصاری در حوزه نجف'''
خط ۸۲: خط ۸۵:


==مدارس علمیه نجف==
==مدارس علمیه نجف==
{|class="wikitable" style="margin-right:auto;margin-left:auto;"
{| class="wikitable" style="margin-right:auto;margin-left:auto;"
!نام مدرسه علمیه!!مؤسس!!سال تأسیس !! توضیحات
!نام مدرسه علمیه!!مؤسس!!سال تأسیس!!توضیحات
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه مقداد سیوری]]، سلیمیه|| [[فاضل مقداد]]|| ۸۲۶|| از مدارس بسیار قدیمی و مشهور نجف است.
|[[مدرسه مقداد سیوری]]، سلیمیه||[[فاضل مقداد]]||۸۲۶||از مدارس بسیار قدیمی و مشهور نجف است.
|-
|-
|[[مدرسه صحن شریف]] || [[شاه صفی]] (م ۱۰۵۲)|| ۱۰۴۲|| ۲۹ [[حجره]] دارد.
|[[مدرسه صحن شریف]]||[[شاه صفی]] (م ۱۰۵۲)||۱۰۴۲||۲۹ [[حجره]] دارد.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه غرویه]] || [[شاه عباس اول]] || || مجاور صحن شریف
|[[مدرسه غرویه]]||[[شاه عباس اول]]|| ||مجاور صحن شریف
|-
|-
|[[مدرسه صدر]]|| [[محمد حسین خان اصفهانی]] صدر اعظم [[فتحعلی شاه]]|| ۱۲۲۶||
|[[مدرسه صدر]]||[[محمد حسین خان اصفهانی]] صدر اعظم [[فتحعلی شاه]]||۱۲۲۶||
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه کاشف الغطاء معتمد]]|| [[جعفر کاشف الغطاء|شیخ جعفر کاشف الغطاء]]|| ۱۲۴۳|| مزار [[خاندان کاشف الغطاء]] در آنجاست.
|[[مدرسه کاشف الغطاء معتمد]]||[[جعفر کاشف الغطاء|شیخ جعفر کاشف الغطاء]]||۱۲۴۳||مزار [[خاندان کاشف الغطاء]] در آنجاست.
|-
|-
|[[مدرسه شیخ مهدی کاشف الغطاء]] (مدرسه مهدیه)|| [[مهدی بن جعفر کاشف الغطاء]] ||۱۲۸۴||در حال حاضر فعال است.
|[[مدرسه شیخ مهدی کاشف الغطاء]] (مدرسه مهدیه)||[[مهدی بن جعفر کاشف الغطاء]]||۱۲۸۴||در حال حاضر فعال است.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه قوام]]|| [[قوام الملک فتحعلی خان شیرازی]]|| ۱۳۰۰|| با نام مدرسۀ رسول اعظم، مرکز اداره مدارس حوزه علمیه نجف است
|[[مدرسه قوام]]||[[قوام الملک فتحعلی خان شیرازی]]||۱۳۰۰||با نام مدرسۀ رسول اعظم، مرکز اداره مدارس حوزه علمیه نجف است
|-
|-
|[[مدرسه ایروانی]]|| [[مهدی ایروانی|حاج مهدی ایروانی]]|| ۱۳۰۷|| مخصوص طلاب آذری زبان ساخته شد.
|[[مدرسه ایروانی]]||[[مهدی ایروانی|حاج مهدی ایروانی]]||۱۳۰۷||مخصوص طلاب آذری زبان ساخته شد.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه خلیلی|مدرسه بزرگ خلیلی]]||[[میرزا حسین خلیلی]] || ۱۳۱۶|| در ۱۴۱۲ تخریب شد.
|[[مدرسه خلیلی|مدرسه بزرگ خلیلی]]||[[میرزا حسین خلیلی]]||۱۳۱۶||در ۱۴۱۲ تخریب شد.
|-
|-
| [[مدرسه شربیانی]]|| [[شیخ فاضل شربیانی]]|| ۱۳۱۶ ||در حال حاضر فعال است.
|[[مدرسه شربیانی]]||[[شیخ فاضل شربیانی]]||۱۳۱۶||در حال حاضر فعال است.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه آخوند (کبری)]]|| [[محمدکاظم خراسانی|ملا محمد کاظم آخوند خراسانی]]|| ۱۳۲۷ || با نام [[امام حسن(ع)]] فعال است.
|[[مدرسه آخوند (کبری)]]||[[محمدکاظم خراسانی|ملا محمد کاظم آخوند خراسانی]]||۱۳۲۷||با نام [[امام حسن(ع)]] فعال است.
|-
|-
| [[مدرسه خلیلی|مدرسه کوچک میرزا حسین خلیلی]]||[[میرزا حسین خلیلی]] || ۱۳۱۲||در ۱۴۱۲ تخریب شد.
|[[مدرسه خلیلی|مدرسه کوچک میرزا حسین خلیلی]]||[[میرزا حسین خلیلی]]||۱۳۱۲||در ۱۴۱۲ تخریب شد.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه قزوینی]]|| [[محمد آغا امین قزوینی]]|| ۱۳۲۴|| فعال است.
|[[مدرسه قزوینی]]||[[محمد آغا امین قزوینی]]||۱۳۲۴||فعال است.
|-
|-
| [[مدرسه آخوند (متوسط)]]|| ملا محمد کاظم آخوند خراسانی || ۱۳۲۶ ||در ۱۴۱۲ تخریب شد.
|[[مدرسه آخوند (متوسط)]]||ملا محمد کاظم آخوند خراسانی||۱۳۲۶||در ۱۴۱۲ تخریب شد.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه سید محمد کاظم یزدی]]|| [[سید محمد کاظم یزدی]] || ۱۳۲۵|| یکی از بهترین مدارس نجف و فعال است.
|[[مدرسه سید محمد کاظم یزدی]]||[[سید محمد کاظم یزدی]]||۱۳۲۵||یکی از بهترین مدارس نجف و فعال است.
|-
|-
| [[مدرسه آخوند(کوچک)]]||ملا محمد کاظم آخوند خراسانی || ۱۳۲۸||
|[[مدرسه آخوند(کوچک)]]||ملا محمد کاظم آخوند خراسانی||۱۳۲۸||
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه بخارایی]]|| [[محمد یوسف بخاری]]|| ۱۳۲۹||
|[[مدرسه بخارایی]]||[[محمد یوسف بخاری]]||۱۳۲۹||
|-
|-
| [[مسجد هندی]]|| || ۱۳۲۸||به نام مدرسه [[امام باقر(ع)]] از مدارس فعال نجف است.
|[[مسجد هندی]]|| ||۱۳۲۸||به نام مدرسه [[امام باقر(ع)]] از مدارس فعال نجف است.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی (نجف)]] || [[سید حسین بروجردی]] || ۱۳۷۳ ||به نام مدرسه [[امام حسین(ع)]] فعال است.
|[[مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی (نجف)]]||[[سید حسین بروجردی]]||۱۳۷۳||به نام مدرسه [[امام حسین(ع)]] فعال است.
|-
|-
| [[مدرسه مرتضویه]]|| || ||[[سید حیدر آملی]] در آن ساکن بوده است.
|[[مدرسه مرتضویه]]|| || ||[[سید حیدر آملی]] در آن ساکن بوده است.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه ملا شیخ عبدالله]]|| [[ملا عبدالله بن شهاب الدین یزدی]] || ۱۲۷۳|| تخریب شد.
|[[مدرسه ملا شیخ عبدالله]]||[[ملا عبدالله بن شهاب الدین یزدی]]||۱۲۷۳||تخریب شد.
|-
|-
| [[مدرسه حکیم]]|| || ||فعال است.
|[[مدرسه حکیم]]|| || ||فعال است.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه شبریه|مدرسه شبّریه]]|| [[سید علی شبر|سید علی شبّر]]|| ||
|[[مدرسه شبریه|مدرسه شبّریه]]||[[سید علی شبر|سید علی شبّر]]|| ||
|-
|-
| [[مدرسه دارالحکمه]]|| [[سید محسن حکیم]]|| ۱۳۲۶ ||در ۱۴۱۲ تخریب شد.
|[[مدرسه دارالحکمه]]||[[سید محسن حکیم]]||۱۳۲۶||در ۱۴۱۲ تخریب شد.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه رحباوی]]|| [[عباس رحباوی|حاج عباس رحباوی]] || ۱۳۷۸|| یکی از بهترین مدارس نجف و فعال است.
|[[مدرسه رحباوی]]||[[عباس رحباوی|حاج عباس رحباوی]]||۱۳۷۸||یکی از بهترین مدارس نجف و فعال است.
|-
|-
| [[مدرسه جوهرچی]]||[[محمد صالح جوهرچی|حاج محمد صالح جوهرچی]] || ۱۳۸۳||
|[[مدرسه جوهرچی]]||[[محمد صالح جوهرچی|حاج محمد صالح جوهرچی]]||۱۳۸۳||
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه بغدادی]]|| [[عبدالعزیز بغدادی]]|| ۱۳۸۳|| فعال است.
|[[مدرسه بغدادی]]||[[عبدالعزیز بغدادی]]||۱۳۸۳||فعال است.
|-
|-
| [[مدرسه عاملی]]|| [[محمد تقی فقیه عاملی]] || ||فعال است.
|[[مدرسه عاملی]]||[[محمد تقی فقیه عاملی]]|| ||فعال است.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه الامام مهدی نجف|مدرسه الامام مهدی(ع)]] || || || فعال است.
|[[مدرسه الامام مهدی نجف|مدرسه الامام مهدی(ع)]]|| || ||فعال است.
|-
|-
| [[مدرسه افغانی‌ها نجف|مدرسه افغانیها]]|| [[شیخ حسن افغانی]]||۱۳۸۴ ||
|[[مدرسه افغانی‌ها نجف|مدرسه افغانیها]]||[[شیخ حسن افغانی]]||۱۳۸۴||
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه علمیه سید یزدی (نجف)|مدرسه یزدی دوم]]|| [[سید اسدالله یزدی]] فرزند [[سید محمد کاظم یزدی]] || ۱۳۸۴||
|[[مدرسه علمیه سید یزدی (نجف)|مدرسه یزدی دوم]]||[[سید اسدالله یزدی]] فرزند [[سید محمد کاظم یزدی]]||۱۳۸۴||
|-
|-
| [[مدرسه‌دار العلم]]|| [[سید ابوالقاسم خویی]] || ||نیروهای [[صدام]] پس از [[انتفاضه شعبانیه]] این مدرسه را تخریب کردند.
|[[مدرسه‌دار العلم]]||[[سید ابوالقاسم خویی]]|| ||نیروهای [[صدام]] پس از [[انتفاضه شعبانیه]] این مدرسه را تخریب کردند.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[مدرسه شیرازی]]|| [[سید عبدالله شیرازی]]|| ۱۳۷۳||
|[[مدرسه شیرازی]]||[[سید عبدالله شیرازی]]||۱۳۷۳||
|-
|-
|[[مدرسه علامه بلاغی]] || [[سید علی سیستانی |سید علی سیستانی]]|| ||
|[[مدرسه علامه بلاغی]]||[[سید علی سیستانی |سید علی سیستانی]]|| ||
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"


|[[جامعة نجف الاشرف]] || [[محمد تقی اتفاق|حاج محمد تقی اتفاق]]- [[سید محمد کلانتر]] || ۱۳۳۵ش -۱۳۸۲ق ||این مدرسه از فعالترین مدارس نجف است.
|[[جامعة نجف الاشرف]]||[[محمد تقی اتفاق|حاج محمد تقی اتفاق]]- [[سید محمد کلانتر]]||۱۳۳۵ش -۱۳۸۲ق||این مدرسه از فعالترین مدارس نجف است.
|-style="background:#FFE8E8;"
|- style="background:#FFE8E8;"
|}
|}


خط ۱۷۸: خط ۱۸۱:
{{پانویس2}}
{{پانویس2}}


== منابع ==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
* آقابزرگ طهرانی.
 
* ابن شهرآشوب، کتاب معالم العلماء، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳
*آقابزرگ طهرانی.
* ابن شهید ثانی، معالم الدین و ملاذالمجتهدین، قسمت اصول فقه معروف به معالم الاصول، چاپ مهدی محقق، تهران ۱۳۶۲ش.
*ابن شهرآشوب، کتاب معالم العلماء، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳
* ابن طاووس، فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه‌السلام فی النجف، قم: منشورات الرضی، بی‌تا.
*ابن شهید ثانی، معالم الدین و ملاذالمجتهدین، قسمت اصول فقه معروف به معالم الاصول، چاپ مهدی محقق، تهران ۱۳۶۲ش.
* محمدامین بن محمدشریف استرآبادی، الفوائدالمدنیة، چاپ رحمةاللّه رحمتی اراکی، قم ۱۴۲۹.
*ابن طاووس، فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه‌السلام فی النجف، قم: منشورات الرضی، بی‌تا.
* زهیر اعرجی، «المدارس الاصولیة فی النجف»، در موسوعة النجف الاشرف، جمع بحوثها جعفر دنبلی، ج ۷، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
*محمدامین بن محمدشریف استرآبادی، الفوائدالمدنیة، چاپ رحمةاللّه رحمتی اراکی، قم ۱۴۲۹.
* محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵.
*زهیر اعرجی، «المدارس الاصولیة فی النجف»، در موسوعة النجف الاشرف، جمع بحوثها جعفر دنبلی، ج ۷، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
* محمدبن حسن حرّعاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
*محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵.
* خوانساری.
*محمدبن حسن حرّعاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
* خویی.
*خوانساری.
* خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰.
*خویی.
* زین الدین بن علی شهیدثانی، الرعایة فی علم الدرایة، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.
*خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰.
* حسن صدر، تکملة امل الآمل، چاپ حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، و عدنان دباغ، بیروت ۱۴۲۹/۲۰۰۸.
*زین الدین بن علی شهیدثانی، الرعایة فی علم الدرایة، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.
* محمدباقر صدر، المعالم الجدیدة للاصول، نجف، ۱۳۸۵، چاپ افست تهران ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
*حسن صدر، تکملة امل الآمل، چاپ حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، و عدنان دباغ، بیروت ۱۴۲۹/۲۰۰۸.
* حسن طارمی راد، تاریخ فقه و فقها، ج ۲، تهران، ۱۳۷۵ش.
*محمدباقر صدر، المعالم الجدیدة للاصول، نجف، ۱۳۸۵، چاپ افست تهران ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
* محمدبن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج ۱، چاپ محمدتقی کشفی، تهران ۱۳۸۷.
*حسن طارمی راد، تاریخ فقه و فقها، ج ۲، تهران، ۱۳۷۵ش.
* محمد غروی، الحوزة العلمیة فی النجف الاشرف، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
*محمدبن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج ۱، چاپ محمدتقی کشفی، تهران ۱۳۸۷.
* محمدجواد فقیه، «الدور الثانی للجامعة النجفیة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
*محمد غروی، الحوزة العلمیة فی النجف الاشرف، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
* ابوالقاسم گرجی، تاریخ فقه و فقها، تهران ۱۳۷۵ش.
*محمدجواد فقیه، «الدور الثانی للجامعة النجفیة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
* محمدبن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم ۱۴۱۶.
*ابوالقاسم گرجی، تاریخ فقه و فقها، تهران ۱۳۷۵ش.
* محمدرضا شمس الدین، بهجةالراغبین، چاپ رضا محمد حدرج، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
*محمدبن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم ۱۴۱۶.
* مصطفی جواد، «نظرات فی الذریعة الی تصانیف الشیعة»، البیان، سال ۱، ش ۵ (شوال ۱۳۶۵).
*محمدرضا شمس الدین، بهجةالراغبین، چاپ رضا محمد حدرج، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
* علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، الفهرست، چاپ جلال الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.
*مصطفی جواد، «نظرات فی الذریعة الی تصانیف الشیعة»، البیان، سال ۱، ش ۵ (شوال ۱۳۶۵).
* محمدبن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۰.
*علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، الفهرست، چاپ جلال الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.
* احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
*محمدبن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۰.
* احمدبن محمدمهدی نراقی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، ج ۱، قم ۱۴۱۵.
*احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
* محمدمهدی آصفی، «مدرسة النجف و تطور الحرکة الاصلاحیة فیها»، در موسوعة النجف الاشرف، جمع * بحوثها جعفر دجیلی، ج ۹، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
*احمدبن محمدمهدی نراقی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، ج ۱، قم ۱۴۱۵.
* جعفربن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
*محمدمهدی آصفی، «مدرسة النجف و تطور الحرکة الاصلاحیة فیها»، در موسوعة النجف الاشرف، جمع * بحوثها جعفر دجیلی، ج ۹، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
* احمد مجید عیسی، «الدراسة فی النجف»، البیان، سال ۲، ش ۲۷، ۲۸ (ذیقعده ۱۳۶۶).
*جعفربن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
* اسحاق نقاش، شیعةالعراق، قم، ۱۳۷۷ش.
*احمد مجید عیسی، «الدراسة فی النجف»، البیان، سال ۲، ش ۲۷، ۲۸ (ذیقعده ۱۳۶۶).
* حسن اسدی، ثورةالنجف علی الانگلیز، او، الشرارة الاولی لثورة العشرین، بغداد ۱۹۷۵.
*اسحاق نقاش، شیعةالعراق، قم، ۱۳۷۷ش.
* «اعلام المعقول فی مدرسة النجف»، در موسوعةالنجف الاشرف، همان، ج ۸.
*حسن اسدی، ثورةالنجف علی الانگلیز، او، الشرارة الاولی لثورة العشرین، بغداد ۱۹۷۵.
* امین؛ محسن امین، علی شرقی، و فاضل جمالی، «کلمات قصیرة حول اسلوب الدراسةفی النجف و نظام الحلقات»، در موسوعةالنجف الاشرف، همان، ج ۶، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
*«اعلام المعقول فی مدرسة النجف»، در موسوعةالنجف الاشرف، همان، ج ۸.
* اوراق تازه یاب مشروطیت مربوط به سالهای ۱۳۲۵ـ۱۳۳۰ قمری، چاپ ایرج افشار، تهران: جاویدان، ۱۳۵۹ش.
*امین؛ محسن امین، علی شرقی، و فاضل جمالی، «کلمات قصیرة حول اسلوب الدراسةفی النجف و نظام الحلقات»، در موسوعةالنجف الاشرف، همان، ج ۶، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
* محمد بحرالعلوم، «الجامعة العلمیة فی النجف عبر ایامها الطویلة»، الموسم، ش ۱۸ (۱۴۱۴).
*اوراق تازه یاب مشروطیت مربوط به سالهای ۱۳۲۵ـ۱۳۳۰ قمری، چاپ ایرج افشار، تهران: جاویدان، ۱۳۵۹ش.
* محمد بحرالعلوم، «الدراسة و تاریخها فی النجف»، در موسوعة العتبات المقدسة، تألیف جعفر خلیلی، ج ۷، جزء۲، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
*محمد بحرالعلوم، «الجامعة العلمیة فی النجف عبر ایامها الطویلة»، الموسم، ش ۱۸ (۱۴۱۴).
* «بحوث شاملة حول اسلوب الدراسة فی النجف و نظام الحلقات»، از محمدتقی فقیه و دیگران، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
*محمد بحرالعلوم، «الدراسة و تاریخها فی النجف»، در موسوعة العتبات المقدسة، تألیف جعفر خلیلی، ج ۷، جزء۲، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
* علی بهادلی، الحوزة العلمیة فی النجف: معالمها و حرکتها الاصلاحیة، ۱۳۳۹ـ۱۴۰۱ه / ۱۹۲۰ـ ۱۹۸۰م، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
*«بحوث شاملة حول اسلوب الدراسة فی النجف و نظام الحلقات»، از محمدتقی فقیه و دیگران، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
* کامل سلمان جبوری، النجف الاشرف و حرکةالجهاد: عام ۱۳۳۲ـ۱۳۳۳ه / ۱۹۱۴م، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
*علی بهادلی، الحوزة العلمیة فی النجف: معالمها و حرکتها الاصلاحیة، ۱۳۳۹ـ۱۴۰۱ه / ۱۹۲۰ـ ۱۹۸۰م، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
* رسول جعفریان، تشیع در عراق، مرجعیت و ایران، تهران ۱۳۸۶ش.
*کامل سلمان جبوری، النجف الاشرف و حرکةالجهاد: عام ۱۳۳۲ـ۱۳۳۳ه / ۱۹۱۴م، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
* فاضل جمالی، «جامعةالنجف الدینیة»، نقله الی العربیة جودت قزوینی، الموسم، ش ۱۸ (۱۴۱۴).
*رسول جعفریان، تشیع در عراق، مرجعیت و ایران، تهران ۱۳۸۶ش.
* عبدالهادی حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران ۱۳۶۴ش.
*فاضل جمالی، «جامعةالنجف الدینیة»، نقله الی العربیة جودت قزوینی، الموسم، ش ۱۸ (۱۴۱۴).
* محمدحسین حرزالدین، تاریخ النجف الاشرف، هَذَّبه و زاد علیه عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، قم ۱۳۸۵ش.
*عبدالهادی حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران ۱۳۶۴ش.
* محمد حسینی شیرازی، تلک الایام: صفحات من تاریخ العراق السیاسی، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
*محمدحسین حرزالدین، تاریخ النجف الاشرف، هَذَّبه و زاد علیه عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، قم ۱۳۸۵ش.
* فضل اللّه بن عبدالنبی خاوری شیرازی، تاریخ ذوالقرنین، چاپ ناصر افشارفر، تهران ۱۳۸۰ش.
*محمد حسینی شیرازی، تلک الایام: صفحات من تاریخ العراق السیاسی، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
* محمد خلیل الزین، «ذکریاتی عن النجف الاشرف»، آفاق نجفیة، سال ۲، ش ۵ (۱۴۲۸).
*فضل اللّه بن عبدالنبی خاوری شیرازی، تاریخ ذوالقرنین، چاپ ناصر افشارفر، تهران ۱۳۸۰ش.
* جعفر خلیلی، «مکتبات النجف القدیمة و الحدیثة»، در موسوعة العتبات المقدسة، همان.
*محمد خلیل الزین، «ذکریاتی عن النجف الاشرف»، آفاق نجفیة، سال ۲، ش ۵ (۱۴۲۸).
* محمد خلیلی، «مدارس النجف القدیمة و الحدیثة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
*جعفر خلیلی، «مکتبات النجف القدیمة و الحدیثة»، در موسوعة العتبات المقدسة، همان.
* عبدالجبار رفاعی، «تطور الدرس الفلسفی فی النجفالاشرف»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۸.
*محمد خلیلی، «مدارس النجف القدیمة و الحدیثة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
* عبدالحلیم رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، بیروت ۱۹۸۵.
*عبدالجبار رفاعی، «تطور الدرس الفلسفی فی النجفالاشرف»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۸.
* محمدمهدی شریف کاشانی، واقعات اتفاقیه در روزگار، چاپ منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران ۱۳۶۲ش.
*عبدالحلیم رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، بیروت ۱۹۸۵.
* هبةالدین شهرستانی، «فاجعة حضرة آیةاللّه الخراسانی»، العلم، ج ۲، ش ۷ (محرّم ۱۳۳۰).
*محمدمهدی شریف کاشانی، واقعات اتفاقیه در روزگار، چاپ منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران ۱۳۶۲ش.
* صادق صادق، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۱ـ۱۳۷۴ش.
*هبةالدین شهرستانی، «فاجعة حضرة آیةاللّه الخراسانی»، العلم، ج ۲، ش ۷ (محرّم ۱۳۳۰).
* محمد صادقی تهرانی، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق و نقش علمای مجاهد اسلام، قم: دارالفکر، بی‌تا.
*صادق صادق، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۱ـ۱۳۷۴ش.
* محمدکاظم طریحی، النجف الاشرف: مدینة العلم و العمران، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
*محمد صادقی تهرانی، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق و نقش علمای مجاهد اسلام، قم: دارالفکر، بی‌تا.
* حسن علوی، الشیعة و الدولة القومیة فی العراق: ۱۹۱۴ـ ۱۹۹۰، قم: دارالثقافة للطباعة و النشر، بی‌تا.
*محمدکاظم طریحی، النجف الاشرف: مدینة العلم و العمران، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
* محمد غروی، الحوزةالعلمیة فی النجف الاشرف، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴؛
*حسن علوی، الشیعة و الدولة القومیة فی العراق: ۱۹۱۴ـ ۱۹۹۰، قم: دارالثقافة للطباعة و النشر، بی‌تا.
* محمدحسن قاضی، «صفحات مطویة من تاریخ الحرکات الاصلاحیة فی النجف الاشرف»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۹.
*محمد غروی، الحوزةالعلمیة فی النجف الاشرف، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴؛
* احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، تهران ۱۳۶۳ش.
*محمدحسن قاضی، «صفحات مطویة من تاریخ الحرکات الاصلاحیة فی النجف الاشرف»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۹.
* احمد کسروی، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، تهران ۱۳۵۵ش.
*احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، تهران ۱۳۶۳ش.
* عبدالحسین مجید کفائی، مرگی در نور : زندگانی آخوند خراسانی، تهران ۱۳۵۹ش.
*احمد کسروی، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، تهران ۱۳۵۵ش.
* «مدرسة الجزائری: مدرسة النجف الدینیة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۹.
*عبدالحسین مجید کفائی، مرگی در نور : زندگانی آخوند خراسانی، تهران ۱۳۵۹ش.
* محمدحسن مرتضوی لنگرودی، «مصاحبه با حضرت آیةاللّه حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، حوزه، سال ۱۰، ش ۱ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۲).
*«مدرسة الجزائری: مدرسة النجف الدینیة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۹.
* مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست: اسناد و گزارشهایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی، ۱۲۹۲ تا ۱۳۳۹ شمسی، به کوشش محمدحسین منظورالاجداد، تهران: شیرازه، ۱۳۷۹ش.
*محمدحسن مرتضوی لنگرودی، «مصاحبه با حضرت آیةاللّه حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، حوزه، سال ۱۰، ش ۱ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۲).
* عبداللّه مستوفی، شرح زندگانی من، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران ۱۳۷۱ش.
*مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست: اسناد و گزارشهایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی، ۱۲۹۲ تا ۱۳۳۹ شمسی، به کوشش محمدحسین منظورالاجداد، تهران: شیرازه، ۱۳۷۹ش.
* عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، مآثر سلطانیه : تاریخ جنگ‌های اول ایران و روس، چاپ غلامحسین زرگری نژاد، تهران ۱۳۸۳ش.
*عبداللّه مستوفی، شرح زندگانی من، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران ۱۳۷۱ش.
* عدی مفرجی، النجف الاشرف و حرکة التیار الاصلاحی: ۱۹۰۸ـ۱۹۳۲م، بیروت ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
*عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، مآثر سلطانیه : تاریخ جنگ‌های اول ایران و روس، چاپ غلامحسین زرگری نژاد، تهران ۱۳۸۳ش.
* مقدام عبدالحسن فیاض، تاریخ النجف السیاسی: ۱۹۴۱ـ ۱۹۵۸، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
*عدی مفرجی، النجف الاشرف و حرکة التیار الاصلاحی: ۱۹۰۸ـ۱۹۳۲م، بیروت ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
* مهدی ملکزاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران ۱۳۷۱ش.
*مقدام عبدالحسن فیاض، تاریخ النجف السیاسی: ۱۹۴۱ـ ۱۹۵۸، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
* محمد ملکی، آشنایی با متون درسی حوزه‌های علمیه ایران: شیعه، حنفی، شافعی، قم ۱۳۷۶ش.
*مهدی ملکزاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران ۱۳۷۱ش.
* موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴.
*محمد ملکی، آشنایی با متون درسی حوزه‌های علمیه ایران: شیعه، حنفی، شافعی، قم ۱۳۷۶ش.
* محمدحسن نجفی قوچانی، سیاحت شرق، یا، زندگی نامه آقانجفی قوچانی، چاپ رمضان علی شاکری، تهران ۱۳۶۲ش.
*موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴.
*محمدحسن نجفی قوچانی، سیاحت شرق، یا، زندگی نامه آقانجفی قوچانی، چاپ رمضان علی شاکری، تهران ۱۳۶۲ش.
 
{{چپ‌چین}}
{{چپ‌چین}}
* Joyce N. Wiley, The Islamic movement of Iraqi Shi`as, Boulder, Col. 1992.
 
*Joyce N. Wiley, The Islamic movement of Iraqi Shi`as, Boulder, Col. 1992.
 
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان}}
{{پایان}}


==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
* منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details?id=8197&&searchText دانشنامه جهان اسلام]
 
* [http://www.shareh.com/persian/magazine/uloum_s/44/05.htm ايده روشنفكری و موضع حوزه نجف]
*منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details?id=8197&&searchText دانشنامه جهان اسلام]
* [http://www.link.khabarsaz.net/link-457.html حوزه علمیه نجف]
*[http://www.shareh.com/persian/magazine/uloum_s/44/05.htm ايده روشنفكری و موضع حوزه نجف]
* [http://www.imamali-a.com/?part=2412 مدارس نجف]
*[http://www.link.khabarsaz.net/link-457.html حوزه علمیه نجف]
*[http://www.imamali-a.com/?part=2412 مدارس نجف]
 
{{حوزه علمیه}}
{{حوزه علمیه}}
{{تشیع در عراق}}
{{تشیع در عراق}}
خط ۲۸۹: خط ۲۹۸:
[[رده:نجف]]
[[رده:نجف]]
[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت الف]]
[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت الف]]
<references />

نسخهٔ ‏۲۳ اوت ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۱۱

پرونده:وحدت در حوزه و علما.jpg
وحدت علمای حوزه شیعه و سنی

حوزه علمیه نجف، عنوانی است اصطلاحی که بر تمامی متولیان امور مدارس دینی اعم از مراجع مذهبی شهر نجف اشرف اطلاق می گردد. وظیفه اساسی این متولیان، آموزش و پرورش طلاب علوم دینی و نیز جامعه اسلامی و بشری ساکن در نجف اشرف و حوالی آن و به صورت کلی در عراق می باشد. این حوزه تا کنون در کنار حوزه علمیه قم، به پرورش بسیاری از فقیهان و عالمان بزرگ پرداخته است و از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. از جمله این بزرگان می توان به امثال: شیخ طوسی، علامه حلی، شیخ انصاری، آیت الله خوئی و آیت الله سیستانی و امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران، اشاره نمود.

تاریخچه

الگو:سیر تاریخی مرکزیت حوزه‌های علمیه درباره تأسیس حوزه علمیه نجف دو نظر اساسی وجود دارد. گروه نخست بر این باورند که پس از هجرت شیخ طوسی در ۴۴۸ق از بغداد به نجف، وی حوزه علمیه را بنا نهاد. شماری دیگر معتقدند پیش از آمدن شیخ، در نجف حلقه‌های بحث و درس در جوار مرقد امیرمؤمنان علیه‌السلام برقرار و حوزه علمیه شکل گرفته بوده است.[۱] این عده شواهدی در اثبات مدعای خود ذکر می‌کنند؛ از جمله:

حوزه علمیه نجف پس از ورود شیخ طوسی تاریخ با فراز و نشیبی را سپری کرده است که مراحل آن عبارت‌اند از:

دوره تکوین و تثبیت

این دوره با حضور شیخ طوسی در نجف (۴۴۸ـ۴۶۰ق) مقارن است. او که از شاگردان شیخ مفید و سید مرتضی علم الهدی بود، پس از فوت علم الهدی ریاست علمی شیعیان بغداد را برعهده گرفت. اندکی پس از ورود طغرل سلجوقی به بغداد، ۴۴۹ خانه و کتابخانه او را در حالی که خودش قبلا به نجف مهاجرت کرده بود آتش زدند. مدتی بعد، شیخ فعالیت علمی خود را در این شهر آغاز کرد و حوزه نجف با تلاش‌های او پاگرفت. شیخ توانست اوضاع تحصیلی نجف را نظم بیشتر دهد و حلقه‌های درسی را تشکیل دهد. عده‌ای اندک از کسانی که همراه شیخ از بغداد به نجف رفته یا شهرتش را شنیده بودند، به او پیوستند. کتاب امالی یا المجالس شیخ گواهِ انضباطی است که او در حوزه نو تأسیس نجف در انتقال علوم به شاگردانش برقرار کرده بود.[۹] طوسی همچنین علما و شاگردان را به فقه استدلالی و اجتهادی جهت داد.

دوره تبعیت و رکود

این دوره طولانی با وفات شیخ طوسی آغاز شد و تا اوایل قرن دهم ادامه یافت. عوامل متعددی در ایجاد رکود پس از شیخ دخیل بودند.

  • نخست آنکه به رغم ابتکارات شگرف او در حوزه اصول، فقه و دفاعش از فقه تفریعی در حوزه شریعت و توفیقش در ترویج و تحکیم روش‌های استدلال و استنباط[۱۰] آرا و نظریات وی تا مدت‌ها به دلیل عظمت شخصیت او در مجامع علمی شیعه بدون معارض و نقدناپذیر رواج یافت و پیروانش بیش از یک قرن درصدد خرده‌گیری و نقد و بررسی نظریاتش برنیامدند. به تعبیر شهید ثانی[۱۱] و صاحب معالم، ابن شهید ثانی[۱۲] همه فقها تنها ناقل گفته‌های او بودند.
  • عامل دیگر این ایستایی، جوانی حوزه نجف بود که نمی‌توانست همپای مراکزی همچون حوزه علمیه بغداد، در برخورد با آرای گوناگون، پویایی داشته باشد، مخصوصاً آنکه هنگام مهاجرت شیخ از بغداد به نجف، تنها تعدادی کم شمار او را همراهی کرده بودند.[۱۳]
  • از میان رفتن قدرت آل بویه که پیوسته مراکز و شخصیت‌های علمی شیعه را تحت حمایت خود داشتند، عامل اثرگذار دیگری بر رکود بود و مخصوصاً از همان آغاز تصرف عراق به دست سلجوقیان، شیعه تحت فشارهای روزافزون قرار گرفت.
  • ظهور محمدبن ادریس حلّی (متوفی ۵۹۸ق) در حلّه رونق حوزه علمیه این شهر را به همراه داشت ولی همین مسئله به رکود حوزه علمیه نجف شتاب بیشتری بخشید. وی توانست به روحیه پیروی بی‌چون و چرای مشایخ امامیه که در برابر آرا و فتاوای شیخ طوسی تسلیم و منقاد بودند، پایان دهد و با نقادی آرا و برخی روش‌های شیخ، روح تحقیق و نقد و تجدیدنظر را به محافل علمی شیعه باز آوَرَد.

دانشمندان و آثار علمی آن‌ها در این دوره

با همه این احوال، در این دوره نیز حوزه نجف از تکاپوی علمی دور نماند. از ابوعلی طوسی، فرزند شیخ طوسی، (متوفی ۵۱۵) اثری چون المرشد الی سبیل المتعبد و الامالی به جای مانده است. وی نزد علمای شیعه باعنوان مفید ثانی شهرت دارد.[۱۴] ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوعلی فضل بن حسن طبرِسی مؤلف مجمع البیان و ابوعبدالله حسین بن احمدبن طحّال مقدادی تربیت یافتگان محضر اویند.[۱۵] همچنین شیخ ابوالوفاء عبدالجبار رازی، شیخ ابومحمدحسن بن بابویه قمی و شیخ ابوعبدالله محمدبن هبةالله طرابلسی معاصران او و جملگی از شاگردان پدرش در حوزه علمیه نجف بوده‌اند.[۱۶] کتاب شرح کافیه ابن حاجب و شرح قصائد ابن ابی الحدید از نجم الائمة رضی الدین محمد استرآبادی (متوفی ۶۸۶)[۱۷] الایماقی فی شرح الایلاقی و شرح تعریب الزبدة در طب از عبدالرحمان بن عتائقی از علمای حلّه و بعد نجف اشرف[۱۸] و التنقیح الرایع فی شرح مختصرالشرایع مقداد بن عبداللّه سیوری مشهور به فاضل مقداد (متوفی ۸۲۶)[۱۹] از جمله آثار دانشمندانِ این دوره حوزه نجف است.

دوره محقق اردبیلی

از نیمه دوم قرن دهم رونق علمی به حوزه نجف بازگشت. اقدامات اثرگذاری چون آسان ساختن دسترسی به آب آشامیدنی از طریق حفر رودها توسط صفویه و ساخت قلعه‌های استوار و تأمین امنیت جانی ساکنان، به عنوان عوامل شکوفایی مجدد حوزه نجف شمرده شده است؛[۲۰] البته پیش از صفویان، برخی فرمانروایان و امیران ایلخانی و جلایری با رویکردی سیاسی به احیای نجف با ماهیت شیعی در برابر بغداد با اکثریت سنی به اقدامات مشابهی دست زده، اما توفیق چندانی کسب نکرده بودند.[۲۱]

برخی معتقدند مولی احمد بن اردبیلی در بازیابی رونق حوزه علمیه نجف نیز اثرگذار بوده است. حضور محقق اردبیلی در حوزه نجف و مقبول افتادن مکتب فقهی او، یعنی تتبع در احادیث و توجه به احادیث صحیح السند ـ که چه بسا مورد بی‌اعتنایی یا اعراض فقهای سَلَف قرار گرفته بودـ در برابر قول به پذیرش فتوای مشهور، پژوهشگران و طلاب بسیاری را در حلقات درس او حاضر ساخت.[۲۲] شمس الدین محمد بن علی عاملی و صاحب معالم از شاگردان او هستند.[۲۳]

برخی علماء و آثار علمی آنان در این دوره

ظهور و افول اخباری‌گری

نوشتار اصلی:اخباری ها

از دهه چهارم قرن یازدهم حوزه علمیه نجف همانند دیگر حوزه‌های شیعه درگیر موضوع اخباری گری شد. بزرگترین تأثیر را در این بین محمدامین استرآبادی داشت. او در کتاب الفوائد المدنیة روش اصولی و فقهی مجتهدان شیعه را، که توسط شیخ طوسی در حوزه علمیه نجف رواج یافته بود، مورد نقد و اعتراض قرار داد. او فقهای اصولی از جمله علامه حلی را به انحراف از طریقت ائمه(ع) متهم کرد و تکیه آنان به علم کلام و اصول فقه، استفاده از افکار عقلی و اعتقاد به قیاس را بدعت شمرد.[۲۸]

جنبش اخباری‌ها از اعتبار و رونق دانش اصول فقه و علمای اصولی و نیز حوزه علمیه نجف کاست.[۲۹] مجمع البحرین اثر شیخ فخرالدین بن محمدعلی طُرَیحی نجفی از آثار حوزه نجف در این دوره است.[۳۰] برخی از علما و فقیهان نیز از نجف به شهرها و حتی کشورهای همسایه هجرت کردند. فاضل شِروانی (متوفی ۱۰۹۸ یا ۱۰۹۹) از نویسندگان کثیرالتألیف این روزگار و از دانش آموختگان نجف بود که به اصفهان مهاجرت کرد و ضمن نوشتن کتاب‌هایی چون شرح الشرایع و حاشیه بر شرح تجرید قوشچی شاگردان بزرگی همچون میرزاعبداللّه افندی مؤلف ریاض العلماء، شیخ حسن بلاغی صاحب تنقیح المقال و مولی محمد اکمل اصفهانی پدر وحید بهبهانی[۳۱] پرورد.

درگیری‌های پیوسته صفویان و عثمانیان بر سر تسلط بر عراق، هراس مردم از مهاجرت به عراق، فشار بر علمای مذهبی شیعه پس از سلطه عثمانی‌ها و رویدادهای طبیعی چون وبا در افزایش رکود علمی در این دوره بی‌تأثیر نبودند.[۳۲] همین عوامل باعث شد تا پایان قرن یازدهم از آمد و شد طلاب و دانش پژوهان به نجف کاسته شود و حوزه علمیه کربلا رونق گیرد.[۳۳]


عصر درخشش و کمال

دوره بعدی را که از قرن سیزدهم شروع می‌شود و تا زمان حال ادامه می‌یابد، می‌توان عصر کمال و اوج درخشش و زعامت علمی حوزه نجف دانست. با آغاز فعالیت علامه بحرالعلوم در نجف و عالمان و فقیهان بسیاری که به همت وحید بهبهانی تربیت شده بودند، حوزه نجف عظمت و شکوه خود را بازیافت و از نو به مرکز علمی جهان تشیع تبدیل شد. تلاش‌های شاگردان مستقیم و غیرمستقیم وحید بهبهانی معطوف مبارزه با اخباری گری و پاسخگویی به شبهات آنان و اثبات نیاز به قواعد اصولی در استنباط شد.[۳۴] این کوشش‌ها ثمربخش بود؛ علم اصول را به کمال رساند و در زمینه فقه به طور محسوسی باب بحث، نقد و تحلیل موضوعات و کاوش در آرای پیشینیان و ادلّه آنان گشوده شد[۳۵] و سرانجام آنکه جریان اخباری هر چند از میان نرفت، به شدت محدود شد.

در امتداد سبک علمی وحید بهبهانی کتاب‌های نفیسی در حوزه نجف به رشته تحریر درآمد.

جایگاه شیخ انصاری در حوزه نجف

شیخ انصاری از شاگردان سید محمد مجاهد و شیخ علی کاشف الغطاء و شیخ محمدحسن نجفی مشهور به صاحب جواهر در نجف بود و پس از وفات صاحب جواهر در ۱۲۶۶ق به مرجعیت شیعه نایل آمد.[۳۷] کتاب رسائل او از برترین نوشته‌های اصولی مذهب شیعه به شمار می‌رود؛ به ویژه طرح ابتکاری او در ساماندهی مباحث «حجّت»، افق‌هایی نو در برابر فقها و مجتهدان گشوده است. این کتاب از درسنامه‌های مهم حوزه‌های شیعی است که هم در مرتبه سطوح عالی تدریس می‌شود و هم بسیاری از استادان و مجتهدان حوزه‌های علمیه، دروس اجتهادی خود را در علم اصول، بر محور این کتاب ارائه می‌دهند.

فعالیت‌های میرزامحمد حسن شیرازی

مکتب فقهی ـ اصولی شیخ انصاری، با پیگیری جدّی چند تن از شاگردان برجسته او، و در رأس آنان میرزامحمد حسن شیرازی استقرار یافت. میرزای شیرازی، پس از شیخ انصاری به سامرا رفت و در آنجا حوزه درسی تأسیس کرد. به دعوت او شماری از مجتهدان و فضلای حوزه نجف نیز راهی سامرا شدند و با محوریت میرزای شیرازی، که مرجع علی الاطلاق شیعه بود، در تثبیت و تبیین آرای شیخ انصاری کوشیدند. درواقع، حوزه سامرا که نزدیک به نیم قرن پایید، بخشی از حوزه نجف بود و صرفاً با آن فاصله مکانی داشت.

تاثیر آخوند خراسانی بر حوزه نجف

با اینکه دانشمندان دیگری در حوزه نجف، پس از شیخ انصاری، دست به تألیف و تصنیف در علم اصول زدند، ولی هیچ یک به رتبه آخوند ملامحمدکاظم خراسانی (متوفی ۱۳۲۹ق) نرسیدند. وی از تربیت شدگان مکتب اصولی شیخ انصاری است، ولی آرای او در همه مباحث با نظریات شیخ انطباق ندارد.[۳۸] پس از شیخ انصاری، او بیشترین تأثیر را بر حوزه‌های علمی شیعی گذاشته است. کتاب کفایة الاصول او در بردارنده نظریات و بیان‌هایی ابداعی است و چون به طور موجز تألیف شده، شروح و تعلیقات و تقریرات بسیاری بر آن نوشته‌اند. این کتاب نیز به عنوان آخرین متن آموزشی علم اصول در سطح عالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اغلب فقیهان برجسته اصولی قرن چهاردهم از پرورش یافتگان مکتب اصولی شیخ انصاری و شمار زیادی از آنان شاگردان آخوند خراسانی بوده‌اند. صدها تن محضر خراسانی را درک کردند و برخی چون شیخ محمد جواد بلاغی (متوفی ۱۳۵۲)، ابوالحسن مشکینی (متوفی ۱۳۵۸)، محمد حسین نائینی(متوفی ۱۳۵۶)، محمد حسین غروی اصفهانی (متوفی ۱۳۶۱)، آقا ضیاء الدین عراقی(متوفی ۱۳۶۱)، سید ابوالحسن اصفهانی (متوفی ۱۳۶۵)، شیخ محمدحسین آل کاشف الغطاء (متوفی ۱۳۷۳)، سیدعبدالحسین شرف الدین عاملی (متوفی ۱۳۷۷) و حاج آقا حسین بروجردی (متوفی ۱۳۸۰ق) به بالاترین مدارج اجتهاد و مرجعیت نایل آمدند.[۳۹]

تأسیس حزب الدعوةالاسلامیة

تأسیس حزب الدعوة الاسلامیة نقطه عطفی در کارکرد سیاسی حوزه علمیه نجف در چند دهه اخیر به شمار می‌رود. این حزب توسط گروهی از علمای جوان و اصلاح طلب حوزه نجف نظیر سیدمحمدباقر صدر و سید مرتضی عسکری در ۱۳۳۶ش/ ۱۹۵۷ بنا نهاده شد. دغدغه اصلی حزب مسائل اعتقادی و مقابله با شبهات و زدودن انحرافات بود، ولی دیری نپایید که ناگزیر به سیاست کشیده شد. رهبران حزب الدعوة و اخوان المسلمین عراق در ۱۳۳۹ش/۱۹۶۰ بر سر تأسیس یک دولت اسلامی با همکاری مردم شیعه و سنّی به توافق رسیده بودند.[۴۰] با فعالیت‌های گسترده این حزب در عراق، شمار بسیاری از جوانان جذب حزب شدند، موضوعی که مخالفت کمونیست‌ها و ناسیونالیست‌ها را به دنبال داشت و سیدمحمدباقر صدر خود بارها مورد حمله ناسیونالیست‌های نجف قرار گرفت.[۴۱] سیدمحسن حکیم از معدود مراجع بزرگ نجف بود که در خروج این حوزه از انزوای سیاسی نقش فوق العاده مؤثری داشت.

فعالیت‌های سید محمدباقر صدر

از دهه ۱۳۵۰ش فعالیت‌های سیاسی سید محمد باقر صدر، که در آن زمان یکی از استادان برجسته حوزه نجف بود، بیش از پیش در محافل سیاسی شیعه عراق مورد توجه قرار گرفت.[۴۲] با افزایش اعتراضات مذهبی که غالباً توسط علمای حوزه نجف سازماندهی می‌شد، سرکوب حزب حاکم بعث نیز شدت می‌یافت. انتفاضه صفر ۱۳۹۷/ بهمن ۱۳۵۵ دولت عراق را متوجه نقش رهبری علما در نهضت اسلامی کرد و به همین جهت محدودیت‌هایی را برای ایشان اعمال داشت[۴۳] حامیان آیت اللّه صدر در خرداد ۱۳۵۹ انتفاضه رجب را در منزل او آغاز کردند ولی این حرکت نیز فرجامی چون اقدامات پیشین یافت[۴۴] و در پی آن، صدر و خواهرش بنت الهدی دستگیر و اعدام شدند.[۴۵] آیت الله خویی در اعتراض به این عمل، درخواست کرد به وی اجازه دهند از عراق خارج شود، ولی دولت علاوه بر رد این درخواست، حساب‌های او را مسدود و برخی از شاگردانش را دستگیر و عده‌ای از آنان را اعدام کرد.[۴۶] به طور کلی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دولت عراق مشکلات بیشتری برای علما و طلاب علوم دینی حوزه نجف ایجاد کرد و در نتیجه برخی از علمای مبارز حوزه به علت تنگناهای شدید در عراق، ناگزیر از مهاجرت به دیگر کشورها شدند و فعالیت سیاسی خود را در آنجا پی گرفتند.[۴۷]


ضوابط و نظامات تدریس

برای تدریس در حوزه علمیه شروط خاصی چون مدرک یا سن مطرح نیست و طلاب آزادانه مدرّسان و استادان خود را برمی‌گزینند. بنابراین، استاد باید از توانایی علمی و قدرت بیان و پیشینه درسی درخور ذکر برخوردار باشد. در برابر تدریس، حقوقی به استادان پرداخت نمی‌شود و نیازهای ضروری زندگی آنان را مراجع تقلید تأمین می‌کنند.[۴۸] طلاب رکن دیگر حوزه علمیه نجف‌اند که با داشتن برخی شرایط به تحصیل مشغول می‌شوند.[۴۹] معیشت طلاب از طریق شهریه مدرسه، کمک‌های مالی مراجع نجف یا مراجع دیگر کشورها، خانواده‌های طلاب، اشخاص حقیقی یا مراکز خیریه یا از محل موقوفات مدارس تأمین می‌شود.[۵۰] بعضاً نیز کمک‌های غیرنقدی و تسهیلاتی چون لوازم التحریر در اختیار طلاب قرار داده می‌شد[۵۱] و هر از گاهی در برخی مدارس (نظیر مدرسه قوام) غذا توزیع می‌شد.[۵۲] برخی هم در حوزه نجف ترجیح می‌دادند معاش خویش را از دسترنج خود تأمین کنند.[۵۳]

ملیت طلاب

اغلب طلاب نجف غیر بومی بوده و ملیت‌های گوناگونی داشتند؛ پاکستانی، هندی، تبتی، سوری، لبنانی، بحرینی، ترک، ایرانی و غیره؛ و از همه پرشمارتر ایرانیان بودند.[۵۴] علاوه بر ایرانیان، که همواره یکی از مراکز علمی خود را نجف قرار داده بودند، طلاب علوم دینی جبل عامل نیز از روزگار شهید اول (نیمه دوم قرن هشتم) از لبنان به نجف مهاجرت می‌کردند و در روزگار سید جواد عاملی (متوفی ۱۲۲۶ق) بر تعداد آنان در این شهر افزوده شد.[۵۵] مدارس، معمولا ملیت طلبه را ملاک پذیرش قرار نمی‌دادند، ولی برخی از مدارس را بانیان آنها برای ملیت خاصی بنا می‌کردند، مثلا مدرسه عاملیین خاص لبنانی‌ها، مدرسه هندی از آنِ هندیان، و مدرسه ایروانی ویژه ترکان بود.[۵۶] گاهی نیز اختلافاتی پیش می‌آمد.[۵۷] در سال‌های اخیر، پس از سقوط رژیم بعثی، به تدریج طلاب از کشورهای مختلف برای تحصیل به نجف می‌روند.

مدارس علمیه نجف

نام مدرسه علمیه مؤسس سال تأسیس توضیحات
مدرسه مقداد سیوری، سلیمیه فاضل مقداد ۸۲۶ از مدارس بسیار قدیمی و مشهور نجف است.
مدرسه صحن شریف شاه صفی (م ۱۰۵۲) ۱۰۴۲ ۲۹ حجره دارد.
مدرسه غرویه شاه عباس اول مجاور صحن شریف
مدرسه صدر محمد حسین خان اصفهانی صدر اعظم فتحعلی شاه ۱۲۲۶
مدرسه کاشف الغطاء معتمد شیخ جعفر کاشف الغطاء ۱۲۴۳ مزار خاندان کاشف الغطاء در آنجاست.
مدرسه شیخ مهدی کاشف الغطاء (مدرسه مهدیه) مهدی بن جعفر کاشف الغطاء ۱۲۸۴ در حال حاضر فعال است.
مدرسه قوام قوام الملک فتحعلی خان شیرازی ۱۳۰۰ با نام مدرسۀ رسول اعظم، مرکز اداره مدارس حوزه علمیه نجف است
مدرسه ایروانی حاج مهدی ایروانی ۱۳۰۷ مخصوص طلاب آذری زبان ساخته شد.
مدرسه بزرگ خلیلی میرزا حسین خلیلی ۱۳۱۶ در ۱۴۱۲ تخریب شد.
مدرسه شربیانی شیخ فاضل شربیانی ۱۳۱۶ در حال حاضر فعال است.
مدرسه آخوند (کبری) ملا محمد کاظم آخوند خراسانی ۱۳۲۷ با نام امام حسن(ع) فعال است.
مدرسه کوچک میرزا حسین خلیلی میرزا حسین خلیلی ۱۳۱۲ در ۱۴۱۲ تخریب شد.
مدرسه قزوینی محمد آغا امین قزوینی ۱۳۲۴ فعال است.
مدرسه آخوند (متوسط) ملا محمد کاظم آخوند خراسانی ۱۳۲۶ در ۱۴۱۲ تخریب شد.
مدرسه سید محمد کاظم یزدی سید محمد کاظم یزدی ۱۳۲۵ یکی از بهترین مدارس نجف و فعال است.
مدرسه آخوند(کوچک) ملا محمد کاظم آخوند خراسانی ۱۳۲۸
مدرسه بخارایی محمد یوسف بخاری ۱۳۲۹
مسجد هندی ۱۳۲۸ به نام مدرسه امام باقر(ع) از مدارس فعال نجف است.
مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی (نجف) سید حسین بروجردی ۱۳۷۳ به نام مدرسه امام حسین(ع) فعال است.
مدرسه مرتضویه سید حیدر آملی در آن ساکن بوده است.
مدرسه ملا شیخ عبدالله ملا عبدالله بن شهاب الدین یزدی ۱۲۷۳ تخریب شد.
مدرسه حکیم فعال است.
مدرسه شبّریه سید علی شبّر
مدرسه دارالحکمه سید محسن حکیم ۱۳۲۶ در ۱۴۱۲ تخریب شد.
مدرسه رحباوی حاج عباس رحباوی ۱۳۷۸ یکی از بهترین مدارس نجف و فعال است.
مدرسه جوهرچی حاج محمد صالح جوهرچی ۱۳۸۳
مدرسه بغدادی عبدالعزیز بغدادی ۱۳۸۳ فعال است.
مدرسه عاملی محمد تقی فقیه عاملی فعال است.
مدرسه الامام مهدی(ع) فعال است.
مدرسه افغانیها شیخ حسن افغانی ۱۳۸۴
مدرسه یزدی دوم سید اسدالله یزدی فرزند سید محمد کاظم یزدی ۱۳۸۴
مدرسه‌دار العلم سید ابوالقاسم خویی نیروهای صدام پس از انتفاضه شعبانیه این مدرسه را تخریب کردند.
مدرسه شیرازی سید عبدالله شیرازی ۱۳۷۳
مدرسه علامه بلاغی سید علی سیستانی
جامعة نجف الاشرف حاج محمد تقی اتفاق- سید محمد کلانتر ۱۳۳۵ش -۱۳۸۲ق این مدرسه از فعالترین مدارس نجف است.

پانویس

الگو:پانویس2

منابع

  • آقابزرگ طهرانی.
  • ابن شهرآشوب، کتاب معالم العلماء، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳
  • ابن شهید ثانی، معالم الدین و ملاذالمجتهدین، قسمت اصول فقه معروف به معالم الاصول، چاپ مهدی محقق، تهران ۱۳۶۲ش.
  • ابن طاووس، فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه‌السلام فی النجف، قم: منشورات الرضی، بی‌تا.
  • محمدامین بن محمدشریف استرآبادی، الفوائدالمدنیة، چاپ رحمةاللّه رحمتی اراکی، قم ۱۴۲۹.
  • زهیر اعرجی، «المدارس الاصولیة فی النجف»، در موسوعة النجف الاشرف، جمع بحوثها جعفر دنبلی، ج ۷، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
  • محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵.
  • محمدبن حسن حرّعاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
  • خوانساری.
  • خویی.
  • خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰.
  • زین الدین بن علی شهیدثانی، الرعایة فی علم الدرایة، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.
  • حسن صدر، تکملة امل الآمل، چاپ حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، و عدنان دباغ، بیروت ۱۴۲۹/۲۰۰۸.
  • محمدباقر صدر، المعالم الجدیدة للاصول، نجف، ۱۳۸۵، چاپ افست تهران ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
  • حسن طارمی راد، تاریخ فقه و فقها، ج ۲، تهران، ۱۳۷۵ش.
  • محمدبن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج ۱، چاپ محمدتقی کشفی، تهران ۱۳۸۷.
  • محمد غروی، الحوزة العلمیة فی النجف الاشرف، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
  • محمدجواد فقیه، «الدور الثانی للجامعة النجفیة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
  • ابوالقاسم گرجی، تاریخ فقه و فقها، تهران ۱۳۷۵ش.
  • محمدبن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم ۱۴۱۶.
  • محمدرضا شمس الدین، بهجةالراغبین، چاپ رضا محمد حدرج، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
  • مصطفی جواد، «نظرات فی الذریعة الی تصانیف الشیعة»، البیان، سال ۱، ش ۵ (شوال ۱۳۶۵).
  • علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، الفهرست، چاپ جلال الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.
  • محمدبن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۰.
  • احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
  • احمدبن محمدمهدی نراقی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، ج ۱، قم ۱۴۱۵.
  • محمدمهدی آصفی، «مدرسة النجف و تطور الحرکة الاصلاحیة فیها»، در موسوعة النجف الاشرف، جمع * بحوثها جعفر دجیلی، ج ۹، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
  • جعفربن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
  • احمد مجید عیسی، «الدراسة فی النجف»، البیان، سال ۲، ش ۲۷، ۲۸ (ذیقعده ۱۳۶۶).
  • اسحاق نقاش، شیعةالعراق، قم، ۱۳۷۷ش.
  • حسن اسدی، ثورةالنجف علی الانگلیز، او، الشرارة الاولی لثورة العشرین، بغداد ۱۹۷۵.
  • «اعلام المعقول فی مدرسة النجف»، در موسوعةالنجف الاشرف، همان، ج ۸.
  • امین؛ محسن امین، علی شرقی، و فاضل جمالی، «کلمات قصیرة حول اسلوب الدراسةفی النجف و نظام الحلقات»، در موسوعةالنجف الاشرف، همان، ج ۶، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
  • اوراق تازه یاب مشروطیت مربوط به سالهای ۱۳۲۵ـ۱۳۳۰ قمری، چاپ ایرج افشار، تهران: جاویدان، ۱۳۵۹ش.
  • محمد بحرالعلوم، «الجامعة العلمیة فی النجف عبر ایامها الطویلة»، الموسم، ش ۱۸ (۱۴۱۴).
  • محمد بحرالعلوم، «الدراسة و تاریخها فی النجف»، در موسوعة العتبات المقدسة، تألیف جعفر خلیلی، ج ۷، جزء۲، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
  • «بحوث شاملة حول اسلوب الدراسة فی النجف و نظام الحلقات»، از محمدتقی فقیه و دیگران، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
  • علی بهادلی، الحوزة العلمیة فی النجف: معالمها و حرکتها الاصلاحیة، ۱۳۳۹ـ۱۴۰۱ه / ۱۹۲۰ـ ۱۹۸۰م، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
  • کامل سلمان جبوری، النجف الاشرف و حرکةالجهاد: عام ۱۳۳۲ـ۱۳۳۳ه / ۱۹۱۴م، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
  • رسول جعفریان، تشیع در عراق، مرجعیت و ایران، تهران ۱۳۸۶ش.
  • فاضل جمالی، «جامعةالنجف الدینیة»، نقله الی العربیة جودت قزوینی، الموسم، ش ۱۸ (۱۴۱۴).
  • عبدالهادی حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران ۱۳۶۴ش.
  • محمدحسین حرزالدین، تاریخ النجف الاشرف، هَذَّبه و زاد علیه عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، قم ۱۳۸۵ش.
  • محمد حسینی شیرازی، تلک الایام: صفحات من تاریخ العراق السیاسی، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
  • فضل اللّه بن عبدالنبی خاوری شیرازی، تاریخ ذوالقرنین، چاپ ناصر افشارفر، تهران ۱۳۸۰ش.
  • محمد خلیل الزین، «ذکریاتی عن النجف الاشرف»، آفاق نجفیة، سال ۲، ش ۵ (۱۴۲۸).
  • جعفر خلیلی، «مکتبات النجف القدیمة و الحدیثة»، در موسوعة العتبات المقدسة، همان.
  • محمد خلیلی، «مدارس النجف القدیمة و الحدیثة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۶.
  • عبدالجبار رفاعی، «تطور الدرس الفلسفی فی النجفالاشرف»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۸.
  • عبدالحلیم رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، بیروت ۱۹۸۵.
  • محمدمهدی شریف کاشانی، واقعات اتفاقیه در روزگار، چاپ منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران ۱۳۶۲ش.
  • هبةالدین شهرستانی، «فاجعة حضرة آیةاللّه الخراسانی»، العلم، ج ۲، ش ۷ (محرّم ۱۳۳۰).
  • صادق صادق، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۱ـ۱۳۷۴ش.
  • محمد صادقی تهرانی، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق و نقش علمای مجاهد اسلام، قم: دارالفکر، بی‌تا.
  • محمدکاظم طریحی، النجف الاشرف: مدینة العلم و العمران، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
  • حسن علوی، الشیعة و الدولة القومیة فی العراق: ۱۹۱۴ـ ۱۹۹۰، قم: دارالثقافة للطباعة و النشر، بی‌تا.
  • محمد غروی، الحوزةالعلمیة فی النجف الاشرف، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴؛
  • محمدحسن قاضی، «صفحات مطویة من تاریخ الحرکات الاصلاحیة فی النجف الاشرف»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۹.
  • احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، تهران ۱۳۶۳ش.
  • احمد کسروی، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، تهران ۱۳۵۵ش.
  • عبدالحسین مجید کفائی، مرگی در نور : زندگانی آخوند خراسانی، تهران ۱۳۵۹ش.
  • «مدرسة الجزائری: مدرسة النجف الدینیة»، در موسوعة النجف الاشرف، همان، ج ۹.
  • محمدحسن مرتضوی لنگرودی، «مصاحبه با حضرت آیةاللّه حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، حوزه، سال ۱۰، ش ۱ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۲).
  • مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست: اسناد و گزارشهایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی، ۱۲۹۲ تا ۱۳۳۹ شمسی، به کوشش محمدحسین منظورالاجداد، تهران: شیرازه، ۱۳۷۹ش.
  • عبداللّه مستوفی، شرح زندگانی من، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران ۱۳۷۱ش.
  • عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، مآثر سلطانیه : تاریخ جنگ‌های اول ایران و روس، چاپ غلامحسین زرگری نژاد، تهران ۱۳۸۳ش.
  • عدی مفرجی، النجف الاشرف و حرکة التیار الاصلاحی: ۱۹۰۸ـ۱۹۳۲م، بیروت ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
  • مقدام عبدالحسن فیاض، تاریخ النجف السیاسی: ۱۹۴۱ـ ۱۹۵۸، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
  • مهدی ملکزاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران ۱۳۷۱ش.
  • محمد ملکی، آشنایی با متون درسی حوزه‌های علمیه ایران: شیعه، حنفی، شافعی، قم ۱۳۷۶ش.
  • موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴.
  • محمدحسن نجفی قوچانی، سیاحت شرق، یا، زندگی نامه آقانجفی قوچانی، چاپ رمضان علی شاکری، تهران ۱۳۶۲ش.

الگو:چپ‌چین

  • Joyce N. Wiley, The Islamic movement of Iraqi Shi`as, Boulder, Col. 1992.

پیوند به بیرون

الگو:حوزه علمیه الگو:تشیع در عراق الگو:نجف الگو:شیخ طوسی

الگو:درجه‌بندی

  1. ↑ ر.ک: بحرالعلوم، ص۱۱؛ محمدرضا شمس الدین، ص۶۷ـ۶۸
  2. ↑ ابن طاووس، ص۱۳۲ـ۱۳۳
  3. ↑ نجاشی، ص۴۴۰
  4. ↑ نجاشی، ص۶۸
  5. ↑ نجاشی، ص۷۴
  6. ↑ ر.ک: خویی، ج ۱۶، ص۳۳۷
  7. ↑ ابن طاووس، ص۱۴۸؛ بحرالعلوم، ص۱۳ـ۱۴
  8. ↑ برای اطلاع از نقد این آرا رجوع کنید به غروی، ص۱۹ـ۳۰
  9. ↑ نخستین مجلس املا : ۲۶ صفر ۴۵۶ در حرم امیرمؤمنان علیه‌السلام
  10. ↑ ر.ک: طوسی، ج ۱، ص۱ـ۳
  11. ↑ شهیدثانی، ص۹۳
  12. ↑ ابن شهید ثانی، ص۱۷۶
  13. ↑ محمدباقر صدر، ص۶۳
  14. ↑ ر.ک: منتجب الدین رازی، ص۴۶؛ ابن شهر آشوب، ص۳۲۴
  15. ↑ بحرالعلوم، ص۴۴ـ۴۵
  16. ↑ ابن شهر آشوب، ص۴۳
  17. ↑ ر.ک: حرّعاملی، قسم ۲، ص۲۵۵
  18. ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۲، ص۵۰۹؛ زرکلی، ج ۳، ص۳۳۰
  19. ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص۴۶۳
  20. ↑ احمد مجید عیسی، ص۷۳۲.
  21. ↑ فقیه، ص۱۲۵
  22. ↑ حسن صدر، ج ۱، ص۹۸، ۳۲۱.
  23. ↑ حسن صدر، ج ۱، ص۹۳ـ۹۴؛ موسوی عاملی، ج ۱، مقدمه جواد شهرستانی، ص۳۰ـ۳۱.
  24. ↑ ر.ک: امین، ج ۱۰، ص۱۱۵
  25. ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص۶۵
  26. ↑ فقیه، ص۱۲۷
  27. ↑ آقابزرگ طهرانی، ج۶، ص۱۷۵
  28. ↑ برای نمونه ر.ک: استرآبادی، ص۳۷، ۷۸، ۹۶.
  29. ↑ ر.ک: فقیه، ص۱۲۸
  30. ↑ امین، ج ۸، ص۳۹۴
  31. ↑ همان، ج ۹، ص۱۴۲ـ۱۴۳
  32. ↑ احمد مجید عیسی، ص۷۳۲
  33. ↑ فقیه، ص۱۳۴.
  34. ↑ ر.ک: گرجی، ص۲۳۴ـ۲۳۵
  35. ↑ بحرالعلوم، ص۸۰
  36. ↑ خوانساری، ج ۲، ص۲۰۲؛ امین، ج ۴، ص۱۰۴
  37. ↑ حرزالدین، ج ۲، ص۴۰۲
  38. ↑ برای بررسی تطبیقی آرای این دو تن رجوع کنید به عنایةالاصول اثر سیدمرتضی فیروزآبادی
  39. ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۴، قسم ۲، ص۷۸۹
  40. ↑ وایلی، ص۳۶
  41. ↑ وایلی، ص۳۸ـ ۴۱
  42. ↑ وایلی، ص۴۸
  43. ↑ ر.ک:وایلی، ص۵۰ـ۵۱
  44. ↑ ر.ک:وایلی، ص۵۲
  45. ↑ ر.ک:وایلی، ص۵۵
  46. ↑ ر.ک:وایلی، ص۵۷
  47. ↑ ر.ک:وایلی، ص۷۸ـ۸۲
  48. ↑ بهادلی،ص۱۰۳ـ۱۰۶
  49. ↑ ر.ک: «بحوث شاملة حول اسلوب الدراسة فی النجف»، ص۲۲۳
  50. ↑ آل محبوبه، ج ۱، ص۱۳۲؛ محمد خلیلی، ص۴۰۵؛ جمالی، ص۱۲۰؛ مرتضوی لنگرودی، ص۳۷
  51. ↑ جعفریان، ص۴۸
  52. ↑ آل محبوبه، ج ۱، ص۱۳۰
  53. ↑ نجفی قوچانی، ص۵۳۲؛ قاضی، ص۳۸
  54. ↑ جمالی، ص۱۱۸؛ محمد خلیلی، همانجا
  55. ↑ خلیل الزین، ص۱۸۰
  56. ↑ محمد خلیلی، ص۴۰۶
  57. ↑ ر.ک: آل محبوبه، ج ۱، ص۱۳۲
برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=حوزه_علمیه_نجف&oldid=1033»