علویان طبرستان: تفاوت میان نسخه‌ها

تعدادی سکه از زمان حسن بن زید در اطراف آبسکون پیدا شده که حاوی آیه‌ای هستند با شرح «اذن الذين يقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علي نصرهم لقدير»؛ مفهوم این آیه چنان است که «به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل گردیده، اجازه جهاد داده شده‌است؛ و خدا بر یاری آن‌ها تواناست.»[یادداشت ۸] برخی مورخان احتمال داده‌اند، وجود چنین آیه‌ای روی سکه‌ها به جهت تشویق مردم به دفع روس‌ها از آبسکون بوده باشد<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20120413184110-8049-210.pdf نمونه از مسکوکات طبرستان]</ref>.

موسی بن بغا ابتدا در همدان مستقر شد و سپس مفلح را برای فتح ری فرستاد. مفلح ابتدا به قزوین و سپس ابهر، زنجان را فتح کرد<ref>همانجا</ref>. حاکمان شهرهای قزوین و زنجان با اسامی «حسین ابن احمد» و «عبیدالله بن علی» پس از هجوم مفلح به طبرستان گریختند،<ref>همان،ص100</ref> داعی پس از فرار آن‌ها، هر دو را در برکه‌ای غرق کرد و پس از مرگ، جسدشان را در سردابی رها کرد. وی بعدها که دربرابر یعقوب شکست خورد و گریخت، جسد این دو تن را از سرداب بیرون کشیده و دفنشان کرد<ref>همان،ص101</ref>. سرانجام نیز در ۲۵۵ هجری توانست ری را بازپس بگیرد.او بعد از پیروزی، از راه قومس به استرآباد رفت<ref>همان،ص72</ref>.

یعقوب لیث صفار، حاکم صفاریان، پس از برانداختن دودمان طاهریان از [[نیشابور]] راهی طبرستان شد.بهانهٔ وی برای این لشکرکشی تعقیب عبدالله سگزی (یا عبدالله بن محمد سِجزی) بوده‌است،زیرا وی یعقوب را ترور کرده‌بود. یعقوب پیش از ورود به خاک طبرستان، مخفیانه با احمد بن سکنی ارتباط برقرار کرده و او را با خود متحد نمود و در برابر به او قول باقی ماندن بر سر حکومتش را داد،<ref>همان،ص75</ref> سپس نامه‌ای به حسن بن زید نوشت و عبدالله بن صالح و دو برادر او را از داعی خواست<ref>زرین‌کوب، عبدالحسین،تاریخ ایران بعد از اسلام،ص529</ref>. حسن بن زید آن‌ها را تحویل نداد و یعقوب از دهستان و گرگان، به سوی ساری رفت<ref>همان،ص530</ref> و آنجا حسن بن محمد عقیقی، به مقابله با او برخاست. سرانجام صفاریان توانستند ساری را در سال ۲۶۰ هجری قمری، فتح کنند. سید عقیقی به آمل عقب‌نشینی نمود و نیروهای علوی در آن شهر متمرکز گشتند ولیکن یعقوب با شکست دادن علوی‌ها، داعی را وادار به گریختن سوی گیلان و دیلم کرد.

یعقوب چهار ماه به تعقیب و گریز در طبرستان ادامه داد<ref>مفرد، محمدعلی،ظهور و سقوط آل‌زیار،ص62</ref>ولی مردم از تحویل دادن حسن بن زید، که حال متواری شده‌بود، به یعقوب خودداری می‌کردند<ref>اعظمی سنگسری،چراغعلی،گاوبارگان پادوسبانی،ص22</ref>. در این مدت، باران شدیدی باریدن گرفت که چهل روز پیاپی بارید؛ درحالی که سپاه صفاری از مناطق خشک و بیابانی سیستان آمده‌بودند و به این بارش‌ها عادت نداشت،<ref>واردی کولایی، تقی ، تاریخ علویان طبرستان،ص75</ref> عده‌ای از افراد او نیز از زمین‌لرزه و صاعقه تلفات دادند،<ref>زرین‌کوب، عبدالحسین،تاریخ ایران بعد از اسلام،ص530</ref> چهل هزار نفر از سربازان، تمامی شترها و هزاران اسب نیز مُردند<ref>واردی کولایی، تقی، تاریخ علویان طبرستان،ص75</ref> و اسباب و وسایل را سواران دیلمی به غارت می‌بردند، همچنین هرگاه شهری را فتح می‌کرد، نایبی بر آن شهر انتخاب می‌کرد که عوام بر آن‌ها می‌شوریدند<ref>زرین‌کوب، عبدالحسین،تاریخ ایران بعد از اسلام،ص530</ref>. چنانچه «لیث بن فنه» را بر رویان و «پادوسبان سوم» را بر طبرستان نشاند ولی حکمش تحقق نیافت<ref>اعظمی سنگسری،چراغعلی،گاوبارگان پادوسبانی،ص22</ref>.

این بیانیه با اعتقادات زیدیان امروزی تفاوت داشته و به اعتقادات شیعیان دوازده امامی قرابت بیشتری دارد؛<ref>واردی کولایی، تقی ، تاریخ علویان طبرستان،ص87</ref> با این حال عقیده داعی کبیر معمولاً تشیع زیدی عنوان شده‌است و منابعی چون ریاض‌العلماء، او را از سادات و علمای شیعه امامیه به‌حساب آورده‌اند. به عقیده جعفریان، نسبت امامیه بودن داعی کبیر، نسبتی درست نیست و احتمالاً او یکی از پیروان مذهب [[زیدیه]] بوده‌است که بر [[فقه]] [[حنفی]] فتوا می‌داده‌است؛ همچنین برخی از آثار او، در زیدی بودن او مورد استناد قرار گرفته‌است<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۳۰۲</ref>. وجود قیام‌های متعدد شیعی در آن دوران، نشان‌دهنده اوج فکر شیعی در سطحی گسترده‌است؛ البته جعفریان بر این باور است که این تشیع، نه یک تشیع اعتقادی، بلکه تشیعی سیاسی بود<ref>همان،ص307</ref>. داعی در سیاست دینی، قوانین و مناسک شیعه و الهیات [[معتزله]] را به‌طور رسمی اجرا،<ref>مادلونگ، ویلفرد ،«متون بازیافته عربی دربارهٔ تاریخ امامان زیدی طبرستان و دیلمان و گیلان» ،ص 83</ref> و از آن حمایت می‌کرد<ref>[https://www.iranicaonline.org/articles/alids-of-tabarestan-daylaman-and-gilan ایران کا]</ref>. وی جنبش خود را بر سه اصل اقامه کتاب الله، احیای سیره نبوی و امر به معروف و نهی از منکر، بنا نمود<ref>ردی کولایی، تقی،تاریخ علویان طبرستان،ص83</ref>. وی پس از رسیدن به حکومت، مذهب زیدیه را دین رسمی کشور اعلام نمود<ref>همان،ص84</ref>.داعی و برادرش، محمد بن زید، هیچ‌کدام در سال‌های پس از خود به عنوان امام زیدی شناخته نشدند، به‌ویژه پیروان نوادهٔ ابراهیم بن قاسم، یعنی «یحیی الهادی الی الحق» بنیادگذار زیدیه در یمن، آن‌ها را متهم به «ظلم و ستم» کرده‌اند. الهادی اندکی پیش از ظهورش در یمن، در زمان حکومت محمد بن زید به آمل سفر کرده‌بود. زیدیان متعلق به مدرسهٔ قاسم بن ابراهیم در طبرستان نوادهٔ او را به عنوان مرجع خود در امور مذهبی می‌دانستند، حتی افرادی که از حکومت داعی کبیر و برادرش حمایت می‌کردند. تعدادی از طبری‌های زیدی، پس از روی کارآمدن الهادی در یمن به او پیوستند و حامی وی شدند<ref>مادلونگ، ویلفرد ،«متون بازیافته عربی دربارهٔ تاریخ امامان زیدی طبرستان و دیلمان و گیلان» ،ص 175</ref> .

تاریخ‌نگاری زیدی گونه‌ای خاص از تاریخ‌نگاری اسلامی است که در آن به صورت خاص به یکی از ائمه زیدی می‌پردازند و مشابه «سیره‌نویسی» است. هدف از چنین شیوه‌ای توسط مورخان زیدی، مشروعیت بخشیدن به قیام‌های امامان زیدیه و نشان دادن شایستگی آن‌هاست. علی بن بلال آملی یکی از پیشگامان نگارش تاریخ زیدیه در کتاب المصابیح خود ضمن پرداختن به سرگذشت بسیاری از امامان مذهب زیدیه، بر عدم به رسمیت شناخته شدن داعی کبیر و داعی صغیر به عنوان امام تأکید کرده‌است. نام این دو علوی در سنت رسمی زیدیه یمن، به دلیل برخورد تند آن‌ها با الهادی الی الحق است. چنان‌که تاریخ‌نگاری زیدی از دوره امامت الهادی شیوع یافت<ref>رحمتی، محمد کاظم،چند جُستار در تاریخ فرهنگی زیدیان طبرستان،صص۴۷–۵۱</ref>.