تصوف در سودان: تفاوت میان نسخه‌ها

صوفیه بخصوص در شمال افریقا ، مبلّغ عقیده مهدویت بودند این عقیده که از طریق فاطمیان مصر به صوفیه رسیده بود، منجر به ظهور بسیاری از مدعیان مهدویت در سودان و سومالی و سنگال و نیجریه و کامرون شد. <ref>آلفرد بل، الفرق الاسلامیّة فی الشمال الافریقی من الفتح العربی حتی الیوم، ج۱، ص۳۹۱ـ۳۹۲، ترجمه عن الفرنسیة عبدالرحمان بدوی، بیروت ۱۹۸۷ و ژوزف کوک، مسلمانان افریقا، ج۱، ص۳۸۲ـ۳۸۳، ترجمه اسداللّه علوی، مشهد ۱۳۷۳ ش</ref>

===مجذوبیه ===  

گرچه قوای مهدی مقاومت نظامی ختمیه را در هم شکستند، پس از سرکوبی قیام مهدی و پس از آن‌که سربازان مصری و انگلیسی در ۱۳۱۶/ ۱۸۹۸ سودان را اشغال کردند، این طریقه دو باره قوّت گرفت. <ref>دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد، ج۴، ص۱۳۱. جان اوبرت ولت، تاریخ الطریقة الختمیة فی السودان، ج۱، ص۱۴۸ و 296، ترجمه محمدسعید قدال، قاهره ۲۰۰۲.</ref>محمد عثمان ادعا داشت که تعالیم طریقه‌هایی مانند قادریه و نقشبندیه و شاذلیه را با هم جمع کرده و طریقه او خاتم طرق است. وی تلاش می‌کرد تا این طریقه‌ها را یکی کند، اما در نهایت این طریقه نیز طریقه‌ای در کنار آن طریقه‌ها شد. <ref>جان اوبرت ولت، تاریخ الطریقة الختمیة فی السودان، ج۱، ص۷۷ـ ۷۸، ترجمه محمدسعید قدال، قاهره ۲۰۰۲.</ref>از این‌رو به «ختمیه» نیز شهرت یافته است. رهبری این طایفه که وظایف فقیه، فقیر (سالک)، و معلم را در خود جمع کرده است، با اصطلاح «فِکی» خوانده می‌شود.

محمد عثمان فرزند و جانشین خود، محمد سرّالختم (متوفی ۱۲۸۰)، را مسئول طریقه در یمن کرد و دو فرزند دیگرش، جعفر در حجاز و حسن در سودان، مسئول تبلیغ طریقه شدند. بعد از مرگ محمد عثمان هر کدام از پسران او به استقلال ، در منطقه خود زعامت طریقه را بر عهده گرفتند. <ref>جان اوبرت ولت، تاریخ الطریقة الختمیة فی السودان، ج۱، ص۱۳۴، ترجمه محمدسعید قدال، قاهره ۲۰۰۲.</ref>

مهم‌ترین مرکز ختمیه در سودان است و بیش از همه طریقه‌ها در آن‌جا پیروانی دارد، چنان‌که برخی طرفداران شاذلیه در سودان به ختمیه پیوستند. <ref>سلیمان سلیم علم الدین، التصوف الاسلامی: تاریخ ـ عقائد ـ طریق ـ اعلام، ج۱، ص۵۴۰ ـ۵۴۱، بیروت ۱۹۹۹.ژوزف کوک، مسلمانان افریقا، ج۱، ص۴۷۳، ترجمه اسداللّه علوی، مشهد ۱۳۷۳ ش.</ref>

پیروان این مکتب در حوادثی که به تأسیس دولت مهدی در سودان به رهبری محمد احمد بن عبداللّه (حک: ۱۲۹۸ -۱۳۰۲/ ۱۸۸۱ - ۱۸۸۵)، یکی از مریدان طریقه سَمّانیه ، انجامید، نقش مؤثری داشتند. <ref>محمدابراهیم ابوسلیم، الحرکة الفکریّة فی المهدیّة، ج۱، ص۵۵، بیروت ۱۹۸۱. دانشنامه اسلام، چاپ دوم، ذیل «طریقت».</ref>

اسماعیل بن عبدالله ولی (۱۲۸۰ق/۱۸۶۳م) که یکی از شاگردان محمد عثمان میرغنی بود، در ۱۲۵۸ق/۱۸۴۲م «اسماعیلیه» را بنیان گذاشت. اسماعیلیه طریقه‌ای محلی است که دو صورتِ سازماندهی طریقه‌های سنتی و ادریسی را در خود دارد . <ref>کرار، علی صالح، ج۱، ص۴۹-۵۱ و ص۷۱، الطریقة الادریسیة فی السودان، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.</ref>

 

 

[[رده: سودان]]

[[رده: تصوف]]