مبانی فقهی مقاومت مسلحانه (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

فقه دیگری که به آن اشاره شد فقه حکومت است که بسیار گسترده و شامل مسائل زیادی می‌باشد، از جمله: مسائل حکومت و نوع آن، قضاوت، ولایت فقیه،‌ احکام کیفری، احکام پول و امور بانکی، مسائل دفاعی و امنیتی، ارتباطات بین‌الملل، فقه تدوین قانون اساسی، مجلس شورا و ارتباط آن با مسئله ولایت، انتخابات، و بسیاری از مباحث دیگر که در این مجموعه فقهی قرار می‌گیرد.<br>

همان‌طور که گفته شد، در زمان حاضر ما شاهد رشد و شکوفایی دو نوع مقاومت هستیم؛ مقاومت داخلی که به مبارزه با رژیم‌های فاسد و ظالم می‌پردازد، و مقاومت خارجی که در برابر اشغال‌گران ایستادگی می‌کند،‌ ولی هر یک از این دو نوع مقاومت مبانی فقهی خاصی دارد. <br>

به هر حال، در این تحقیق در مورد مبانی فقهی مقاومت مسلحانه در برابر اشغال‌گران و مبارزه با نیروهای کفار در بلاد اسلام سخن می‌گوییم،‌ و مبانی فقهی رویارویی و مبارزه با استبداد سیاسی و رژیم‌های ظالم و فاسد در جهان قبلاً در تحقیقی مستقل با عنوان «گفت‌وگویی در تسامح و خشونت» بررسی شده است. <br>

==آرای فقها:==

«دفاع از جان و اهل و عیال با هر آن‌چه در توان دارد واجب است، و تسلیم شدن در برابر دشمن جایز نیست،‌ و انسان می‌تواند از مال خود هم‌چون جان خود دفاع کند، و دفاع کننده اگر کشته شود شهید می‌باشد». (علامه حلی، 1413ق، ج3، ص571). <br>

محقق اردبیلی در «زبده البیان» در تفسیر « اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا» می‌گوید: <br>

دوم: دفاع از عرض ]ناموس[ خود، یا دفاع از جان مؤمنی یا عرض او، که در صورت اطمینان انسان به سلامت خویش بر او واجب می‌شود؛

سپس او توضیح می‌دهد که شرایط عنوان شده از سوی فقها در مسئله جهاد از قبیل فرمان امام عادل یا اذن او، مختص جهاد ابتدایی، یعنی جهاد در راه دعوت به دین اسلام است، اما در مورد جهاد دفاعی، هیچ یک از آن شرایط منظور نمی‌شود. وی ادامه می‌دهد: دفاع از اقسام جهاد و داخل در اطلاقات ادله جهاد است،‌ لذا مقتول در آن شهید محسوب می‌شود و نیازی به تغسیل و تکفین ندارد. <br>

«از کلمات برخی از فقها استفاده می‌شود که دفاع از بیضه اسلام در برابر حمله دشمن حتی در زمان غیبت جهاد به حساب می‌آید، چون ادله جهاد مطلق و شامل این مورد می‌شود، و نواهی وارده مختص جهاد ابتدایی و برای دعوت به اسلام بدون اذن امام عادل یا نائب منصوب از طرف او است، زیرا جهاد ابتدایی مشروط به اذن است، اما مورد کلام ما جهادی است که مشروعیت آن مشروط به حضور امام یا نائب او و یا اذن آنان در صورت بسط ید نمی‌باشد،‌ و اگر در زمان بسط ید جهاد محسوب می‌شد، اصل ـ یعنی استصحاب ـ ‌اقتضا دارد که تا بعد از زمان بسط ید بر همان حال باقی باشد، و احتمال آن‌که جهاد نباشد حتی در زمان بسط ید با اطلاق ادله جهاد مخالف است. (پیشین). <br>

«دوم آن‌که دشمن کافر به مسلمین حمله کند به طوری که بیضه اسلام و اصل آن در خطر باشد، یا آن‌که دشمن بخواهد بر بلاد مسلمین تسلط یابد و آنها را به اسارت و اموالشان را به غارت درآورد، که جهاد در این صورت واجب است، و وجوب آن شامل همه، اعم از آزاد و برده، مرد و زن، مریض و سالم، و غیره می‌باشد، در صورت نیاز به آنها ـ یعنی به برده و زن و مریض و غیره ـ، و حضور امام(علیه‌السلام) یا اذن او شرط نیست،‌و وجوب آن مخصوص آن دسته از مسلمین که به آنها تجاوز شده نیست،‌ بلکه بر همه مسلمین بدون استثناء واجب است، هر چند که وجوب بر آنهایی که از لحاظ موقعیت به ترتیب در محل نزدیک‌تری قرار دارند تأکید بیشتری دارد». (پیشین، ص 18ـ19). <br>

==1ـ قر‌آن کریم==

رازی در تفسیر این قسمت از آیه « وَ ما لَکمْ لا تُقاتِلُونَ» می‌گوید: «این جمله بر وجوب جهاد دلالت می‌کند، و معنایش آن است که هیچ عذری برای ترک جنگ با دشمن ندارید». (رازی، بی‌تا، در تفسیر آیه 75 از سوره نساء). <br>

هم‌چنین در تفسیر این جمله می‌گوید: «این جمله خطاب به کسانی است که مأمور به جنگ هستند به صورت التفات ازغیبت به خطاب ]زیرا که در آیه پیش ضمیر غائب به کار رفته و در این آیه ضمیر خطاب[ و چنین التفاتی بر مبالغه در وادار نمودن به جنگ و تأکید وجوب آن بر کسانی که مأمور به جنگ می‌باشند دلالت می‌کند».(پیشین). <br>

==2ـ سنت رسول اکرم(صلی‌اله‌الله‌علیه‌وآله) و اهل‌بیت(علیهم‌السلام)==

هم‌چنین شیخ کلینی در کافی از محمد بن یحیی، از سلمه بن خطاب، از سلیمان بن سماعه، از عمویش عاصم کواز، از حضرت أبی عبدالله(علیه‌السلام) روایت می‌کند که حضرت رسول(صلی‌اله‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «من أصبح لَا یَتهم باُمور المسلمین فلیس منهم، وَ مَن سَمعَ رجَلاً ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم؛ کسی که صبح کند در حالی که به امور مسلمین اهتمام نورزد از آنها نیست، و کسی که بشنود شخصی را که فریاد می‌زند: ای مسلمانان به دادم برسید و او را یاری ندهد، مسلمان نیست» »(پیشین).

===روایاتی دیگر در این مورد===

چنان که روایت دیگری با همین سند در «قرب الاسناد» نقل شده است که: «أنّ النبی(صلی‌اله‌الله‌علیه‌وآله) أمرَ بسَبعٍ: عِیَادَه المرضی، و اتّباعُ الجَنائِز، و إبرارُ القَسَم، و تسمیتُ العاطِس، وَ نَصُر المظلوم، و اجابهُ الداعی؛ حضرت رسول(صلی‌اله‌الله‌علیه‌وآله) به هفت چیز دستور فرمود: عیادت مریض، و تشییع جنازه، و وفا نمودن به سوگند، و تسمیت عطسه کننده ]از قبیل گفتن «یرحکم الله» به او[، و نصرت مظلوم، و اجابت نمودن دعوت کننده را».<br>

در «ثواب الاعمال» شیخ صدوق، و هم‌چنین «علل الشرائع»،‌ از ابن ولید، از صفار، از سندی بن محمد، از صفوان بن یحیی، از صفوان بن مهران، از حضرت أبی عبدالله(علیه‌السلام) روایت شده که فرمود: «اُقعدَ رَجلٌ من الأخیار فی قَبرهِ فقیل له إنّا جالدوکَ مائهَ جلدهٍ من عذابِ الله، فقالَ: لا اُطیقها، فلم یزالوا بن حتی انتهوا إلی جَلده واحده، فقالوا لیسَ منها بدٌّ، فقال: فیما تجلدونیها؟ قال: نجلدکَ لأنک صَلّیتَ یَوماً بغیرِ وضوءٍ، وَ مرَرَتَ علی ضَعیفٍ فَلَم تَنصُره، قال: فَجلَدوه جلدهً من عذابِ اللهِ عزَّوَجلَّ فَامتلأَ قبرَهُ نارا؛ مردی از نیکان را در قبرش نشاندند و به او گفتند: ما از عذاب الهی صد تازیانه به تو می‌زنیم، گفت: طاقت آن را ندارم، و پیوسته برای او تخفیف می‌دادند تا رسیدند به یک تازیانه و گفتند چاره‌ای نیست جز این‌که یک تازیانه به تو بزنیم، گفت: به چه جهت می‌زنید، گفتند: به این جهت که روزی بی‌وضو نماز خواندی، و دیگر این‌که بر ضعیفی گذشتی و او را کمک نکردی، پس او را از عذاب الهی یک تازیانه زدند که در اثر آن قبرش مملو از آتش گردید»(پیشین). <br>

==3ـ دلیل عقلی==

#قرآن کریم.

#ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، 1410ق.

#ابن رجب حنبلی، عبدالرحمن بن شهاب الدین، جامع العلوم و الحکم، دار الحدیث، قاهره، چاپ پنجم، 1400ق.

#حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، ج4، 1411ق.

#رازی، محمد بن عمر، تفسیر رازی، دار الکتب العلمیه، تهران، بی‌تا.

#زمخشری، محمود بن عمر، تفسیر الکشاف، تصحیح: مصطفی حسین احمد، دار الکتاب العربی،‌ بیروت، بی‌تا.

#سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، جامع الاحادیث، دار الفکر، بیروت، بی‌تا.

#شهید اول، محمد بن مکی، الدروس، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، 1414 ق.

#طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوس، تحقیق: د. محمود طحان، مکتبه المعارف، ریاض، چاپ اول، ج8، 1405ق‌.

#ــــــــــــــــــــــــ ، المعجم الصغیر، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، المکتبه السلفیه، مدینه منوره، 1968 م.

#علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقها، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، قم، چاپ اول، 1415ق.

#ــــــــــــــــــــــــــــــ ، قواعد الاحکام، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، 1413ق.

#کاشف الغطا، جعفر بن خضر، کشف الغطاء، تحقیق: دفتر تبلیغات اسلامی،‌ خراسان، مرکز چاپ وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، ج4، 1422ق.

#کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ سوم، ج2، 1388.

#مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، چاپ دوم، ج71و72، 1403 ق.

#محقق اردبیلی، احمد بن محمد، زبده البیان، تحقیق: محمدباقر بهبودی، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران، بی‌تا.

#نجفی، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، ج21، 1401ق.

#نووی، صحیح مسلم، شرح نووی، دارالکتب العربی، بیروت، 1407ق.

*مطالب مندرج در این مدخل بارگذاری شده از فصلنامه اندیشه تقریب، سال دوم، شماره نوزدهم تابستان 1388 می‌باشد.

[[رده: فصلنامه اندیشه تقریب]]

[[رده: مقالات]]

[[رده: منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]