مسجد الاقصی

مسجد الاقصی

مسجدئ اقصی و صخره

نام مسجد	مسجدالاقصی
موقعیت	شهر بیت المقدس
سال تأسیس	سال 710 میلادی

مسجد‌الاقصی از اماکن مورد توجه و مقدس مسلمانان در شهر بیت‌المقدس فلسطین است که آن را داوود نبی (علیه‌السّلام) به عنوان معبدی بنا نهاد و حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) آن را تکمیل کرد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا هفده ماه پس از هجرت به سمت این مسجد نماز می‌گذاردند و معراج پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از هجرت از این مسجد صورت گرفته است.

نام مسجد الاقصی در قرآن

نام مسجد الاقصی در آیه اول سوره اسراء آمده‌است واشاره به معراج ( سیر شبانه) پیامبر اسلام از مسجدالحرام به این مکان دارد: «سبْحَانَ الَّذِی اَسرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسجِدِ الْحَرَامِ اِلی الْمَسجِدِ الاَقْصا الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَا اِنَّهُ هُوَ السمِیعُ الْبَصِیرُ؛ سوره اسراء آیه 36 منزّه‌است آن خدایی‌ است که بنده‌اش را در شبانگاهی از مسجد‌الحرام به سوی مسجد‌الاقصی- که اطراف آن را برکت داده‌ایم- سیر داد، تا از آیات خود به او نشان دهیم، که او همان شنوای بینااست.»

موقعیت مکانی مسجد الاقصی

این مکان با عنوان مسجد در بخش شرقی شهر بیت‌المقدس (اورشلیم) قرار دارد و در سال 710 میلادی ساخته شده است. مسلمانان پس از هجرت به مدینه، تا سال اول هجری قمری به سمت بیت‌المقدس نماز می‌خواندند.

تاریخچه مسجدالاقصی

به‌گفته برخی از پژوهشگران، مقصوداز مسجد الاقصی که نامش در قرآن آمده است، مکان وسیعی بوده که شامل مسجد صخره (محل عروج پیامبر) و اطراف آن نیز می شده است.[۳] موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۷. از این‌رو برخی از مفسران شیعه، معتقدند که مقصود از مسجد الاقصایی که نامش در آیه اول سوره اسراء آمده بیت المقدس است.

طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۱۲.
و برخی نیز بیان می کنند که  حضرت داود و سلیمان آن را بنا کرده‌اند. علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۶

همچنین در برخی روایات نیز از مسجد الاقصی با عنوان مسجد بیت‌المقدس نام برده شده است. ر ک، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ۱۴۰۹ق، ص۶۶۱.

و اما مطابق با اسناد تاریخی بنای کنونی مسجد الاقصی در قرن اول و در دوره حاکمیت اامویان پی ریزی شده است ر ک، موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰.

ابن کثیر معتقد است ساخت این بنا در سال ۶۶ق و در عهد حاکمیت عبدالملک بن مروان آغاز شد و سال ۷۳ق به پایان رسید. ابن کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۸۰. همو می گوید هدف عبد الملک از ساخت مسجد الاقصی و بناهای مربوط به آن تشویق اهل شام بود که به جای رفتن به حج به این مکان بیایند.ابن کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۸۰.زیرا که عبد الله بن زبیر از حج مرکزی برای تبلیغ کردن و بیعت گرفتن علیه عبد الملک و به سود خودش ساخته بود. یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۶۱. با این حال در برخی دیگر از منابع تاسیس این بنا را به ولید بن عبدالملک نسبت داده‌اند. موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰.

مسجدالاقصی در عهد اسلامی

همان طور که بیان شد مسجد الاقصی دارای یک سیر تاریخی بعد از ظهور اسلام و فتح بیت المقدس است که بنا بر نقل مشهور به دستور خلیفه دوم عبد الملک مروان و فرزندش ولید به ساخت و توسعه این بنا و نیز بنای مشهور به قبه الصخره مامور شدند.احسن التقاسیم، ج1، ص236. از ویکی حج

و در سال 90 هجری قمری از طرف برخی از حاکمان، مصر کمک های فراوانی جهت تجدید بنای حرم قدس انجام شد.

مسجد الاقصی و نیز مسجد قبه الصخره در دوران حکومت مهدی و مامون عباسی د سال های 169 و 216 قمری دوبار توسط زلزله خسارت دید و مجددا تجدید بنا و تعمیر شد.

تسخیر مسجد توسط صلیبی‌ها

پس از عباسی ها که تا آن زمان عهده دار حفظ و مرمت مسجد الاقصی بودند فاطمی ها این روند را ادامه دادند و بعد از مدتی این مکان به اشغال صلیبیان در آمد و با تغییرات ایجاد شده دچار خسارات اساسی شد. با استفاده از الکامل، ج11، ص549.از ویکی حج که البته به همت لشکر ایوبی به فرماندهی صلاح الدین ایوبی این مسجد مقدس دوباره از دست صلیبان خارج و به تصرف مسلمانان در آمد. ناصری طاهری، عبدالله، بیت‌المقدس شهر پیامبران، ص۱۱۶-۱۱۷.

اسامی مسجد الاقصی در در صدر اسلام

بیان کرد که در صدر اسلام این مسجد به نام مسجد الاقصی مسجد‌الاقصی شناخته نمی شد بلکه به نام هایی چون مسجد بیت المقدس یا مسجد ایلیاء معروف بوده است.

در تایید این سخن می‌توان به روایاتی از ابن میمونه به نقل از ابن ماجه و بیهقی در کتاب سنن‌شان اشاره کرد. «ابن میمونه از پیغمبر درباره بیت‌المقدس فتوی خواستم. پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: ارض محشر و منشر است، سرزمین رستاخیر است. به آنجا بروید و نماز در آن بگذارید. برای اینکه نماز در آن مثال هزار نماز در غیر آن است. گفتم: اگر من استطاعت آن نداشته باشم که تحمیلات رفتن به آنجا را برخود هموار کنم رای می‌دهید که چه کنم؟ فرمود: روغن زینتی برای آنجا اهداء کن و هدیه نما که در چراغ آن بیافروزند. هرکس این کار را بکند مثل آنستکه به آنجا آمده است.» و این گفت‌وگو در زمان پیغمبر و قبل از فتح بیت‌المقدس اتفاق افتاده و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز از لفظ بیت‌المقدس به جای مسجد‌الاقصی استفاده کرده‌اند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ایشان به این طریق خبر از غیب می‌دادند و همچنین اینکه لفظ مسجد‌الاقصی در آن زمان رایج نبوده است. در حدیث دیگری که ابن شهاب زهری محدث معروف از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت کرده فرمودند"جز به سوی سه مسجد، یعنی مسجد‌الحرام و همین مسجد من (مسجدالنبی) و مسجد بیت‌المقدس آهنگ سفر نکنید.ق و " لفظ مسجد بیت‌المقدس به جای مسجد‌الاقصی آمده است.امالی صدوق از امیرالمومنین (علیه‌السّلام) نقل کرده است که می‌فرمایند: چهار قصر از بهشت در دنیاست: مسجد‌الحرام، مسجد‌الرسول، مسجد بیت‌المقدس و مسجد کوفه.

فرضیه‌های نام‌گذاری مسجدالاقصی

اما سوال مهمی مطرح می‌شود که پس چگونه است که با این وجود در قرآن لفظ مسجد‌الاقصی آورده شده است. آیا منظور از این لفظ در سوره اسراء همان مسجد بیت‌المقدس است؟ این لفظ در قرآن تنها یک بار در آیه نخست سوره اسراء که معروف به آیه‌ معراج است آمده است. «سُبْحانَ الَّذی اَسْری‌ بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ اِلَی الْمسجد‌الاقصی الَّذی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا اِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ؛ا پاک و منزه است خدایی که در مبارک شبی بنده خود (محمد) (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را از مسجد حرام (مکه معظمه) به مسجد اقصایی که پیرامونش را (به قدوم خاصان خود) مبارک ساخت، سیر داد تا آیات خود را به او بنمایاند که همانا خداوند شنوا و بیناست» علامه طباطبایی (رحمة‌الله‌علیه) در تفسیر المیزان در این آیه لفظ مسجد‌الاقصی را به بیت‌المقدس تحویل برده است. «مسجد‌الاقصی (که همان بیت‌المقدس باشد و بنائی است مرتفع‌ (هیکل) که داوود و سلیمان (علیه‌السّلام) برای بنی‌اسرائیل بنا نمودند، و خدا آن را خانه مقدس ایشان قرار داد» [۱۸] تاکنون چندین فرضیه برای مسجد‌الاقصی نامیده شدن این مسجد در قرآن ارایه شده است. طبق فرضیه نخست این مسجد به اعتبار مطلق شهر بیت‌المقدس در این آیه چنین نامیده شده است. فرضیه دوم تاحدی به معنای لغوی آن توجه داشته است و بیان می‌کند که این مسجد عالی‌ترین و به یک معنا آخرین و دورترین مسجد از طرف مرز اعلای خداپرستی است. فرضیه سوم به مدارک تاریخی استناد کرده و می‌گوید این بقعه‌ای را که حالا مسجد‌الاقصی نامیده‌اند در آن زمان هنوز فتح نشده بود و به صورت کلیسائی بوده که از باب تطبیق بر یک مصداق نام مسجد‌الاقصی بر آن اطلاق شده است. [۱۹] فرضیات دیگری هم بیان شده‌ که یکی دیگر از آن‌ها به آیات ۲الی ۸ سوره اسرا که به روشنی به ویرانی معبدهای اول و دوم به عنوان حوادث مهم و تعیین کننده تاریخ بنی اسرائیل اشاره کرده است استناد می‌کند. طبق این نظر این لفظ قرآنی به حرم اورشلیم اشاره دارد که البته منظور تمام محوطه حرم و اماکن مقدس اطراف آن هم می‌شود. اما در رد این نظر استدلال شده است که در عهد پیامبر اکرم در محل معبد هیچ‌گونه بنایی نبوده و سرزمین مقدس در قرآن مجید در سوره روم آیه ۳ "ادنی الارض" خوانده شده نه "اقصی". [۲۰] «فی‌ اَدْنَی الْاَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ؛ در نزدیک‌ترین زمین به سرزمین عرب، و هم ایشان بعد از شکست خوردن به زودی غلبه خواهند کرد» البته این فرضیه چندان مورد استقبال قرار نگرفته و احتمال آن بسیار ضعیف است.

پانویس

۱- قرآن کریم، سوره اسراء، سوره روم ۲- اسعدی، مرتضی، بیت المقدس، بنیاد دایره المعارف اسلامی با همکاری مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۶۷ ۳- الامام ضیاءالدین محمد بن عبد الواحد بن احمد القدسی الحنبلی، فضائل بیت المقدس، الطبعه الولی، ۱۴۰۵ ۴ - اسدی، مرتضی، مجموعه مقالات بلند از دایره المعارف الامی۲-بیت المقدس، چاپ اول، ۱۳۶۷، شرکت افست) ۵- ابن ماجه، محمدبن یزید، سنن ابنماجه، تحقیق محمدفوادعبدالباقی، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، ۱۳۹۵ق ۶- الامام الحافظ ابی عبداالله محمدبن عبدالله الحاکم النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین للحاکم، نشردارالکتب العلمیه" سایت جامع الحدیث" ۷- الموسوعه العربیه المسیره، مجموعه‌ای از مولفین ۸- بخاری، ابو عبداله محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق مصطفی دیب البغا، دمشق/بیروت، دارابن کثیر، ۱۹۹۳م ۹- دهخدا، علی اکبر، موسسه نتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ج۱۲، سال۱۳۳۴و ۱۲۵۸ ۱۰- حمیدی، سیدجعفر، تاریخ اورشلیم، . . موسسه انتشارات امیرکبیر تهران ۱۳۶۴ ۱۱- خسرو شاهی، سید‌هادی، پیکار در فلسطین و بیت المقدس، موسسه تبلیغاتی دارالتبلیغ اسلامی ۱۲- علامه طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیرالمیزان، ج۱۵ ۱۳-گوستاولوبون، دهخدا و نمدن اسلام و غرب ۱۴- ناصری طاهری، عبدالله، بیت‌المقدس شهر پیامبران، چاپ اول۱۳۶۷، انتشارات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران ۱۵- ندایی از سرزمین بیت‌المقدس و نگاهی به شهر بیت المقدس، ، هیئت علمیه مدوین ایران. رجب۱۳۷۹ ۱۶- مقاله راز‌های مسجد‌الاقصی، خبرگزاری ایسنا. ۱۷- مقاله فضائل مسجدالاقصی و پیرامون آن در احادیث پیامبر، انجمن فرهنگی اقصی، http://aafaq.ir

۱۸. علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیرالمیزان، ج۱۳، ص۷.

۱۹. هیئت علمیه مدوین ایران، ندایی از سرزمین بیت‌المقدس و نگاهی به شهر بیت‌المقدس، ص۱۳ـ۱۸.

۲۰. اسعدی، مرتضی، بیت‌المقدس، ۱۶-۱۷.